Γράφει η Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Τεχνολόγος Γεωπόνος:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Υπάρχει μια σπάνια και παράξενη κατηγορία φυτών, που, είναι εχθροί των εντόμων, καθώς δεν τα απωθούν, με τις ουσίες τους, αλλά τα ελκύουν και τα συλλαμβάνουν, με σκοπό την εξουδετέρωσή τους.
Αυτά είναι τα σαρκοφάγα φυτά, τα οποία διαλύουν τα έντομα, με ουσίες που εκχύνουν από τον οργανισμό τους , απορροφώντας τις διάφορες ουσίες που είναι αναγκαίες για την δική τους ανάπτυξη.
Καθώς ο αριθμός τους είναι περιορισμένος και απαιτούν ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες, το είδος αυτό δεν μπορεί να αξιοποιηθεί, από τον άνθρωπο, με σκοπό την αντιμετώπιση προβλημάτων, που δημιουργούνται από τα διάφορα έντομα, αλλά, μονάχα, για καλλωπιστικούς σκοπούς, αφού τα φυτά αυτά έχουν εντυπωσιακή εμφάνιση.
Τα σαρκοφάγα είδη ευδοκιμούν, κυρίως, σε τροπικές χώρες, χωρίς να αποκλείεται η ύπαρξή τους στα εύκρατα κλίματα.
ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΣΑΡΚΟΦΑΓΑ ΦΥΤΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ;
Στο όρος Μπούρινο, στο Μεσιανό νερό, μια απομονωμένη κοιλάδα, έχουν καταγραφεί πάνω από 500 είδη φυτών, μερικά από τα οποία είναι μοναδικά στον κόσμο.
Ανάμεσά τους βρίσκονται και 2 φυτά, τα οποία,στο παρελθόν έχουν χαρακτηρισθεί ως σαρκοφάγα.
– Το πρώτο, δεν είναι άλλο από το Silene, φυτό το οποίο παρουσιάστηκε, σε προηγούμενο άρθρο, ενώ, αρχικά, είχε χαρακτηριστεί ως σαρκοφάγο, στη συνέχει οι ειδικοί βοτανολόγοι το αφαίρεσαν, από το σχετικό κατάλογο.
– Πιγκουΐκούλα-Pinguicula crystallina subsp. Hirtiflora
Το δεύτερο είναι το Πιγκουΐκούλα-Pinguicula crystallina subsp. hirtiflora — Πινγκουικούλα η κοινή (Common butterwort).
Το Πιγκουΐκούλα θεωρείται και το μοναδικό εντομοφάγο, αυτοφυές φυτό, που βρίσκουμε στον Όλυμπο.
Τα φύλλα του φυτού είναι ανοικτά πράσινα και σχηματίζουν ρόδακα, στη βάση του.
Είναι λιπαρά και κολλώδη( από το λατινικό pinguis=λιπαρός) και εκκρίνουν ένα πεπτικό υγρό, που εγκλωβίζει όποιο έντομο επικαθήσει επάνω τους.
Τα άνθη είναι ιώδη, με λευκή ζώνη προς το κέντρο. Στον Όλυμπο βρίσκεται σε χαράδρες, δίπλα σε ρέματα, στα 300- 1400 μ.
Στο Βούρινο της Κοζάνης βρέθηκε φυτό του ίδιου είδους και θεωρείται αυτοφυές.
Στη Δυτική Μακεδονία εντοπίστηκε και στη Βασιλίτσα, το Γράμμο, την Τύμφη και στο Σμόλικα.
Η παρουσία του φυτού, μέχρι στιγμής, στην Ελλάδα έχει καταγραφεί και σε άλλα μέρη.
.
Τα ενδιαίτηματα στα οποία βρίσκουμε το φυτό είναι ασβεστολιθικοί βράχοι, υδροβιότοποι, οφιόλιθοι και από 200 έως 1900 μέτρα υψόμετρο.
Είναι είδος της Κ. και Ν. Ιταλίας και της Βαλκανικής χερσονήσου.
Σχετικές πληροφορίες μπορούν να διασταυρωθούν και σε 2 πολύ καλές διευθύνσεις του διαδικτύου, σχετικές με τα αυτοφυή φυτά της Ελλάδος: https://floraolympus.blogspot.com/ και
www.greekflora.gr
ΤΡΟΠΟΣ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ
Ανάλογα με το είδος του σαρκοφάγου φυτού, υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι, τους οποίους χρησιμοποιούν αυτά τα φυτά, για να πιάνουν τη λεία τους. Μερικά παραδείγματα είναι τα παρακάτω:
-Προσκόλληση Παγίδευση, μέσω προσκόλλησης, κατά την οποία τα φύλλα των σαρκοφάγων φυτών είναι γεμάτα, με αδένες, που εκκρίνουν μία κολλώδη βλέννα, ικανή, για να κολλήσουν πάνω της μικρά ζώα
. -Παγίδευση ανάμεσα σε 2 φύλλα.
Αυτός είναι ένας μηχανισμός, που χρησιμοποιεί ταχείες κινήσεις φύλλων.
Τα φύλλα σχηματίζουν δύο λοβούς, στην επιφάνεια των οποίων υπάρχουν ευαίσθητα τριχίδια, που πυροδοτούν την παγίδευση, όταν τα έντομα έρθουν σε επαφή με αυτά.
– Παγίδευση σε φύλλα που σχηματίζουν σωλήνα.
Τα φύλλα σχηματίζουν δομή σωλήνα, που περιέχει πεπτικά ένζυμα .
Τα έντομα προσελκύονται, καθώς ψάχνουν για νέκταρ προς το στόμιο, γλιστρούν κατά μήκος της ολισθηρής εσωτερικής επιφάνειας του φυτού, από όπου εμποδίζεται η διαφυγή τους.
Τα πεπτικά ένζυμα καταστρέφουν το θήραμα, μετατρέποντάς το σε απορροφήσιμη μορφή για το φυτό
. – Προσέλκυση θυμάτων σε χώρο με τριχίδια.
Προσελκύουν το θήραμα και εξαναγκάζουν την είσοδό του προς ένα πεπτικό όργανο, μέσω ενός συστήματος,με εσωτερικά κατευθυνόμενα τριχίδια, μετατρέποντάς το σε μία μάζα όπου το θήραμα πέπτεται και απορροφάται .
Το θήραμα είναι εύκολο να εισέλθει στο φυτό, αλλά η έξοδος από αυτό, είτε είναι δύσκολο να βρεθεί, είτε παρεμποδίζεται από τα στραμμένα προς τα μέσα τριχίδια του φυτού.
– Απορρόφηση από κύστεις.
Παγίδευση μέσω αναρρόφησης , η οποία παρουσιάζει τη μορφή κύστεων, που προκύπτουν από τα φύλλα.
Οι κύστες αντλούν ιόντα από το εσωτερικό τους. Το νερό ακολουθεί την όσμωση, δημιουργώντας μερικό κενό μέσα στην κύστη.
Μικρά ζώα που έρχονται σε επαφή με τις ευαίσθητες τρίχες κοντά στο στόμιο του φυτού απορροφώνται μέσα στην κύστη και στην συνέχεια πέπτονται.
*Η Δροσέρα (Drosera) παγιδεύει το θήραμα της με τα κολλώδη πλοκάμια της και το κλείνει μέσα στα πλοκάμια.
*Η Διωναία (Venus flytrap) κλείνει το θήραμα της ανάμεσα στις δαγκάνες της, με μια γρήγορη κίνηση που ξαφνιάζει ακόμα και τα πιο γρήγορα έντομα.
* Η Σαρακένια (Saraccenia) και η νηπένθες (nepenthes) είναι έτσι σχεδιασμένες, που το θύμα τους γλιστράει μέσα στις κούπες της και το εσωτερικό τους είναι τέτοιο ,που δεν τους επιτρέπει να ξαναβγούν.
Τέλος, το ίδιο συμβαίνει και με την Cobra Lily.
Το άνοιγμα της είναι τέτοιο που επιτρέπει στα έντομα να μπουν μέσα στο φυτό, αλλά από τη στιγμή που θα μπουν, είναι πολύ δύσκολο να ξαναβρούν τον δρόμο τους προς τα έξω.
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
– Ρίζες
Τα σαρκοφάγα φυτά έχουν ασθενώς ανεπτυγμένες ρίζες ή και καθόλου.
Οι ρίζες τους δεν έχουν χάσει την ικανότητά τους να απορροφούν θρεπτικά στοιχεία από το έδαφος, ενώ αυτά που προσλαμβάνουν από τα θηράματα τους μπορούν να θεωρηθούν ως μία επιπρόσθετη πηγή θρεπτικών.
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
– Έδαφος Ανέχονται φτωχά, σε θρεπτικά συστατικά, εδάφη. Το χώμα τους θα πρέπει να είναι ελαφρύ, για να στραγγίζει εύκολα. Μπορούν να αναπτυχθούν σε έλη και τύμβους, ενώ άλλα είναι ικανά να επιβιώσουν σε ισχυρό υδατικό στρες, ακόμη και σε πυρκαγιές.
Πολλά εμφανίζουν ανοχή σε έδαφος με χαμηλό Ph.
– Κλίμα
Απαιτούν συνήθως τροπικό κλίμα και υψηλές θερμοκρασίες. Υπάρχουν όμως και φυτά που μπορεί να ζήσουν σε εύκρατο κλίμα, π.χ η Σαρακενια μπορεί να αντέξει χωρίς προβλήματα σε παγετούς έως -5ºC.
– Ηλιοφάνεια
Προτιμούν ενδιαιτήματα με υψηλή ηλιοφάνεια.
ΘΡΕΨΗ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ-
Τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία, που χρειάζονται τα σαρκοφάγα φυτά για να συμπληρώσουν το κύκλο της ζωής τους λαμβάνονται με 2 τρόπους
α) Με απορρόφηση των διαλυμένων χημικών ουσιών των εντόμων και άλλων οργανισμών που συνέλαβαν, που μπορεί να είναι :
Μύγες, κουνούπια και μικροί οργανισμοί, όπως μυρμήγκια αλλά και μεγαλύτερα ζώα όπως σκορπιούς, αράχνες ακόμα και μικρά ποντίκια, σαύρες και βατράχια.
β) Επικουρικά, τα θρεπτικά στοιχεία, μπορούν να ληφθούν, μέσω του μικρού ριζικού συστήματός τους.
* ΔΡΟΣΕΡΑ (Drosera)
— Βοτανική ταξινόμηση
Φύλο:Τραχειόφυτα
Κλάση: Αγγειόσπερμα
Ομάδα:Ευδικοτυλήδονα
Τάξη Καρυοφυλλώδη
Οικογένεια: Δροσεροειδή
Γένος: Δροσέρα
Παγίδευση μέσω προσκόλλησης , κατά την οποία τα φύλλα των σαρκοφάγων φυτών είναι γεμάτα με αδένες που εκκρίνουν μία κολλώδη βλέννα ικανή για να κολλήσουν πάνω της μικρά ζώα και φυσικά έντομα..
– ΔΙΩΝΑΙΑ (Venus flytrap)
Η Διωναία (Dionaea muscipula) είναι ένα από τα πιο δημοφιλή σαρκοφάγα φυτά.
Πιάνει τα έντομα, στις αγκαθερές άκρες ή παγίδες των φύλλων.
Κάθονται πάνω στην ανοιχτή παγίδα.
Μόλις αγγίζουν τις τρίχες, που βρίσκονται στο κέντρο της παγίδας, η παγίδα κλείνει. Το σώμα του εντόμου διαλύεται και τότε η παγίδα ανοίγει ξανά.
Η Διωναία μπορεί να ξεχωρίζει μια μύγα , που περπατάει πάνω στο φύλλο της, από μια σταγόνα βροχής.
Οι παγίδες κλείνουν μόνο όταν ένα φυτό αγγίξει, τουλάχιστον δυο φορές, σε λίγη ώρα τις τρίχες του κέντρου.
Έτσι, αν πέσει κάτι άλλο πάνω στο φυτό, το ίδιο δεν θα κλείσει. Κατάγεται από την Βόρεια Αμερική,
Τα έντομα προσελκύονται από τις φρουτώδεις πτητικές ενώσεις που εκλύουν τα σαρκοφάγα φυτά
– Βοτανική ταξινόμηση
Φύλο:Τραχειόφυτα
Κλάση: Αγγειόσπερμα
Ομάδα:Ευδικοτυλήδονα
Τάξη Καρυοφυλλώδη
Οικογένεια: Δροσεροειδή
Γένος: Διόνα
Είδος: Δ. Μυς
Διονυμικό όνομα Dionaea muscipula
Τρόπος σύλληψης των εντόμων
Στη φύση αυτό το είδος απαντάται μόνο σε συγκεκριμένα ενδιαιτήματα, στις παράκτιες πεδιάδες της ΗΠΑ .
Η φυσική λεία του είναι κυρίως έντομα και αράχνες που αναπηδούν ή έρπονται. Το θήραμα, καθώς αγγίζει τα φύλλα του φυτού αναδεύει τις απτικές του τρίχες, προκαλώντας την ενεργοποίηση ενός μηχανισμού κατά τον οποίο το αρθρωτό φύλλο κλείνει.
Τα φύλλα έχουν εξελιχθεί σε όργανα αιχμαλωσίας, καθώς διαθέτουν έναν αριθμό από μηχανικά ευαίσθητες τρίχες και μια πυκνή συστοιχία αδένων.
* ΣΑΡΑΚΕΝΙΑ (Saraccenia )
Sarracenia purpurea Είναι ένα από τα πιο κοινά σαρκοβόρα είδη φυτών στα φυτώρια, δεν μεγαλώνει όσο τα άλλα, αντέχει καλύτερα στο κρύο και το χρώμα των παγίδων του είναι πραγματικά όμορφο. Η φροντίδα τους,μάλιστα είναι πολύ απλή. Είναι ένα φυτό, το οποίο με τη σωστή φροντίδα μπορεί να διατηρηθεί, για πολλά, χρόνια Η Sarracenia purpurea γνωστή και ως το μωβ φυτό από την κατηγορία των σαρκοφάγων φυτών, με σχήμα κανάτας
— Βοτανική ταξινόμηση
Είναι ένα σαρκοφάγο φυτό στην οικογένεια των Sarraceniaceae.
Η Sarracenia/Σαρακενια purpurea ..
Οικογένεια: Sarraceniaceae
Γένος: Sarracenia
– Πολλαπλασιασμός
Πολλαπλασιάζεται με σπόρους και με διαίρεση των ριζωμάτων την άνοιξη-καλοκαίρι
–Άρδευση
Πολύ συχνά. Αυτό είναι ένα σαρκοφάγο που ζει σε βαλτώδεις περιοχές, οπότε πρέπει να ποτίζεται πολύ συχνά.
Καλά είναι να μπαίνει ένα πιάτο κάτω από αυτό και να το γεμίζουμε κάθε φορά που αδειάζει . Να χρησιμοποιείτε βρόχινο νερό, ή αποσταγμένο.
– Κλάδεμα
Απλά πρέπει να αφαιρέσετε τα αποξηραμένα φύλλα και λουλούδια. Τρόπος σύλληψης των εντόμων
Η Σαρακένια είναι έτσι σχεδιασμένη, ώστε το θύμα της να γλιστράει μέσα στις κούπες της και το εσωτερικό τους είναι τέτοιο που δεν τους επιτρέπει να ξαναβγούν.
* ΝΗΠΕΝΘΕΣ (nepenthes )
Το Νηπενθές (Νepenthes sp) έχει ειδικά φύλλα που το σχήμα τους μοιάζει με στάμνα.
Αυτά προσελκύουν τα έντομα με τα χρώματα και τις μυρωδιές τους.
Τα έντομα σκαρφαλώνουν ως το λαιμό του φύλλου, γλιστρούν στα τοιχώματα και πνίγονται στο υγρό που βρίσκεται στα βάθος.
Τα φύλλα του νηπενθούς έχουν ένα μικρό καπάκι για να μην μπορεί να μπει μέσα το νερό της βροχής.
— Βοτανική ταξινόμηση
Φύλο:Τραχειόφυτα
Κλάση: Αγγειόσπερμα
Ομάδα:Ευδικοτυλήδονα
Τάξη Καρυοφυλλώδη
Οικογένεια: Δροσεροειδή
Γένος: Νεπεντές
Τρόπος σύλληψης των εντόμων Το νηπενθες λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο για την σύλληψη τους όπως και η σαρακένια
