Τραπεζούντα του Πόντου: Χριστιανική θρησκεία – Μητρόπολη – Εκκλησίες – Παιδεία & Κοινωνική ζωή – Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου

Συνεχίζοντας την αναφορά μας στην πρωτεύουσα του Πόντου την Τραπεζούντα στην «καλλίστη των πόλεων» του Πόντου και έχοντας δώσει στον πρώτη δημοσίευση εκτός των άλλων βάρος σε μια περίληψη στην μακραίωνη ιστορία της , θα αναφερθούμε στην δεύτερη δημοσίευση μας σε δυο ξεχωριστά κεφάλαια της ιστορίας δίνοντας περισσότερες πληροφορίες που δεν είναι άλλα από την παιδεία και το θρησκευτικό πιστεύω την μεταχριστιανική ζωή των Τραπεζούντιων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην διατήρηση της Ελληνικής ταυτότητας της πόλης.

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Πρώτος κήρυκας του Ευαγγελίου στην περιοχή του Πόντου ευρύτερα, και στην Τραπεζούντα ειδικότερα, θεωρείται ο Απόστολος Ανδρέας.

Ο Απόστολος Ανδρέας με τον αδελφό του Πέτρο έφθασαν στα παράλια του Εύξεινου Πόντου το 34 μ.Χ. στη Σινώπη.

Στη συνέχεια ο Απόστολος Ανδρέας, μαζί με άλλους μαθητές, αναχώρησε για την Αμισό και χάρη στο φλογερό του αποστολικό κήρυγμα και τα θαύματα που επιτέλεσε, ίδρυσε Χριστιανική εκκλησία.

Στην Τραπεζούντα υπήρχε σπήλαιο, όπου σύμφωνα με την παράδοση δίδαξε ο Απόστολος Ανδρέας. , «Το σπήλαιο τούτο είχε καθιερωθεί εις ναΐσκον του Αγίου αποστόλου Ανδρέου, εν ω κατ΄ έτος ετελείτο λειτουργία επί τη μνήμη του Αποστόλου τη 30 Νοεμβρίου…». Το σπήλαιο και ο ναΐσκος βρισκόταν στους πρόποδες του μεγάλου βράχου όπου υψωνόταν μεγαλοπρεπής ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης (Η εκκλησία Τραπεζούντος / Μητροπολίτου Τραπεζούντος Χρυσάνθου ) Στην Τραπεζούντα επίσης ,συνέβη το μαρτύριο του Ευγένιου και των συνεργατών του Καντίδιου, Βαλεριανού και Ακύλα. Ο Ευγένιος είχε καταστρέψει το άγαλμα του Μίθρα που έβλεπε την πόλη από το όρος Μίνθριον (Μποζτέπε), και έγινε ο πολιούχος της πόλης μετά τον θάνατό του. Οι πρώτοι Χριστιανοί αναζήτησαν καταφύγιο στα Ποντιακά Όρη νότια της πόλης, όπου ίδρυσαν τη Μονή Βαζελών το 270 μ.Χ. και τη Μονή Σουμελά το 386 μ.Χ.

– Επισκοπή Τραπεζούντας

Με τη διάδοση του Χριστιανισμού δημιουργήθηκαν και οι πρώτες επισκοπές.

Ήδη από την Α’ Σύνοδο της Νίκαιας , η Τραπεζούντα είχε δικό της επίσκοπο.

Στη συνέχεια ο Επίσκοπος Τραπεζούντας υποτάχθηκε στον Μητροπολίτη Ποτίου

Τον 4ο αιώνα η Επισκοπή Τραπεζούντος μαρτυρείται στα πρακτικά της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου (325), καθώς και στις τοπικές Συνόδους της Άγκυρας, της Νεοκαισάρειας και των Γαγγρών.Πιθανόν αμέσως μετά τη δημιουργία του θέματος Χαλδίας η Τραπεζούντα αναδείχθηκε σε μητρόπολη, αφού αποσπάστηκε από τη μητρόπολη του Πολεμωνιακού Πόντου στην οποία υπαγόταν ως επισκοπή.

– Μητρόπολη Τραπεζούντας

Στη συνέχεια, , η ίδια η Τραπεζούντα έγινε η έδρα του Μητροπολίτη Λαζικής .

Ο τίτλος Μητροπολίτης Τραπεζούντος, Υπέρτιμος και Έξαρχος πάσης Λαζικής

Ο πρώτος ιεράρχης Τραπεζούντας που φέρει τον τίτλο του μητροπολίτη είναι ο Χριστόφορος (γύρω στο 787 μ.Χ.).

. Η επισκοπή αρχικά υπαγόταν στη Μητρόπολη Νεοκαισαρείας. Τον 8ο αιώνα έγινε Αρχιεπισκοπή και περίπου το 840μ.Χ. Μητρόπολη

Στην εποχή του Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού η Τραπεζούντα κατείχε την 33η θέση στην ιεραρχία των μητροπόλεων, με επτά και αργότερα με δεκαπέντε υποκείμενες επισκοπές. , οι οποίες έγιναν 18 έως τον 10ο αιώνα.Κατά την ταραγμένη περίοδο του 12ου αιώνα ο χριστιανικός πληθυσμός του Πόντου μειώθηκε δραματικά.

Στη συνέχεια μειώθηκαν σταδιακά σε 2 τον 15ο αιώνα. Τον 18ο αιώνα η Μητρόπολη δεν είχε επισκοπές

Η Μητρόπολη της Τραπεζούντας το 1922 περιλαμβάνει τις πόλεις Πλάτανα , Φιλοκαλία , Ελεούσα , Τρίπολη , Θεσπιάς (Espiye), Κασσιόπη Γέμουρα , Ποντοηράκλεια , Σούρμενα , Οφιούσα, Ριζούντα , Μαπαύρα , Αθήνα , Αρχαβίς , Άψαρος

Η Εκκλησία της Τραπεζούντας θα πρέπει να συμμετείχε στον εκχριστιανισμό ορισμένων φύλων που ζούσαν στην ενδοχώρα της.

Πρόκειται για τους Τζάνους, τους Λαζούς, τους Αψιλίους, τους Μόσχους ή Μέσχους και τους Αβασγούς, ο εκχριστιανισμός των οποίων γινόταν παράλληλα με την επέκταση του βυζαντινού κράτους ανατολικότερα, κατά τον 6ο αιώνα.

–Η κρίση στις σχέσεις Μητρόπολης και Πατριαρχείου

Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204 μ.Χ. το εξόριστο στη Νίκαια Οικουμενικό Πατριαρχείο αντιτάχθηκε στη δραστηριότητα των Αλεξίου Α΄ και Δαβίδ, ιδρυτών της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών. Το γεγονός αυτό επέφερε κρίση στις σχέσεις του Πατριαρχείου με τη Μητρόπολη Τραπεζούντος, η οποία εκτονώθηκε μόλις το 1261 μ.Χ. με την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης και την επιστροφή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην έδρα του.

Οι μεταξύ τους σχέσεις συσφίχθηκαν αργότερα, γύρω στο 1280, μετά την παραίτηση των Μεγάλων Κομνηνών από τον τίτλο του “βασιλέως Ρωμαίων”. Παρ’ όλα αυτά οι αντιθέσεις αναζωπυρώνονταν κάθε φορά που δημιουργούσαν την αφορμή επιμέρους θέματα, κοσμικά ή εκκλησιαστικά.

Οι Μεγάλοι Κομνηνοί επιχείρησαν, ήδη από την αρχή της δυναστείας τους, να ανεξαρτητοποιηουν τη Μητρόπολη Τραπεζούντος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο τελικά δέχτηκε να ψηφίζεται και να χειροτονείται ο μητροπολίτης Τραπεζούντος στην έδρα του, χωρίς να μεταβαίνει στη Νίκαια ή στην Κωνσταντινούπολη.

Από το 14ο αιώνα έφερε και τον τίτλο του “υπερτίμου και εξάρχου πάσης Λαζικής”,

Μητρόπολη Τραπεζούντος συνορεύει με τη Μαύρη Θάλασσα και την Επισκοπή Μπατούμι (Πατριαρχείο Γεωργίας) στα βόρεια, την Μητρόπολη Θεοδοσιουπόλεως (Πατριαρχείο Αντιοχείας) στα ανατολικά, τις Μητροπόλεις Χαλδίας, Ροδοπόλεως και Θεοδοσιουπόλεως στα νότια και Χαλδίας και Ροδοπόλεως επίσης δυτικά.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ

Στο ορθόδοξο χριστιανικό κράτος των Κομνηνών της Τραπεζούντας και ιδιαίτερα στην πόλη της Τραπεζούντας, υπήρξαν πολλές εκκλησίες.

Η σημασία του ονόματος πολλών εκκλησιών και η θέση που βρισκόταν κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας καθόριζε και το όνομα της ενορίας κάθε Χριστιανικής γειτονιάς (μαχαλά)

στις περισσότερες φόρες .

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Τραπεζούντας όπου και οι7 από τις ενορίες φερου τα τα ονόματα των εκκλησιών της περιοχής

1.Της Αγίας Μαρίνας βρισκοταν μεταξύ της θάλασσας και της πλατείας στα βορειοδυτικά,εκει βρισκόταν και ο Φραγκομαχαλας.

2. Της Υπαπαντής βρίσκονταν αναμεσα στοα τείχη και το φροντιστήριο της Τραπεζούντας

3.Του Αγίου Βασιλείου μεταξύ των τειχών και της πλατείας νοτιοδυτικά της Υπαπαντής.

4.Του Χριστού βρισκόταν στο νότιο μέρος της πόλης και πάνω από το Ουζουν Σοκακ (Μακρύς δρόμος).

5.Του Θεοσκεπαστου και στην ομώνυμο μόνη στις παρυφές του λόφου.

6.Του Αγίου Γρηγορίου βρισκόταν λίγα μέτρα διυτικα της Αγίας Μαρίνας,διπλα από το φροντιστήριο , ο ναός αυτός ήταν ο Μητροπολιτικός.

7.Του Αγίου Γεωργίου Τσαρτακλη βρισκόταν στα Κουντουραδικα κοντά στα καταστήματα των τραπεζων .

8.Της Δαφνούντος βρισκόταν ανατολικά κοντά στο ναό του Αγίου Ιωάννου.

Και 9. Των Εξωτειχών που βρισκόταν έξω από τα Βυζαντινά τείχη της πόλης .

Τρεις ήταν οι πιο φημισμένες εκκλησίες , που αποτελούσαν κέντρα θρησκευτικών και κοινωνικών εκδηλώσεων. O Άγιος Ευγένιος, Παναγία Χρυσοκέφαλος και Αγία Σοφία

– Άγιος Ευγένιος,

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς κατασκευάστηκε ο ναός, πάντως στις αρχές του 11ου αιώνα υπήρχε ήδη, οπότε ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ Βουλγαροκτόνος χορήγησε τη διακόσμησή του.

Πρόκειται για μια βασιλική που μετασκευάστηκε σε τρουλαίο ναό Επισκευές και μετασκευές πραγματοποιήθηκαν στο μνημείο περίπου το 1291 και μετά το 1340, ενώ στην τελευταία πεντηκονταετία του 14ου αιώνα προστέθηκαν αυτοκρατορικά πορτρέτα και τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού. Φαίνεται πως όλοι οι Μεγάλοι Κομνηνοί, από τον Αλέξιο Α΄ ως τον Αλέξιο Γ΄, θέλησαν να δηλώσουν την παρουσία τους στο αφιερωμένο στον προστάτη άγιό τους καθίδρυμα. Τοιχογραφημένο ήταν επίσης και τμήμα των εξωτερικών επιφανειών τουναού. Οι τοιχογραφίες του 14ου αιώνα στο εσωτερικό του είναι σήμερα ασβεστωμένες και ίσως να διατηρούνται σε καλή κατάσταση.

Ο Άγιος Ευγένιος υπήρξε Επίσκοπος Τραπεζούντας, αμέσως μετά τον εκχριστιανισμό του Πόντου από τον Απόστολο Ανδρέα. Έζησε και μαρτύρησε στην Τραπεζούντα το 290 μ.Χ. “Ευγένιον τον μέγα και περιβόητον μάρτυρα η καλλίστη των πόλεων ήνεγκε Τραπεζούς…” (Ύμνος του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ξιφιλίνου για τον Άγιο Ευγένιο τον Τραπεζούντιο)

Υυπήρξε ο δεύτερος Επίσκοπος Τραπεζούντας, μετά τον ιδρυτή της τοπικής Εκκλησίας Απόστολο Ανδρέα .

Ο Άγιος Ευγένιος, πολιούχος της Τραπεζούντας, αλλά και άγιος όλων των Ποντίων, έζησε και μαρτύρησε στην Τραπεζούντα το 290 μ.Χ., την περίοδο των σκληρών διωγμών των χριστιανών από τους Ρωμαίους.

Στο πλαίσιο αναγνώρισης και προβολής της μνήμης του αγίου Ευγενίου ανεγέρθηκε και ναός στον ομώνυμο λόφο ως τμήμα ενός ευρύτερου μοναστηριακού συγκροτήματος. Χτισμένος μόλις 190 μέτρα ανατολικά της ακρόπολης της Τραπεζούντας και με θέα προς το φαράγγι που τον περιβάλλει, διακρινόταν για την οχυρή θέση του.

–Παναγία Χρυσοκέφαλος

Η «Παναγία Χρυσοκέφαλος» ήταν ο πρώτος μητροπολιτικός ναός της Εκκλησίας της Τραπεζούντας, αλλά και ο επίσημος αυτοκρατορικός ταφικός ναός των Μεγάλων Κομνηνών. Λόγω αυτών της των χρήσεων αναφέρεται συχνά ως «μεγάλη εκκλησία» και παρομοιάζεται με την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης.

Η προσωνυμία του ναού της Παναγίας ήταν ήδη γνωστή από την εποχή του Κωνσταντίνου Θ΄ Μονομάχου (1042-1055) και προέρχεται από μία χρυσή εικόνα της Θεοτόκου που υπήρχε μέσα στο ναό.

Ο ναός ήταν ο πιο σημαντικός της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας και υπέστη αρκετές μεταβολές. Ο αρχικός ναός ήταν πιθανόν βασιλική με υπερώα, και η μεγαλύτερη αλλαγή σημειώθηκε με την προσθήκη τρούλου και σταυρού στην κάτοψή του.

Οι μελετητές αποδίδουν ορισμένες αρχιτεκτονικές φάσεις του ναού στη διάρκεια των 10ου, 11ου και 12ου αιώνων και δεν αποκλείουν την ύπαρξη προγενέστερου του 10ου αιώνα ναού. Κατά τις επικρατέστερες εκδοχές, η θολωτή τρίκλιτη βασιλική χτίστηκε μετά το 1214 (μετά την ήττα των Κομνηνών από τους Λασκαρίδες και τους Σελτζούκους) και ολοκληρώθηκε ως το 1235. Η προσθήκη ορισμένων χαρακτηριστικών μετά το 1214 συνδέεται με τις ειδικές λειτουργίες του ναού, τις στέψεις δηλαδή των Μεγάλων Κομνηνών που τελούνταν εδώ. Μετά το 1222 τοποθετούν οι μελετητές και την κατασκευή του μαρμαροθετημένου δαπέδου, βασισμένοι σε μία ενεπίγραφη πλάκα που ενσωματώθηκε σε αυτό σε δεύτερη χρήση, πάνω στην οποία αναγράφεται το όνομα Αλέξιος Κομνηνός, τον οποίο ταύτισαν με τον Αλέξιο Α΄ Μέγα Κομνηνό (1204-1222) και όχι με το Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό (1081-1118), αφού κατά το μεγαλύτερο διάστημα της βασιλείας του η Τραπεζούντα βρισκόταν σε αναβρασμό. Προκύπτει συνεπώς η σύνδεση της φάσης αυτής με τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Α΄ Γίδωνα (1222-1235), ο οποίος, όταν ο σουλτάνος Μελίκ πολιόρκησε την πόλη το 1223, πέρασε την απελπιστική νύχτα της πολιορκίας προσευχόμενος στο ναό με έναν μοναχό της μονής ονόματι Γεράσιμο. Μετά τη νίκη του κατά του σουλτάνου, όπως μαρτυρεί ο Ιωσήφ Λαζαρόπουλος[α], ο αυτοκράτορας από τα λάφυρα που πήρε δώρισε στην εικόνα της Χρυσοκεφάλου πολύτιμους λίθους, μαργαριτάρια και ένα θαυμάσιο Ευαγγέλιο.

Άλλες αλλαγές, σύμφωνα με τους μελετητές, έγιναν στην περίοδο αρχιερατείας του Μητροπολίτη Ακακίου (1339-1351) και συνδέεται με την πυρπόληση της πόλης το 1341 από τους Τουρκομάνους. Ο καθεδρικός ναός της Παναγίας Χρυσοκέφαλου του 10ου αιώνα (τώρα Τζαμί Φατίχ ), το πιο εντυπωσιακό βυζαντινό κτήριο της πόλης.

o μητροπολιτικός ναός της Παναγίας Χρυσοκεφάλου μετατράπηκε σε τζαμί

– Αγία Σοφία – Ayasofya

Η Αγία Σοφία ήταν ορθόδοξη εκκλησία στην Τραπεζούντα, στο βορειοανατολικό τμήμα της Τουρκίας.

Μετατράπηκε σε τζαμί το 1584,

Χρονολογείται στον δέκατο τρίτο αιώνα, όταν η Τραπεζούντα ήταν πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Βρίσκεται κοντά στην ακτή, τρία χιλιόμετρα δυτικά των ορίων της μεσαιωνικής πόλης.

Η Αγία Σοφία χτίστηκε στην Τραπεζούντα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μανουήλ Α’ μεταξύ των ετών 1238 και 1263.

Η παλαιότερη αγιογραφία στις αψίδες του ναού φέρει τις ημερομηνίες 1291 και 1293. Αφού ο Μωάμεθ ο Πορθητής κατέλαβε την πόλη το 1461, η εκκλησία μετατράπηκε πιθανώς σε τζαμί και οι τοιχογραφίες της καλύφτηκαν με ασβέστη. Άλλοι μελετητές λένε ότι δεν μετατράπηκε σε τζαμί μέχρι το 1584 και πως γλίτωσε την άμεση μετατροπή επειδή βρισκόταν αρκετά χιλιόμετρα έξω από τα τείχη της πόλης.

– Άγιος Γρηγοριος

Η Εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης ήταν εκκλησία και μοναστήρι στην Τραπεζούντα. Πιστεύεται πως η εκκλησία ανεγέρθηκε προς το 1280-1297 από την σύζυγο του Ιωάννη Γ΄, Αυτοκράτορα της Τραπεζούντας. Μετά το 1665, ο Άγιος Γρηγόριος κατέστη ο καθεδρικός ναός της πόλης της Τραπεζούντας. Η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης (π. 330-395), Χριστιανό επίσκοπο και άγιο. Η Νύσσα (σημερινό Νεβσεχίρ) είναι πόλη στην Καππαδοκία. Το 1863, ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος Τραπεζούντας προχώρησε στην ανακατασκευή της εκκλησίας.

Το 1930, η εκκλησία ανατινάχθηκε προκειμένου να απελευθερωθεί χώρος για την ανέγερση άλλου κτιρίου.

– Αγίας Άννα (Kucuk Ayvasil Kilisesi)

Η εκκλησία της Αγίας Άννας στα ανατολικά της περιτειχισμένης πόλης είναι η παλαιότερη εκκλησία της πόλης, που πιθανώς χρονολογείται από τον 6ο ή τον 7ο αιώνα.Πρόκειται για έναν από τους αρχαιότερους ναούς της Τραπεζούντας, χτισμένος έξω από τα Κομνήνια τείχη.

Σύμφωνα με επιγραφή που σωζόταν ως τα χρόνια του ξεριζωμού, , πιθανότατα πάνω στα θεμέλια προχριστιανικού ελληνικού ναού.

Η ανάγλυφη παράσταση στην πρόσοψη του ναού έχει δεχτεί βάρβαρες παρεμβάσεις από μπετόν

-Πρόκειται για ορθογώνιο ναό που καταλήγει τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά σε τρεις ημικυλινδρικές αψίδες.Στα χρόνια δε των Κομνηνών ο ναός χρησιμοποιούταν ως κοιμητήριο. Δεν μετατράπηκε ποτέ σε τζαμί. Η κρύπτη που υπήρχε κάτω από αυτόν και που ανοίχτηκε το 1916 έφερε στο φως τάφους που φαίνεται ότι ανήκαν σε επιφανείς ανθρώπους της εκκλησίας, καθώς και σε κρατικούς αξιωματούχους.Από του ντόπιους αποκαλείται Κιουτσούκ Αϊβασίλ, μάλλον εκ παραδρομής διότι ανήκε στην ενορία του Αγίου Βασιλείου. Τα τελευταία χρόνια ο ναός είναι επισκέψιμος.

– Ναός Αγίου Φιλίππου (Kudrettin Camii)Ο Άγιος Φίλιππος ήταν μικρός, αλλά ωραιότατος ναός. Σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε από την Άννα, δευτερότοκη κόρη του αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού Γ΄, η οποία ήταν σύζυγος του Ιωάννη Μουρούζη.

Φαίνεται ότι τον χρησιμοποιούσαν ως παρεκκλήσι οι πριγκίπισσες και τα μέλη της οικογένειας Μουρούζη.

Ο ναός του Αγίου Φιλίππου, ο οποίος βρισκόταν έξω από τα τείχη της Τραπεζούντας, χρησιμοποιήθηκε και ως μητροπολιτικός ναός, μετά την άλωσή της το 1461.

Το 1663 λεηλατήθηκε βάναυσα από τον τουρκικό όχλο και ερημώθηκε. Τότε, η Μητρόπολη Τραπεζούντος απέκτησε νέα έδρα στον ναό του Γρηγορίου Νύσσης. Αυτό γιατί ο μητροπολιτικός ναός της Παναγίας Χρυσοκεφάλου μετατράπηκε σε τζαμί.

Το πλάτος του ναού ήταν 4,5 μέτρα. Στη βόρεια πλευρά του υπήρχε πρόπυλο με θολωτή στοά. Επίσης υπήρχε ωραιότατη κρήνη με εξαιρετικές παραστάσεις.

Στις 15 Αυγούστου 1665 ο ορθόδοξος ναός μετατράπηκε σε τζαμί, με όνομα Kudrettin Camii. Σήμερα γύρω του ορθώνονται ακόμη πολλά παλιά ακατοίκητα ελληνικά σπίτια. Θα πρέπει να εγκαταλείφθηκαν το 1924.

– Αγίου Ανδρέα – Mescid-i Mevlana Sipah.

Στην Κάτω Πόλη η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, που λειτουργεί ως τζαμί, Mola Siyah Camii. Σύμφωνα με γραπτές πηγές, το κτίριο χτίστηκε ως εκκλησία τον 11ο αιώνα και μετατράπηκε σε τζαμί πριν από το 1610. Στο κτίριο, το οποίο χτίστηκε με το σύστημα τοιχοποιίας, χρησιμοποιήθηκαν κομμένες πέτρες και υλικά από ακατέργαστη πέτρα. Το κτίριο αποτελείται από ιερό και νάρθηκα. Το κτίσμα είναι τρίκλιτο και το μεσαίο είναι φαρδύτερο από τα πλαϊνά. Η μεσαία αψίδα είναι πενταγωνική εξωτερικά και οι άλλες κυκλικές. Οι αψίδες έχουν σχήμα πετάλου αν είναι μέσα. Το εξωτερικό κάλυμμα του κτιρίου είναι κεκλιμένη στέγη. . Η ξύλινη πόρτα εισόδου του κτιρίου έχει διπλά φτερά και στρογγυλές καμάρες. Στις όψεις του κτιρίου υπάρχουν παράθυρα με στρογγυλά τοξωτά και ορθογώνια σχήματα διαφόρων μεγεθών. Το κτίριο δεν έχει μιναρέ. Σώζεται η αρχική αψίδα, τα νότια και ανατολικά παράθυρα του κτηρίου.. Σώζεται η αρχική αψίδα, τα νότια και ανατολικά παράθυρα του κτηρίου.

– Αγίου Ιωάννη της Πέτρας.

Στην περιοχή που έμεινε γνωστή ως «Εξώτειχα», μιας και βρισκόταν έξω από την περιτειχισμένη κάτω πόλη της Τραπεζούντας, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη της Πέτρας. Η εκκλησία αυτή υπήρξε ένα από τα αρχαιότερα κτίσματα της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, ιδρυμένη από τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό, μεταξύ των ετών 1204-1210. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται Χιζίρμπεη. Ο ναός ανακαινίστηκε το 1998 και χρησιμοποιείται ως αίθουσα πολιτιστικών εκδηλώσεων.

– Άγιος Ακίνδυνος – Kucuk Fatih Camii,

Στην περιοχή Ακρόπολη, Ickale, βρίσκεται ο Άγιος Ακίνδυνος, που σήμερα λειτουργεί ως τζαμί, Kucuk Fatih Camii, to 1461.

Σύμφωνα με γραπτές πηγές, είναι γνωστό ότι το κτίριο μετατράπηκε σε τζαμί το νωρίτερο μεταξύ 1523 και 1553. Στο κτίριο, το οποίο χτίστηκε με το σύστημα τοιχοποιίας, χρησιμοποιήθηκαν κομμένες πέτρες . Το κτίριο αποτελείται από το ιερό, το τελευταίο εκκλησάκι και το χώρο συγκέντρωσης των γυναικών. Το κτήριο έχει μονόκλιτο και μονή αψίδα στο τέλος του σηκού. Η αψίδα εξωτερικά είναι πεντάπλευρη. ο. Η πόρτα εισόδου στη βόρεια πρόσοψη του κτιρίου είναι μονόπτερη, ξύλινη και έχει στρογγυλή καμάρα. Σύμφωνα με γραπτές πηγές, τα αρχικά παράθυρα της αψίδας του κτηρίου διατήρησαν τη θέση και τη μορφή τους, αλλά τα νότια παράθυρα με τις χαρακτηριστικές τάπες και τις χαμηλές καμάρες ανοίχτηκαν μετά τη μετατροπή. Στο εσωτερικό οι τοίχοι είναι σήμερα σοβατισμένοι και βαμμένοι με λευκό χρώμα και δεν υπάρχει διακόσμηση. Ο άμβωνας είναι ξύλινοw και είναι απλος. Το πλούσια διακοσμημένο μιχράμπ του έχει μουκαρνάς και φυτικά μοτίβα. Το εξωτερικό κάλυμμα του κτιρίου είναι κεκλιμένη στέγη. Στο εσωτερικό οι τοίχοι είναι σήμερα σοβατισμένοι και βαμμένοι με λευκό χρώμα και δεν υπάρχει διακόσμηση.

– Αγίου Ελευθερίου – (Comlekci).

Επίσης, μια άλλη εκκλησία που λειτουργεί σήμερα ως τζαμί Husnu Goktug Camii, είναι του Αγίου Ελευθερίου, που βρίσκεται στο λιμάνι της πόλης, στην Δαφνούντα, που σήμερα ονομάζεται Τσομλεκσί (Comlekci).

Κατά την εποχή των Μεγάλων Κομνηνών,τούτος ο βυζαντινός ναός είχε εκχωρηθεί στους Γενουάτες , που κατείχαν το παρακείμενο κάστρο το Λεοντόκαστρο. Μετά την άλωση της Τραπεζούντας, ο ναός περιήλθε και πάλι στους Έλληνες, ενώ λειτουργεί ως τζαμί από το 1953.

– Αγία Μαρίνα

Ο ναός της Αγίας Μαρίνας, ήταν ένα από τα πλέον δημοφιλή προσκυνήματα στο νομό, σχηματίστηκαν ουρές πιστών που προσκύνησαν την χάρη της και άναψαν ένα κερί.

Η Αγία Μαρίνα ήταν χριστιανή αγία και μάρτυς, που έζησε στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ. Ο λαός θεωρουσε την Αγία Μαρίνα προστάτιδα των καχεκτικών και φιλάσθενων παιδιών.

Βρισκόταν στην ομώνυμη συνοικία.

π

– Μονή Θεοτόκου Θεοσκεπάστου (Kizlar Manastiri)

Η Μονή της Παναγίας Θεοσκέπαστης ήταν γυναικεία. Εξ’ ου και η τουρκική ονομασία της Μονής Kizlar Manastiri, δηλαδή το μοναστήρι των κοριτσιών.Υπήρξε μοναδικό μοναστήρι στην πόλη της Τραπεζούντας, κοντά στο κέντρο.

Ιδρύθηκε στην πλαγιά του Boztepe σε μια θέση με θέα στην πόλη, αυτό το μοναστήρι ιδρύθηκε μεταξύ 1349-1390 επί Αλεξίου Γ’. σε μια πλαγιά του Μιθρίου Όρους. Η Μονή Κοριτσιών ήταν χτισμένη σε δύο πεζούλια και περιβαλλόταν από τείχος υψηλής προστασίας. Η Μονή των Κορασίδων, που επισκευάστηκε πολλές φορές, πήρε την τελική της μορφή τον 19ο αιώνα.

Η Μονή αποτελείτο από την εκκλησία, που ήταν λαξευμένη σε βράχο της πλαγιάς του βουνού, από τα κελιά των μοναζουσών, αίθουσες διδασκαλίας καθώς και τον πύργο του καμπαναριού.ένα παρεκκλήσι Μέσα στη βραχώδη εκκλησία υπάρχουν επιγραφές και πορτρέτα της συζύγου του Αλεξίου Γ’ Θεοδώρας και της μητέρας του Ειρήνης.

Πολλά νέα κτήρια εντός της Μονής, όπως ξενώνες και επιπλέον κελιά για τις μοναχές, χτίστηκαν τον 18ο και 19ο αιώνα. Η Μονή χτίστηκε στο όνομα της Θεοτόκου και λόγω της θέσεως της ονομάστηκε Θεοσκέπαστος, διότι ο βράχος της λαξευμένης εκκλησίας φάνταζε σαν Θεία σκεπή. Στην εκκλησία της Μονής βρίσκονταν οι τάφοι του Δεσπότου Ανδρόνικου, περίπου το 1376, του Μανουήλ Γ΄ Μεγάλου Κομνηνού, το 1417

–Aγιου Κωνσταντίνου Αρχές του 20ου αιώνα χτίστηκε μια νέα εκκλησία στη Μονή, εις το όνομα του Μητροπολίτη Τραπεζούντας Κωνστάντιου Α΄.

–Αρμενικό μοναστήρι του Σωτήρος (Kaymakli Manastiri)

Το παλιό αρμενικό μοναστήρι βρίσκεται βαθιά μέσα στο Μίθριο όρος.

Ο ναός της μονής δυστυχώς σήμερα είναι αχυρώνας

Η μονή, που χτίστηκε το 1424, ανήκει σε ιδιώτη και τόσο ο ναός όσο και τα υπόλοιπα κτήρια της, οι ξενώνες, το μαγειρείο, η τραπεζαρία, χρησιμοποιούνται ως αχυρώνες και αποθήκες εργαλείων.

Η τοιχοποιία του ναού της μονής διατηρείται σε καλή κατάσταση, ενώ η σκεπή είναι καινούργια. Ο ναός ήταν αγιογραφημένος εσωτερικά. Από τις τοιχογραφίες , που είναιτου 17ου αιώνα, σώζονται αρκετές παραστάσεις στο σύνολο, αλλά τα πρόσωπα των Αγίων είναι κατεστραμμένα.

ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ

Στην περιοχή της Τραπεζούντας υπήρχαν 3 ξακουστά και μεγάλα μοναστήρια

Ηταν αυτά που ξεχώρισαν και μετά την Μικρασιατική καταστροφή και τον εκτουρκισμό της Μικράς Ασίας αναγκαστήκαν έπαυσαν να λειτουργούν , οι μοναχοί αναγκάστηκαν να τα εγκαταλείψουν , ερημωθήκαν και ότι μπόρεσε να διασωθεί από αυτά μεταφέρθηκε στην Ελλάδα

Ήταν το Μοναστήρι της Παναγιάς Σουμελά, το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Βαζελόνα και το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Περιστερεοτα

Και τα 3 μοναστήρια σταδιακά ξαναδημιουργήθηκαν στο όρος Βέρμιο στην Μακεδονία

– Το Μοναστήρι της Παναγιά Σουμελά

Το Μοναστήρι της Παναγιά Σουμελά ανιστορήθηκε στην Καστανιά Ημαθίας στην Νοτιοδυτική πλευρά του βουνού

— Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Βαζελόνα

Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννη του Βαζελόνα ανιστορήθηκε στην Ανατολική πλευρά του βουνού στον Άγιο Δημήτριο Κοζάνης

– – Το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα

Το 1968 ανιστορήθηκε η Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα

Στους πρόποδες του όρους Βερμίου , στο Ροδοχώρι Ναούσης στην Ημαθία.

Για την ιστορία αυτών των μοναστηριών θα αναφερθούμε στην επόμενη δημοσίευση

ΠΑΙΔΕΙΑ

Η οικονομική ανάπτυξη που εμφανίσθηκε στον Πόντο και την υπόλοιπη Μ. Ασία τον 19ο αιώνα, δημιούργησε τις ιδανικές συνθήκες για την άνθιση της Παιδείας και αυτό οδήγησε στην καλλιέργεια την αισθητική και ανέπτυξε τις δεξιότητες των κατοίκων, ώστε να επιδίδονται με αξιώσεις τόσο στο εμπόριο όσο και στις διάφορες άλλες επαγγελματικές ασχολίες τους.

Σύμφωνα με πολλούς η Τραπεζούντα], από άποψη εκπαιδευτική, μορφωτική κα εθνική, έχει για τον Ελληνισμό της Ανατολής την ίδια σημασία που είχε η Σμύρνη, για τον Ελληνισμό της δυτικής Μ.Ασίας, και η Καισάρεια για τους Έλληνες της κεντρικής Μ. Ασίας.

Η παιδεία στον Πόντο, πριν από το διάταγμα ανεξιθρησκείας («Χάττι Χουμαγιούν», 1856), παρεχόταν μόνο από την Εκκλησία και κυρίως τις μεγάλες μονές, όπως του Αγίου Ιωάννη Βαζελώνα, του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα, της Παναγίας Σουμελά, της Παναγίας Γουμερά κλπ, και περιοριζόταν μόνο σε γραφή και ανάγνωση.

Μετά το «Χάττι Χουμαγιούν», κυρίως μετά το 1880, η παιδεία αρχίζει να παρέχεται σε ειδικά διδακτήρια, στα σχολεία, από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό, τους δασκάλους.

Κι ενώ στο 1890 υπήρχαν στον Πόντο γύρω στα 500 σχολεία, με πάνω από 20.000 μαθητές και πάνω από 500 δασκάλους, στις αρχές του 19ου αιώνα η παιδεία γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη στον Πόντο, όπου λειτουργούν σχολεία ακόμη και στα μικρότερα χωριά.

Είναι ενδεικτικό πως η αγάπη και ο σεβασμός που έδειχναν οι Πόντιοι στα γράμματα και η προτεραιότητα που έδιναν στις σπουδές των παιδιών τους, φαίνεται από το γεγονός ότι κάθε ελληνική κοινότητα που αριθμούσε πάνω από 10 οικογένειες, διατηρούσε ελληνικό σχολείο

. Έτσι, μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή στον Πόντο λειτουργούσαν 1.047 δημοτικά και σχολαρχεία, 7 ημιγυμνάσια και 3 γυμνάσια και δίδασκαν συνολικά 1247 εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων σε 75.000 μαθητές.

Πρώτα, η Ελληνική κοινότητα δημιούργησε τα σχολεία της, αλλά σύντομα ακολούθησαν η Μουσουλμανική και η Αρμενική κοινότητα.

*Διεθνή σχολεία ιδρύθηκαν επίσης στην πόλη.

Ένα αμερικανικό σχολείο,

Πέντε γαλλικά σχολεία,

Ενα Περσικό σχολείο και

Και μια σειρά από ιταλικά σχολεία άνοιξαν το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

*Αλλα Ελληνικά σχολεία .

Επίσης είχε 4 αλληλοδιδακτικά σχολεία Δημόσια,

Δύο Παρθεναγωγεία,

Την Ρωμαίων Σχολή (Φροντιστήριο)

Και άλλα ιδιωτικά Σχολεία.

*Αριθμός μαθητών.

Αρχές του 20ού αιώνα υπήρχαν 700 μαθητές στα αλληλοδιδακτικά, 250 στο Παρθεναγωγείο, 220 στο Φροντιστήριο και 150 στα ιδιωτικά.

Δηλαδή αρχές του 20ού αιώνα υπήρξαν 1250 σπουδαστές στην Τραπεζούντα.

* Η διοίκηση των σχολείων Η διοίκηση των σχολείων γινόταν από το ανώτατο Συμβούλιο. Το Συμβούλιο άλλαζε κάθε δύο χρόνια και είχε ένα πρόεδρο και Εφορεία με τρία μέλη.

–Φροντιστήριο της Τραπεζούντας

Το κορυφαίο σχολείο στον Πόντο υπήρξε το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας ή «Φάρος της Ανατολής»

Τον 19ο αιώνα οικοδομούνται περίλαμπρα κτήρια, και μέσα σε αυτά είναι το επιβλητικό Φροντιστήριο .

Ιδρύθηκε το 1682 από το Σεβαστό Κυμινήτη και κατά τη λειτουργία του συνέβαλε στην ανάδυση των διανοούμενων του Πόντου.

Στόχος του ήταν εξαρχής, η διαμόρφωση ελληνικής και χριστιανικής συνείδησης. Από το 1817 έως το 1922, έγιναν συστηματικές προσπάθειες αναβάθμισης του Φροντιστηρίου, με αποτέλεσμα την αναγνώριση ως πλήρες ισότιμο των Γυμνασίων του Ελληνικού κράτους.

Η ίδρυση του Φροντιστηρίου χάνεται στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Βγήκε όμως από το τα σκοτεινά εκείνα χρόνια για να γίνει ο φάρος του απομακρυσμένου Ελληνισμού. Γνωστό είναι ότι στην εποχή του Γεωργίου Υπομενά, είχε η Σχολή το ίδιο όνομα. Κατ’ άλλους ιδρύθηκε η Σχολή το 1682 από τον Τραπεζούντιο δάσκαλο Σεβαστό Κιμινήτη. Η βιβλιοθήκη είχε βιβλία του Γεωργίου Υπομενά, Σκίβα, Σεβαστού ως επίσης χειρόγραφα εκκλησιαστικών κανόνων του Βαλσαμώνος. Η αξία των χειρογράφων ήταν πολλή μεγάλη λόγω της αρχαίας γραφής, Είχε ακόμα Ευαγγέλια, Εκκλησιαστικά βιβλία και νεώτερα χειρόγραφα, του Σεβαστού Κιμινήτου, Ηλία Κανδύλη και άλλα. Όλες τις εποχές έβγαιναν από την Σχολή νέοι που ευδοκιμούσαν στο εμπόριο, τα γράμματα και την εκκλησία

Το περιώνυμο Φροντιστήριο της πόλης,απο τον 17ο αιώνα με τον ιδρυτή της από Σεβαστό Κυμινήτη και με «διαδόχους» τους μεγάλους επίσης παιδαγωγούς Ηλ. Κανδήλη, Σάβ. Τριανταφυλλίδη, Κωνστ. Ξανθόπουλο, Περ. Τριανταφυλλίδη κ.ά., αποτέλεσε τον «τηλαυγή φάρο» στη βορειοανατολική Μ. Ασία, όντας συνυφασμένο με τη νεότερη ιστορία της πόλης.

Ιδιαίτερη αξία για την Τραπεζούντα και ολόκληρο τον Πόντο έχει το όνομα του Φροντιστηρίου, Η Σχολή από την οποία έβγαιναν οι δάσκαλοι του Πόντου. Σήμερα

επίσης επιτελεί το ίδιο έργο, εφόσον σε αυτό μορφώνονται μελλοντικοί Τούρκοι δάσκαλοι.

Το Φροντιστήριο στεγάζεται σε ένα πολύ μεγάλο κτίριο με τρία πατώματα και έχει μεγάλη αυλή, βρίσκεται δε στην παραλιακή ζώνη.

* Οι κρίσεις στην λειτουργία του

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, παρουσιάστηκαν περίοδοι σοβαρών ενδοκοινοτικών κρίσεων με άμεση επιρροή στην εξέλιξη του Φροντιστηρίου. Η πρώτη κρίση παρουσιάστηκε τα έτη 1850-1853 με αφορμή την εκλογή των συμβούλων της Πολιτικής Κάσσας. Η δεύτερη κρίση παρουσιάστηκε το 1893 με αφορμή τη διχόνοια που ξέσπασε για την εκλογή του Μητροπολίτη Κωνσταντάτου, και διήρκεσε 4 χρόνια.

ΚΤΙΡΙΑΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΥ

Καθόλη τη διάρκεια της λειτουργίας του, το Φροντιστήριο στεγάστηκε σε διαφορετικά κτίρια ανάλογα με τις ανάγκες και τις δραστηριότητες του.

* Η πρώτη του στέγη κατά την ίδρυση του, ήταν μετόχι της Παναγίας Σουμελά. * Το τελευταίο κτίριο του

Το τελευταίο μεγαλοπρεπές κτίριο του Φροντιστηρίου το οποίο θεμελιώθηκε το 1898 και αποπερατώθηκε το 1902, βρισκόταν στα βράχια της παραλίας της Τραπεζούντας.

Το κτήριό του, έργο του αρχιτέκτονα Αλεξ. Κακουλίδη (1902), κτήριο-σύμβολο της προηγμένης εκπαίδευσης του Πόντου, Ήταν τριώροφο σε σχήμα Π, είχε 36 αίθουσες , κεντρική θέρμανση, και στην πλευρά που έβλεπε στη θάλασσα υπήρχαν 2 επιπλέον όροφοι όπου στεγάζονταν το ανοικτό και κλειστό γυμναστήριο. Στο ισόγειο υπήρχαν οι αίθουσες ωδικής της Φιλαρμονικής Τραπεζούντας, η τραπεζαρία των μαθητών, το ιματιοφυλάκιο και στεγάζονταν σύλλογοι που με κάποιο τρόπο σχετίζονταν με το Φροντιστήριο. Στον α’ όροφο στεγάζονταν οι τάξεις του Δημοτικού και τμήμα του Σχολαρχείου, ενώ στο β’ όροφο οι υπόλοιπες τάξεις του σχολαρχείου, το Γυμνάσιο και το Αναγνωστήριο. Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας λειτούργησε μέχρι το 1922, αντιμετωπίζοντας κοινωνικές και πολιτικές δυσκολίες, ενώ το 1923 δόθηκε το οριστικό τέλος του με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Σήμερα, το Φροντιστήριο συνεχίζει να στεγάζει τους φοιτητές της Τραπεζούντας.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ

Οι τραπεζίτες της Τραπεζούντας Καπαγιαννίδης, Φωστηρόπουλου, Θεοφύλακτος τπν 190 αιώνα , εκτός από οικονομική ανέπτυξαν και έντονη κοινωνική και φιλανθρωπική δράση. Την περίοδο αυτή ιδρύονται αθλητικοί, πολιτιστικοί, φιλανθρωπικοί σύλλογοι, θεατρικές ομάδες, ενώ κυκλοφορούν δεκάδες έντυπα κι εφημερίδες Στην πόλη της Τραπεζούντας δραστηριοποιήθηκαν ιδιαίτερα σημαντικοί για το έργο τους σύλλογοι:

*Φιλεκπαιδευτικοί

(λ.χ. Ξενοφών, Προμηθεύς κ.ά.),

* Φιλόπτωχοι

(Αδελφότης Τραπεζούντος),

*Αδελφότητες

Κρωμναίων , Αργυρουπολιτών,και, η Αδελφότης Κυριών Τραπεζούντος «Η Μέριμνα». Τ

– «Η Μέριμνα»

Η Αδελφότης Κυριών Τραπεζούντος «Η Μέριμνα», ήταν ένα ο ιστορικό

γυναικείο σωματείο που ιδρύθηκε το 1904, που παρείχε για την εκπαίδευση των κοριτσιών στην τέχνη της κοπτικής-ραπτικής και εργοχείρων-κεντημάτων στα εργαστήριά του, προσέφερε πλούσιο κοινωνικό, φιλανθρωπικό και εθνικό έργο στην Τραπεζούντα μέχρι το 1922,

. Μετά την «Έξοδο» η «Μέριμνα» έμελλε να συνεχίσει την πολυσχιδή δράση της στη Θεσσαλονίκη

ΟΠΕΡΑ

Η Όπερα της Τραπεζούντας (1908, σύμφωνα με ορισμένες πηγές), που χτίστηκε το 1912, κατεδαφίστηκε το 1958 για να διευρυνθεί ο δρόμος. Το πρώτο πέτρινο κτίριο όπερας της Ανατολίας, σχεδιασμένο από Ιταλό αρχιτέκτονα σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κίνημα τέχνης Art-Noveau της περιόδου, το 1912, στην περιοχή που βρίσκεται ακριβώς ανατολικά της πλατείας Ατατούρκ, στο κέντρο της πόλης της Τραπεζούντας, κοντά στο πάρκο Meydan , ακριβώς ανατολικά της πλατείας Ατατούρκ, με τη σημερινή της ονομασία. Τοπικές ελληνοποντιακές εύπορες οικογένειες παρείχαν τη χρηματοδότηση για την κατασκευή. Το κτίριο χωρητικότητας 1000 θεατών λειτουργούσε ως θέατρο όπερας. Είχε επίσης τη διάκριση ότι ήταν η πρώτη όπερα της Τουρκίας. Μεταξύ 1912 και 1935, αυτό το όμορφο κτίριο χρησιμοποιήθηκε ως χώρος για δημόσιες εκδηλώσεις τέχνης. Το 1937 ξεκίνησε την εμπορική δραστηριότητα ως κινηματογράφος «Σουμέρ» από τοπικό χειριστή.