ΜΟΜΟΑΣΣΟΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ (Μαμασούν,Μαμαασσόν , Γκόικσε , Mamasun, Mamaasson, Momoassós , Gökçe και (Güvercin kayası = Βράχος περιστεριών ) Σταύρου Π. Καπλάνογλου Συγγραφέα – Ιστορικού
Η Μομοασσός της Καππαδοκία που σήμερα φέρει το όνομα Γκόικσε ( Gökçe ) βρίσκεται στην επαρχία του Ακσαράυ που παλιότερα έφερε το όνομα Αρχελαίς και Κολωνία.
Φημολογείται από το 1800 μ.Χ. ότι εκεί βρέθηκε ο τάφος του Αγίου Μάμμα ,
Παραπλήσια πληροφορία είχαμε και για το Γκόρεμε (Goreme )της Καισαρείας για την οποία αναφερθήκαμε εκτός των άλλων για την ύπαρξη δωματίου οπού έζησε ο άγιος.?
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Απέχει 25 χλμ από το κέντρο της πόλης Aksaray
Βρίσκεται σε υψόμετρο 1097 και πληθυσμό το 2022 μόλις 490 άτομα ,
Βρίσκεται βορείως της λίμνης του τεχνητού φράγματος της ΜΟΜΟΑΣΣΟΎ
Το Aksaray, που βρίσκεται στον ιστορικό δρόμο του μεταξιού, έχει φιλοξενήσει διάφορους πολιτισμούς.
— Φράγμα Mamasin
Το φράγμα Mamasın , χτισμένο στο ρεύμα ποταμού Uluırmak βρίσκεται 12 χλμ ανατολικά του Aksaray, και χρησιμοποιείται για αρδευτικούς σκοπούς.Το φράγμα ολοκληρώθηκε πριν από λίγα χρόνια .
Ο όγκος του σώματος του φράγματος είναι 400.000 τετρ. μέτρα, το ύψος του είναι 44,90 μέτρα, . Περίπου 61.420 στρέμματα έκτασης αρδεύονται από το φράγμα Mamasın.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Η διαχρονική ονομασία του σημερινοί Γκόικσε στην Ελληνική και λατινική γραφή έχει ως εξής : Μομοασσός ,Μαμασούν,Μαμαασσόν , Γκόικσε , Mamasun, Mamaasson, Momoassós , Gökçe
— Güvercin kayası (Βράχος περιστεριών )
Πολύ κοντά στην Μομοασσός ανακαλύφθηκε μια αρχαία πόλη που οι Τούρκοι αρχαιολόγοι της έδωσαν την ονομασία Güvercin kayas = Güvercin (Βράχος )+ kayası (περιστέρι )που αν το μεταφράσουμε ελεύθερα σημαίνει βράχος περιστεριών .για την πόλη αυτή που βρίσκεται σε έναν ψηλό βράχο στη λίμνη Mamasın Dam,
— Μομοασσός ( Momoassós )
Αναφέρεται το 334 μ.Χ ως Mamassós/Momoassós
Ενδεχόμενα να είναι η αρχαιοελληνική ονομασία του οικισμού
Είναι σύνθετη λέξη Μώμο και άσσος
Στην Ποντιακή διάλεκτο υπάρχουν οι λέξεις Μομακκα ,Μαμμάκα , Μομμαν και Μαμμαν κατά τον Άνθιμο Παπαδόπουλο προέρχονται όλες αυτές οι λέξεις άπω την αρχαία λέξη μάνα – μαμά η το αρχαιοτέρων <<μάμμαν >>
Αναφέρει όμως και την λεξη Μώμος με ωμέγα το δευτερο γραμμα που ,σημαίνει γέρος (παράγωγο οι μωμόγεροι ή μωμόεροι ) αλλά είναι και ο προσωποποιημένος θεός της μομφής .Το τελικό πρόθεμα << -σσος >> παραπέμπει σε Δωρική Ελληνικη κατάληξη
Άσσος είναι η παλιότερη γραφή του Ασος που είναι ο πρώτος αριθμός με την παλιά ελληνική αρίθμηση ,σημαίνει και ο πρώτος σε επίδοση..Ήταν το κέντρο της λατρείας του Αγίου Μάμα, η οποία ήταν πολύ διαδεδομένη στην Κεντρική Μικρά Ασία κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
–Μαμασούν ή Μαμαασσόν , (Mamasun, ή Mamaasso, )
Το όνομα του χωριού αναφέρεται ως Mamasun στα αρχεία του 1500 μ.Χ
Ενδεχόμενα να είναι παραφθορά του αρχαιοελληνικού ονόματος που δημιουργήθηκε στους Βυζαντινούς χρόνους σε συνδυασμό με την φήμη ότι στον οικισμό αυτό γεννήθηκε ο Άγιος Μάμμας
Ενώ το 1928 εμφανίζεται στα Τουρκικά αρχεία ως Mamasun
— Γκόικσε ( Gökçe )
Στις μέρες μας άλλαξε σε Gökçe ενδεχόμενα η ονομασία να έχει σχάση με τον ουρανό στα Τούρκικα η λέξη Gok σημαίνει ουρανός ..
Ο οικισμός, γνωστός ως «Mamasun» κατά την Οθωμανική περίοδο, ονομαζόταν «Gökçe» μετά την εκδίωξη των Ελλήνων
ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟ 1922
Δεν μπορέσαμε να βρούμε τον αριθμό των Ελλήνων που διώχτηκαν από τον τόπο τους
Δημοσιεύματα σε Τουρκικά μέσα αναφέρουν ότι << .. Στην Μιμιασσο ο 1924 έγινε ανταλλαγή πληθυσμών με Έλληνες και χριστιανοί ( εννοώντας προφανώς τους Αρμένιους ) εγκατέλειψαν την περιοχή. … >>
Χωρίς να αναφέρουν τον αριθμό τους. Είναι γνωστό ότι και απηνείς διώξεις υπήρχαν πριν από αυτή την χρονολογία και εκδιώξεις έξω από τα σύνορα της Οθωμανικής για αυτούς γης ,σε περιπτώσεις που αρνιόταν εξισλαμισμό.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ιστορία της εγκατάστασης στην περιοχή εντός των ορίων του χωριού χρονολογείται από την αρχαιότητα. Πιστεύεται ότι ο οικισμός στο Τύμβο Güvercinkayası στα νοτιοανατολικά του χωριού χρονολογείται γύρω στο 5000 π.Χ.( 5200-4750 π.Χ. ) την (Μέση Χαλκολιθική Περίοδο )
— H πόλη Güvercinkayası (η πόλη των βράχων των περιστεριών. )
Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στο Güvercinkayası ξεκίνησαν μόλις το 1996 από το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης ,.
H πόλη Κουβέρσινκαγιασι είναι μια πρότυπη καστροπολιτεία της Μικράς Ασίας και έχει ηλικία 7000 ετών περίπου.
Βρίσκεται στην προκυμαία της τεχνικής λίμνης Mamasın Dam στην προκυμαία Melendiz, (Μελενδίζ ) κοντά στο χωρίο Catalsu (Καταλσού ) και βρισκόταν πάνω παλιούς μεταναστευτικούς δρόμους στη γύρω περιοχή.
Χρονολογείται όπως ηδη έχουμε αναφέρει,από το 5200-4750 π.Χ.
Τα ευρήματα αυτού του οικισμού, που μπορεί να περιγραφεί μόνο ως ένα οργανωμένο χωριό, παρέχουν πολύ σημαντικές πληροφορίες για το πώς
εξελίχθηκαν οι πόλεις-πρότυπα της Μικράς Ασίας που θα δημιουργηθούν πολύ αργότερα.
Οι σφραγίδες και κάποια κεραμικά που αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές δείχνουν σχέσεις του οικισμού με την Μεσοποταμία
–Περιγραφή της αρχαίας πόλης
Το χωριό χωρίζεται στα δύο, το εσωτερικό κάστρο και τον κάτω οικισμό, από τα τείχη της πόλης που καλύπτουν την πεδιάδα κορυφής του βράχου από τα βόρεια. Οι εσωτερικές κατοικίες του κάστρου, που κατέληξαν σε σφοδρή πυρκαγιά, είναι μεγαλύτερες και πλουσιότερες σε ευρήματα από τις κατώτερες οικιστικές κατοικίες.
Η αρχιτεκτονική του, που είχε σχεδιαστεί και υλοποιηθεί εκ των προτέρων, μας θυμίζει τα σημερινά σπίτια σε σειρά.
Το μοτίβο του οικισμού αντανακλά στενά, μακριά, μονόχωρα σπίτια 20-30
τετραγωνικών μέτρων διατεταγμένα σε συγκροτήματα κατοικιών, χωρισμένα μεταξύ τους με δρόμους, σε αρμονία με τη φυσική δομή του βράχου.
Στο πίσω μέρος αυτών των σπιτιών, όπου είναι κοινόχρηστοι οι τοίχοι, υπάρχει ένα τμήμα κελάρι όπου αποθηκεύονται τα σιτηρά που χρειάζεται μια οικογένεια.
Το τείχος της πόλης, που χωρίζει την πεδιάδα κορυφής του γκρεμού από την ταράτσα και τις κατοικίες στην πλαγιά του λόφου με τον διπλό πύργο του, είναι ένα συγκεκριμένο παράδειγμα της αρχής του ταξικού διαχωρισμού.
Ο απότομος βράχος που περιβάλλει την πεδιάδα της κορυφής από τα νότια και τα δυτικά χρησιμεύει επίσης ως γραμμή φυσικής προστασίας.
— Απασχόληση των κάτοικων της αρχαίας πόλης
Η οικονομία των ανθρώπων της Güvercinkaya βασιζόταν στη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Τα κυριότερα γεωργικά προϊόντα ήταν το σιτάρι και το κριθάρι και τα κατοικίδια ζώα ήταν τα πρόβατα, τα κατσίκια και τα βοοειδή.
Μορφοποιημένα κεφάλια ζώων , σκαλισμένα ανάγλυφα σε αγγεία και παγκάκια με διπλά μάτια που μοιάζουν με κεφάλι ταύρου από μπροστά τονίζουν τη σημασία των ζώων στη ζωή του χωριού, τόσο από οικονομική όσο και από άποψη λατρευτικής ζωής.
Οστά ζώων που ελήφθησαν από ανασκαφές τεκμηριώνουν ότι στο περιβάλλον ζούσαν αρπακτικά πουλιά , ελάφια, ζαρκάδια, άγρια βοοειδή, άγρια πρόβατα, αγριοκάτσικα, ιπποειδή, ακόμη και λιοντάρια.
–Ρωμαϊκή πόλη
Υπήρχε μια ρωμαϊκή πόλη με το όνομα “Mamaasson” στην περιοχή που προσαρτήθηκε στη Ρωμαϊκή επικράτεια στις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ.
Ο οικισμός αναφέρθηκε ως τόπος φιλοξενίας χριστιανών προσκυνητών στο δρόμο προς την Ιερουσαλήμ κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
-Εμφάνιση του Χριστιανισμού.
Εφόσον ο Χριστιανισμός, που άρχισε να διαδίδεται στην Ανατολία από τον Άγιο Παύλο και τους μαθητές του τον 1ο αιώνα μ.Χ., προκάλεσε μεγάλη αντίδραση των πολυθεϊστών Ρωμαίων , που μεταφράστηκαν σε απηνείς διώξεις και δολοφονίες.
Οι πρώτοι Χριστιανοί άρχισαν να εγκαθιστούν ασφαλέστερα μέρη για προστασία. Επιπλέον, πολλοί κληρικοί που ήθελαν να στεγάσουν προτίμησαν αυτήν την περιοχή.
Η επαρχία Ακσαράι, που είναι ο τόπος όπου κάποτε έζησαν ο Άγιος Γρηγόριος και ο Άγιος Μάμας,
Ναός που χτίστηκε το 385 μ.Χ. για λογαριασμό του ιδρυτή της ορθόδοξίας , του Αγίου Γρηγορίου σώζεται όπως ακόμη και τα ξύλινα στολίδια που έστειλε ο Ρώσος Τσάρος Νικόλαος Β’. Η εκκλησία αυτή τη στιγμή είναι ανοιχτή αλλά έχει μετατραπεί σε τζαμί.
Υπάρχουν εκατοντάδες λαξευμένα μοναστήρια και εκκλησίες που απέμειναν από εκείνη την περίοδο τόσο στην κοιλάδα Manastır όσο και στην κοιλάδα Ihlara,.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
–Η εκκλησιά και ο τάφος του Αγίου Μάμμα στην Μομοασσό.
Στο μέρος που σήμερα ονομάζεται Pir Şemmas Lodge υπάρχει ένα απλό πέτρινο κτίριο με κλειστές πόρτες και παράθυρα καλυμμένα με πέτρες (τυπικό της παλιάς ελληνικής αρχιτεκτονικής της Καππαδοκίας), που χτίστηκε από τους Έλληνες και Αρμένιους που έζησαν στο χωριό μέχρι το 1922.
Φαίνεται ότι το κτίριο αυτό ανήκε σε ένα μικρό μοναστήρι που χρησιμοποιούσαν χριστιανοί ιερείς τον περασμένο αιώνα (ίσως και παλαιότερα)
Εκεί υπάρχει ο τάφος του Αγίου Μάμμα ( Pir Şemmas, παλαιότερα γνωστός ως Aziz Mamas.)
Βρίσκεται στο πίσω αριστερό μέρος ενός απλού κτιρίου που ήταν Ελληνική εκκλησία και που χρησιμοποιείτο παλιότερα ως αποθήκη .
Τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της εκκλησίας χρονολογούνται από τον 8ο και τον 9ο αιώνα
Εκεί υπάρχει ένα δωμάτιο του οποίου το πάτωμα είναι καλυμμένο με χαλιά και του οποίου οι τοίχοι είναι επενδεδυμένου με μεγάλα μαξιλάρια.
Στη μέση του τοίχου στα αριστερά, υπάρχει μια μεγάλη κόγχη, και μέσα στην κόγχη υπάρχει ένα κρεβάτι με μια μικρή λάμπα πάνω! Στην κεφαλή της σαρκοφάγου, καλύπτεται με πράσινο κάλυμμα, υπάρχει ένα απλό καπάκι φτιαγμένο σε μορφή τουρμπάνι.
Επιπλέον, υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι από κέρατο ελαφιού ανάμεσα στα οστά μέσα στη σαρκοφάγο! Αυτό είναι σίγουρα ένα σύμβολο αφιερωμένο στον Άγιο Μάμα, που δαμάζει και ταΐζει άγρια ζώα ( η λατρεία των ελαφιών είχε σημαντική θέση στην Μ. Αίσια από τους Χεταίους και κατά τη Χριστιανική περίοδο).
Σύμφωνα με όσα έγραψε ο Α. Μ. Λεβίδης, τον τάφο επισκέπτονταν κάθε χρόνο εκατοντάδες χριστιανοί από διάφορα μέρη της Καππαδοκίας, ιδιαίτερα τις ημέρες της Κοιμήσεως (ανάληψη του Χριστού στους ουρανούς) και του Αγίου Κωνσταντίνου και πολλοί ασθενείς με αναπηρία. εμφανιζόταν ανάμεσα στους επισκέπτες.
Γράφεται από τον Α. Μ. Λεβίδη ότι όταν αυτοί οι ασθενείς, που σχημάτιζαν ουρά, ήρθαν μπροστά στον τάφο, έπαιρναν τα οστά του Αγίου μαζί με προσευχές, τα έβαζαν στα ανάπηρα όργανα τους και έδεναν κομμάτια υφάσματος στα κέρατα του ελαφιού. ως ευχή.
Πηγές αναφέρουν ότι υπήρχαν ασημένιες πλάκες με αρμενικές προσευχές γραμμένες στα οστά του Αγίου τον 19ο αιώνα. Αυτές οι ασημένιες πλάκες αφαιρέθηκαν από τους Χριστιανούς της περιοχής κατά την ανταλλαγή μεταξύ 1922 και 1923, και πολλές κλάπηκαν ή αφαιρέθηκαν από τους μουσουλμάνους επειδή είχαν πάνω τους Αρμενικές προσευχές.
Το Το 1895, ο Σ. Σ. Φαρασόπουλος δήλωσε ότι υπήρχαν 7 εικόνες στους τοίχους της μικρής εκκλησίας, μεταξύ αυτών· Έγραψε ότι υπήρχαν εικόνες του Αγίου Μάμα, της Παναγίας, του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης
Αφού οι Χριστιανοί εγκατέλειψαν την περιοχή τη δεκαετία του 1922, μαζί με τους Τούρκους που ζούσαν στην περιοχή, ο τάφος του Αγίου Μάμα έγινε η Στοά Pir Şemmas. Το εκκλησάκι έχει μετατραπεί πλήρως σε τζαμί. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια οι κάτοικοι του χωριού τείνουν να αλλάζουν το όνομα Pir Shemmas σε Shambaz Baba στο πλαίσιο πολιτικών απόψεων
— Ο Άγιος Μάμας
Για τον Άγιο Μαμμα έχουμε ήδη αναφερθεί γράφοντας για το Κερκεμέ της3 Καισαρείας και το Μοναστήρι που υπήρχε εκεί
Ο Άγιος Μάμας έζησε στα μέσα του 3ου αιώνα (μ.Χ.) και μαρτύρησε επί Αυτοκράτορα Αυρηλιανού.
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, έζησε κοντά στα σύνορα Νίγδης (Niğde) και Αρχελαίδος (Aksaray) της Καππαδοκίας, στους πρόποδες του όρους Hasan (3268 m), ενός από τα διάσημα παλιά ηφαιστειακά βουνά της περιοχής.
Ήταν ένας βοσκός που βοηθούσε τους φτωχούς Χριστιανούς φτιάχνοντας τυρί και γιαούρτι και μοιράζοντας τα σε φτωχούς Χριστιανούς με το γάλα που έπαιρνε από τα πρόβατα και τα κατσίκια που εξέθρεψε, ακόμη και από άγρια ζώα όπως ελάφια που εξημέρωσε, και προσπάθησε να διαδώσει και να εκλαϊκεύσει τον Χριστιανισμό. στους γύρω του.
Η φήμη του Αγίου και η απόδοση τιμών προς αυτόν εξαπλώθηκε από την Καππαδοκία στη Χίο, στην Κωνσταντινούπολη αλλά και στη Μακεδονία. Στη Χαλκιδική, σε ένα από τα χωριά που έχουν το όνομά του, λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο μεγάλη εμποροπανήγυρη, στις αρχές Σεπτεμβρίου.
Στους βυζαντινούς χρόνους ο Άγιος Μάμας ήταν ο προστάτης των Μαρδαϊτών στην Κύπρο.
Οι τελευταίοι διέδωσαν τη φήμη του και την απόδοση τιμών προς αυτόν έπειτα από τις Αραβικές επιδρομές.
Το όνομά του φέρουν σήμερα χωριά στην Ελλάδα, ενώ θεωρείται και ένας από τους μεγαλύτερους Αγίους στην Κύπρο και τη Σκύρο.
Συμπληρωματικά να πούμε
Στη θέση του τάφου του Αγίου Μάμα, ο οποίος μεταφέρθηκε στην Καισάρεια (Καϊσέρη) από τη γη όπου ζούσε και μαρτύρησε με βασανιστήρια με εντολή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Αυρηλιανού (Licinius Domitius t.s. 270-275) σε νεαρή ηλικία.
Πιθανότατα, σε μεταγενέστερες περιόδους, τα οστά του μεταφέρθηκαν στη θέση Μαμασίμ στους πρόποδες του όρους Χασάν και τα έθαψαν σε νέο τάφο και το μέρος αυτό μετατράπηκε σε πολύ σημαντικό τόπο επίσκεψης των Καππαδοκών Χριστιανών για αιώνες.
Για τους χριστιανούς εικαζόταν ότι γεννήθηκε σε αυτό το χωριό . Έτσι ανέκτησε τη θρησκευτική του σημασία το 1800 με την ανακάλυψη των ερειπίων της εκκλησίας και του τάφου του Μάμου.
Αυτό το μέρος, το οποίο οι μουσουλμανικοί λαοί άρχισαν να θεωρούν ιερό στα μέσα του 19ου αιώνα, ονομαζόταν από τους Μουσουλμάνους «Στοά Ερένλερ» και ο Μάμος, που πίστευαν ότι βρισκόταν εδώ, άρχισε να ονομάζεται Πιρ Σέμμας ή Σεμμάς Μπάμπα.
Στην Καισάρεια της Καππαδοκίας ο Άγιος Μάμας γιορταζόταν δύο φορές το χρόνο, την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου και την άνοιξη. Στις 2 Σεπτεμβρίου εορταζόταν η μνήμη του Αγίου Μάμαντος και στις 7 του ιδίου μηνός η μνήμη του αγίου Ευψυχίου.
Εικονογραφείται με τρεις κυρίως τύπους, με τα ελάφια, ως απλός βοσκός και πάνω σε λιοντάρι.
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Μια ομάδα κατοίκων από την Μομοασσό εγκαταστάθηκε στην Χαλκιδική και ονόμασε τον οικισμό Άγιο Μάμμα
Ο Άγιος Μάμας της Χαλκιδικης είναι μεγάλος οικισμός και έδρα ομώνυμης τοπικής κοινότητας στον δήμο Νέας Προποντίδας του νομού Χαλκιδικής. Βρίσκεται ανάμεσα στις χερσονήσους της Κασσάνδρας και της Σιθωνίας. Η απόστασή του από τη Θεσσαλονίκη είναι 70 χιλιόμετρα. Περιοχή, η οποία από τον 8ο π.χ αιώνα άρχισε να καταγράφεται συστηματικός εποικισμός της από κατοίκους κυρίως της νότιας Ελλάδας . Ορόσημο στην ιστορία της στάθηκε η έλευση των προσφύγων από διάφορες περιοχές της
Μικράς Ασίας, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε περιοχές, τις οποίες ανέπτυξαν και τις έκαναν να ξεχωρίσουν.
ΣΗΜΕΡΑ
Το Γκόικσε ( Gökçe ) όπως λέγεται σήμερα (2022 ) έχει πληθυσμό 490
ατόμων συνεχώς μειούμενο μια και το 1990 είχε 1126 άτομα,το 2000 είχε 852 κατοίκους και το 2020 είχε 527.
