Στην προχθεσινή (16-9-2024) συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου αναπτύχθηκε έντονος προβληματισμός σχετικά με την απουσία διαβούλευσης για το Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο (Π.Χ.Π.) Δυτικής Μακεδονίας, το οποίο εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2024. Σημειώνεται ότι το Π.Χ.Π. έπρεπε να υπάρχει και να εφαρμόζεται εδώ και μια 8ετία ή τουλάχιστον πριν την απόφαση της Μετάβασης για τη μεταλιγνιτική εποχή (2019), καθόσον ένα πλήρες Χωροταξικό Σχέδιο είναι προαπαιτούμενο για τον σωστό Σχεδιασμό της Μετάβασης.
Ως Δημοτική Αρχή το 2015, στα πλαίσια της διαβούλευσής για την Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων είχαμε καταθέσει αναλυτικές προτάσεις επισημαίνοντας την ανάγκη αν ενσωματωθεί στο Π.Χ.Π. η διάσταση της Μετάβασης. Υπήρξε μάλιστα και σχετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου. link
Παρατηρήσεις:
1. Η τωρινή διαδικασία έγκρισης του Περιφερειακού Χωροταξικού έρχεται να προστεθεί σε στην έως τώρα διαδικασία σχεδιασμού, με περιορισμένη ή μηδαμινή διαβούλευση, χωρίς συμμετοχή των τοπικών φορέων και με αρκετές ασυνέχειες και επικαλύψεις. Ειδικότερα ως τώρα έχουμε «διάσπαρτα» στο τραπέζι και ασύνδετα μεταξύ τους τα εξής σχέδια και νόμους:
• To Master Plan για τη Δίκαιη Μετάβαση
• Το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ)
• Τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ)
• Τις Ειδικές Πολεοδομικές Μελέτες (ΕΠΜ)
• Τον Ειδικό Νόμο για την Απολιγνιτοποίηση και την σύσταση της εταιρείας «Μετάβαση Α.Ε»
• Το Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο Δυτικής Μακεδονίας. (ΠΧΠ Δυτ. Μακεδονίας)
• Ειδικότερες νομοθετικές ρυθμίσεις ή τροπολογίες που αφορούν την Μετάβαση.
Όλος αυτός ο σχεδιασμός διαμορφώνεται χωρίς συνοχή και ξεκάθαρη στόχευση, ενώ το δαιδαλώδες πλαίσιο που διαμορφώνεται είναι δύσκολο να το παρακολουθήσει κανείς. Κύριο χαρακτηριστικό του σχεδιασμού ο απόλυτος κυβερνητικός συγκεντρωτισμός, κόντρα στη διεθνή πρακτική.
2. Δυστυχώς τη συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου μονοπώλησε η χωροθέτηση των μονάδων ΑΠΕ. Θα πρέπει βέβαια να διευκρινιστεί ότι το Π.Χ.Π. δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με τη χωροθέτηση των μονάδων ΑΠΕ. Αυτό αφορά το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τις ΑΠΕ, το οποίο επίσης εκκρεμεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Η μη ολοκλήρωσή του επιτρέπει να γίνονται άστοχες χωροθετήσεις επιμέρους έργων ΑΠΕ, δημιουργώντας πλήθος προβλημάτων. Το αποτέλεσμα είναι να δαιμονοποιούνται συλλήβδην οι ΑΠΕ, οι οποίες μαζί με την εξοικονόμηση και την αποθήκευση ενέργειας είναι το ασφαλές τρίπτυχο για τη Δίκαιη Ενεργειακή Μετάβαση της χώρας. Κλασσικά παραδείγματα συκοφάντησης των ΑΠΕ είναι τα fakenews που κατακλύζουν το διαδίκτυο τα τελευταία χρόνια με αφορμή τις δασικές πυρκαγιές. Η γενική αυτή διαπίστωση βέβαια δεν αναιρεί το γεγονός ότι Δυτική Μακεδονία εξελίσσεται σε «αρνητικό πρότυπο» λανθασμένου χωροταξικού σχεδιασμού ΑΠΕ. Χαρακτηριστικό είναι ότι αγνοούνται οι τοπικές κοινωνίας και «μπαίνουν στον πάγο» οι Ενεργειακές Κοινότητες. Είναι απαράδεκτο να σχεδιάζονται εδώ υποδομές ΑΠΕ τεραστίων διαστάσεων και να μην υπάρχει διαθέσιμος ηλεκτρικός χώρος για μικρά έργα αυτοπαραγωγής από Ενεργειακές Κοινότητες.
3. Οι πόροι που είναι διαθέσιμοι για τη Μετάβαση (Ταμείο Δίκαιης Μετάβαση, ΠΕΠ Δυτ. Μακεδονίας, Πράσινο Ταμείο κλπ) αν και είναι αρκετοί, εντούτοις ή διασπαθίζονται η δεν παράγουν χειροπιαστά αποτελέσματα, ειδικά στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας
4. Εντελώς προβληματικά εξελίσσεται και το θέμα των αποκαταστάσεων, αλλά και των απαλλοτριωμένων από τη ΔΕΗ εδαφών. Οι αποκαταστάσεις καθυστερούν αρκετά, ενώ σαφές σχέδιο αξιοποίησης των εδαφών δεν διαφαίνεται. Το μόνο που προχωρά γρήγορα είναι τα έργα ΑΠΕ της ΔΕΗ σε εκτάσεις «φιλέτα». Επίσης παραμένει το ερώτημα αν πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης (300 εκ.) αντί να επενδυθούν στην τοπική οικονομία και απασχόληση θα εισπραχθούν από τη ΔΕΗ για ήδη ολοκληρωμένες αποκαταστάσεις ! Αν αυτό ισχύει, πρόκειται για σκάνδαλο που περνά στο ντούκου, μιας και οι αντιδράσεις των τοπικών αρχόντων είναι ανύπαρκτες ή χαλαρές. Τέλος δεν έχει διευκρινιστεί το μέλλον των εκτάσεων των ενεργών ορυχείων.
5. Δεν θα μπορούσε να διαφωνήσει κανείς πως ο τρόπος που εγκρίθηκε το Π.Χ.Π. είναι εντελώς προβληματικός. Όμως πριν την όποια απόφαση για ολική απόρριψη του ΠΧΠ και προσφυγή στη Δικαιοσύνη πρέπει να διασφαλιστεί ότι δεν θα προκληθεί μεγαλύτερη ζημιά από αυτή που θεωρητικά πάει να εμποδίσει. Τι εννοούμε: Ότι η απουσία εγκεκριμένου Π.Χ.Π., ενδεχόμενως καθυστερήσει την έγκριση των Ειδικών Πολεοδομικών Μελετών και των Γενικών Πολεοδομικών των Δήμων, τα οποία είναι κρίσιμης σημασίας.
6. Είναι ξεκάθαρο ότι οι αντιδράσεις απέναντι σε άστοχες κυβερνητικές επιλογές κατά το σχεδιασμό της Μετάβασης είναι απολύτως δικαιολογημένες. Οφείλουμε όμως να παραδεχτούμε ότι ούτε και ως τοπικοί φορείς έχουμε καταφέρει να διαμορφώσουμε ένα «δικό μας» Σχέδιο για το πώς οραματιζόμαστε τη μεταλιγνιτική εποχή. Απεναντίας, αναπαράγουμε και τοπικά την κεντρική πολιτική πόλωση αντί να παράγουμε τη δική μας πολιτική. Αυτό λύνει τα χέρια στην κεντρική εξουσία, η οποία «αλωνίζει» στον τομέα του Σχεδιασμού, αφού δεν υπάρχουν «αντίπαλες» τεκμηριωμένες προτάσεις, παρά μόνο μια μονότονη «γκρίνια». Ακόμα όμως και τώρα, σχεδόν 5 χρόνια μετά, επιβάλλεται να συμφωνήσουμε σε ένα νέο όραμα για την Δυτική Μακεδονία του μέλλοντος, μέσα από έναν ανοιχτό διάλογο επιδιώκοντας ευρύτερες συναινέσεις.
Μπορεί εν κατακλείδι (με αφορμή και την κουβέντα που άνοιξε για το Π.Χ.Π.) να διαμορφωθεί μια κοινά αποδεκτή τοπική ατζέντα για τη Δίκαιη Μετάβαση με συγκεκριμένες στοχεύσεις και διεκδικήσεις, όπως :
• Αλλαγή του μοντέλου διακυβέρνησης της Μετάβασης με μεταφορά αρμοδιοτήτων στην Αυτοδιοίκηση και συμμετοχή των τοπικών φορέων.
• Αλλαγή της μετοχικής σύστασης της εταιρείας «Μετάβαση Α.Ε.», ώστε να συμμετέχει στο μετοχικό σχήμα και η Αυτοδιοίκηση.
• Μετοχοποίηση των μεγα-φωτοβολταικών της ΔΕΗ και διοχέτευση μέρους των μετοχών στην τοπική κοινωνία (Παλιά υπόσχεση της ΔΕΗ που έμεινε στα χαρτιά).
• Συγκεκριμένες δεσμεύσεις για διευκόλυνση έργων αυτοπαραγωγής ενέργειας από τοπικές Ενεργειακές Κοινότητες και επιχειρήσεις.
• Διαμόρφωση ενός ανεξάρτητου μηχανισμού παρακολούθησης της Μετάβασης με συνεχή αξιολόγηση συγκεκριμένων δεικτών αποτελεσματικότητας.
• Προτεραιότητα στο Σιδηρόδρομο για την Δυτική Μακεδονία. (Οι φιλοπεριβαλλοντικές υποδομές μεταφορών είναι απαραίτητος όρος για έναν βιώσιμο μετασχηματισμό της οικονομίας).
• Ολοκλήρωση με διαφάνεια και συμμετοχικότητα του σχεδιασμού για την αποκατάσταση και αξιοποίηση των απαλλοτριωμένων εδαφών. Ο σχεδιασμός πρέπει να υπηρετεί τις προτεραιότητες και τους άξονες μιας πράσινης Μετάβασης της Περιφέρειας, αξιοποιώντας και τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης.
• Να επαναξιολογηθούν χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης μιας και ήδη παρουσιάζονται έντονα φαινόμενα διασπάθισης με αμφίβολα αποτελέσματα. Τα χρήματα του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης πρέπει να αποδίδονται στην περιοχή και παράγουν συγκεκριμένα και μετρήσιμα αποτελέσματα.
• Σαφής πολιτική δέσμευση για διάθεση τουλάχιστον μέχρι και το 2030 του 6% των εσόδων από τις δημοπρασίες δικαιωμάτων CO2 για τις λιγνιτικές περιοχές.
• Αξιοποίηση των ΑΠΕ ως πηγή ενέργειας για τις τηλεθερμάνσεις της περιοχής.
Αυτές είναι ορισμένες μόνο προτάσεις για μια πιο συμμετοχική, διαφανή και αποτελεσματική διαδικασία μετάβασης της Δυτικής Μακεδονίας.
Λευτέρης Ιωαννίδης
20.9.2024
