Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου «Οικισμοί Δήμου Εορδαίας» σελ.146 Κοζάνη 2022
Γενικά: Ημιορεινός οικισμός με υψόμετρο 630 μ. Συνδέεται με αστική συγκοινωνία με την Πτολεμαΐδα. Στο κέντρο του χωριού εντυπωσιάζει το πάρκο, η φωταγωγημένη πλατεία, το μνημείο πεσόντων. Πλησιέστεροι οικισμοί Κομνηνά, Πεντάβρυσος, Άγιος Χριστόφορος, Πτολεμαΐδα.
Ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Βερμίου, αποτελεί ιδία κοινότητα.
Με την απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2011 από τους 28 κατοικημένους οικισμούς που απογράφηκαν στο Δήμο Εορδαίας το Ανατολικόν ως προς τον πληθυσμό βρισκόταν στην 4η θέση.
Αρχαιότητες: Στη θέση «Μεγάλη Σπηλιά» του Βερμίου σε έκταση 150 στρεμμάτων υπάρχει παλιός οικισμός (Γνωριμία με το Νομό Κοζάνης). Στην τοποθεσία «πατάτες» βρέθηκαν τάφοι, πήλινα αντικείμενα, ένα βέλος.
Εκλογικά: Στις εκλογές της 30/5/1915 οι άρρενες εκλογείς ψήφισαν στο έβδομον με έδραν το χωρίον Τριέπιστα ένθα θέλουσιν ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι των χωρίων Ίνελι, Κοζλουκιόϊ και Ναλμπάν-Κιόϊ, τόπον ψηφοφορίας ορίζομεν το ελληνικόν δημοτικόν σχολείον.
Εκλογές 9/6/1935 ψηφοφορίσαντες 358. Λαϊκόν –Εθνικόν Ριζοσπαστικόν Κόμμα 194, Μακεδονική Ομάς Ανεξαρτήτων πολιτευτών 74. Μεμονωνένος υποψήφιος Παπαδόπουλος 20. Λευκά 0. Άκυρα 0.
Εκπαιδευτικά: Ελλείψει άλλου καταλληλοτέρου κτιρίου εχρησιμοποιήθη ως διδακτήριον το τουρκικόν τζαμίον το οποίον στερείται πατώματος, οροφής και επαρκούς φωτισμού. Τούτο χρησιμοποιείται και ως εκκλησία. Προς αποφυγήν του ανεγειρομένου εκ του δαπέδου κονιορτού παρήγγελαν και έστρωσαν ψάθες. Εάν καταληφθή το έτερον τζαμίον και μεταβληθεί σε εκκλησίαν και αν γίνουν επισκευές και μεταρρυθμίσεις εις το κατειλημμένο ήδη θα αποκτήσει η κοινότης κατάλληλο διδακτήριο. Μαθητές 130. Ταξεις 4. Κάτοικοι 700 (6-12/4/ 1924).
Το εν τμήμα των μαθητών διδάσκεται στο τουρκικό τζαμί, το έτερον στο πρώην τουρκικό διδακτήριο. Αμφότερα είναι ακατάλληλα. Στον οικισμό έχουν εγκατασταθεί 150 νέες προσφυγικές οικογένειες, ο δε αριθμός των μαθητών ανήλθε στους 222 και πρέπει να ανεγερθεί εξατάξιον διδακτήριον (25 Οκτ. ως 9 Νοεμ.1924 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 73).
Τα δύο υπάρχοντα διδακτήρια ανθυγιεινά και τελείως ακατάλληλα. Κάτοικοι 1108 πρόσφυγες. Μαθητές 111 άρρενες 78 θήλεις (4-10 ως 18/12/1926 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ73).
Το νέον τετρατάξιον διδακτήριον επερατώθη κατά το Νοέμβριο 1927 και από τον Ιανουάριο 1928 εγκατεστάθη εν αυτώ το δημοτ. Σχολείο (Σχ. έτος 1927-28 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ73).
Ο Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων Κοζάνης στις 14/1/1928 διορίζει υπηρέτρια την Σοφίαν Μυλωνά στο τριτάξιο μεικτό δημοτικό σχολείο με μισθό 250 δρχ. μηνιαίως.
Προαύλιο επαρκές, βρύση προς ύδρευση των μαθητών. Έχει 60 θρανία τρίεδρα καινουργή και υπό κατασκευή 8 (6/11/36).
Τριτάξιο. Διδακτήριο νεόδμητο διώροφον, τύπου τετραταξίου. Λείπουν τα εξωτερικά επιχρίσματα. Υπάρχει σχολικός κήπος τριών στρεμμάτων στον οποίο καλλιεργούνται οπωροφόρα δέντρα και μικρές άλλες καλλιέργειες. Μαθητές 290 (22/11/37).
Ιερά: Ιερός ναός Υψώσεως Τιμίου Σταυρού, ανεγερθείς το 1936, πολιούχος του οικισμού. Ιερός ναός Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην είσοδο του οικισμού. Άγιος Νεκτάριος. Των 12 Αποστόλων.
Κοινοτικά: Σύσταση της κοινότητας στις 31/12/1918 με έδρα τον οικισμό Ίνελι (μετονομάζεται στις 1/2/1927 σε Ανατολικόν). Στις 4/12/1997 προσαρτάται στο δήμο Βερμίου.
Στις κοινοτικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στις 25-10-1925 ψήφισαν 192 εκλογείς και έλαβαν ψήφους οι: Απόστολος Τσαούσης 116, Δημήτριος Μαυρουδής 115, Στέλιος Γκαλάς 112, Δημήτριος Αερίδης 107, Ιωάννης Κιλίνης 82, Σπύρος Παπαδόπουλος 71, Μιλτιάδης Αποστολίδης 65.
Υπέρ του οικοτροφείου θηλέων Κοζάνης 300 δρχ. το έτος 1927.
Ο πρόεδρος της κοινότητος αναφέρει ότι διεξήχθη έρανος κατά την εορτή της 25ης Μαρτίου 1937 υπέρ των Εθνικών Οικοτροφείων και Ορφανοτροφείων και εισπράχτηκε το ποσό των 50 δραχμών.
ΔΕΘ: Η κοινότητα υποχρεώθηκε να συνεισφέρει για την 3η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης το Σεπτέμβριο του 1928 δραχμές 5000.
Οι Γεώργιος Αραμπατζής και Απόστολος Δεληδήμος έλαβαν Αργυρούν μετάλλιον μετ’ επαίνου διά έκθεση προϊόντων με έρια και βίκος (Β.Ε 20-1-35)
Εκπαιδευτικά: Αίτησις του κοινοτικού συμβουλίου Ίνελι Καϊλαρίων Προς τη Νομαρχία Κοζάνης (60/581)
«Κύριε Νομάρχα
Οι υπογεγραμμένοι πρόεδρος και κοινοτ. Σύμβουλοι του συν/μού Ίνελι, λαμβάνομεν την τιμήν να αναφέρωμεν υμίν ότι
Η κοινότης ημών, υπερτριακοσίας αριθμούσα οικογενείας, στερείται απολύτως σχολικού κτηρίου δια την εκπαίδευση των τέκνων αυτής, εν όλω δε τω χωρίω ουδέ εν υπάρχει κτίριον, όπερ κατ’ ανάγκην θα ήτο δυνατόν να μετατραπεί εις Σχολείον, καθότι οι τέως κάτοικοι, Τούρκοι μικρόν τέμενος, επί δύο σχολικά έτη εχρησιμοποιήθη και ως εκκλησία και ως σχολείο, δια την στενότητα όμως του χώρου οι μαθηταί εφοίτων εκ περιτροπής, όντες διηρημένοι εις δύο κατηγορίας, την π.μ και μ.μ. Κατάστασις όντως αποθαρρυντική από διδακτικής και από υγιεινής απόψεως. Ένεκα του ασφυκτικού συνωστισμού πολλάκις ησθένησαν και μαθητές και διδάσκαλοι, οίτινες επανειλημμένως και ρητώς εδήλωσαν, ότι εάν μέχρι τέλους του προσεχούς 7/βρίου δεν ανεγέρθη Σχολείον εις τον συν/σμόν ημών, δεν θα διστάσωσι να υποβάλωσι προς τους αρμοδίους παραίτησην από της θέσεώς των.
Δια ταύτα
Υποβάλλοντες εις γνώσιν υμών, ότι εάν δεν ληφθή πρόνοια προς αποτροπήν του τοιούτου κακού και θεραπείαν των αναγκών της κοινότητος, τα τέκνα ημών, αμφοτέρων των φύλων εις πλέον των τριακοσίων ανερχόμενα, θα καταδικασθώσι να μείνουν αγράμματα και απαίδευτα.
Παρακαλούμεν υμάς θερμώς όπως ευαρεστηθείτε ίνα διενεργήσητε την εκ του δια την εν Μακεδονία ανέγερσιν εκπαιδευτηρίων προσποριζομένου ποσού παροχήν εκατόν χιλιάδων +100.000 δραχμών δια την ανέγερσιν εξαταξίου Σχολής εν τη κονότητι ημών, ης άμεσον και απόλυτον αύτη έχει ανάγκην.
Δεν παραλείπομεν να αναφέρωμεν, κύριε Νομάρχα, ότι προς τον σκοπόν τούτο έχομεν υποβάλει από της σήμερον σχετικάς αιτήσεις προς τον κ. Επιθεωρητήν των Δημ. Σολείων Ν. Κοζάνης και προς την Διεύθυνσιν Εποικισμού Δυτ,. Μακεδονίας, παρά μεν του πρώτου αιτησάμενοι όπως εισηγηθή καταλλήλως και όπου δει το θέμα, παρά δε της δευτέρας την χορήγησιν του αναγκαιούντος υλικού ξυλείας, κεράμων, οπτολίνθων, και ασβέστου περί της μεταφοράς των οποίων είμεθα έτοιμοι να φροντίσωμεν ημείς».
Το κ.σ Ανατολικού στις 17-9-1933 με πρόεδρο τον Κων/νο Σπυρίδη αποφάσισε την πρόσληψη κοινοτικής διδασκάλισσας την Ελένη Κωνσταντινίδου κάτοικο Πτολεμαΐδας με μηνιαίο μισθό 500 δραχμών από 1-10-1933 ως 31-5-1934. Η πρόσληψη έγινε μετά από εισήγηση της Σχολικής Εφορείας η οποία ανέφερε ότι καυτά την πρώτη μέρα των εγγραφών ενεγράφησαν στην Α΄ και Β΄ τάξη περί τους100 μαθητές και υπολείπονται προς εγγραφήν στις αυτές τάξεις άλλοι 75 μαθητές. Η διδασκαλία των 175 μαθητών είναι αδύνατος. Οι άλλοι δύο διδάσκαλοι του σχολείου είναι επιφορτισμένοι με τη διδασκαλία των άλλων τεσσάρων τάξεων (60/1608).
Προσφυγικά: Ο Θεόδωρος Δημ. Θεοδωρίδης κάτοικος Ανατολικού στις 2-7-1940 αναφέρει στο Νομάρχη ότι είναι Έλλην το γένος, κατάγεται εξ Αργυρουπόλεως Τραπεζούντος. Το 1916 δραπέτευσε από την τουρκική επικράτεια λόγω των κατακτήσεων. Μετέβη στη Ρωσία όπου και παρέμενε συνεχώς. Αναχώρησε από τη Ρωσία βάσει της ελληνικής πρεσβείας της Μόσχας με τη σύζυγό του, τη μητέρα του, την πεθερά του και τεσσάρων ανηλίκων τέκνων. Εγκαταστάθηκε στο Ανατολικό. Τώρα η αστυνομία ζητά να εγκαταλείψει το χωριό ως αλλοδαπός γιατί η περιοχή είναι επιτηρούμενη. Ζητά από το Νομάρχη να παραμείνει ανενόχλητος στην κατοικία του στο Ανατολικό Εορδαίας (60/1638).
Ο Νικόλαος Καραγιαννάκης από Ανατολικό Εορδαίας άπορος με πενταμελή οικογένεια γυμνός και ανυπόδητος μέχρι σήμερα δεν έλαβε ούτε ιματισμό ούτε κανένα ζεύγος παπούτσια μέχρι σήμερα.. Τονίζει ότι βρίσκεται κλεισμένος στο σπίτι του καθ’ ότι ανυπόδητος Δια ταύτα παρακαλεί να του παραχωρηθεί ένα ζεύγος παπούτσια και ένα φόρεμα για τη σύζυγό του. Τα τρόφιμα της διανομής δεν τα έλαβε καθ’ ότι δεν έχει χρήματα να τα πάρει δεδομένου ότι δεν έχει χαρακτηριστεί άπορος (60/446).
Πληθυσμός:1913=811, 1920=746, 1928=1273, 1940=1518, 1951=1204, 1961=1180, 1971=849, 1981=1020, 1991=965, 2001=962, 2011=903
Σύλλογοι: Αθλητικομορφωτικός Σύλλογος «Η Αναγέννηση». Πολιτιστικός Σύλλογος.
