Η προσφορά των Δυτικομακεδόνων στην προετοιμασία και το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821 – Ονόματα από την Κοζάνη και τις γύρω περιοχές

Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 μ.Χ. που σηματοδοτεί την κατάργηση της Βυζαντινής (Ρωμαικης ) Αυτοκρατορίας που έχει ταυτισθεί στην ψυχή και στο μυαλό με το Ελληνοθοδοξο Έθνος ,υπήρξαν προσπάθειες στα 400 έτη της σκλαβιάς από τους Έλληνες για την αποτίναξη του ζυγού, ενός ζυγού που συμπεριλάμβανε εξισλαμισμό , βίαιες συμπεριφορές ,η υπερφορολόγηση ,η κατάσχεση περιούσιων ,αρπάγη παιδιών,βιασμούς δολοφονίες και άλλες ανάλογες βιαιότητες με αποτέλεσμα να υπάρχει φόβος και τρόμος και η ζωή να είναι κόλαση.

Υπήρχαν μεμονωμένες προσπάθειες για αντιμετώπιση της κατάστασης (οι αρματολοί και κλέφτες ) αλλά και πιο οργανωμένες εξεγέρσεις σε διάφορα μέρη της Ελλάδος για ανεξαρτησία και απελευθέρωση (η επανάσταση του Διονυσίου του Φιλόσοφου )

Που βεβαίως δεν έλυσαν το πρόβλημά. Υπήρχαν όμως και εξεγέρσεις που φαινόταν σοβαρές.

Οι περισσότερες από αυτές τις σημαντικές εξεγέρσεις υποκινούνταν από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, οι οποίες, όταν βρίσκονταν σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, προσπαθούσαν να δημιουργήσουν αναταραχή στο εσωτερικό της, για να διασπάσουν τον τουρκικό στρατό και να τον αποδυναμώσουν όταν όμως τελείωναν την δουλειά τους, εγκατέλειπαν τους Ελληνόφωνες στην μοίρα τους.

Κάποιες από αυτές ήταν:

– Κέρκυρα – Κρήτη – Μάνη

Τον 16ο αιώνα πολλοί Κερκυραίοι, Κρητικοί και ιδίως οι πάντα ανυπότακτοι Μανιάτες πολέμησαν τους Οθωμανούς Τούρκους είτε στο πλευρό των Βενετών και των Ισπανών είτε μόνοι τους, με επιχειρήσεις στην ξηρά και στη θάλασσα.

– Ναυμαχία της Ναυπάκτου

Σημαντική ήταν η Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, κατά την οποία ο τουρκικός στόλος καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους Δυτικούς, και ελληνικά πλοία που συμμετείχαν στην ναυμαχία. Με την ονομασία Ναυμαχία της Ναυπάκτου παρέμεινε στην ιστορία η ναυμαχία που έγινε στις 7 Οκτωβρίου του 1571, αφ’ ενός μεν μεταξύ των ενωμένων στόλων της Ισπανίας, της Βενετίας, της Γένουας, των Ιπποτών της Μάλτας, του δουκάτου της Σαβοΐας, του δουκάτου του Ουρμπίνο, του μεγάλου δουκάτου της Τοσκάνης και του Πάπα υπό την ονομασία Lega Santa (Ιερή Ένωση), αφ’ ετέρου δε του ενιαίου στόλου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην είσοδο του Κορινθιακού Κόλπου – Η ονομασία της μάχης δεν είχε να κάνει με την Ναυπακτο αλλά με μια θέση που οι Ενετοί ‘’ αποκαλούσαν “Κόλπος της Ναυπάκτου”.

— Μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος, γνωστός ως Φιλόσοφος

Το 1600 ο Μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος, γνωστός ως Φιλόσοφος, ξεσήκωσε τους υπόδουλους Έλληνες στην ορεινή Θεσσαλία στα Άγραφα. Το κίνημά του όμως απέτυχε και ο ίδιος διέφυγε στη Ρώμη και έπειτα στην Ισπανία ζητώντας ενισχύσεις.

Το ξεσήκωμα αυτό οδήγησε πολλούς Αγραφιώτες να απομακρυνθούν από την πατρίδα τους από τον φόβο των αντιποίνων και πολλοί από αυτούς να βρεθούν στα Σέρβια Κοζάνης ,το Καταφύγι και κάποια σημαντική μερίδα στην Κοζάνη όπου εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην καινούργια γειτονιά τα Αγραφιώτικα.

Εννέα χρόνια αργότερα ο Διονύσιος επέστρεψε στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, παροτρύνοντας τους κατοίκους της Θεσπρωτίας να εξεγερθούν ,προδομένος από τους Ευρωπαίους που τον υποσχέθηκαν βοήθεια , συνελήφθη έχοντας φρικτό τέλος.

– Βενετοί 1699

Οι Βενετοί, από την πλευρά τους, πολιόρκησαν την Αθήνα και το 1699 κατέλαβαν σχεδόν όλη την Πελοπόννησο, η οποία όμως πέρασε ξανά στην κατοχή των Οθωμανών ύστερα από δύο δεκαετίες. Έκτοτε η Βενετία σταμάτησε να παίζει ενεργό ρόλο στις ελληνικές υποθέσεις

ΟΙ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έπρεπε να περάσουν περίπου 400 χρόνια για να φθάσουμε στην έναρξη της επανάστασής του 1821

Εμφανίσθηκαν φωτεινά μυαλά με πάθος για την ελευθεριά και οργανωτικές ικανότητες με αποτέλεσμα η σπίθα που άναψαν να δώσει καρπούς και σε λίγα χρόνια να δημιουργηθεί το Ελληνικό κράτος , με τις όποιες αδυναμίες και τις άνομες υστερόβουλες σκέψεις των τότε μεγάλων δυνάμεων που προσέτρεξαν για βοήθεια μετά το ξέσπασμα της επανάστασης για την στήριξη των Ελλήνων.

Τρία γεγονότα συνέβαλαν ιδιαίτερα για να ξεσπάσει η επανάσταση του 1821

Α) Η επανάσταση του Ορλόφ (Ορλοφικά )

Τον 18ο αιώνα ανέλαβε δράση η Ρωσία. Οι ελπίδες των υποδούλων αναπτερώθηκαν, καθώς από την εποχή της Άλωσης κυκλοφορούσαν διαδόσεις για το «ξανθό γένος» του Βορρά που θα απελευθέρωνε τους Έλληνες. Αν και το αποτέλεσμα δεν ήταν το αναμενόμενο, το γεγονός ότι η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή που έδωσε στους Έλληνες την δυνατότητα να σηκώνουν την Ρωσική σημαία στα πλοια τους, βοήθησε ώστε με το ξέσπασμα της επανάστασής και την ένταξη Υδραίων ,Σπετσιωτών κ.α στην επανάσταση, ο Ελληνικός στόλος να είναι ο κύριος στο χώρο του Αιγαίου.

Β) Η εμφάνιση του ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟΥ με το ξεσήκωμα των Ελλήνων με τον ΘΟΥΡΙΟ ,την ΧΑΡΤΑ και την έκδοση βιβλίων που αναπτέρωναν το ηθικό όχι μόνον των Ελλήνων άλλα και όλων των Βαλκανίων λαών που βρισκόταν υπό τον ζυγό των Οθωμανών.

Γ) Η δημιουργία της ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ για την οργάνωση και το ξέσπασμα της επανάστασης

Δ) Το ξέσπασμα της ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 των Ελλήνων που πρώτο έγινε στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας (σημερινή Ρουμανία ) με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη που είχε δραματικό τέλος αλλά και στην συνέχεια το νέο ξέσπασμα στην Πελοπόννησο που οδήγησε στην δημιουργία του Ελληνικού Κράτους

Έχουν γίνει πολλές συζητήσεις και υπήρξαν αμφιβολίες για την συμμετοχή των Δυτικομακεδόνων σε αυτές τις προσπάθειες

Ποια είναι όμως Είναι η αλήθεια

Μας δόθηκε η ευκαιρία στο παρελθόν να δημοσιεύσουμε αρκετά άρθρα για κατοίκους της περιοχής που συμμετείχαν στην Ελληνική επανάσταση

Επίσης για συμμετοχή στην Φιλική εταιρία αναφερθήκαμε σε κάποια πρόσωπα

Δεν κάναμε καμιά δημοσίευση για την συμβολή των Δυτικομακεδόνων στην προσπάθεια του Ρήγα Φεραίου ,

Και όμως η συμμετοχή ήταν μεγάλη και υπήρχαν άνθρωποι από την Σιάτιστα ,την Κοζάνη και την Καστοριά και και αλλά μέρη της Δυτικής Μακεδονίας που δολοφονήθηκαν ή καταστράφηκαν οικονομικά για την βοήθεια που προσέφεραν και για να προετοιμασθεί ο αγώνας της απελευθέρωσης αλλά και συμμετείχαν σε μάχες

Ξεφυλλίζοντας την ιστορία εκείνης της εποχής , βρίσκουμε ελάχιστα από αυτά τα ονόματα να είναι γνωστά, όπως Γεώργιος Λασσάνης , ο Νικόλαος Κασομούλης, ο Νάννος Τσόντζα, ο Ιωάννης Φαρμάκης.

Κάναμε μια πρόχειρη έρευνα αναζητώντας ονόματα ανθρώπων από την Δυτική Μακεδονία που δεν έπρεπε να είναι ξεχασμένα, το αποτέλεσμα εντυπωσιακό !!

Σήμερα παρουσιάζουμε το πρώτο μέρος με τα ονόματα των Δυτικομακεδόνων που συνέβαλαν στην προετοιμασία την έναρξης της επανάστασης του 1821

Βρήκαμε περισσότερα από 40 ονοματα

Στην επόμενη δημοσίευση θα παρουσιάσουμε περισσότερα από 60 ονόματα που έλαβαν μέρος στην έναρξη της επανάστασης και σε κρίσιμες μάχες τα πρώτα χρόνια μέχρι την επίσημη αναγνώριση του Ελληνικού κράτους.

Και στις δυο δημοσιεύσεις στο τέλος παραθέτουμε συνοπτικούς καταλόγους των αγωνιστών

1. ΠΡΟΣΩΠΑ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΣΧΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΣΤΟ 1821

**** Α) ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ & ΤΑ ΟΡΛΩΦΙΚΑ ****

Τα «Ορλοφικά» ήταν μία από τις εξεγέρσεις των υποδουλωμένων Ελλήνων, στην Πελοπόννησο, πριν από τη μεγάλη Επανάσταση του ‘21.

Η Αικατερίνη η Β΄της Ρωσίας προσπάθησε να αναμειχθεί στα βαλκανικά πράγματα προκειμένου να αποσπάσει εδάφη και σφαίρες επιρροής από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έχοντας υπόψιν και τον διακαή πόθο των Ελλήνων για απελευθέρωση από τον Τουρκικό ζυγό προσπάθησε να ξεσηκώσει του Έλληνες για τον σκοπό αυτό οργάνωσε στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο αρχικά αναθέτοντας την εφαρμογή του σε 2 αδέλφια τον Αλέξιο και τον Θεόδωρο Ορλόφ. κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1768 – 1774.

Ο άνθρωπος που έδωσε αυτή την τροπή στον πόλεμο που ξέσπασε ανάμεσα στους Τούρκους και τους Οθωμανούς ήταν ένας Σιατιστινός πατριώτης ο Γεώργιος Παπαζώλης ή Παπάζογλου

Ο Γεώργιος Παπαζώλης ή Παπάζογλου ήταν ο σημαντικότερος πράκτορας της Αικατερίνης, αυτός που οργάνωσε την Επανάσταση στην Ελλάδα..

Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1768-1774 είναι ένας από τους πιο σημαντικούς ρωσοτουρκικούς πολέμους. Άρχισε το 1768 και τελείωσε το 1774, με την υπογραφή της συνθήκης Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, από την Οθωμανική και την Ρωσική Αυτοκρατορία. Τμήμα του πολέμου αυτού ήταν και η εξέγερση των Ορλωφικών, μια εξέγερση των Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που απέτυχε και είχε σαν αποτέλεσμα πολιτικές διώξεις των εξεγερμένων, οι περισσότεροι απ’ τους οποίων διέφυγαν κυρίως στα Επτάνησα.

Ο Παπαζώλης πιστεύοντας ότι το ξέσπασμα του πολέμου το 1968 ήταν μια ευκαιρία για να απελευθερωθεί η Ελλάδα και υπηρετώντας τον Ρωσικό στρατό, μέσω των γνωριμιών του ανάμεσα στις όποιες ήταν και η σχέση με τους αδερφούς Ορλόφ ,έπεισε την αυτοκράτηρα Αικατερίνη να επεκτείνει τις πολεμικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα

Μετά την ανάθεση των επιχειρήσεων από την αυτοκράτηρα στους αδελφούς Ορλόφ, ο Παπαζώλης κατέβηκε στην Πελοπόννησο και κατόρθωσε να δημιουργηθεί ένας στρατός που ξεπερνούσε τους 8000 πολεμιστές

Την διοίκηση του σώματος Ρώσων (50 περίπου επιτελικών στελεχών) και των Ελλήνων μαχητών που δημιουργήθηκε ανέλαβε ο Αλέξιος Ορλόφ στις 28/2/1770

Οο αδελφός του Θεόδωρος έφτασε στη Μάνη, όπου ξεκίνησε την επανάσταση.

Τον Μάρτη του 1770, κι αφού ελευθερώθηκε η Λακωνία, δόθηκε διαταγή από τον Θεόδωρο Ορλόφ να καταληφθεί η Τριπολιτσά (Τρίπολη), αλλά η επιχείρηση απέτυχε

Οι επαναστάτες κατέλαβαν το Μιστρά, όπου και όρισαν προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Νικόλαο Ψαρό.

Οι επιχειρήσεις και σε αλλά μέρη της Ελλάδος άρχισαν από τον Φεβρουάριο του 1770 έως στις 17 Ιουνίου 1771 κυρίως στην Πελοπόννησο, Κεντρική Ελλάδα και Ήπειρο,

Οι Ρώσοι εξασφαλίζοντας κέρδη με την συνθήκη που υπέγραψαν με τους Τούρκους υποχώρησαν από την Ελλάδα

Οι συνέπειες που είχαν οι Ρωμιοι από την εγκατάλειψη των Ρώσων ήταν η επαναφορά στην Τουρκική δουλειά μερών που είχαν ελευθερωθεί και η καταστροφή κάποιων πόλεων ανάμεσα τους και η Μοσχόπολη.

Μάλιστα αμέσως μετά την αποχώρηση των Ρώσων, μέλη της οθωμανικής κυβέρνησης (Διβάνι) πρότειναν τη γενική σφαγή των Ελλήνων, αδιακρίτως φύλου κι ηλικίας.

Όλοι συμφώνησαν εκτός από τον αντιναύαρχο Χασάν Τζεζαϊρλή, ο οποίος κατόρθωσε τελικά να επιβάλει την άποψή του με το ακαταμάχητο επιχείρημα «Εάν φονευθώσιν όλοι οι Έλληνες, ποίος θα πληρώνει το χαράτσι;»

Το μόνο που κέρδισαν οι Έλληνες έμποροι ήταν ότι απέκτησαν το δικαίωμα να υψώνουν στα καράβια τους τη ρωσική σημαία .

– Μοσχόπολη

Το 1769 λόγω της συμμετοχής της στην προετοιμασία των Ορλωφικών η Μοσχόπολη εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της για μερικούς μήνες προκειμένου να αποφύγουν τα αντίποινα και ακολούθως υπέστη εκτεταμένες λεηλασίες από μουσουλμάνους Αλβανούς. Το 1772, έγιναν σημαντικές καταστροφές

Τελικά σταδιακά και από αλλά γεγονότα σύντομα εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της που οι περισσότεροι κατέφυγαν στην Δυτική Μακεδονία (Βλάστη,Πισοδέρι κ.α.

– Η Βλάστη ( Μπλάτσι )

Η Βλάστη είναι ένα ορεινό χωριό της Π.Ε. Κοζάνης στην περιοχή της Εορδαίας

Μετά τα Ορλωφικά (1770) και τη λεηλασία της Μοσχόπολης ένας μεγάλος αριθμός

Βορειοηπειρωτών Βλάχων προσφύγων συγκεντρώνεται στο χωριό της Βλάστης

— Νυμφαίον

Το Νυμφαίων είναι άλλο ένα ορεινό χωρίο που δέχτηκε πολλούς Βλάχους Μακεδόνες Έλληνες πρόσφυγες από τη Μοσχόπολη, τη Νικολίτσα, το Λινοτόπι και άλλα μέρη που καταστράφηκαν από τους επιδρομείς.

Κάποιοι από την Δυτική Μακεδονία συμμετείχαν στα Ορλοφικά και όπως είδαμε ο Γεώργιος Παπαζώλη ήταν αυτός που έκανε το μεγάλο βήμα για την απελευθέρωση των Ελλήνων

μετά την αποτυχία του απέδωσαν την ευθύνη των όσων συνέβησαν ( φυσικά μετά την αποτυχία τους μια και ο πατέρας της ήττας είναι ενώ της νίκης πολλοί )

ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΟΙ

–Ο Γεώργιος Παπαζώλης

Ο Γεώργιος Παπαζώλης ή Παπάζωλης ή Παπάζογλου (Σιάτιστα, 1725 – Πάρος, 1775) ήταν Έλληνας έμπορος και στρατιωτικός από τη Μακεδονία που κατατάχθηκε στο Ρωσικό Στρατό και υπήρξε ο βασικός υποκινητής – πρωτεργάτης της ελληνικής εξέγερσης του 1770, γνωστής με τη δημώδη ονομασία Ορλωφικά.

Γεννήθηκε στη Σιάτιστα . Στη γενέτειρά του, ολοκλήρωσε τις σπουδές του στις σχολές της πόλης. Στη συνέχεια, ασχολήθηκε με το εμπόριο αρχικά στη Θεσσαλονίκη και έπειτα στην Οδησσό. Λόγω της αποτυχίας του στις εμπορικές του δραστηριότητες, μετέβη στην Αγία Πετρούπολη για να καταταχθεί στο Ρωσικό στρατό. Έγινε λοχαγός του πυροβολικού, στο οποίο υπηρετούσαν οι αδερφοί κόμητες Αλέξιος και Θεόδωρος Ορλόφ, με τους οποίους και συνδέθηκε φιλικά Ο Παπαζώλης, έχοντας πρόσβαση στην τσαρική αυλή μέσω των Ορλώφ, προσπάθησε να επηρεάσει την κατάσταση υπέρ των Ελλήνων, πείθοντας τους αδερφούς Ορλόφ και συνακολούθως την τσαρίνα Αικατερίνη για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων στη νότιο Βαλκανική.

Το 1769 τμήμα του Ρωσικού στόλου με τη συμμετοχή του Παπαζώλη, ξεκίνησε με προορισμό τη Μάνη όπου θα υποστήριζε τους Μανιάτες, εναντίον των Οθωμανών. Το 1770 τελικά, σημειώθηκε το αποτυχημένο κίνημα, που έμεινε γνωστό με την ονομασία Ορλωφικά. Οι Ρώσοι, έχοντας εξασφαλίσει τη Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, εγκατέλειψαν τους Έλληνες στην τύχη τους, παρά τις συνεχείς εκκλήσεις του Παπαζώλη.

Ανεξάρτητα από την επιτυχία του έργου του, ο Παπάζωλης υπήρξε πρόδρομος του Ρήγα και των Φιλικών

ΓΡΕΒΕΝΙΩΤΕΣ

Με την αποτυχημένη όμως επανάσταση του 1770, ο νομός Γρεβενών και ιδιαίτερα η οικογένεια των Ζιακαίων και η γενέτειρα τους, ο Μαυρονόρος, πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος. Αυτό όμως δεν πτόησε του Έλληνες της περιοχής, που ζούσαν πάντα με την ελπίδα της λευτεριάς, παρά το γεγονός ότι τα αντίποινα των Τούρκων ήταν πολλά.

**Ντελή- Δήμος

Ο Ντελή-Δήμος Έδρασε ανάμεσα 1630-1750 γεννήθηκε Τίστα (σημερινό Ζίακα) Γρεβενών

Αρματολός στα χωριά της Πίνδου στην περιοχή των Γρεβενών Σκοτώθηκε σε μάχη το Βελίαγα 1780

** Γεώργιος Ζιάκας) ο γερο-Ζιάκας (1730 – 1810),

Γεώργιος Ζιάκας) ο γερο-Ζιάκας (1730 – 1810), Αρματολός καπετάνιος πρωτοπαλίκαρο κατά το 1750 του λήσταρχου και αρματολού Ντελή – Δήμου της επαρχίας των Γρεβενών επί Κουρτ Πασά.

Τα Γρεβενά έκαναν την εμφάνισή τους ης στην επανάσταση του 1770, με τον περίφημο Γερο Ζιάκα,

** Θεόδωρος. Ζιάκας

Όταν σκοτώθηκε ο γερο -Ζιάκας τον διαδέχτηκε στο αρματολίκι ο γιος του, Θεόδωρος.

**Καπετάν Ζήδρος Παναγιώτης

Ο Καπετάν Ζήδρος Παναγιώτης γεννήθηκε σε χωρίο της Πίνδου των Γρεβενών

Έδρασε ανάμεσα 1630-1750

** Καπετάν Τόσκας

Ο Καπετάν Τόσκας ήταν Αρματολός καπετάνιος γεννήθηκε Τίστα (σημερινό Ζίακα) Γρεβενών

Πρωτοπαλίκαρο του Ντελή Δήμου, σκοτώθηκε το 1809

** Γιάννης Πρίφτης ή του Παπά,Αρματολός καπετάνιος

Σημαντική δράση είχε την περίοδο εκείνη και ο Γιάννης Πρίφτης ή του Παπά, από τη Σαμαρίνα Γρεβενών. Σαμαρίνα 1750-1800 Το 1743 κατατρόπωσε τον Βελή-Μπέη πατέρα του Αλή -πασά

**Σαρμανιώτης Μίχος

Αρματολός καπετάνιος Σαμαρίνα ( Δολοφονήθηκε το 1785) Διάδοχος του Πρίφτη.

** Ιωαννης Φλωρος

Αρματολός από την Σαμαρίνα Σκοτώθηκε στην επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά)

**Ακαρμος Χατζημάτης

** Ο Χατζημάτης ‘Ακαρμος ήταν Οπλαρχηγός από την από την Σαμαρίνα υπό την αρχηγια του Γεωργίου Ζιακα που πολεμησαν στην Δυτική Στερεα Συμμετείχε στην επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά)

** Παπαγόρας Ιωάννης

Σιάτιστα 1725 – 1775 Συναγωνιστής του Λάμπρου Κατσώνη

**** ΣΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟΥ ****

Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798) είχε συλλάβει συγκεκριμένο επαναστατικό σχέδιο για την επανάσταση των σκλαβωμένων Ελλήνων και των άλλων Βαλκανικών λαών από την Οθωμανική εξουσία και τυραννία. ήταν με μέθοδο προετοιμασμένο, ρεαλιστικό και εφαρμόσημο και με μιά προοπτική για το τι θα γίνει μετά την επικράτηση, γι΄αυτό και χαρακτηρίζεται το κίνημά του ως “επανάσταση”, σ’ αντίθεση με τις μέχρι την εποχή του απόπειρες κατά της τυραννίας, που χαρακτηρίζονται ως “εξεγέρσεις”.

Το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα, γενικά, μπορεί να διακριθεί σε δύο ενότητες:

Α) η προετοιμασία της επαναστάσεως καί Β) η εφαρμογή και επικράτησή της.

ΚΟΖΑΝΙΤΕΣ

*Γεώργιος Σακελλάριος

Ο Γεώργιος Σακελλάριος ήταν ιατρός και φιλόσοφος έξοχος, γι’ αυτό και ο Σταμάτιος ο Βεριαίος αποκαλεί τον άνδρα ιατροφιλόσοφο, Συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου Γεννήθηκε στην Κοζάνη το 1767
Θάνατος

25 /10 / 1838

Σπούδασε Ιατρική στη Βιέννη στο ελληνικό περιβάλλον της μακεδονικής παροικίας και συνεργάστηκε με τον Ρήγα Βελεστινλή στην έκδοση της, ήδη μεταφρασμένης από τον ίδιο, «Περιηγήσεως του νέου Αναχάρσιδος εις την Ελλάδα». Μετά την επιστροφή του στην πατρίδα, άσκησε το ιατρικό επάγγελμα σε πολλές ελληνικές πόλεις’

*Κωνσταντίνος Καρακάσης

Ο Κωνσταντίνος Καρακάσης (Rom, Constantin Caracaş) η) ήταν Έλληνας γιατρός, συγγραφέας και εκδότης .Συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου Ο πατέρας του νυμφεύθηκε στην Κοζάνη, όπου το 1773 γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος Ήταν γιος του ιατρού Δημητρίου Καρακάση του Νικολάου από τη Σιάτιστα,

ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΟΙ

Από το 1790 εκδίδεται από τους Σιατιστινούς αδερφούς Μαρκίδες Πούλιου στη Βιέννη το πρώτο δημοσιογραφικό όργανο των σύγχρονων Ελλήνων, Εφημερίς. Η πρώτη δημοσιογραφική εξόρμηση των Σιατιστινών αδερφών είχε έναν πατριωτικό χαρακτήρα και ερχόταν να παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στην πνευματική και πολιτική αφύπνιση του απόδημου ελληνισμού. Στο πρώτο φύλλο της Εφημερίδος, που κυκλοφόρησε στις 31 Δεκεμβρίου 1870 διαβάζουμε τα εξής: “Όντες υστερημένοι οι απόγονοι εκείνων των περιβόητων Ελλήνων από την αυτονομίαν και υποδεδουλωμένοι εις πολλά βάσανα, με όλον τούτο δεν παύουσι ποτέ μιμούμενοι τους παλαιούς προπάτορας”.

Η ευεργετική επίδραση της “Εφημερίδος” ήταν μεγάλη. Στη Βιέννη και στα τυπογραφεία των αδερφών Μαρκιδών Πούλιου ο Ρήγας τύπωσε την περίφημη “Χάρτα”, το Θούριο και τις υπόλοιπες επαναστατικές προκηρύξεις.

Στο στενό κύκλο του Ρήγα ανήκε και ο Σιατιστινός Θεοχάρης Γ. Τουρούντζιας, έμπορος, που μοίραζε άφθονο επαναστατικό υλικό στα διάφορα κέντρα της Αυστροουγγαρίας, όπου περιφερόταν δήθεν για εμπορικές συναλλαγές. Στραγγαλίστηκε μαζί με το Ρήγα και τους άλλους συντρόφους του στο Βελιγράδι στις 24-6-1798. Ακολουθούν οι Ι. Μανούσης, οι αδερφοί Ζαβίρα (Γεώργιος και Ιωάννης), ο Κ. Δούκας, ο Μιχαήλ Δούκας, ο Χ. Περραιβός, Ιωάννης Αγακίδης, Σιατιστινοί που η συμβολή τους στην επανάσταση ήταν μεγάλη.[εκκρεμεί παραπομπή]

Σιατιστινός επίσης ήταν και ο οπλαρχηγός Γεώργιος Νιόπλιος, ο οποίος εκπροσωπώντας τη Σιάτιστα συνεννοήθηκε με τους πρόκριτους της Δ. Μακεδονίας για τον κοινό ξεσηκωμό. Αργότερα, ως προεστός, μαζί με άλλους 500 Σιατιστινούς απέκρουσε για δεύτερη φορά επιδρομή γκέκηδων. και οι Φιλικοί Ιωάννης Παπαγόρας και Νικόλαος Λασπάς

*Γεώργιος Μαρκίδης Πούλιος και Πούλιος Μαρκίδης Πούλιος

Οι Έλληνες αδερφοί Μαρκίδες Πούλιου από τη Σιάτιστα ήταν τυπογράφοι και εκδότες της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας, της Εφημερίδος (που τυπώθηκε στη Βιέννη το 1790) και στενοί συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου.

Ο Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798), συνδέθηκε με τους εκδότες Μαρκίδες Πούλιου από το πρώτο ταξίδι του στη Βιέννη, το 1790, όταν τύπωσε στο τυπογραφείο τους το βιβλίο του Σχολείον των ντελικάτων εραστών. Από το καλοκαίρι του 1796 ως το τέλος του 1797 είχε μόνιμο καθημερινό «στέκι» τα γραφεία της Εφημερίδος τους. Η επιχείρηση των Μαρκίδων Πούλιου είχε αναλάβει την κεντρική πώληση και τη διακίνηση των χαρτών του Ρήγα, ενώ η Εφημερίς δημοσίευε τακτικά αγγελίες για τη «Χάρτα της Ελλάδος».

*Θεοχάρης Τουρουντζίας.

Στο στενό κύκλο του Ρήγα ανήκε και ο Σιατιστινός Θεοχάρης Γ. Τουρούντζιας, έμπορος, που μοίραζε άφθονο επαναστατικό υλικό στα διάφορα κέντρα της Αυστροουγγαρίας, όπου περιφερόταν δήθεν για εμπορικές συναλλαγές. Στραγγαλίστηκε μαζί με το Ρήγα και τους άλλους συντρόφους του στο Βελιγράδι στις 24-6-1798

** Τουρούνζιας Γ. Ιωάννης (αδελφός του Θεοχάρη)

Διακινούσε επαναστατικό υλικό. του Ρήγα Φεραίου Σιάτιστα 1778 -Ψαρά 1824 Οπλαρχηγός αγωνιστών στα Ψαρά, Σκοτώθηκε στην καταστροφή των Ψαρών

** Περραιβός Χ.

Συνεργάτης και βιογράφος του Ρήγα Φεραίου. Ο ίδιος δήλωνε ότι φεννηθηκε στην Σιάτιστα 1774 Μυήθηκε στην Φ.Ε. στην Μόσχα το 1817

** Άλλοι Σιατιστινοί που η συμβολή τους στην επανάσταση ήταν μεγάλη

** Νιόπλιος Γεώργιος

Συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου και μέλος της Φιλικής εταιρείας Σιάτιστα Ηγέτης της άμυνας της Σιάτιστας ενάντια στις επιδρομές των Τουρκαλβανών

**Ιωάννης Αγακίδης, Συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου

**Δούκας Κ. Συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου .Σιάτιστα

** Δούκας Μιχαήλ Συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου Σιάτιστα

** Ζαβίρας Γεώργιος Συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου Σιάτιστα 1774 – Βουδαπέστη 1805

** Ζαβίρας Ιωάννης Συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου Σιάτιστα

** Μανούσης Ιωάννης Συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου Σιάτιστα

* ΚώσταςΤζίνος Από τη Σιάτιστα. Ο Τζίνος εμπορεύονταν στη Βιέννη και στάλθηκε στη Δ. Μακεδονία, για να μεταφέρει και διαμοιράσει εκεί τα επαναστατικά έγγραφα

ΚΑΣΤΟΡΙΑΝΟΙ

* Ιωάννης και Παναγιώτης Εμμανουήλ

Τα 2 αδέρφια που καταγόταν απο την Καστοριά συνελήφθησαν μαζί με τον Ρήγα Φεραίο

Τον Ιούνιο του 1798, ο 24χρονος Ιωάννη Εμμανουήλ και ο μικρότερος αδελφός του Παναγιώτης (22 ετών) παραδόθηκαν από τις αυστριακές αρχές στον Τούρκο Διοικητή στα σύνορα του Βελιγραδίου μαζί με τον Ρήγα στραγγαλίστηκαν ερρίφθησαν στον παραπόταμο του Δούναβη, τον Σαύο.

Υπάρχει η πληροφορία ότι η ρίζα της οικογενείας Εμμανουήλ ξεκινούσε από το Βελβενδό Κοζάνης (Αθηνά Τζινίκου – Κακούλη, 1992, σ. 26. )

**Γεώργιος Θεοχάρης

Ο Γεώργιος Θεοχάρης του Ιωάννου (1758 – 1843) γεννήθηκε στην Καστοριά και άσκησε την τέχνης της γουναρικής στη Βιέννη της Αυστρίας και μετά την απέλασή του από τις αυστριακές αρχές στην Λειψία. Έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια της προεπαναστατικής περιόδου ως στενός συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου.

Στα τέλη του 1797 συνελήφθη μαζί με τον Ρήγα και αποτράπηκε η παράδοσή του στις Τουρκικές αρχές λόγω της μεσολάβησης της γυναίκας του έλαβε χάρη και το 1798 εξορίσθηκε για ένα χρόνο στην Φραγκφούρτη, ενώ αργότερα του επιτράπηκε να πάει στην Λειψία, όπου και εγκαταστάθηκε μέχρι τον θάνατό του. Οι μυστικές και στενές σχέσεις του με τον Ρήγα αποκαλύφθηκαν κατά την ανάκριση από μια επιστολή, που του έστειλε ο Ρήγας από την Τεργέστη και στην οποία υπογράφεται υπαρχηγός της ομάδος Βιέννης. Υποστήριξε χρηματικώς, διακαώς και ποικιλοτρόπως και δια των σχέσεών του με το εξωτερικό την έκδοση και την κυκλοφορία της επαναστατικής προκηρύξεως του Ρήγα

**** ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ****

Φιλική Εταιρεία υπήρξε μια από τις μυστικές επαναστατικές οργανώσεις που συγκροτήθηκαν στη Νότια και την Ανατολική Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα, Ο ακριβής χρόνος ίδρυσης της Εταιρείας παραμένει ασαφής, αν και συχνά προβάλλεται ως επικρατέστερη ημερομηνία η 14η Σεπτεμβρίου 1814.

Οι Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι Άρτας, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα και ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο. Πήραν την αρχική πρωτοβουλία και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος συνέβαλε τα μέγιστα για την οργάνωση της .

Καταγόταν την Ανδρίτσαινα ήταν ένας από τους πρώτους που μυήθηκαν στη Φιλική το 1815 και από τότε αφιέρωσε τον εαυτό του στην υπηρεσία της πατρίδας.

Λειτουργούσε κατά τρόπο συνωμοτικό επιστρατεύοντας τα μέλη της.

Η Φιλική Εταιρεία αποσκοπούσε καταρχήν στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, στην απελευθέρωση των Ελλήνων και εν γένει των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που διαβιούσαν στη Βαλκανική.

Μέσα σε ένα αυστηρό ιεραρχικό πλαισίο ακολουθώνταςν ως προς τη στρατολόγηση των μελών τους μια περίπλοκη διαδικασία μύησης.

Αναζητήσαμε ονόματα μελών της φιλικής εταιρίας που καταγόταν από την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας

Παρά τις δυσκολίες βρήκαμε κάποια από αυτά σε ένα κατάλογο των Φιλικών Μακεδόνων που δημοσιευθήκαν από τον κ. Ι Βασδραβέλλης το ‎2017 που συμπεριλαμβάνει και αλλά ονόματα μελών της Φιλικής Εταιρίας από την υπόλοιπη Μακεδονία (αφήσαμε την αναφορά σε κάθε Δυτικομακεδόνα ως έχει μια και δίνει και άλλες πληροφορίες )

Τα αλλά ονόματα εκτός του καταλόγου τα είχαμε εντοπίσει σε παλιότερες έρευνες για την Κοζάνη και την υπόλοιπη Δ. Μακεδονία.

ΒΛΑΣΤΗ

– Ιωάννης Φαρμάκης

Φαρμάκης ‘Ιωάννης τον Γεωργίου, Χιλίαρχος Στρατιωτικός έκ Βλάτσης Δυτικής Μακεδονίας καί πρώην αρχηγός αρ­ματολών, ετών 45.

Ήταν ένας από τους κύριους “εταίρους” της “Φιλικής Εταιρείας”. Ο Φαρμάκης, με το βαθμό του “Αρχηγού των Αφιερωμένων”, ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη το 1818 και μύησε στον αγώνα της ελευθερίας πολλούς πρόκριτους της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης. Έτσι, σύντομα δημιουργήθηκε ένας σημαντικός επαναστατικός πυρήνας της “Φιλικής” στη Θεσσαλονίκη με μέλη το Χριστόδουλο Μπαλάνο, Αθανάσιο Σκανδαλίδη, Στέργιο Πολύδωρο, Κυριάκο Τοσίτσα, Αργυρό Ταπουχτσή, Αναστάσιο Κυδωνιάτη, πρωτοσύγκελο Χρύσανθο κ.ά.

Ο Εμμανουήλ Παπάς ο πιο γνωστός επαναστάτης της Μακεδονίας που εδρασε στην Χαλκιδικη και τα Σέρρας μυήθηκε πολύ νωρίς στη Φιλική Εταιρεία από τον Ιωάννη Φαρμάκη

‘’Έμυήθη είς Μόσχαν τήν 2 Αυγούστου 1817 ύπό Έμμ. Ξάνθου, προήχθη είς άρχηγόν τών ‘Αφιερωμένων τής Φ. Ε., καταστάς έκ τών μεγαλυτέρων αποστόλων αυτής. Έμύησε έκτος τών άλλων τόν Πατριάρχην Γρηγόριον, τόν έπίσκοπον Άρδαμερίου Ίγνάτιον, τόν Κυριακόν Κουμπάρην καί Υδρυσε τά έν Χαλκιδική, Βερμίω καί Όλύμπω κέντρα τής Φ. Ε. ‘’

ΓΡΕΒΕΝΑ

Ζιάκας Γιαννούλας ‘

‘’Αρχηγός τών άρματωλών Γρεβενών — Πίνδου έκ Μακρυνόρους τών Γρε­βενών. ‘Αρχηγός τής επαναστάσεως έν τή περιφέρεια του, αγνωστον ύπό τίνος μυηθείς. Πρβλ. καί Έλλ. Έγκυκλοπ. έκδ. Μακρή τόμ. IB’ σελ. 47. ‘’

Αρχηγός αρματολών – Σκοτώθηκε σε μάχη το 1826

Κυρίμης ‘Απόστολος

΄΄’Υπαρχηγός τού σώματος τού Ζιάκα έκ τού χωρίου Τσιούργιακας τών Γρεβενών, αγνωστον ύπό τίνος μυηθείς ΄΄ Μέλος της Φ. Ε.

ΚΑΣΤΟΡΙΑ

Δραγούμης Μάρκος Παχάρνικος

΄΄’Αξιωματούχος έκ Βογατσικού τής Δυτικής Μακεδονίας, ετών 51. Έμυ­ήθη έν Κων)πόλει τήν 15 Δεκεμβρίου 1820 ύπό Σταύρου Χαχαμάκη. Πρβλ. Β. Μέξα, Φιλικοί σ. 78. Κ. Ά μ ά ν τ ο υ , πρόλογος είς Ίστορ. Άναμν. Ν. Δραγούμη σελ. θ’.΄΄

Μασάς Γκίκας Έκ Κλεισούρας

΄΄Ετών 38. Έμυήθη τήν 18 Δεκεμβρίου 1818 urtò Παπα-γεωργίου ‘Αθανασίου αγνωστον πού. Πρβλ. Β. Μέξα, Φιλικοί, σελ. 28. ΄΄

Καμινάρης Κυριάκος του Χρίστου

” Έμπορος έκ Καστοριάς διαμένων είς Βουκουρέστιον. Έμυήθη ύπό Κ. Σαϊτσή κατά τό έτος 1819. ΄΄

— Καμινάρης Κυριάκος του Χρήστου

Μυήθηκε το 1819 στο Βουκουρέστι από τον Κ. Σαϊτσή Καστοριά Έμπορος στο Βουκουρέστι

– Μασάς η Μάσιου Γκίκας (Γεώργιος

Μυήθηκε το 1818 από τον Α. Παπαγεωργίου Γεννήθηκε στην Κλεισούρα Καστοριάς

ΚΟΖΑΝΗ

** Βενιαμίν Καρίπογλου (1781 – 1851 )

Επίσκοπος Σερβίων και Κοζάνης Μέλος της Φιλικής Εταιρείας

*Ο Χαρίσιος Μεγδάνης (1768 – 1823)

Ήταν Έλληνας Μέλος της Φιλικής Εταιρίας, ιερέας, συγγραφέας και γιατρός αλλά και ωρολογοποιός από την Κοζάνη

*Λασσάνης Γεώργιος τοϋ ‘Ιωάννου

Καθηγητής τής φιλολογίας έκ Κοζάνης, ετών 25. Έμυήθη έν Όδησσω τήν 1 Μαρτίου 1818 ύπό τού Κωνστ. Πεντεδέκα. Πρβλ. Β. Μέξα, Φιλικοί, σελ. 6. ‘Ανακριβώς ύπό τού Φιλήμονος φέ­ρεται ώς ανάδοχος ό Γαλάτης. Πρβλ. Δοκίμιον Ίστορ. Α’, σελ. 399.

* Κασομούλης Νικόλαος

Μυήθηκε το 1821 στην Σμύρνη από τον Μ. Ναύτη Γεννήθηκε στην Κοζάνη μεγαλβσε στην Σιάτιστα

* Κασομούλης Κώστας

Μυήθηκε το 1821 από τον γιο του Νικόλαο γεννήθηκε στο Πισοδέρι και Κοζάνη

*Γεώργιος Ρουσιάης

Ο Γεώργιος Ρουσιάδης (1783-1852) ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρίας και λόγιος. Με πολυποίκιλες οι δραστηρίοτητες . Κυριάρχησε σαν έμπορος, συγγραφέας ,και σαν εκδότης σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες τον 19ο αιώνα

Γεννήθηκε στην Κοζάνη ήταν γιος του Κοντορουση γνωστού από την σύγκρουση με τον Αυλιώτη Άλλαξε το επίθετο του γιατί μετά την δολοφονία του Αυλίωτη οι Κοζανίτες αντιπαθούσαν τον πατέρα του.

* Χρύοανθος ‘Αρχιεπίσκοπος Σερρών

Ο Μητροπολίτης Χρύσανθος ενήργησε δραστήρια και κατήγγειλε το σχέδιο των Τούρκων, που είχαν προγραμματίσει να σφάξουν όλους τους Έλληνες των Σερρών. Με τη συμβολή του απέτρεψε τη σφαγή και βοήθησε στην απελευθέρωση της πατρίδας μας.

‘’ Έκ τού χωρίου Γραμματικόβου τού Νομού Κοζάνης, ετών 51. Έμυήθη είς τάς Σέρρας ύπό τού Ί. Φαρμάκη τήν 15 Αύγούστου 1818. Πρβλ. Μέξα, Φιλικοί, σελ. 12. Φιλήμονος, Δοκ. Ίστ. Α’, 376. ‘’

ΣΙΑΤΙΣΤΑ

*Λασπάς Νικόλαος ή ‘Αναγνώστης Πολιτικός έκ Σιατίστης. Έμυήθη τό έτος 1819 είς Ιωάννινα ύπό Κωνστ Πεντεδέκα. Φιλήμονος, Δοκ. Α’, σελ. 399. καί Φ. Έτ. σ. 210. Πρβλ. Ί . θ ε ο φ α­ν ίδο υ, Άρχ. Κολοκοτρώνη Β’, ο. 29. Ί. Κ. Βασδραβέλλη, ένθ’άνωτ. σελ. 146. ΄΄

Σιάτιστα 1819 Πολιτικός

* Κασομούλης Νικόλαος τοϋ Κώστα

“Εμπορος έκ Σιατίστης ετών 23. Έμυήθη αρχομένου του έτους 1821 έν Σμύρνη ύπό Μιχαήλ Ναύτη, ιατρού έκ Κρήτης. Πρβλ. Ν. Κασομούλη, Ενθυμήματα Στρατιωτικά, έκδοσις Γ. Βλαχο­γιάννη, τόμ. Α’, σελ. 193. 36.’’

* Κασομούλης Κώστας

‘’ Εμπορος έκ Σιατίστης διαμένων προσωρινώς είς Σέρρας, ένθα έμυήθη κατά τάς παραμονάς τής επαναστάσεως ύπό τού υίού του Νικ. Κασομούλη. Αυτόθι, σελ. 135. Ί. Κ. Βασδραβέλλη, ένθ’ άνωτ. σελ. 94. ΄΄

ΦΛΩΡΙΝΑ

* Λουκάς Νεδέλκος

Μυήθηκε το 1821 στην Κων/πολη από Σ. Χαχαμάκη Γεννήθηκε στην Φλώρινα

*Νικόλαος Νεδέλκος,

Μυήθηκε το 1821 στην Κων/πολη από Δ. Αναγνώστου Γεννήθηκε στην Φλώρινα

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΥΤΙΚΟΜΑΚΕΔΟΝΩΝ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΞΕΣΠΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟ 1821

Συνοψίζοντας τα ονόματα που προαναφέραμε έχουμε τούς παρακάτω πίνακες :

Α’ Προεπαναστατική περίοδος – Ορλωφικά
1	Ζιάκας Γεώργιος                               (ο γέρο-Ζιάκας	Αρματολός καπετάνιος	Μαυρονόρος Γρεβενών 1730 – 1810	Πρωτοπαλίκαρο κατά το 1750 του Ντελή – Δήμου
2	καπετάν Ζήδρος Παναγιώτης	Αρματολός καπετάνιος	Χωριό Πίνδου Γρεβενών	Έδρασε ανάμεσα 1630-1750
3	καπετάν Τόσκας	Αρματολός καπετάνιος	Τίστα (σημερινό Ζίακα) Γρεβενών	Πρωτοπαλίκαρο του Ντελή Δήμου, σκοτώθηκε το 1809
4	Ντελή-Δήμος	Αρματολός καπετάνιος	Τίστα (σημερινό Ζίακα) Γρεβενών