Ινστιτούτο Δίκαιης Μετάβασης Ελλάδας: Απόψεις επί του Εδαφικού Σχεδίου Δυτικής Μακεδονίας

Το Ινστιτούτο Δίκαιης Μετάβασης Ελλάδας μελέτησε το Εδαφικό Σχέδιο της ΠΔΜ και επισημαίνει τα κάτωθι, ως προς την ουσία του περιεχομένου του και όχι ως προς την πληρότητα και επάρκεια του, σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις του σχετικού Ευρωπαϊκού Κανονισμού:

1. Το ΕΣΔΙΜ τεκμηριώνει με επάρκεια μέσω των πλέον πρόσφατων διαθέσιμων στατιστικών στοιχείων κλπ. ανάλυση – τεκμηρίωση τους λόγους για τους οποίους οι πλητόμμενες περιοχές δικαιούνται την χρηματοδοτική τους ένταξη στο νέο Ταμείο  (ΤΔΜ).

2. Αποφεύγονται επί μέρους ειδικές αναφορές σε περιορισμούς ή μη κάποιων ειδικών επενδύσεων, είτε στους πυρήνες, είτε σε ολόκληρες τις Ζ.ΑΠ., αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο επιχειρηματικής δράσης, αποκλειστικά στα όσα ρυθμίζονται χωροταξικά με την εθνική νομοθεσία.

3. Η βασική μας επισήμανση είναι πως το συνολικό εγχείρημα (αφορά μάλιστα σε όλα τα επιχειρησιακά έγγραφα της προετοιμασίας του ΣΔΑΜ μέχρι σήμερα) εδράζεται και αναπτύσσεται σχεδόν αποκλειστικά πάνω στο αφήγημα της αποκατάστασης των εδαφών και την ανάπτυξη έργων με βάση τις ΑΠΕ – καθαρή ενέργεια, με τις υπόλοιπες πτυχές που συνθέτουν το στρατηγικό μοντέλο ανάπτυξης να φαίνεται πως έχουν συμπληρωματικό ρόλο, ίσως μικρότερης κλίμακας. Στη λογική αυτή, το ΕΣΔΙΜ θεωρεί ως βασική προϋπόθεση εφαρμογής μόνο τον ορισμό του υπεύθυνου φορέα, οχήματος ειδικού σκοπού (SPV) και όχι άλλες κρίσιμες παραμέτρους.

4. Προτείνουμε η ενότητα «Στάδια διαδικασίας μετάβασης και λοιπές δράσεις» της σελ. 8 να εμπλουτιστεί σχετικά, όπως και ο Πίνακας 2, με αναφορές εκτός πυρήνων Ζ.ΑΠ. Το ίδιο αφορά και στην ενότητα Ανάδειξη δυνατοτήτων οικονομικού εκσυγχρονισμού, διαφοροποίησης και ευκαιριών ανάπτυξης της σελ. 19, όπου και πάλι γίνεται αποκλειστική αναφορά σε ανάπτυξη μονάδων παραγωγής καθαρής ενέργειας, ενώ για τους όλους τους υπόλοιπους οικονομικούς τομείς γίνεται μνεία για λοιπές υποδομές και ψηφιακό μετασχηματισμό. Εν κατακλείδι ο αναγνώστης του κειμένου (θεσμικός παράγοντας ή μη) έως το τέλος της ενότητας 2.1 πληροφορείται για την προοπτική διαφοροποίησης του οικονομικού μοντέλου που εντοπίζεται πάνω στις Ζ.ΑΠ. και μια σχεδόν αποκλειστική νέα ενεργειακή κατεύθυνση των αναμενόμενων επενδύσεων.

5. Η σύνδεση με το Σχέδιο Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας 2014 – 2020 και της επικαιροποίηση του στη σελ. 26, αλλά και σε άλλα σημεία του κειμένου είναι επιγραμματική, ουσιαστικά γίνεται μια απλή αναφορά. Δεδομένου πως το ΣΔΑΜ αφορά πρωτίστως στην υποστήριξη μετασχηματισμού της οικονομίας της ΠΔΜ, τα δύο κείμενα πρέπει να ταυτίζονται εν πολλοίς και να υπάρχει ευθυγράμμιση όπου απαιτείται μεταξύ εθνικού και περιφερειακού επιπέδου σχεδιασμού. Το ίδιο ισχύει σε γενικές γραμμές και σε σχέση με το ΠΕΠ της Δυτ. Μακεδονίας. Προτείνουμε να υπάρξει ειδικό σχετικό παράρτημα σύνδεσης – συνεργειών.

6. Στη σελ. 28 γίνεται μια αναφορά πως το ΤΔΜ θα χρηματοδοτεί μόνο τις επενδύσεις σε έργα στα εδάφη υπό μετάβαση, κάτι που αν ισχύει και αφορά στους πυρήνες των Ζ.ΑΠ. και όχι σε ολόκληρες τις ΠΕ Κοζάνης και Φλώρινας, δεν έχει γίνει αντιληπτό από την πλειοψηφία των φορέων και των πολιτών της ΠΔΜ. Εφόσον ισχύει αυτή η αναφορά, τότε συμπεραίνουμε πως το ΤΔΜ δεν θα χρηματοδοτεί άλλες παρεμβάσεις και φορείς εκτός των πυρήνων των Ζ.ΑΠ. και της ΔΕΗ ή της εταιρείας ειδικού σκοπού. Αν δεν ισχύει η αναφορά αυτή όπως εικάζουμε, τότε χρειάζεται μερική αναδιατύπωση με περισσότερη σαφήνεια.

7. Στην ίδια λογική βρίσκεται και η φιλοσοφία των διατυπώσεων της σελ. 33 σχετικά με τα Ταμεία που θα χρηματοδοτήσουν τομείς και κλάδους. Εκτιμούμε πως οι διατυπώσεις δεν είναι ευκρινείς και σαφείς και δείχνουν να αναφέρονται αποκλειστικά στον εθνικό και όχι και στον περιφερειακό σχεδιασμό ταυτόχρονα.

8. Ειδικότερα, η εξής αναφορά της σελ 33: «Η ανάπτυξη του γεωργικού τομέα και του κλάδου της αγροδιατροφής θα χρηματοδοτηθεί κυρίως από το ΕΓΤΑΑ, ενώ ο ρόλος του ΤΔΜ θα είναι συμπληρωματικός και θα αφορά πρωτίστως σε εμβληματικές παρεμβάσεις που εντάσσονται στο πλαίσιο της σχετικής προτεραιότητας του ΣΔΑΜ, καθώς και σε δράσεις καινοτόμου επιχειρηματικότητας και έρευνας και καινοτομίας στον τομέα» διατυπώνει την άποψη πως ο 2ος ουσιαστικός πυλώνας ανάπτυξης του ΣΔΑΜ (αγροδιατροφή & πρωτογενής τομέας) δεν περιλαμβάνεται σε χρηματοδοτήσεις από το ΤΔΜ, πλην των όποιων εμβληματικών παρεμβάσεων και αν υπάρξουν τέτοιες (χωρίς να προσδιορίζεται με σαφήνεια η έννοια μιας παρέμβασης ως εμβληματική). Σχετική και η σημείωση του πιν. 16: Η επιλεξιμότητα των δράσεων στο ΤΔΜ θα διερευνηθεί σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

9. Η εξής παράγραφος της σελ. 35 «Το ΤΔΜ θα ενισχύσει ολοκληρωμένες στρατηγικές για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη στην περιοχή του Εδαφικού Σχεδίου για δράσεις που αφορούν στις ευφυείς πόλεις, επεκτείνοντας τις σχετικές δράσεις και στις αγροτικές περιοχές (ευφυή χωριά), όπως και δράσεις για την προστασία και αξιοποίηση της ενεργειακής βιομηχανικής κληρονομιάς» είναι διαφορετικής κατεύθυνσης από τις προηγούμενες αναφορές και θα ήταν σκόπιμο να είναι πιο σαφής, ειδικά στο τι θεωρείται ως ολοκληρωμένη στρατηγική.

10. Ο μηχανισμός διακυβέρνησης δεν περιλαμβάνει φορείς της ΠΔΜ σε κανένα βαθμό της οργανωτικής δομής στο διάγραμμα 2, ούτε επίσης προσδιορίζεται ο όποιος πιθανός έμμεσος ρόλος τους σε αυτόν, πέραν της εκπροσώπησης του Περιφερειάρχη σε μια από τις επιτροπές του μηχανισμού. Στην εφαρμογή της μεθοδολογίας RACI εικάζεται πως οι φορείς της ΠΔΜ εντάσσονται μόνο στο Ι (Informed). Ο προτεινόμενος μηχανισμός εμφανίζει διαφορές με τον προτεινόμενο της μελέτης της Παγκόσμιας Τράπεζας που εκτιμούμε πως συμπεριλαμβάνει ορθότερα τη δυνητική εμπλοκή των περιφερειακών φορέων.

11. Η περιγραφή της προσδοκώμενης συνεισφοράς από το ΤΔΜ ειδικά για την αντιμετώπιση των κοινωνικών επιπτώσεων της μετάβασης προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία, χρειάζεται εμπλουτισμό ή/και μεγαλύτερη έμφαση.

12. Οι αναφορές στη δυνητική συνδρομή του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας στη Μετάβαση είναι ιδιαίτερα αδύναμες, με χαρακτηριστικότερη αυτή της απουσίας του από τις δυνάμεις ή έστω τις ευκαιρίες της ανάλυσης SWOT της σελίδας 117, ανάλυσης που ως γενικότερο σχόλιο αναφέρουμε πως είναι πολύ συμπυκνωμένη, με σημαντικές ελλείψεις και δείχνει να μην συνδέεται ουσιαστικά με το υπόλοιπο κείμενο.

13. Στη σελ. 120 απουσιάζει αναφορά στο Περιφερειακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης της ΠΔΜ 2021-2025, σχετικά με τις δράσεις – έργα χρηματοδοτούμενες μέσα από το Εθνικό ΠΔΕ.

14. Ενώ περιλαμβάνεται αναφορά στην ΟΧΕ της ΠΔΜ, δεν αναφέρεται σύνδεση με τα  εγκεκριμένα ΕΣΣΒΑΑ των Δήμων της περιοχής αναφοράς.

15. Στη σελ. 140 και στον πίνακα της Προτεραιότητας 3: Ανάπτυξη γεωργικού τομέα και αγροδιατροφή, δεν αναφέρεται το ΤΔΜ ως χρηματοδοτικό μέσο.

16. Απουσιάζει από την τελευταία ενότητα του Σχεδίου κάποια περιγραφή σχετικά με την Περιφερειακή Δομή  τηςΠΔΜ για την παρακολούθηση του προγράμματος, που είναι το μοναδικό επί τόπου σημείο του μηχανισμού διακυβέρνησης.

*Το Ινστιτούτο Δίκαιης Μετάβασης Ελλάδας – ΙΔΜΕλ (Just Transition Institute Greece – JTIG) είναι μία μη κερδοσκοπική αστική εταιρία με κύριο στόχο την υλοποίηση επιστημονικών δραστηριοτήτων υποστήριξης της προσπάθειας των πληττόμενων περιοχών προς τον αναπτυξιακό μετασχηματισμό κατά την περίοδο της μεταλιγνιτικής μετάβασης. Ιδρύθηκε το 2020 στην Κοζάνη από πρόσωπα που ζουν και δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας. Τα τακτικά και μη μέλη του Ινστιτούτου μαζί με τα επίτιμα μέλη του επιθυμούν να συμμετέχουν ενεργά στην διαμόρφωση της κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής προοπτικής των περιοχών που πλήττονται, για ένα βιώσιμο μέλλον την περίοδο της μεταλιγνιτικής μετάβασης και μετά από αυτή.