Της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου:
Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου που εμφανίζονται στον τίτλο της σημερινής δημοσίευσης αντλήθηκαν από 7 στίχο της Καμπάνας του Πόντου του Φ. Κτενίδη
Στο στίχο αυτό αναφέρεται σε 2 άγιους που τιμούσαν οι Τραπεζούντιοι τον Αγ. Σάββα και τον Αγ. Φίλιππο.
Αναζητήσαμε πληροφορίες και διαπιστώσαμε ότι και για τον ‘’Αε Σάββα’’ και τον Αε Φίλπον’’
υπήρχαν εκκλησίες στο όνομα τους στην περιοχή Τραπεζούντας φωτογραφίες τις οποίες συμπεριλαμβάνουμε στο κολάζ που συνοδεύει την δημοσίευση μας .
– Ναός του Άγιου Σάββα.
Βρισκόταν στις βόρειες πλαγιές του Μιθρείου όρους Η ύπαρξη του μνημονεύεται από το Μιχαήλ Πανάρετο από τον χρονικογράφο ,όπου αναφέρει ότι το 1349 την εποχή των Κομνηνών ήταν ο τόπος όπου φυλακίσθηκε σε ένα κελί του, ο Ιωάννης Γ’΄Κομνηνός όταν ανατράπηκε από τον πατέρα του Μιχαήλ Κομνηνό.
Σύμφωνα με την περιγραφή των Α.Μπραιερ – Ν. Γουινφιλτ,
ο ξεχωριστός ναός το 1609 ήταν ελεύθερος από το πέτρωμα του βουνού και χωρίζονταν σε δύο ναΐδρια στα οποία υπήρχαν ίχνη Αγίας Τράπεζας ή προθέσεως.
Το μεγαλύτερο από αυτά πιθανότατα να ήταν το καθολικό της μονής, αφού οι άλλοι ναΐσκοι έμοιαζαν περισσότερο με εκκλησάκια ερημιτών, σήμερα έχουν απομείνει ελάχιστα ίχνη.
Από τον ναό διασωζόταν τοιχογραφίες.
Ο Άγιος Σάββας ο Ηγιασμένος καταγόταν από την Μουταλάσκη της Καππαδοκίας, ( 439 – 532) ήταν Μικρασιάτης μοναχός.
– Ναός Αγίου Φιλίππου,
Ναός Αγίου Φιλίππου υπήρχε σε άριστη κατάσταση μέσα στην Τραπεζούντα ,αλλά έχει μετατραπεί σε Τζαμί (Kurdrettin Cami ) που λειτουργεί ακόμα σαν Τζαμί.
Ο Απόστολος Φίλιππος ήταν ένας από τους μαθητές του Ιησού, και ένας από τους δώδεκα απόστολους. Καταγόταν από τη Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας. Κήρυξε το Ευαγγέλιο στη Μικρά
Ασία, μαζί με τον Βαρθολομαίο και την αδελφή του Μαριάμνη Απεβίωσε: 80 μ.Χ., στην
Ιεράπολη Φρυγίας, στην Μ. Ασία.
ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Ο Άε-Σάββας κρυφοκλαίει, κι Άε-Φίλπον στενάζει.
*Ο Άε-Σάββας κρυφοκλαίει, κι Άε-Φίλπον στενάζει όνταν ελέπ’νε να σουμών’ τ’ άκλερα τα καράβια π’ είχαν πανία ολόμαυρα, σκοινία οφιδένια,
π’ είχαν κατάρτια άμον σταυρά, μαύρα κι αραχνιασμένα,
π’ έρθαν ας σην Ανατολήν, με θάνατου παντέραν.
*Ούλ’ απέλεκαν τον γιαλόν κι εφήκαν τα τουμπία,
εκείν’ π’ έγκεν Ανατολή, κι άλλ’ π’ έφερεν η Δύση,
εκείν’ π’ έρθαν ας σα ψηλά, κι άλλ’ ας σα θαλασσοάκρια,
π’ έρθαν ας σα γειτονοτόπς, και ας σα σιμοχώρια,
ε ν ώ θ α ν ε και έβαλαν ‘ς σην μέσ’ την Τραπεζούνταν…
ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Ο Άγιος Σαββας κρυφοκλαίει και Άγιος Φίλιππος αναστενάζει
*Ο Άη Σάββας κρυφοκλαίει κι ο Άη Φίλλιπος στενάζει
καθώς βλέπουν να πλησιάζουν τα άκληρα καράβια,
πού’ χαν πανιά ολόμαυρα, και φιδίσια σχοινιά
πούχαν κατάρτια σαν σταυρούς, μαύρα κι αραχνιασμένα,
πούρθαν απ’ την Ανατολή, με πένθιμο λάβαρο.
Όλοι αφήσαν τον γιαλό κι αφήσαν τα υψώματα εκείνα που έφερε η Ανατολή κι άλλα που έφερε η Δύση, εκείνα που ήρθαν από τα ψηλά και άλλα απ’ την ακρογιαλιά.
Που ήρθαν και από τα γειτονικούς τόπους και από γειτονικά χωριά,
κι ενώθηκαν όλα μαζί, και έβαλαν στην μέση την Τραπεζούντα…
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
Έγκεν .Ούλτς,,Οφιδένια,Σουμών ,Γειτονοτόπς.Θαλασσάκρια.
1,Έγκεν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη: Φέρω
Ετυμολογία : Φέρω < αρχαία ελληνική φέρω, αόριστος β ήνεγκον.
Χρόνοι του ρήματος :φέρω ,ἔφερον, οἴσω & οἰσῶ , ἤνεγκα & ἤνεγκον & ἤνεικα ,ἐνήνοχα ἐνηνόχειν .
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο: Έφερε
Συγγενικές λέξεις :Φοράδα φαρέτρα ,αναφέρω,αποφέρω.
2 Σουμών’
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Σιμός
Ετυμολογία : σιμά < μεσαιωνική ελληνική σιμά < αρχαία ελληνική σιμός
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Πλησίον, κοντά.
Συγγενικές λέξεις : Σιμοχώρια , σιμώνω.
3. Οφιδένια, οφίδιν .
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Όφις
Ετυμολογία : όφις < (λόγιο) αρχαία ελληνική όφις
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Φιδίσια
Συγγενικές λέξεις : Οφιούχος , Οφιος , Όφις, Οφιολάτρης, Οφιοειδής Οφιοφαγία
4, Ούλτς, ,Ουλος – Ουλ(ι)ν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Όλος
Ετυμολογία : όλος < αρχαία ελληνική ὅλος < ινδοευρωπαϊκή ρίζα *solwos
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Όλους.
Συγγενικές λέξεις : Ολικός.
5,Γειτονοτόπς.
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Γείτων + τόπος
Ετυμολογία : γείτων < αρχαία ελληνική γείτων
τόπος < αρχαία ελληνική τόπος (< ινδοευρωπαϊκή ρίζα *top- (κείμαι) ή *tekʷ-)
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Γειτονιά
Συγγενικές λέξεις : Γειτονεύω , γειτνίασις , γειτόνεμα.
Συγγενικές λέξεις Τόπος : Αμπελότοπος αγριότοπος αμμότοπος βαλτότοπος ανθότοπος
6 Θαλασσοάκρια.
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Θάλασσα + ἄκρον
Ετυμολογία : Θάλασσα < αρχαία ελληνική θάλασσα
Άκρο < αρχαία ελληνική ἄκρον
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Ακρογιαλιά .
Συγγενικές λέξεις : Θαλασσινός , θαλάσσιος θαλασσίτσα θαλασσής θαλασσί
Συγγενικές λέξεις : Ακρινά ,ακραία ,άκρα
