Σε προηγούμενη ανάρτηση μας για την Αργυρούπολη που έγινε πριν από λίγες ημέρες παρουσιάσαμε ένα βίντεο που δημιουργήσαμε πριν από αρκετά χρόνια γράφοντας μεταξύ άλλων για την Αργυρούπολη του Πόντου:
<<Από την πόλη καταγόταν και είχε γεννηθεί η γιαγιά μου από την μητέρα μου, η Σοφία (Μέλι) Ανθοπούλου το γένος Ζωγράφου ή Νακάσογλου όπου και έζησε μέχρι τα 17 της χρόνια , τότε που κατόρθωσε να διαφύγει στην Ρωσία και να γλυτώσει την ζωή της έχοντας προηγουμένως σταλεί 2 φόρες εξορία στα 14 και στα 16 χρόνια της να γνωρίσει εκεί την παππού μου Παναγιώτη και να ρθει στην Ελλάδα το 1928 , έζησε στην Κοζάνη μέχρι το 1974 που έφυγε από την ζωή . >> και συνεχίζαμε : << Για το λόγο αυτό στο παρελθόν είχα κάνει δυο μικρά βιντεάκια που έδινα πληροφορίες πέρα από την ζωή της και για την Αργυρούπολη και την περιοχή της Χαλδίας.
Σαν προοίμιο των δημοσιεύσεων που θα ακολουθήσουν κάνουμε ανάρτηση του ενός από αυτά >>.
Στην σημερινή δημοσίευση επανερχόμαστε με ένα νέο κείμενο προκειμένου να δώσουμε πιο ολοκληρωμένες πληροφορίες μια και το διάστημα που πέρασε από τότε που κάναμε τα 2 βίντεο και κάποια κείμενα που συνόδευαν στις αρχικές παρουσιάσεις συγκεντρώσαμε περισσότερες πληροφορίες που νομίζω αξίζει το κόπο να τις δείτε ενσωματωμένες σε ένα πληρέστερο νέο κείμενο.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Η πόλη της Αργυρούπολη βρίσκεται σε υψόμετρο 1.500 μέτρα.
Από την πόλη περνούν 2 αξιόλογοι ποταμοί ο Κάνη ή Χαρσίωτης και ο Λύκος
περιβάλλεται από ψηλά βουνά, Zigana-Τραπεζούντα βουνά προς τα βόρεια,
Cimen Όρη στα νότια, Giresun βουνά στα δυτικά και Pulur, Soganli Όρη στα ανατολικά.
.
Η Abdal Musa Peak (3331 μ.) είναι η υψηλότερη κορυφή στα Ζίγανα ..
Τα κυριότερα δέντρα στα δάση είναι πεύκα και έλατα, και υπάρχουν πολλά ζώα και πουλιά στην περιοχή.
Υπάρχουν πολλές λίμνες, όπως Karanlik Golu, BES Göller, Artebel Gölü,Kara Göller που βρίσκονται στην κορυφή του βουνού Gavurdağı, και διατηρούνται ως φυσικά πάρκα. Αυτά όλα τα βουνά συνθέτουν το 56% της περιοχής της επαρχίας Αργυρούπολη.
Η Αργυρούπολη βρίσκεται σε απόσταση 95 χλμ νότια της Τραπεζούντας , 160 χλμ νοτιοανατολικά της Κερασούντος , 220 χλμ δυτικά του Ερζερουμ
Στο Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν του Γεωργίου Κανδηλάπτη -Κάνις η θέση της Αργυρούπολης αναφέρεται ως εξής :
“Η Αργυρούπολη διαρρέεται από τους ποταμούς Κάνη (Χαρσιώτη) και Λύκο, οι οποίοι με τους παραποτάμους τους σχηματίζουν αναρίθμητες κοιλάδες γεμάτες οπωρώνες. Εκτίσθη δε επί της διαφιλονικουμένης ομηρικής θέσεως “Αργύρου γενέθλη” και κείται εν εξόχου αμφιθεατρική θέσει και παρέχει όψιν πανοράματος. Περιβάλλεται δίκης φρουρίων υπό των ορέων Κουρκουλέτσου, Καϊσάρ-γονέας, Κοπ, εξ ων πηγάζουσιν εκ των οροπεδίων Ηλίπουριν, Σταυρωτόν-ραχ̆ίν, Βουνέτων, Αγ. Θεόδωρου εξ ρυάκια, όπερ συνενώμενα εις κέντρον της πόλης σχηματίζουσι μεγάλον ρύακα χυνόμενων εις τον ποταμόν Κάνιν, παρά την θέση Δεμίρ-καπού. Συγκοινωνούσι δε τα δύο τμήματα της πόλεως δια τριών λιθίνων γεφυρών. Επίνειον της Αργυρουπόλεως είναι το προάστειο Ταλταπάν, όπου συνωκίσθη η νέα Αργυρούπολις”.
ΤΟ ΌΝΟΜΑ
Η περιοχή της Αργυρούπολης του Πόντου κατοικείτο από τους προϊστορικούς χρόνους και προφανώς θα υπήρχε οικισμός κάπου εκεί κοντά αγνωστου ονόματος , ακόμα και στην σημερινή θέση .
–Αλύβη ; η Αργύρου γενέθλη ;
Ο Όμηρος αναφέρει : “Τηλόθεν* εξ Αλύβης, όθεν αργύρου εστί γενέθλη” που σήμαινε ότι οι κάτοικοι της Αλύβης από την Παφλαγονία βαθμηδόν κατέληξαν στην Χαλδία και επιδόθηκαν στην μεταλλουργική.
*Τηλόθεν, επίρρ. (τηλοῦ), 1. από μακριά, από ξένη χώρα, σε Ομήρ. Ιλ., Σοφ.· — τηλόθε, σε Πίνδ. 2. μερικές φορές = τῆλε, τηλοῦ, σε Όμηρ.· με γεν., τηλόθεν Πελειάδων, μακριά απ’ αυτούς, σε Πίνδ.
–Χαλδία
Στην Αργοναυτική εκστρατεία αναφέρεται ότι παρά τον Λύκον ποταμόν κατοικούσαν οι Χάλυβες που ασχολούνταν από την αρχαιότητα με τη μεταλλουργία.
Την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η περιοχή στην οποία βρίσκεται η πόλη αποκαλούνταν Χαλδία. Οι βυζαντινές πηγές δεν αναφέρουν εκμετάλλευση των κοιτασμάτων αργύρου και άλλων μετάλλων της περιοχής
– Αργυρούπολη.
Αργυρούπολη. σημαίνει “αργυρότοπος”. Είναι σύνθετη λέξη με πρώτο συνθετικό τη τουρκική λέξη gümüş (άργυρος) και δεύτερο την περσικής αρχής خانه = khane, που όταν είναι δεύτερο συνθετικό σημαίνει «τόπος».
Μετά την πρόοδο της ελληνικής εκπαίδευσης στην πόλη, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αι., οι μορφωμένοι κάτοικοί της την αποκαλούσαν Αργυρούπολη.
Ονομάστηκε Αργυρούπολη το 1846 αρχικά από τον λόγιο διδάσκαλο Γεώργιο Κυριακίδη εξαιτίας των μεταλλείων αργύρου.
–Καν οι κάτοικοι “Κανέτσα”& “Κανέτες”
Κατά την Oθωμανική περίοδο οι ελληνόφωνοι κάτοικοί της αποκαλούσαν την πόλη “Καν” (από τον παραπλήσιο ποταμό Χαρσιώτη ή Καν), τον δε εαυτό τους “Κανέτες” (εκ της πόλης Καν) και “Κανέτσα” (Κανέτισσα).
– Gumuschane
. Η πόλη παίρνει το όνομα Γκιούμουσχανέ – Gumuschane από τον 17ο αιώνα. Το όνομα της πόλης σημαίνει “αργυρότοπος”. Silver σημαίνει «τόπος» Προερχόταν φυσικό από τα ορυχεία αργύρου που βρίσκονται στην περιοχή.
ΈΛΛΗΝΕΣ ΕΩΣ ΤΟ 1922
Οι κάτοικοι της Αργυρούπολη μιλούσαν την αρχαιοελληνική ποντιακή διάλεκτο μέχρι τον εκδιωγμό τους πλην ελαχίστων κρατικών αξιωματούχων
Ο πληθυσμός της πόλης κατά την ακμή των μεταλλείων, , ξεπερνούσε τις 5000 οικογένειες,
Το 1800 μ.Χ είχε 60000 κατοίκους.
Το 1870 μ.Χ είχε 30000 κατοίκους
1905 μ.Χ να περιορισθεί στις 4000 κατοίκους.
1916 μ.Χ μειώθηκε στις 3000 κατοίκους.
Οι πριν τον εκ διωγμό μεταναστεύσεις των κάτοικων της Αργυρούπολη
Μαζικές μεταναστεύσεις γίνονταν σε όλη τη περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
όχι μόνον στην Αργυρούπολη αλλά και σε ολόκληρο τον Πόντο και όχι μονον ,οι λόγοι ήταν προφανείς ως προς την καταπίεση που ένοιωθαν οι Έλληνες από την εμφάνιση του κατακτητή κυρίως για την αλλαγή της θρησκευτικής πίστης , σε διάφορες εποχές εμφανιζόταν τοπικοί κυβερνόντες με ιδιαίτερο ζήλο για τον εξισλαμισμό των κάτοικων ,άλλοτε η καταπίεση ερχόταν από πιο ψηλά από τους διοικούντες την Οθωμανική αυτοκρατορία με αποτέλεσμα η ζωή να γίνεται αφόρητη. Έτσι οι κάτοικοι αναζητούσαν άλλους τόπους για εγκατάσταση για βρουν την ηρεμία τους .
Βεβαίως οι κάτοικοι των ίδιων περιοχών μετανάστευαν και λόγους οικονομικούς και εξεύρηση εργασίας. Αυτός ήταν ένας επιπλέον λόγος που αυξομείωνε τον πληθυσμό της Αργυρούπολης.
Όταν τα λατομεία αργύρου πηγαίναν καλά ο πληθυσμός αυξανόταν και έφθαναν σε αυτή εργάτες από διάφορα μέρη του Πόντου ,οταν δεν πήγαινα καλά και τα κοιτάσματα μειωνόταν εγκατέλειπαν την Αργυρούπολη μαι οι εργάτες μετανάστευαν σε αλλά μέρη και κυρίως σε περιοχές που είχαν ορυχεία μια την τέχνη την εξόρυξης την ήξεραν καλά.
Φυσικά υπήρχαν και εθνικοί λόγοι και κυρίως στον ανατολικό πόντο .Με το ξέσπασμα Ρωσοτουρκικών πόλεμων οι Ελληνορθόδοξου κάτοικοι τασσόταν με τους ομοθρήσκους Ρώσους , ,σε περιπτώσεις αποχώρησης τους φοβούμενοι διώξεις εγκατέλειπαν την πατρίδα τους .
Από την Αργυρούπολη οι περισσότεροι κατευθυνόταν σε διάφορα μέρη προς την Ρωσία’
Τρεις ήταν οι μεταναστεύσεις τον 19ο αιώνα ς:
Η πρώτη μεταξύ 1828-1832 από τις επαρχίες Κολωνείας, Νεοκαισαρείας, Ροδοπόλεως, Χαλδίας προς το Σοχούμι και την Κριμαία.
Η δεύτερη μεταξύ του 1856 και του 1864 από τις επαρχίες Τραπεζούντος και Θεοδοσιουπόλεως (Ερζαρούμ ) προς τις προηγούμενες Ρωσικές περιοχές αλλά επεκτάθηκαν και προς το Κουμπάν του Βόρειου Καυκάσου.
Η τρίτη μεταξύ του 1878 και του 1884 που έγινε από όλες τις επαρχίες (ειδικά η επαρχία Θεοδοσιουπόλεως σχεδόν ερημωθεί, ενώ και οι υπόλοιπες μειώθηκαν αρκετά). Ο προορισμός των μεταναστών ήταν το Καρς όπου το 1914 τα 77 χωριά του είχαν 75.000 Έλληνες, η Τσάλκα της Γεωργίας, το Βατούμ, το Σοχούμι κ.αλλου.
Στις αρχές του 20ου αιώνα το τελευταίο κύμα μετανάστευσης προς τη Ρωσία έγινε το 1918 μετά την αναχώρηση του Ρωσικού στρατού από τον Πόντο και ειδικότερα από το Καρς Περίπου 300.000 Πόντιοι μετακινήθηκαν αυτή τη περίοδο προς τη Ρωσία.
Ανάμεσα σε αυτούς, ως είναι φυσικό και οι Αργυρουπολίτες στην οποία συμπεριλαμβανόταν φυσικό οι οικογένειες της γιαγιάς μου Σοφίας Ζωγράφου ή Νακάσογλου και των αδερφών της που βρεθήκαν στο Σοχουμ της Απχαζίας και στην συνέχεια στο Τουαπσέ της Ρωσίας οπού γεννήθηκε η μητέρα μου το 1921
Οι γονείς τους δεν πρόλαβαν είχαν πεθάνει και οι 2 στην εξορία προς το Ερζερούμ το 1916.
-Οι συνοικίες των Ελλήνων στην Αργυρούπολη
Οι συνοικίες των Χριστιανών στην Αργυρούπολη είχαν τα ονόματα των μεγαλυτερων και σπουδαιοτερων ναών που υπήρχαν σε αυτές και ήταν:
Ενορία του Αγίου Ιωάννου
Ενορία του Αγίου Γεωργίου (μητρόπολη)
Ενορία Λιβαδιών
Ενορία της Παναγίας
Ενορία του Σταυρού
Ενορία του Αγίου Θεοδώρου.
Οι πρώτες οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στην ενορία του Αγίου Γεωργίου ήταν οι οικογένειες των Μπαμπάνων και Αηδονοπούλων. Χρυσοχόων από τον Βαν και το Μπιτλίς , ήρθαν στην Αργυρούπολη και διέδωσαν την τέχνη τους.
Διαπρεπείς αγιογράφοι από την Πελοπόννησο, το Άγιο Όρος και τα Ιεροσόλυμα ζωγράφισαν τους ναούς της.
Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ηΗ Αργυρούπολη θα διασώσει τον Ποντιακό Ελληνισμό κατά τους σκοτεινούς αιώνες που ακολούθησαν την Άλωση της Τραπεζούντας, μιας και η λειτουργία των μεταλλείων θα προσδώσει προνόμια στους Έλληνες μεταλλωρύχους, και άνθρωποι από όλες τις περιοχές του Πόντου μετακινούνται προς τη Χαλδία για να δουλέψουν εκεί και να αναπνεύσουν τον αέρα της σχετικής αυτονομίας.
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ
Πριν την Ανταλλαγή των Πληθυσμών η Αργυρούπολη ήταν έδρα διοικητή (μουτεσαρίφη), με υποδιοικήσεις στο Tορούλ (Άρδασσα), στη Χερίανα και στο Κελκίτ, ενώ υπαγόταν στη Νομαρχία Τραπεζούντας.
ΙΣΤΟΡΙΑ
– -Όμηρος :
Έχουμε ήδη αναφέρει ότι υπάρχει η Ομηρική φράση “Τηλόθεν εξ Αλύβης, όθεν αργύρου εστί γενέθλη” σήμαινε ότι οι κάτοικοι της Αλύβης από την Παφλαγονία βαθμηδόν κατέληξαν στην Χαλδία και επιδόθηκαν στην μεταλλουργική
Κανδηλάπτη: Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν
Στην Αργοναυτική εκστρατεία αναφέρεται ότι παρά τον Λύκον ποταμόν κατοικούσαν οι Χάλυβες που ασχολούνταν από την αρχαιότητα με τη μεταλλουργία.
— Κύρου Αναβάσεως του Ξενοφώντος
Για την περιοχή: Την χώρα το 400 π. Χ. κατοικούσαν οι Χάλυβες, οι Ταόχοι, οι Σκυθινοί, οι Σάννοι, οι Φακαοί και οι Μάκρηνοι και ότι η περιοχή πάνω από την Παλαιά Τραπεζούντα έως την Σινώπη ήτανε πλήρης μεταλλείων χάλυβα, αργύρου, σιδήρου, και χαλκού που τα εκμεταλλεύονταν οι Χάλυβες. (4.7.15-4.7.27)
Ο Ξενοφών τους περιγράφει σαν σκληροτράχηλους:
«…..Από το μέρος αυτό βάδισαν εφτά σταθμούς και προχώρησαν πενήντα παρασάγγες ανάμεσα στη χώρα των Χαλύβων. Τούτοι ήταν οι πιο γενναίοι άντρες απ᾽ όλους που γνώρισαν οι Έλληνες, περνώντας τις χώρες τους και τους πολέμησαν. . [4.7.16] >>
…………… << Οι άνθρωποι αυτοί έμεναν μέσα στους συνοικισμούς τους κι όταν περνούσαν οι Έλληνες, πάντα τους ακολουθούσαν για να τους πολεμήσουν. Κατοικούσαν όμως σε οχυρές τοποθεσίες και είχαν κουβαλήσει μέσα σ᾽ αυτές τα τρόφιμα. Έτσι οι Έλληνες δεν μπορούσαν να παίρνουν τίποτε απ᾽ αυτόν τον τόπο, παρά τρέφονταν με τα κρέατα των ζώων που είχαν αρπάξει από τη χώρα των Ταόχων. Την πέμπτη μέρα φτάνουν στο βουνό, που ονομαζόταν Θήχης >>.
Η Αργυρούπολη- Gumuschane σύμφωνα με τον θρύλο, ιδρύθηκε από κατοίκους της γειτονικής Τζάνιχας (Τσάγχης), οι οποίοι μετοίκησαν ολοκληρωτικά εκεί, στα μέσα του 16ου αιώνα [επί Τουρκοκρατίας]
— Τζάνιχα ή Τζανζάκων
Τζάνιχα ή Τζανζάκων την οποία αναφέρει ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος.
Βρισκόταν κατά τη βυζαντινή περίοδο, κοντά στη Αργυρούπολη(πιθανώς 3,2 χλμ δυτικά της,
— Θία-Θύρα
Η Θία-Θύρα βρισκόταν κατά την Ρωμαϊκή – Υστερορωμαϊκή περίοδο, η πόλη Θία
πιθανόν 6,4 χλμ δυτικά της Αργυρούπολη
— Βυζάντιο
Γύρω στο 840 μ.Χ., η περιοχή συμπεριλήφθηκε στην επαρχία Βυζαντινής Χαλδίας
Η περιοχή της Χαλδίας και της Αργυρούπολη συνέπιπτε με το όριο της Χριστιανικής και Ελληνικής Ανατολής και οι κάτοικοι της υπεράσπιζαν τη πατρίδα και τη θρησκεία τους.
Ένα μεγάλο μέρος των κατορθωμάτων τους διασώθηκαν από τα δημώδη ποιήματα του λεγόμενου ακριτικού κύκλου και διάφοροι ήρωες καταξιώθηκαν στη συνείδηση των Ελλήνων.
Ανάμεσα σε αυτούς και ο ηρωικότερος όλων. Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας. Ήταν εγγονός του Ανδρόνικου, δούκα της Χερίανας, γιος της κόρης του από το γάμο της με τον Σύρο ηγεμόνα Αμηρά, εξ’ ου και Διγενής και κατοικούσε στο κάστρο της Λευκόπετρας. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι τα περάσματα της περιοχής της Χαλδίας προς την Ανατολή και τη Τραπεζούντα, τα προφύλαξαν μια σειρά από κάστρα. Αρκετά από αυτά ήταν γύρω από την πρωτεύουσα της. Την Αργυρούπολη.
— Οθωμανοί
Η νέα πόλη παίρνει το όνομα Γκιουμουσχανέ από τον 17ο αιώνα μ.Χ. .Εποχη που ο Οθωμανοί αποφασίζουν να εκμεταλλευτούν τα πλούσια ορυχεία σε ασημί και οχι μόνον ,επειδή στην περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η περιοχή στην οποία βρίσκεται η πόλη οι βυζαντινές πηγές δεν αναφέρουν εκμετάλλευση των κοιτασμάτων ,προφανώς τα λατομεία είχαν εγκαταλειφθεί και η προηγουμένη ύπαρξη τους τεκμαίρεται από τα γραφόμενα του Ομήρου.
*Ελληνες οι πρώτοι που ξαναβρηκαν την χρησιμότητα των μεταλλευματων των κοιτάσματα στην γύρω περιοχή και οι δημιουργοί του οικισμού ένα αιώνα πριν. .
Όπως γράφει οο Γεώργιος Κανδηλάπτης (Κάνι), η Αργυρούπολη ιδρύθηκε από τους κατοίκους της γειτονικής Τζάγχας, στα μέσα του 16ου αιώνα.
Κατά τους θρύλους, ένας χωρικός της περιοχής είδε μία νύχτα τυχαία ένα κομμάτι μεταλλεύματος αργύρου να λάμπει, το πήρε και το μετέφερε στην Τζάγχα για να το εξετάσει ένας ειδικός.
Όταν διαπιστώθηκε ότι ήταν αργυρούχο μετάλλευμα, ερευνήθηκε η περιοχή και ανακαλύφθηκαν και άλλες φλέβες του ίδιου μεταλλεύματος.
Μετά την ίδρυση του οικισμού, εγκαταστάθηκαν σ’ αυτόν και καταδιωκόμενοι από τις τουρκικές αρχές Τραπεζούντιοι, οι Καλπακτσήδες και οι Κετσετζήδες, καθώς και κάτοικοι διαφόρων χωριών της Χαλδίας, όπως το Χατς, το Αγρίδ’ κ.α.
Ο σουλτάνος Μουράτ ο Δ’, περνώντας από την περιοχή το 1530 την ανακήρυξε μπεϊλίκι, δηλαδή κήρυξε αυτοκρατορική ιδιοκτησία τα μεταλλεία, απέδωσε προνόμια στους κατοίκους και σύστησε εκεί ταρασχανέ (νομισματοκοπείο).
Η πρώτη αναφορά των μεταλλείων της Τζάγχας γίνεται σε οθωμανικό κατάστιχο του 1554. Για το διάστημα 1554-1583 η οθωμανική απογραφή για τη Τζάγχα καταγράφει αύξηση των ορθόδοξων νοικοκυριών από 113 σε 478, μείωση των μουσουλμανικών νοικοκυριών από 31 σε 16, καθώς και άφιξη αρμενικού πληθυσμού (116 νοικοκυριά). Οι μεταλλευτικές δραστηριότητες του χριστιανικού πληθυσμού σε συνδυασμό με την απαλλαγή από τον κεφαλικό φόρο απέτρεψαν τον βίαιο εξισλαμισμό που παρατηρήθηκε σε άλλες περιοχές του Πόντου και λειτούργησαν ως πόλος έλξης χριστιανών μετοίκων από τις γύρω περιοχές.
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ
– Τα κάστρα της Αργυρούπολης.
Γύρω από την πόλη αναφέρονται περίπου 35 κάστρα-οχυρά και λίγα μόνο διατηρούνται σε σχετικά καλή κατάσταση.
– Το κάστρο Gümüşhane
Το Κάστρο Kov, το οποίο χτίστηκε πριν από 657 χρόνια σε ένα βράχο ύψους 130 μέτρων στην Αργυρούπολη ( Gümüşhane), έχει αποκατασταθεί. Το 1361,
III. Το κάστρο, που φημολογείται ότι χτίστηκε από τον Αλέξιο για να αντισταθεί στις επιδρομές από την περιοχή Bayburt, δεν είναι προσβάσιμο από ανατολικές, βόρειες και νότιες κατευθύνσεις λόγω του ύψους του. Τ βουνά Gümüşhane φαίνονται επίσης από την ανατολική πλευρά του κάστρου, του οποίου το υψόμετρο είναι 1760 μέτρα στο υψηλότερο σημείο του.
–Άλλα σημαντικά κάστρα
Σημαντικότερα είναι το κάστρο της Τζάγχας (Canca kalesi), το Ακτσάκαλε (Akcakale), που ήταν το τελευταίο κάστρο που έπεσε στα χέρια των Οθωμανών το 1479), το Κετσί (Keci Kalesi), το Γκουμούσκαγια (Gumuskaya kalesi) κλπ.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Οι Έλληνες κάτοικοι του Πόντου στη διάρκεια των αιώνων δέχτηκαν πιέσεις από τους Οθωμανούς για να απαρνηθούν την εθνική και θρησκευτική τους ταυτότητα. Κάποιοι αναγκάστηκαν είτε να μεταναστεύσουν κυρίως προς την ομόδοξη Ρωσία, είτε να ασπαστούν τον ισλαμισμό. Ειδικά στη περιοχή της Χαλδίας πολλοί ήταν αυτοί που είχαν ασπαστεί τον ισλαμισμό και χάθηκαν δια παντός από το Ελληνικό γένος. Υπήρχαν όμως και οι Κρυπτοχριστιανοί, που αποτέλεσαν ιδιαίτερη πληθυσμιακή ομάδα.
Εκκλησιαστικά η Αργυρούπολη ανήκε στην Επισκοπή της επαρχίας Xαλδίας, η οποία ήταν μια από τις Επισκοπές της Μητρόπολης Tραπεζούντας. Το 1654 προήχθη σε αρχιεπισκοπή και το 1776 έγινε Μητρόπολη.
Στην Αργυρούπολη διατηρούνταν αρκετοι ελληνικοί ναοί:
1.Του Αγίου Θεοδώρου,
Του Αγ. Θεοδώρου του Τήρωνος ήταν κτισμένος ο 1580.
2.Της Παναγίας,
3.Του Τιμίου Σταυρού,
Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού ήταν κτισμένη το 1832
4. Αγιος Ιωάννης
Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος ήταν κτισμένος το 1736,
5 .Του Αγίου Γεωργίου (μητροπολιτικός), Ο μητροπολιτικός ναός του Αγ. Γεωργίου ιδρύθηκε το 1723.
6. Του Αγίου Στεφάνου ή του Λειβαδίου
Ο Άγιος Στέφανος ηταν το 1723 από τον άρχοντα αρχιμεταλλουργό Αθανάσιο Καστελιώτη.
7.Του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού που αποτελούσε και μονή καλογραιών.
Στους υπάρχοντες ναούς συνολικά περικαλλείς ναούς προστίθενται και οι ,
8, Του Αγίου Παντελεήμονος,
9. Των Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης,
10. Του Μεγαλομάρτυρος Χριστοφόρου κ.ά.
Μοναστήρια
Τα κυριότερα μοναστήρια της Χαλδίας ( Αργυρουπολης και αλλων οικισμων ) ήταν:
1.Του Αγίου Γεωργίου του Χαλιναρά,
2. Του Αγ. Γεωργίου του Ζαντού-Λεμούρχου,
3 Του Αγ. Γεωργίου Κελώρης,
4.Του Αγ. Βασιλείου Αστέρος της Χάρσερας,
5.Του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου Ίμερας,
6.Της Ζωοδόχου Πηγής Αργυρούπολης,
7 Του Αγ. Ιωάννου Προδρόμου Αργυρούπολης,
8.Της Θεοτόκου της Χαβίαινας,
9.Της Ζωοδόχου Πηγής των Αμπρικάντων,
10 Του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος.
Σήμερα τα περισσότερα από αυτά είναι ερείπια.
Τα ποια κοντινά στην Αργυρούπολη ήταν :
Α Ζωοδόχου Πηγής Αργυρούπολης,
Β. Αγ. Ιωάννου Προδρόμου Αργυρούπολης,
Το Μοναστήρι βρισκόταν στην ενορία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, πάνω στο Όρος Κόπιον. Η μονή ιδρύθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα, αλλά πολλές φορές καταστράφηκε από τους τιμαριώτες της περιοχής, μαζί με το ναό της. Το μοναστήρι συχνά αναλάμβανε τα έξοδα για τις σπουδές των φτωχών παιδιών της περιοχής, τα οποία έστελνε στα εκπαιδευτήρια της Αργυρούπολης. Επιπλέον, από το 1860 με αρχιερατική απόφαση, τα εισοδήματα της μονής διαθέτονταν εξ ολοκλήρου υπέρ των εκπαιδευτηρίων Αργυρούπολης.
ΟΙ ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΤΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ
Σέ ορισμένες περιοχές της Μικράς Ασίας υπήρχε ο κρυπτοχριστιανισμός σε ολοκληρη την διάρκεια την Οθωμανικής κατάκτησης ,το φαινόμενο ήταν πιο έντονο στον Πόντο και δη στην περιοχή της Αργυρούπολη.
Κρυπτοχριστιανοί ηταν εκείνοι που στο διάστημα αυτό , εξωτερικά εμφανίζονται ως μουσουλμάνοι, εσωτερικά όμως ένιωθαν ως χριστιανοί που ήταν αφοσιωμένοι στην ορθόδοξη πίστη τους.
Είναι οι λεγόμενοι Κλωστοί ή Δίπιστοι, που όταν αποκαλύπτονται στην περιοχή της Κρώμνης λέγονται Κρωμιώτες, ενώ στην περιοχή του Σταυρίν, Σταυριώτες.
Ο λόγος που το έκαναν ήταν προφανής. Ήθελαν να αποφεύγουν ,τις πιέσεις ,να αποφύγουν το φόρο αίματος και το παιδομάζωμα ,να αποφύγουν άδικες φορολογίες για του οποιοδήποτε λόγο. Κρυπτοχριστιανο’ι υπήρχαν πάντα αλλα φυλαγόταν καλά και το μυστικό τους παρέμεινε καλά κρυμμένο .
Αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά επίσημα το 1856 εκμεταλλευόμενοι την έκδοση του σουλτανικού διατάγματος «Χαττί Χουμαγιούν», που υποσχόταν θρησκευτική και πολιτική ελευθερία σε όλους τους υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Υπήρχαν ολόκληροι οικισμοί στη Σάντα, στην Κρώμνη, στο Σταυρί, στο Παρτί που δεν ειχανκαθόλου μουσουλμάνους σύμφωνα με τους πληθυσμιακούς πίνακες που καταρτίστηκαν μετά το διάταγμα.
Σχηματίστηκαν διεθνείς επιτροπές που κατέγραφαν τους κρυπτοχριστιανούς υπό την επίβλεψη των Μεγάλων Δυνάμεων προκειμένου να αναγνωριστούν ως χριστιανοί. Το 1857 είχαν απογραφεί 30.000 άτομα, μεταξύ των οποίων και ολόκληρα χωριά.
Οι Κρυπτοχριστιανοί όμως των χωριών της επαρχίας της Αργυρούπολης είναι οι πολυπληθέστεροι. Γι’ αυτούς ιδρύεται η επισκοπή Ροδόπολης το 1863 με έδρα τη Λιβερά και από τον μεγαλέμπορο Βερναρδάκη η ομώνυμος Σχολή στο χωριό Κοντού της Ζούζας. Από το 1868 όμως οι Κρωμιώτες, όπως και όλοι οι Κρυπτοχριστιανοί, αρχίζουν να είναι υπόχρεοι στρατιωτικής θητείας. Και όσοι αρνιούνται υφίστανται πολλαπλές διώξεις,
Ήταν το χειρότερο μέτρο η επιστράτευση γιατί ισοδυναμούσε με θάνατο, καθώς οι κρυπτοχριστιανοί αντιμετωπίζονταν ως αρνησίθρησκοι στα στρατόπεδα.
Οι οθωμανικές αρχές θορυβημένες από το γεγονός σταμάτησαν έκτοτε την απογραφή και ελάμβαναν μέτρα εναντίον όσων είχαν αναγνωριστεί επίσημα ως χριστιανοί.
Έτσι πολλοί κατέφυγαν στη Ρωσία.
Το 1910 η νεοτουρκική βουλή επανέλαβε την αναγνώριση των κρυφών χριστιανών, αλλά η ταραχώδης περίοδος που ακολούθησε εμπόδισε τους τελευταίους από το να επωφεληθούν από την αναγνώριση.
Όπως όμως αποδείχτηκε αλλά ήταν και τα σχέδια των Νεοτούρκων . Ο παντουρκισμος που πίστευαν και η εξυπηρέτηση των συμφερόντων των Γερμανών που βρισκόταν από πίσω τους όχι μόνον είχαν δυσμενείς συνέπειες για τους κρυπτοχριστιανούς αλλά έγινε ταφόπλακα για ολόκληρο τον Ελληνορθόδοξο πληθυσμό της Μικράς Ασίας.
Στην ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε πολλοί κρυπτοχριστιανοί που τότε δεν αποκαλύφθηκαν παρέμειναν στην Τουρκία καταγραμμένοι επίσημα ως μουσουλμάνοι.
Στοιχεία για τους κρυπτοχριστιανούς του Πόντου υπάρχουν στα κρατικά βρετανικά και ρωσικά αρχεία. Οι Κρυπτοχριστιανοι ‘Ελληνες του Πόντου έχουν τόσο συνταυτισθεί με τους κάτοικους της περιοχής της Αργυρούπολης που συχνά αναφέρονται ως Σταυριώτες.
