100 χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή και την απαρχή μιας νέας Ελλάδας, η περίπτωση της Κοζάνης (γράφει ο Χάρης Κουζιάκης)

 

Την Κυριακή 9 Οκτωβρίου στην πλατεία της Κοζάνης ο Σύλλογος Μικρασιατών ΠΕ Κοζάνης με αφορμή τα 110 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης και τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή διοργάνωσε μια ακόμη επιτυχημένη εκδήλωση  με τίτλο «Οι ρίζες μας, …και ο χορός μάς ενώνει» με χορούς από την Μικρά Ασία, την Καππαδοκία, τον Πόντο, την Ανατολική Θράκη και την Μακεδονία. Ήταν μια ακόμη ευκαιρία μέσω του χορού να θυμηθούμε και να τιμήσουμε γεγονότα που σημάδεψαν όχι μόνο τους άμεσα ενδιαφερόμενους, τους ξεριζωμένους πρόσφυγες και τους απογόνους τους, αλλά το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

Πέρα από την αδιανόητη και αδιάκριτη σφαγή αθώων ανθρώπων, πέρα από τα ποτάμια αίματος που δεν μπορούν να λάβουν δικαίωση ποτέ, πέρα από την ανείπωτη καταστροφή που θα μας στοιχειώνει διαχρονικά και τον ξεριζωμό ενός πολιτισμού 3000 χρόνων, το 1922 σημαίνει πολλά περισσότερα  για τον Ελληνισμό.

Από πολλές πλευρές, το  1922 αποτέλεσε έτος σταθμό για την πορεία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Μια τεράστια καταστροφή υπήρξε η αφετηρία για τη διαμόρφωση της Ελληνικής κοινωνίας, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, μιας κοινωνίας που τότε έψαχνε πυξίδα και προορισμό. Μια τεράστια καταστροφή πυροδότησε πολύχρονες ζυμώσεις στην ελληνική κοινωνία και τη διαδικασία αφομοίωσης του διαφορετικού.

Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας και η υποδοχή των προσφύγων ταυτίζονται με παραμέτρους που άλλαξαν την Ελλάδα και που σήμερα θεωρούμε αυτονόητες. Η ενίσχυση της οικονομίας με εργατικά χέρια, η συγκρότηση νέας βάσης για την εκβιομηχάνιση, η αγροτική οικονομία, η εθνική ομογενοποίηση, η μετατροπή της Αθήνας σε μητρόπολη, η αλλαγή του δημογραφικού κυρίως στη Μακεδονία, η κοινωνική διαστρωμάτωση σε νέα βάση, η διεύρυνση της εργατικής τάξης, ο πολιτισμικός πλουραλισμός  είναι μερικές από αυτές. Η έλευση των Ελλήνων της ευρύτερης Μικράς Ασίας και του Πόντου, δημιούργησε καινούργια δεδομένα στον ελλαδικό χώρο. Έτσι η Ελλάδα του 1930 ήταν μια «άλλη χώρα» σε σχέση με αυτήν του 1920.

Οι προσφυγικοί πληθυσμοί όμως, δεν βρήκαν μόνον  στήριξη και ασφάλεια, αλλά αντιμετώπισαν και καχυποψία και πολλές φορές εχθρότητα από την πλευρά των ντόπιων. Σε  τοπικό επίπεδο, πέρα από τα στερεότυπα, η στάση των ντόπιων Κοζανιτών απέναντι στους πρόσφυγες ήταν πολυδιάστατη. Η περιοχή μετρούσε μόλις 10 χρόνια ελευθερίας, η  εθνική κουλτούρα δεν είχε ακόμη εμπεδωθεί και ήταν διάχυτη η καχυποψία απέναντι σε κάθε τι ξένο. Έτσι από τη μια μεριά, υπήρχαν πολίτες και σωματεία, όπως η Φιλόπτωχος Αδελφότης Κοζάνης, καθώς και οργανώσεις Κοζανιτών κυρίως από τις ΗΠΑ που έδειξαν έμπρακτα και οργανωμένα την αλληλεγγύη τους, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, αλληλέγγυοι Κοζανίτες, φτωχοί άνθρωποι της βιοπάλης, παραχώρησαν και οικήματα στους άστεγους πρόσφυγες. Σημαντικές υπήρξαν επίσης  και οι προσπάθειες των νεοπαγών κρατικών δομών, όπως της υπηρεσίας Εποικισμού και της Νομαρχίας, αλλά και του φωτισμένου Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης Ιωακείμ,  καταδικασμένου σε θάνατο από το κεμαλικό καθεστώς που διέφυγε με μεγάλο κίνδυνο από την Κωνσταντινούπολη και που έπαιξε καταλυτικό ρόλο ειδικά τις πρώτες στιγμές της άφιξης  προσφύγων τόσο αναφορικά με πράξεις φιλανθρωπίας, όσο και με κηρύγματα  για αποδοχή, στήριξη και αλληλεγγύη. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι με ευθύνη της Δημοτικής Αρχής ο αδριάντας αυτού του φωτισμένου ιεράρχη στέκει παραγκωνισμένος και αθέατος στις παρυφές  της πόλης (και η σημειολογία έχει την βαρύτητά της).

Από την άλλη μεριά, στις αρνητικές πρακτικές εναντίον των προσφύγων πρωτοστάτησε ένας μικρός αριθμός πολιτών, κάποιοι από αυτούς δυστυχώς σε θέσεις ευθύνης. Σε ορισμένα χωριά, οι αντιδράσεις για την έλευση των προσφύγων στην περιοχή τους, πήρε τον χαρακτήρα γενικευμένων συλλαλητηρίων. Στην περιοχή τής Κοζάνης δε, η απροθυμία κάποιων να δεχθούν την εγκατάσταση προσφύγων και η περιχαράκωση έφτασε μέχρι και σε παροτρύνσεις, ευτυχώς μικρής κλίμακας και χωρίς αποτέλεσμα, για ένοπλες συγκρούσεις. Απέναντι σε αυτές τις ενέργειες, πρωτοστάτησαν επιφανείς Κοζανίτες με ανοιχτό μυαλό, γιατροί, δικηγόροι, δημοσιογράφοι και πολιτικοί τού τόπου, υπερτονίζοντας το ανθρωπιστικό, ηθικό και νομικό δίκαιο των προσφύγων.

Το «ελληνικό θαύμα εν ώρα ειρήνης», όπως ονομάστηκε η αποκατάσταση ενάμισι εκατομμυρίου προσφύγων σε 20 μόλις χρόνια, σε μια χώρα κατεστραμμένη από τις συνεχείς πολεμικές και πολιτικές συγκρούσεις, αποδεικνύει πολλά τόσο σε πανελλαδικό, όσο και σε τοπικό επίπεδο. Η πρόκληση αντιμετώπισης αυτής της έκτακτης ανάγκης ευτυχώς απαντήθηκε με σχετική επιτυχία, ενδεχομένως με καθυστερήσεις, αδικίες και πικρίες, αλλά τα δεδομένα της εποχής ήταν τέτοια που κοιτώντας προς τα πίσω την ιστορία είναι καλό να υπάρχει η απαραίτητη επιείκεια. Η Ελλάδα, ως σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος πλέον, οφείλει πολλά σε όλη αυτή την μακρόχρονη ώσμωση των παλαιών Ελλήνων, των Ελλήνων των Νέων Χωρών και των Ελλήνων της Ανατολής.

Ένα αιώνα μετά, το 2022 αποτελεί χρονιά ορόσημο,  τόσο για τον οφειλόμενο  ιστορικό αναστοχασμό απέναντι στη λήθη, όσο και για την αναγνώριση της τεράστιας προσφοράς των Μικρασιατών στον πολιτισμό, στην οικονομία και στον εκσυγχρονισμό του Ελληνικού κράτους. Οι περισσότεροι από τους Μικρασιάτες, σήμερα, ανήκουν στην τρίτη και την τέταρτη γενιά βιώνοντας πλέον το φαινόμενο της πολυμορφικής μνήμης. Πλήθος σωματείων, πολυάριθμες εκδόσεις, συνέδρια, ημερίδες, επισκέψεις, μνημεία. Τίποτα όμως από όλα αυτά δεν θα υπήρχε χωρίς μια ζωντανή παράδοση που τιμά και δεν ξεχνά.

Αυτή την παράδοση οφείλουμε όλοι να υπηρετούμε, ντόπιοι και απόγονοι προσφύγων, η οποία διατηρώντας την διαφορετικότητά και την πολυμορφία της συμμετέχει στη σύνθεση μιας σύγχρονης, πολυδιάστατης και συνεκτικής κοινωνίας, χωρίς γεωγραφικά στερεότυπα, εθνικιστικές παρωπίδες και αποκλεισμούς, μιας κοινωνίας ικανής να μπολιάσει το διαφορετικό και έτοιμης να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις των καιρών με σχέδιο και όραμα για το μέλλον.

Χάρης Κουζιάκης

Δημοτικός Σύμβουλος

Επικεφαλής της Δημοτικής Κίνησης «Κοζάνη Τόπος να Ζεις»