Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου, Γεωπόνου:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το φυτό είναι γνωστό, από την αρχαιότητα για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες.
Το συναντάμε με το όνομα “Ακτέα ή Ακταία”, στα “Έργα περί φυτών”, του αρχαίου φιλοσόφου Θεόφραστου και κατόπιν με το όνομα “Ακτή”, στις περιγραφές φυτών του Διοσκουρίδη.
Στην υπόλοιπη Ελλάδα συναντάται ως αυτοφυές, κυρίως σε υγρές δασώδεις περιοχές, όπου η κοινή ονομασία του φυτού είναι Βουζιλιά ,Κουφοξυλιά, Αφροξυλιά, αλλά και Ζαμπούκος, Σάμβυξ, Αφροξυλάνθη, Βουζιά,Φροξυλιά, Φροξινάνθη.Ξιφονσκλά και Χρυσόξυλο. Επιστημονικές ονομασίες : Σαμπούκος ο μελανός – Sambucus nigra.
Οι καρποί του σαμπούκου που έχουν όξινη γεύση, συνήθως μεταποιούνται.
Στην περίπτωση που η μεταποίηση αφορά την δημιουργία χυμού ή την παραγωγή χρωστικής ουσίας, οι καρποί ψύχονται σε θερμοκρασία που ευρίσκεται πλησίον της θερμοκρασίας καταψύξεως, όπου και διατηρούνται για μία διάρκεια 7 ημερών
– Σε αρκετές χώρες δημιουργήθηκαν πολλά νέα προϊόντα με βάση τους καρπούς του σαμπούκου, τα οποία έχουν υψηλή διατροφική αξία.
Όπως είναι: ζελέ, σιρόπια, γλυκά, κλπ. Επίσης, έχει αναπτυχθεί και η αγορά αποξηραμένων καρπών.
ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ
Τάξη: ………………….Διψακώδη
Οικογένεια: ……………Καπριφολιίδες
Γένος: …………………Αγγειόσπερμων Δικότυλων
Είδος:…………………..Σαμπούκος -Sambucus nigra
ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΟΦΕΛΗ
Σύμφωνα με το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ (USDA) οι καρποί του σαμπούκου (Sambucus nigra) έχουν υψηλή διατροφική αξία, που πολλές φορές είναι υψηλότερη από άλλους μικρούς καρπούς που έχουν ευρεία κατανάλωση,
O σαμπούκος, σε όλα τα μέρη του, περιέχει μία μεγάλη ποικιλία χημικών και φαρμακευτικών ουσιών. Είναι πλούσιος σε: βιταμίνες Α, B, C και αποτελεί πολύ καλή πηγή βιταμινών για τον άνθρωπο ακόμη περιέχει ασβέστιο, κάλιο
(Ο Σαμπούκος περιέχει το περισσότερο νιτρικό κάλιο σε σχέση με οποιοδήποτε βότανο), φώσφορο, σίδηρο, φυτικές ίνες και αμινοξέα και πλήθος φυτοχημικών ουσιών (βετουλίνη, φλαβονοειδή, ανθοκυανίνες, γλυκοσίδια, τανίνες, κουερσετίνη, ρουτίνη και β-καροτίνη)..
Μία κατανάλωση 100gr καρπών καλύπτει περισσότερο από το 60% των ημερήσιων αναγκών σε αυτές. Επίσης, η περιεκτικότητα του σε ανθοκυάνες και σε ολικές φαινολικές ουσίες ξεπερνά εκείνες πολλών άλλων γνωστών μικρών καρπών.
Η αντιοξειδωτική δράση του σαμπούκου σε σχέση με άλλους γνωστούς καρπούς (μύρτιλλο, φράουλα, μούρα, φραμπουάζ, κ.α) είναι μεγαλύτερη.
Ωφελεί :
1.Το ανοσοποιητικό: Περιέχει ανθοκυανίνες οι οποίες συμβάλλουν στην ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού και εμποδίζουν τη δημιουργία ελεύθερων ριζών. Περιέχουν ευεργετικά φλαβονοειδή, και έχουν δυνατή αντιοξειδωτική δράση.
2. Το αναπνευστικό: Είναι γνωστό για τις αποχρεμπτικές του ιδιότητες και γι’ αυτό χρησιμοποιείται για τη θεραπεία αναπνευστικών παθήσεων, όπως η βρογχίτιδα και το άσθμα.
3. Αποτοξινώνει: Τα φυτοχημικά συστατικά του έχουν καθαρτικές και διουρητικές ιδιότητες, που βοηθούν στην αποβολή τοξινών από το σώμα.
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Τα μέρη, που χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς, είναι ο φλοιός, τα άνθη, οι καρποί και τα φύλλα Χορηγείται ως αποχρεμπτικό, στυπτικό, διουρητικό και ανοσοενισχυτικό, υπό τη μορφή αφεψήματος και υπό τη μορφή βάμματος
– Το φυτό
Χορηγείται κατά του κρυολογήματος, της γρίπης και της αλλεργίας.
*Για την καρδιά: Περιορισμένες κλινικές δοκιμές έχουν δείξει ότι ο σαμπούκος μπορεί να συμβάλλει στη μείωση της «κακής» LDL χοληστερίνης και παράλληλα στην αύξηση της «καλής» HDL χοληστερίνης, που είναι ιδιαίτερα ευεργετική για την υγεία της καρδιάς.
* Για το δέρμα: Οι καρποί είναι πλούσιοι σε βιταμίνη C και λαμβάνονται για τους ρευματισμούς και τον ερυσίπελα.
– Φύλλα
Τα φύλλα του εφαρμόζονται, εξωτερικά, υπό τη μορφή καταπλάσματος ως μαλακτικά και επουλωτικά, ενώ λαμβάνονται από του στόματος υπό τη μορφή αφεψήματος (τσάι) ως καθαρτικά, αποχρεμπτικά, διουρητικά και εφιδρωτικά.
– Άνθη.
Τα άνθη του φυτού χρησιμοποιούνται, προληπτικά, για την τόνωση του αναπνευστικού συστήματος και την αντιμετώπιση των αλλεργικών συμπτωμάτων.
– Φύλλα και άνθη
Το αφέψημα (τσάι) των φύλλων και των ανθέων βοηθά στη θεραπεία των μωλώπων, των διαστρεμμάτων, των τραυματισμών του δέρματος, του κρυολογήματος, της γρίπης, της καταρροής, των φλεγμονών του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος και των ρευματισμών.
– Καρπός
Το εκχύλισμα των καρπών δρα ως εφιδρωτικό, διουρητικό και υπακτικό.
Οι καρποί της κουφοξυλιάς είναι πλούσιοι σε βιταμίνες και μέταλλα, και χρησιμοποιούνται ως τονωτικό σιρόπι, ενάντια στις ασθένειες του χειμώνα.
– Φλοιός
O φλοιός του φυτού χρησιμοποιείται ως καθαρτικό, εμετικό και διουρητικό. . Για κρυολογήματα και πυρετούς, ο Σαμπούκος συνδυάζεται με Μέντα, Αχιλλέα ή Ύσσωπο.
*Για τη γρίπη συνδυάζεται με Αγριμόνιο.
*Για την καταρροή με τη Χρυσόβεργα.
*Κρυολόγημα: Ανακουφίζει από τη ρινική συμφόρηση, καταπραΰνει τους πονοκεφάλους, τον πονόλαιμο και τον βήχα.
Το έγχυμα είναι χαλαρωτικό και προκαλεί ήπια εφίδρωση, η οποία συντελεί στη μείωση του πυρετού.
* Οι κομπρέσες με τσάι σαμπούκου ανακουφίζουν από τα ηλιακά εγκαύματα, ενώ οι αλοιφές και το λάδι σαμπούκου χρησιμοποιούνται, εξωτερικά, σε περιπτώσεις οιδημάτων, δερματικών ερεθισμών και πληγών.
Στην αγορά των φαρμακευτικών ειδών υπάρχουν πολλά προϊόντα που έχουν ως βάση τα άνθη και τους καρπούς του σαμπούκου, ,όπως σιρόπια για καταπολέμηση του συναχιού, παστίλιες εναντίον του βήχα, διάφορα εγχύματα ανθέων, κάψουλες από καρπούς σε σκόνη, κλπ.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Για τη χρήση του σαμπούκου, λόγω του ότι μπορεί να παρουσιαστούν παρενέργειες, επιβάλλεται προσοχή:
– Στομαχικές διαταραχές
Είναι πιθανή η εκδήλωση στομαχικών διαταραχών.
Ο νωπός καρπός περιέχει μία τοξίνη και ενδέχεται να εμφανιστεί κάποια χαμηλή τοξικότητα, η οποία όμως καταστρέφεται και φυλλοβόλο δεν υφίσταται όταν ο καρπός μαγειρεύεται, καθώς είναι θερμοευαίσθητη.
– Άγουρα μούρα
Τα πράσινα, άγουρα μούρα είναι δηλητηριώδη και πρέπει να αποφεύγονται.,
Μπορεί να προκαλέσουν ναυτία, εμετούς ή σοβαρή διάρροια.
Σκούρες ρώγες του φυτού μπορούν να καταναλωθούν νωπές σε μικρή ποσότητα, όταν είναι πλήρως ώριμες, γιατί είναι δηλητηριώδεις όσο είναι άγουρες.
Ακόμη και τα ώριμα διατηρούν σε μικρότερο βαθμό την τοξικότητά τους και είναι ο λόγος που στις περισσότερες συνταγές συστήνεται το ψήσιμο τους στους 100 ° C.
Τα αμαγείρευτα μούρα του σαμπούκου είναι τοξικά.
Μόνο τα μούρα χρώματος μπλε ή μαύρου του σαμπούκου είναι εδώδιμα.
–Αλληλοεπιδράσεις φαρμάκων
Επειδή, τα άνθη του σαμπούκου πιθανόν να έχουν διουρητικές δράσεις χρειάζεται προσοχή όταν χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα με φάρμακα που αυξάνουν τη διούρηση (διουρητικά). Άλλα και άτομα που παίρνουν και υπακτικά φάρμακα
– Καρποί
Οι καρποί είναι ασφαλείς -αφού μαγειρευτούν- και μπορούν να γίνουν μαρμελάδα, ζελέ, ή σιρόπι λόγω των χημικών ενώσεων που περιέχουν παρόμοιας τοξικότητας με το κυανιούχο άλας.
– Όχι έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες
Δεν πρέπει να λαμβάνουν σαμπούκο έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες,
– Όχι άτομα με διαβήτη,
– Όχι άτομα με αυτοάνοσες παθήσεις
Δεν πρέπει να χρησιμοποιούν σαμπούκο άτομα με αυτοάνοσες παθήσεις (ρευματοειδής αρθρίτιδα και ερυθηματώδης λύκος)
ΠΡΟΣΟΧΗ
** Το περιεχόμενο του παρόντος δημοσιεύματος δεν αποτελεί και δεν μπορεί να εκληφθεί ως ιατρική συμβουλή, διάγνωση, θεραπεία ή υπόδειξη.
Δεν συνιστάται η χρήση παρασκευασμάτων βοτάνων,χωρίς την ενημέρωση του θεράποντα ιατρού ή φαρμακοποιού.
Μπορεί να επιβαρύνουν περαιτέρω εξασθενημένες ζωτικές λειτουργίες με κίνδυνο για την υγεία και την ζωή του ασθενούς.
