“Το αρκουδοπούρναρο (Ilex aquifolium)της οικογενείας Οξυφυλλοειδή (Aquifoliaceae) είναι από τα πιο σημαντικά φυτά του χειμώνα, μαζί με τα έλατα, έχει συνήθως θαμνώδη μορφή και φύεται σε μεγάλο υψόμετρο μέσα σε δάση. Χρησιμοποιείται συχνά, ως καλλωπιστικό, σε πάρκα και κήπους .
Tο ίλεξ ή αρκουδοπούρναρο ή επιστημονικά Ilex aquifolium, είναι αειθαλής δίοικος θάμνος (τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη παράγονται σε διαφορετικά φυτά) που μπορεί να διαμορφωθεί και σαν μικρό δέντρο, με το κατάλληλο κλάδεμα.
Υπάρχουν στο γένος Ilex ταξινομημένα τουλάχιστον 300 είδη φυλλοβόλων και αειθαλών δέντρων και θάμνων που κατάγονται από τις χώρες της Ευρώπης, της Β. Αφρικής και της Δυτικής Ασίας. ς. Έχει χαρακτηριστικό φύλλωμα και καρπούς.
Χαρακτηριστικό φυτό των Χριστουγέννων καθώς τις μέρες εκείνες οι αγορές γεμίζουν από κομμένα κλαδιά ίλεξ γεμάτα με κόκκινους καρπούς, έτοιμα να στολίσουν τα ανθοδοχεία, τις ημέρες των γιορτών.
Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στους μη ειδικούς μια σύγχυση και το αποκαλούν ΓΚΥ (Ι ).
Αυτό είναι λάθος μια και το αντίστοιχο φυτό Ιξός στα Ελληνικά , γνωστό και ως γκι ή γκυ ή ου ανήκει στην οικογένεια Lοranthaceae και είναι αειθαλές παράσιτο δέντρων, κυρίως των ελάτων, αλλά και των καστανιών φέρει την επιστημονική ονομασία Viscum album και οι καρποί του έχουν λευκό χρώμα
Σε άλλες χώρες χρησιμοποιείται και αυτό για τον στολισμό των Χριστουγέννων.
Και τα δυο έχουν ιατρό φαρμακευτικές ιδιότητες χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαρμάκων από τις βιομηχανίες .
Όμως η χρήση για τέτοιους σκοπούς σε καμιά περίπτωση δεν συνιστάται γιατί οι σπόροι των καρπών περιέχουν ισχυρό και άκρως επικίνδυνο δηλητήριο ,τα δε φύλλα αν γίνει κατάποση έχουν στις άκρες τους αγκάθια και μπορεί να προκαλέσουν τραυματισμούς στην στομαχική κοιλότητα και το λαιμό.
ΙΣΤΟΡΙΑ
– Γιατί επικράτησε στο στολισμό των Χριστουγέννων.
Το αρκουδοπούρναρο δεν ρίχνει τα φύλλα του κατά τη διάρκεια του χειμώνα και ο καρπός του είναι ώριμος την εποχή των Χριστουγέννων, αποτελούσε ένα από τα πιο “χρωματιστά” στολίδια κατά τη διάρκεια των εορτών τις εποχές που δεν υπήρχαν πολύχρωμα λαμπάκια και ηλεκτρικό ρεύμα
– Ο στολισμός στις γιορτές
Οι διακοσμήσεις στον Δεκέμβριο με αρκουδοπούρναρο, πιθανότατα προέρχονται από ένα έθιμο των Ρωμαίων οι οποίοι συνήθιζαν να στέλνουν κλαδιά δέντρων μαζί με άλλα δώρα στους φίλους τους κατά τη διάρκεια του εορτασμού των Σατουρνάλια, της γιορτής αφιερωμένης στο θεό Σατούρνους , ο οποίος αντιστοιχεί στον Ελληνικό θεό Κρόνο .
Τα Σατουρνάλια ήταν μεγάλη και σημαντική γιορτή για τους Ρωμαίους, οι οποίοι τα ταυτιζαν με τα αρχαία Κρόνια.
Εκτός από τις τυπικές θυσίες, η γιορτή περιλάμβανε δημόσια αργία, καθώς και διάφορα έθιμα, όπως την ανταλλαγή μικρών δώρων ή υπαίθριες αγορές.
Επιτρέπονταν τα τυχερά παιχνίδια ακόμα και για τους δούλους. Επίσημα ενδύματα δε φοριούνταν, ενώ οι δούλοι δεν μπορούσαν να τιμωρηθούν κι αντιμετώπιζαν με χλευασμό τους κυρίους τους. Γενικότερα οι ρόλοι αντιστρέφονταν ανάμεσα σε δούλους κι ιδιοκτήτες, κάτι που οδηγούσε σε ξέφρενο γλέντι, άφθονη οινοποσία και ακολασίες: γι’ αυτό το λόγο, με την έλευση του Χριστιανισμού, η λέξη “σατουρνάλια” ήταν ταυτόσημη με τα “όργια”.
Πραγματοποιούνταν κατά τους χειμερινούς μήνες κατά την περίοδο του χειμερινού ηλιοστασίου, συνήθως στις 17 Δεκεμβρίου, αλλά αργότερα η γιορτή κρατούσε έως και μια βδομάδα, μέχρι τις 23 Δεκεμβρίου.
“Το αρκουδοπούρναρο το εντοπίζεις αμέσως στα βουνά, λόγω των έντονων χρωμάτων του και συνδέεται επίσης και με τον συμβολικό στολισμό που γινόταν παλαιότερα την μικρότερη μέρα του χρόνου που είναι η σημερινή, 21η Δεκεμβρίου”
-Στην αρχαιότητα ήταν το φυτό που έφερε γούρι.!
Τους αρχαίους χρόνους, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα το Ilex aquifolium / Αρκουδοπούρναρο έφερνε γούρι, έδιωχνε τα μάγια, το κάψιμο στον κήπο έδιωχνε τα φαντάσματα, επίσης έφερε ευτυχία στα νεόνυμφα ζευγάρια. Διώχνει τα μάγια και φέρνει τύχη!
– Νεράιδες
Σε μερικές περιοχές στην Ελλάδα το ονομάζουν << λιόπρινο >>,. Είναι ένα από τα πιο γνωστά νεραϊδόδεντρα: για τις νεράιδες ο καρπός του είναι από τους αγαπημένους και σαν φυτό τις προσελκύει, “τις αρέσει να στολίζονται με τα κόκκινα “μηλαράκια” και με τους άσπρους ανθούς του στολίζουν τα μαλλιά τους”.
– Πίστευαν στην αρχαιότητα οτι προστατεύει απο κεραυνούς , μαγιές , δηλητήρια και άλλα πολλά.
Ο Πλίνιος το περιγράφει με το όνομα Aquifolius και αναφέρει ότι αν το φυτό φυτευτεί κοντά σε ένα σπίτι ή αγρόκτημα, διώχνει μακριά το δηλητήριο, το προστατεύει από τους κεραυνούς και τη μαγεία, ότι τα λουλούδια του κάνουν το νερό να παγώνει και το ξύλο του, αν το πετάξεις σε οποιοδήποτε ζώο ακόμα και χωρίς να το αγγίξει, έχει την ιδιότητα να κάνει τα ζώα να γυρίσουν πίσω και να ξαπλώσουν δίπλα του. Στις παραδόσεις και τους μύθους των διάφορων λαών, το αρκουδοπούρναρο συμβολίζει την αειθαλή πτυχή ολόκληρης της ζωής. Για άλλους φέρνει καλή τύχη και προστατεύει από τις αρνητικές δυνάμεις και σε άλλες παραδόσεις, συμβολίζει τη μακροβιότητα της ζωής
-Κακοτυχία αν κάποιος κόψει δένδρα μεγάλης ηλικίας.
Σε πολλά μέρη της Ευρώπης είναι κακοτυχία να κόψεις ένα τέτοιο φυτό ιδιαίτερα αιωνόβια δέντρα και θεωρείται ένα σημάδι της αιώνιας ζωής.
ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Συστηματική ταξινόμηση
Σύστημα: κατά CRONQUIST, 1981
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Τάξη: Οξυφυλλώδη (Aquifoliales)
Οικογένεια: Οξυφυλλοειδή (Aquifoliaceae)
DC. ex A.Rich.
Γένος: Ilex (Ελαιόπρινος -και Ίλεξ ; )L.
Είδη Ilex opaca, Ilex vomitoria και Ilex aquifolium
αλλά και πολλής άλλες εκατοντάδες Ελληνική ονομασία: Ίλεξ ο οξύφυλλος
Kοινές ονομασίες: Αρκουδοπούρνι, γκι, ελαιόπρινος, ήμερο πουρνάρι, ίληξ, λιόπρινο, λιαπουρνιά, λιόπρινο, λιόπουρνο, λαύρος, μηλιοπούρναρο, ου.
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ
Είναι γένος φυτών της οικογένειας των Οξυφυλλοειδών (Aquifoliaceae) που περιλαμβάνει πολυάριθμα είδη αειθαλών ή φυλοβόλλων θάμνων και δένδρων, με ευρεία εξάπλωση στην Ευρώπη, την Ασία και την βορειοδυτική Αφρική.
-Φυτό
Το Ilex aquifolium μεγαλώνει σε ύψος 10–25 μέτρα με ξυλώδες στέλεχος πλάτους 40–80 εκατοστών , σπάνια 100 εκατοστών ή περισσότερο, σε διάμετρο.
-Φύλλα
Φέρουν απλά, βαθυπράσινα, λαμπερά, κηρώδη, οδοντωντά φύλλα με αγκαθωτές παρυφές
Τα φύλλα έχουν μήκος 5–12 εκατοστών και πλάτος 2–6 εκατοστών είναι αειθαλείς, διαρκούν περίπου πέντε χρόνια και είναι σκούρο πράσινο στην επάνω επιφάνεια και πιο ανοιχτόχρωμα στην κάτω πλευρά, οβάλ, δερματώδεις, γυαλιστερές και μήκους περίπου 5 έως 9 εκατοστών.
-Άνθη
Τα άνθη του είναι μικρά, λευκά με 4 πέταλα, ανθίζει Μάιο και Ιούνιο, και συνήθως είναι δίοικα δηλαδή φέρουν μονογενή αρσενικά και θηλυκά άνθη σε διαφορετικά φυτά.
– Καρπός
Ο καρπός είναι δρύπη σαν βατόμουρο, κυρίως κόκκινος, ωριμάζουν το φθινόπωρο και διατηρούνται κατά τον χειμώνα. Ο καρπός εμφανίζεται μόνο σε θηλυκά φυτά, τα οποία χρειάζονται αρσενικά φυτά κοντά για να τα γονιμοποιήσουν. Κάθε καρπός περιέχει 3 έως 4 σπόρους που δεν βλασταίνουν μέχρι τη δεύτερη ή την τρίτη άνοιξη
ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Οι καρποί (μούρα ) περιέχουν αλκαλοειδή , καφεΐνη , θεοβρωμίνη , σαπωνίνες , καφεϊκό οξύ και μια κίτρινη χρωστική ουσία , την ελιξανθίνη.
Τα μούρα γενικά θεωρούνται τοξικά για τον άνθρωπο.
Η τυχαία κατανάλωση μπορεί να συμβεί σε παιδιά ή κατοικίδια που προσελκύονται από τα έντονα κόκκινα μούρα.
Τα μούρα είναι εμετικά , πιθανώς λόγω της ένωσης ιλισίνη. ή ιλικίνη, μια πικρής ουσίας .
Η καφεΐνη και η θεοβρωμίνη που βρίσκονται στο φυτό είναι γενικά τοξικά για τους σκύλους και τις γάτες.
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται συνήθως τα νεαρά φύλλα του φυτού, τα οποία συλλέγονται συνήθως τον Ιούνιο.
Τα φύλλα θεωρούνται εφιδρωτικά και διουρητικά. Το ρόφημα των φύλλων διεγείρει το νευρικό σύστημα περισσότερο από τον καφέ και το τσάι. Παρά την διέγερση όμως που προκαλεί, ελαττώνει την αρτηριακή πίεση και αυξάνει την εφίδρωση.
Το βάμμα των φύλλων, συνίσταται ως διουρητικό και αποτελεσματικό εναντίον της χρόνιας βρογχίτιδας, των ρευματισμών, κατάρρους, εμπύρετα, πλευρίτιδα και αρθρίτιδα.
Η παρουσίαση των βοτάνων σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί συνταγή και έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα
Στην παραδοσιακή ιατρική , το Αρκουδοπουρναρο το θεωρούσαν ότι είναι διουρητικό , ανακουφιστικό από τον πυρετό και καθαρτικό .
Τα φύλλα άλλων ειδών Ιλεξ (ειδικά Ilex opaca, Ilex vomitoria και Ilex aquifolium) χρησιμοποιούνται για την παρασκευή φαρμάκων.
Στο παρελθόν έχουν χρησιμοποιηθεί για :
– Διεγερτικό της καρδιάς
. Ιστορικά, το τσάι των καρπών Ilex opaca χρησιμοποιήθηκε ως διεγερτικό της καρδιάς από τους Ινδιάνους της Αμερικής.
-Φύλλα για βήχα , πεπτικές διαταραχές ,ίκτερο κ.α
Τα παρασκευάσματα από φύλλα πουρνάρι έχουν χρησιμοποιηθεί για βήχα, πεπτικές διαταραχές, κατακράτηση νερού και κιτρινισμένο δέρμα (ίκτερο).
– Φύλλα για πυρετό πόνους στις αρθρώσεις και συμφόρηση στο στήθος
Τα φύλλα Ilex aquifolium χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία πυρετών που έρχονται και παρέρχονται, πόνους στις αρθρώσεις (ρευματισμούς), πρήξιμο, και συμφόρηση στο στήθος.
–Για το άδειασμα και τον καθαρισμό των εντέρων και την αύξηση της ροής των ούρων.
Τα φύλλα Ilex opaca χρησιμοποιούνται για το άδειασμα και τον καθαρισμό των εντέρων, και την αύξηση της ροής των ούρων.
– Ζάλη και αρτηριακή πίεση
Άλλα είδη του Ιλεξ χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ζάλης και υψηλής αρτηριακής πίεσης.
– Τα άνθη του Ίλεξ χρήσιμα για την οικολογική ισορροπία :
Τα λουλούδια είναι ελκυστικά ως πηγές νέκταρ για έντομα όπως μέλισσες, σφήκες, μύγες και μικρές πεταλούδες.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Τόσο για εσωτερική όσο και η εξωτερική χρήση πρέπει να γίνεται μόνον υπό ιατρική επίβλεψη.
*Προφυλάξεις από την χρησιμοποίηση των φύλλων
Δεν υπάρχουν αρκετές διαθέσιμες πληροφορίες για να γνωρίζουμε εάν τα φύλλα του αρκουδοποΎρναρου είναι ασφαλή για χρήση.
Τα φύλλα μπορεί να προκαλέσουν παρενέργειες όπως διάρροια, ναυτία, έμετο και στομαχικά και εντερικά προβλήματα.
Η κατάποση των αγκάθων των φύλλων πουρνάρι μπορεί να σχίσει ή να τρυπήσει το εσωτερικό του στόματος και άλλα μέρη του πεπτικού συστήματος.
**Προφυλάξεις από την χρησιμοποίηση των καρπών
Ο καρπός του αρκουδοπούρναρου (μούρο ) πουρνάρι είναι δηλητηριώδης και η χρήση τους δεν μπορεί να είναι ασφαλής
Η κατανάλωση μούρων μπορεί να είναι θανατηφόρα.
Ο καρπός Τρώγεται από τα πουλιά, αλλά είναι τοξικός και μπορεί να προκαλέσει έμετους, κενώσεις ή σε μεγάλες ποσότητες ακόμα και το θάνατο αν καταναλωθεί από τον άνθρωπο.
– Εγκυμοσύνη και θηλασμός:
Δεν επιτρέπεται η βρώση καρπών από Αρκουδοπούρναρο από έγκυες ή θηλάζουσες μητέρες οι επιπτώσεις θα μπορούσαν αν αποβούν άκρως επικίνδυνες
Ακόμη και για τα φυλλα δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες για να γνωρίζουμε εάν η χρήση των φύλλων ως φάρμακο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή του θηλασμού είναι ασφαλής.
Και έτσι για την αποφυγή οποιουδήποτε κίνδυνου, καλόν είναι η αποφυγή οποιαδήποτε χρήσης τους
– Παιδιά:
Ο κόκκινος αυτός καρπός είναι τοξικός και μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στην υγεία των μικρών παιδιών που συνηθίζουν να βάζουν στο στόμα τους ότι τα εντυπωσιάζει!
Η κατανάλωση καρπου αρκουδοπούρναρου μπορεί να σκοτώσει ένα παιδί.
Κρατάτε το πουρνάρι μακριά από παιδιά.
– Αφυδάτωση:
Εκτός από το ότι είναι δηλητηριώδη, οι καρποι μπορούν να επιδεινώσουν την αφυδάτωση επειδή προκαλούν εμετό και διάρροια.
– Ανισορροπία ηλεκτρολυτών
Εκτός από το ότι είναι δηλητηριώδη, τα μούρα Ίλεξ μπορούν να επιδεινώσουν την ανισορροπία των ηλεκτρολυτών επειδή προκαλούν εμετό και διάρροια
Λανθασμένα επίπεδα χλωρίου, ασβεστίου, μαγνησίου, νατρίου ή καλίου (ανισορροπία ηλεκτρολυτών) στο σώμα
ΠΡΟΣΟΧΗ
Η παρούσα δημοσίευση έχει πληροφοριακό χαρακτήρα και λάβετε υπόψη ότι τα φυσικά προϊόντα δεν είναι πάντα απαραίτητα ασφαλή και μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα .
Συμβουλευτείτε τον φαρμακοποιό ή το γιατρό σας ή άλλο επαγγελματία υγείας πριν από τη χρήση.
