Μέσα στις δύσκολες συγκυρίες από την πανδημία του αόρατου, μεταδοτικού και φονικού ιού (με εφαρμογή του υγειονομικού πρωτόκολλου και με επίκληση των πρεσβειών της Θεοτόκου και όλων των Αγίων) πραγματοποιήθηκε στο Βελβεντό η εκδήλωση ‘’Ημέρα Μνήμης για το Ολοκαύτωμα των Πιερίων – Δεκέμβριος 1943’’ από τα γερμανικά-ναζιστικά στρατεύματα Κατοχής.
Στον Ιερό Ναό του Αγίου Διονυσίου Βελβεντού τελέσαμε Θεία Λειτουργία και ιερό Μνημόσυνο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος των Πιερίων το Δεκέμβριο του 1943 Παλαιογρατσάνου, Καταφυγίου, Αγίας Κυριακής, Μοσχοχωρίου και Βελβεντού.
Έψαλαν οι ψάλτες: Γιώργος Σεραφείμ, Γιώργος Στεργιόπουλος, Δήμητρα Βαλωμά, Δημήτριος Στεφανόπουλος.
Ακολούθησε στο Μνημείο (στην πλατεία) η επιμνημόσυνη δέηση, η κατάθεση στεφάνων (Περιφέρεια Δ. Μακεδονίας, Δήμος Βελβεντού, τοπική Εθνική Αντίσταση) η ενός λεπτού σιγή, η ανάγνωση του ποιήματος ‘’Αδίκως χαμένοι – 1943’’ του Γιάννη Παπαγόρα και ο Εθνικός Ύμνος.
Στη Θεία Λειτουργία και στην όλη ιστορική εκδήλωση, που τέλεσε ο αρχιερατικός της Α.Π.Β. πρωτοπ. Κωνσταντίνος Κώστας και που μετέφερε την ευλογία του Σεβ. Μητροπολίτου Σερβίων και Κοζάνης κ. Παύλου, παρέστησαν:
Τοπική Αυτοδιοίκηση: Ως εκπρόσωπος του Περιφερειάρχη Δ. Μακεδονίας, η αντιπεριφερειάρχης κ. Κατερίνα Δαλαμόγια, ο Δήμαρχος Βελβεντού κ. Μανώλης Στεργίου, ο αντιπεριφερειάρχης οικονομικών κ. Μενέλαος Μακρυγιάννης. Οι δημοτικοί σύμβουλοι κ. Σοφία Κουκόλη, κ. Ζήνων Παπαδημητρίου. Ο Πρόεδρος της Αγίας Κυριακής κ. Δημήτριος Ζουζός. Ο κοινοτικός σύμβουλος Βελβεντού κ. Δημήτριος Μύρος. Ο πρώην Πρόεδρος Πλατανορρεύματος κ. Γεώργιος Λαγογιάννης.
Εκπαίδευση – Σύλλογοι: Η δασκάλα του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού κ. Κατερίνα Σόκουτη. Η διευθύντρια του 2ου Νηπιαγωγείου Βελβεντού κ. Ευανθία Ζήγκου. Η γραμματέας του πολιτιστικού συλλόγου Παλαιογρατσάνου ‘’Η Γρατσάνη’’ κ. Δάφνη Μανώλη.
Κέρασμα (σαρακοστιανό-λιτό) με αγάπη: Οι πολιτιστικοί σύλλογοι ‘’Η ΓΡΑΤΣΑΝΗ’’ και ‘’Η ΤΣΙΟΥΚΑ’’. Φωτογραφική κάλυψη: Βασίλης Κώστας.
Ακολουθεί η ανάρτηση-δημοσίευση του ιστορικού του Ολοκαυτώματος.
ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΠΙΕΡΙΩΝ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1943.
του παπαδάσκαλου Κωνσταντίνου Ι. Κώστα
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ:
Το Δεκέμβριο του 1943 (από τη 12η Δεκεμβρίου και εξής) τα γερμανικά (ναζιστικά) στρατεύματα Κατοχής μπήκαν (όπως και στη χώρα μας) απρόσκλητα στα τρία ορεινά χωριά των Πιερίων, Παλαιογράτσανο, Καταφύγι και Αγία Κυριακή (προφανώς στο πλαίσιο των ‘’αντιποίνων’’) και έσπειραν τον όλεθρο και το θάνατο.
Έκαψαν εκκλησιές, σχολεία, σπίτια και ποιμνιοστάσια. Πυροβόλησαν και σκότωσαν εν ψυχρώ και εξ επαφής άοπλους ανθρώπους, που δεν είχαν καμιά σχέση με τις επιχειρήσεις των ανταρτών: γιαγιάδες ανήμπορες στα κρεβάτια, γυναίκες πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωναν το ψωμί για την οικογένειά τους. Έκαψαν πρόβατα. Κρέμασαν νέους. Έκαψαν ζωντανή γυναίκα, αφού την περιτύλιξαν με άχυρο. Ξεκοίλιασαν με τις ξιφολόγχες βοσκό.
13 άνθρωποι στο Παλαιογράτσανο, 22 στο Καταφύγι και 7 στην Αγία Κυριακή (Σκούλιαρη), συνολικά 42, άοπλοι και αθώοι, έχασαν τη ζωή τους έτσι στα ξαφνικά, χωρίς να μάθουν ποτέ το ‘’γιατί’’.
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΤΣΑΝΟΥ:
Η πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου από τα γερμανικά στρατεύματα Κατοχής έγινε 11 προς 12 Δεκεμβρίου 1943, ξημερώνοντας του Αγίου Σπυρίδωνα.
Στο κάψιμο του Παλαιογρατσάνου τα θύματα ήταν 13:
Ο Νικόλαος Νικόπουλος, η Ασιμήνα Στεφάνου και ο Γεώργιος Γεργούλας, κάηκαν ζωντανοί μέσα στο σπίτι τους.
Ο Κωνσταντίνος Ζέρβας, ο Δημήτριος Χριστοδούλου, η Αικατερίνη Ρήγα και η Μαρία Ματοπούλου πυροβολήθηκαν στο δρόμο καθώς έφευγαν για να σωθούν.
Ο Δημήτριος Στεφάνου εκτελέστηκε στη θέση του παιδιού του. Οι Γερμανοί είχαν συλλάβει το γιο του και τον πήγαν για εκτέλεση. Τότε ο πατέρα τους παρακάλεσε να πάρει αυτός τη θέση του παιδιού του και να σκοτώσουν αυτόν αντί για το παιδί του. Το αίτημά του έγινε δεκτό. Ελευθέρωσαν το γιο. Εκτέλεσαν τον πατέρα..
Ο Λάμπρος Κουτσιούκης και η Ελένη Στεργιοπούλου εκτελέστηκαν κοντά στο Ρύμνιο. Η Ελένη Ματοπούλου εκτελέστηκε στα Κάτω Αλώνια.
Ο Ιωάννης Ματόπουλος, πέθανε ακαριαία μόλις του κάψανε το μαντρί και πρόβατα του.
Η Μαρία Γ. Μυλωνά, βρέφος 40 ημερών. Ξεπάγιασε από το κρύο μέσα στα χιόνια και τους πάγους. Πέθανε στο ξωκλήσι του Αη-Γιάννη.
Παλαιογράτσανο: Ο πατέρας που θυσιάζεται για το γιο του.
Ο Δημήτριος Στεφάνου συνελήφθη από τους Γερμανούς την ώρα που πήγε να πάρει τη μάνα του την Ασιμήνα που είχε καεί ζωντανή. Οι Γερμανοί τον πήγαν στην Κοζάνη, όπου ήταν εκεί αιχμάλωτος και ο γιος του Χρήστος καταδικασμένος σε θάνατο. Την ώρα της εκτέλεσης του γιου, ο πατέρας του Δημήτριος ζήτησε να εκτελεστεί αυτός στη θέση του παιδιού του. Το αίτημά του έγινε δεκτό. Ο Δημήτριος Στεφάνου εκτελέστηκε. Η σύλληψη του Χρήστου Στεφάνου συνδέεται με τον απαγχονισμό του Βελβεντινού Στάμκου Κλίγγου στο πλατάνι, στην τοποθεσία «Φιγκαταλώνια» Βελβεντού. Στην ομάδα των νέων που είχαν συλλάβει οι Γερμανοί ήταν και ο Χρήστος Στεφάνου.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Παλαιογρατσάνου δόθηκαν (το 1985) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τους αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων: Δημήτριο Φικιάρη, Θωμά Στεργιόπουλο, Παύλο Παπανώτα, Γεώργιο Ράπτη, Παναγιώτη και Βασιλική Παπαγόρα, Νικόλαο Στεργιόπουλο και Γιάννη Στεργιόπουλο. Και από τον Στέφανο Γ. Μυλωνά-το 2001.
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ:
Οι Γερμανοί μπήκαν στο Καταφύγι στις 19 Δεκεμβρίου του 1943. Οι Καταφυγιώτες περίμεναν την εμφάνιση των Γερμανών. Είχε προηγηθεί το κάψιμο του Παλαιογρατσάνου και οι άνθρωποι στο Καταφύγι ήταν προετοιμασμένοι. Οι περισσότεροι είχαν φροντίσει να θάψουν το νοικοκυριό τους (ό,τι θάβονταν) για να το σώσουν. Με το πέσιμο των πρώτων ριπών οι νεότεροι βγήκαν στους δρόμους κι έφευγαν τρέχοντας προς το δάσος για να γλυτώσουν. Οι κατακτητές έβαλαν φωτιά στα σπίτια, σκότωσαν, κρέμασαν κι έκαψαν τους παρακάτω Καταφυγιώτες, στις 19 Δεκεμβρίου 1943:
Στο κάψιμο του Καταφυγίου τα θύματα ήταν 22:
Ο Ιωάννης Τάτσης, ετών 22. Ήταν το πρώτο θύμα. Τον ‘’γάζωσαν’’ στο καραούλι που φύλαγε.
Ο Παύλος Μιρλιαούντας. Τον κρέμασαν στην πλατεία και μετά τον έκαψαν.
Η Μαρία Παπλιόρη, γιαγιά κατάκοιτη στο κρεβάτι. Την πυροβόλησαν στο κεφάλι εξ επαφής.
Ο Ιωάννης Τζιόκας, η Αγνή Γκάτζιου, ο Δημήτριος Βλαχοδήμος, η Αικατερίνη Φίτσιου, η Αικατερίνη Γκουτζιάνα, ο Αριστείδης Τσιουπλής, η Αικατερίνη Ζουζό, ο Γρηγόριος Τσιτσιάνης, ο Ευάγγελος Καράς, ο Αστέριος Βαρβαρέζος, η Αικατερίνη Βαρβαρέζου, ο Αστέριος Τσιάτσιος, η Αικατερίνη Ψαροδήμου, η Ευγενία Ζαραμπούκα, ο Δημήτριος Γκουτζιομπίνης, η Γιάννω Καραλέκα, η Ευφροσύνη Δανιήλ και ο Ευάγγελος Τσιώτσιος πυροβολήθηκαν στο δρόμο καθώς έτρεχαν για να σωθούν.
Η Ευθαλία Ζουζό. Την τύλιξαν με άχυρα, έβαλαν φωτιά και την έκαψαν ζωντανή.
Αφηγήσεις-μαρτυρίες Καταφυγιωτών.
Αυτά έγιναν στο Καταφύγι στις 19 Δεκεμβρίου του 1943. Όσοι κάτοικοι είχαν προλάβει να φύγουν στο βουνό, επέστρεψαν την άλλη μέρα στο χωριό. Έπρεπε να φροντίσουν τους νεκρούς τους. Οι Γερμανοί είχαν φύγει για τη Σκούλιαρη. Με την επιστροφή των κατοίκων στο χωριό, επέστρεψαν και οι Γερμανοί. Πώς έγινε αυτό; ρωτούν σήμερα και απορούν οι Καταφυγιώτες.
Όσοι ήταν στο χωριό τους συνέλαβαν όλους. Έκλεισαν στο Ταπητουργείο τους μισούς και τους υπόλοιπους στο Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στις 23 Δεκεμβρίου τους έβγαλαν έξω και τους απομάκρυναν απ’ το χωριό. Τότε έβαλαν φωτιά σε όλα τα σπίτια και τα έκαψαν. Συνέβη και το εξής θαυμαστό: Τρεις φορές έβαλαν φωτιά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, αλλά η εκκλησία δεν κάηκε. Οι άλλες εκκλησίες κάηκαν. Κάηκε επίσης και το Σχολείο.
Αρκετοί Καταφυγιώτες βρήκαν τους νεκρούς τους καμένους, μόνο τα κόκκαλα είχαν απομείνει μέσα από τη φωτιά. Ό,τι βρέθηκε, τα λείψανά τους, θάφτηκαν στο νεκροταφείο του χωριού.
Τα στοιχεία που αφορούν στην πυρπόληση του Καταφυγίου κατέγραψε ο π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας (το 1986) συνομιλώντας με τους αυτόπτες των γεγονότων, το Νικόλαο Ι. Τζινίκο, τη Μαριάνθη Καρασίμου, την Ερμιόνη Τσακνάκη και την Ευθαλία Λιάλιου.
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ:
Από το Καταφύγι οι Γερμανοί πήγαν στη Σκούλιαρη. Οι κτηνοτρόφοι της Σκούλιαρης είδαν τη μεγάλη φωτιά στο Καταφύγι, ρώτησαν κι έμαθαν για το τι συνέβη εκεί και μετάφεραν τις πληροφορίες στο χωριό τους. Τότε οι κάτοικοι αποφάσισαν να εκκενώσουν το χωριό τους. Μια από τις πρώτες φροντίδες ήταν να σώσουν τις εικόνες της εκκλησίας τους.
Στο κάψιμο της Αγίας Κυριακής τα θύματα ήταν 7.
Στο δρόμο προς τη Σκούλιαρη οι Γερμανοί συνάντησαν 3 Σκουλιαριώτες. Αυτοί είναι:
Η Μαρία Ρήγα. Η γυναίκα κουβαλούσε ψωμιά, την πυροβόλησαν και ξέσχισαν το σώμα της με τα μαχαίρια τους.
Ο Θωμάς και ο Δημήτριος Γκαρμπούνης, πατέρας και γιος αντίστοιχα. Τους πυροβόλησαν και τους σκότωσαν. Του Δημητρίου του έκοψαν και τ’ αυτιά.
Όταν οι Γερμανοί μπήκαν στο χωριό το βρήκαν σχεδόν άδειο. Τρεις κάτοικοι έμειναν στο χωριό.
Ο Γεώργιος Μίχος και ο Ευθύμιος Σεραφείμ πυροβολήθηκαν.
Η Δέσποινα Σεραφείμ, γυναίκα του Ευθύμιου, πυροβολήθηκε πάνω στη σκάφη την ώρα που ζύμωνε. Τα χέρια της μετά τα έφαγαν τα σκυλιά. Το θέαμα ήταν φριχτό. Οι τρεις αυτοί ήταν στο ίδιο σπίτι. Εκεί τους σκότωσαν.
Ο Απόστολος Ανδρεόπουλος. Τον πυροβόλησαν έξω από το χωριό.
Το πρώτο σπίτι που έκαψαν ήταν του Αντώνιου Λανάρα. Έκαψαν κι άλλα σπίτια, την Εκκλησία, το Σχολείο. Ο υπόλοιπος κόσμος ήταν κρυμμένος στο βουνό. Κι είχαν μαζί τους τις, κότες, τα γουρούνια, το βιος τους. Το κρύο πολύ, παγωνιά, κρούσταλλο.
Η Μαρία Λάμπρου Καρανάτσιου αφηγείται: ‘’Στο ένα χέρι κρατούσα την ασημένια εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου και στο άλλο χέρι το κορίτσι μου, τη Βάγια, ήταν τότε μωρό 40 ημερών. Τις εικόνες μαζί και τον πολυέλαιο τα κρύψαμε στο πυκνό δάσος για να τα σώσουμε. Ο καθένας πήγαινε να κρυφτεί όπου μπορούσε. Εμείς πήγαμε στο μαντρί μας, που ήταν προς την πλευρά του Καταφυγίου. Βλέπαμε τους Γερμανούς με μεγάλα ζώα να κατευθύνονται προς τη Σκούλιαρη. Ήταν πάρα πολλοί. Οι αντάρτες είχαν φύγει στο βουνό. Αποφασίσαμε να φύγουμε από την καλύβα. Οι σφαίρες έπεφταν γύρω μας σαν χαλάζι. Ο άντρας μου, ο Λάμπρος, χτυπήθηκε λίγο στα πλευρά’’.
Τα ιστορικά στοιχεία για την πυρπόληση της Σκούλιαρης δόθηκαν (το 1986) στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από αυτόπτες των γεγονότων, τη Δέσποινα Στεργιοπούλου, τη Μαρία Λ. Καρανάτσιου, την Περιστέρα Τέτου, την Ελένη Στεργιοπούλου, τον Αντώνιο και Βάια Τσέγκο, τη Βάια Σταμάτη, τη Βασιλική Νατσιούλα, τον Αθανάσιο Ζουζό και τη Χρυσάνθη Σγούρου.
ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ ΒΕΛΒΕΝΤΙΝΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΑ ΚΑΤΟΧΗΣ:
Εκτελέσεις από τα στρατεύματα Κατοχής έγιναν και στο Βελβεντό:
Ο Γεώργιος Μπαλάνης, και ο Μάρκος Σαμαράς, εκτελέστηκαν στο πίσω (βόρειο) προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου Βελβεντού.
Ο Ζήνων Τζατζάρης, ο Αντώνιος Καραδήμος, ο Ελευθέριος Μαργαρίτης, ο Γεώργιος Κακούλης, και ο Χριστόδουλος Μαρκάλας, εκτελέστηκαν στην παλιά Γέφυρα του Αλιάκμονα στη Νεράιδα.
Ο Γεώργιος Χατζηιωάννου ή Μπαχασιώτας. Εκτελέστηκε.
Ο Περικλής και ο Ευθύμιος Λάπας πατέρας και γιος, εκτελέστηκαν στην περιοχή Προύτσιαβο.
Ο Ζορμπάς. Το μικρό του όνομα δεν μας δόθηκε. Εκτελέστηκε.
Δύο αδερφοί Μπουντιό. Εκτελέστηκαν σε ύψωμα κοντά στην εκκλησία Παναγία της Κοζάνης.
Ο Δημήτριος Μπαχτσές του Νικολάου, ετών 44. Εκτελέστηκε. (Η πληροφορία δόθηκε στον π. Κ. από τη Γαλάτεια Μπαχτσέ-Παπανώτα)
Ο Στάμκος Κλίγκος: Τον βασάνισαν σκληρά και τον κρέμασαν σ’ ένα από τα πλατάνια στα ‘’φιγκαταλώνια’’ Βελβεντού. Αυτόπτης μάρτυρας ο Γρηγόριος Φωκίδης.
Τα στοιχεία για το Βελβεντό δόθηκαν στον π. Κωνσταντίνο Ι. Κώστα από τον Μάρκο Μπαλάνη, (10-12-2005), ο οποίος τα κατέγραψε από τον Μάρκο Σιώμο, 90 ετών και την Άννα Μπαλάνη 93 ετών (Οκτώβριος 2005).
ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΜΟΣΧΟΧΩΡΙΟΥ:
Αναφορά στην πυρπόληση του Μοσχοχωρίου.
Πρακτικό του Κοινοτικού Συμβουλίου της Κοινότητας Μοσχοχωρίου (Αρ. 2/10-8-1945, με Πρόεδρο τον Αν. Τζούνα) απαντά σε ‘’ερωτήματα του Υπουργείου Υγιεινής και Κοινωνικής Πρόνοιας’’ και αναφέρεται στην πυρπόληση που υπέστη το Μοσχοχώρι από τα στρατεύματα Κατοχής, ως εξής: ‘’Ερώτηση: – Ημερομηνία καταστροφής; Απάντηση: -12 Δεκεμβρίου 1943. Ερώτηση: -Παρά τίνος; Απάντηση: Γερμανών. Ερώτηση: –Διά τίνα τρόπο κατεστράφη η Κοινότης; Απάντηση: Διά πυρκαϊάς’’.
Στο κάψιμο του Μοσχοχωρίου πληγώθηκε από τους πυροβολισμούς των Γερμανών η Γιαννούλα Τσιάπλα ηλικίας 2,5 ετών, μεταφέρθηκε από τους γονείς της στο Βελβεντό στο γιατρό Ιπποκράτη Παπαγεωργίου και πέθανε μετά από 7 ημέρες. (Πηγή: Γεώργιος Λαγογιάννης, Πρόεδρος τοπικής Κοινότητας Πλατανορέματος).
Ποίημα: Αδίκως χαμένοι, 1943.
Ποιητής Γιάννης Παπαγόρας
Μάρτυρες – ήρωες,
λόγια ταυτόσημα,
γι’ αυτές τις ψυχές.
Σκιές Ελλήνων,
μες στου Δεκέμβρη τις κρύες νύχτες,
αγγίζουν το νου μας και τις καρδιές.
Μας βλέπουν ελεύθερους από πάνω ψηλά,
μας βλέπουν και χαίρονται.
Άγιες ψυχές.
Ελάτε αδέρφια, ένα κεράκι, μια προσευχή,
δυο κόμπους δάκρυα, ενός λεπτού σιγή,
στους μάρτυρες-ήρωες, στους ήρωες-μάρτυρες.
Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΠΙΕΡΙΩΝ ΣΤΗΝ Π.Ε. ΚΟΖΑΝΗΣ
Το Ολοκαύτωμα των Πιερίων – Δεκέμβριος 1943 (Παλαιογρατσάνου, Καταφυγίου, Αγίας Κυριακής, Μοσχοχωρίου) παρουσιάστηκε με εισηγήσεις του π. Κωνσταντίνου Ι. Κώστα και του κ. Ζήνωνα Σατραζέμη φιλολόγου στο 1ο Συνέδριο Ανάδειξης Μαρτυρικών Σημείων, που διοργάνωσε η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και η Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, στις 24 και 25 Ιουνίου 2016, στη Στέγη Ποντιακού Ελληνισμού στην Κοζάνη και φιλοξενείται ως θέμα στον εκδοθέντα Τόμο ‘’Πρακτικά 1ου Συνεδρίου 24 & 25 Ιουνίου 2016’’ με θέμα: ‘’Ανάδειξη Μαρτυρικών Σημείων. Μαρτυρίες και Μαρτυρικοί Τόποι, 1941-1944. Καταγραφή, Ανάδειξη, Αναγνώριση, Διεκδίκηση’’. (Έκδοση 2019. Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας – Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης. Επιμέλεια Πρακτικών: Ιωάννης Γ. Δημαρχόπουλος, φιλόλογος-ιστορικός. Στέγη Ποντιακού Πολιτισμού, Ευξείνου Λέσχης Κοζάνης, 2019).
π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας
παπαδάσκαλος
