Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Στρατονίκεια ήταν μια πανάρχαια πόλη της Καρίας Μ. Ασίας,στην ενδοχώρα στα Ν.Α. της Μύλασας, και Ν. του ποταμού Μαρσύα (παραπόταμου του Μαιάνδρου).
Είναι μια πόλη που είχε ιδρυθεί πριν από 3.400 χρόνια τουλάχιστον!
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Η Χρυσαωρίς ή Στρατονίκεια βρισκόταν στα σύνορα του χωριού Eskihisar, 7 χιλιόμετρα δυτικά της συνοικίας Yatağan στην επαρχία Mούλας στο λόφο Kadıkule στα δυτικά της εύφορης πεδιάδας Yatağan στο σταυροδρόμι των κύριων διαδρομών που συνδέουν τη δυτική, κεντρική και νότια Μ. Ασία
Βρισκόταν στις όχθες του Κάικου ποταμού, μεταξύ των αρχαίων πόλεων της Γέρμης και της Νακράσσης και κοντά στην Σίλανδο.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Καμιά πληροφορία δεν υπάρχει για ύπαρξή Χριστιανικού πληθυσμού το 1922 στους 2 μικρούς οικισμούς Εσκί Σεχίρ και Γιαταγάν
ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΙΑΧΟΡΟΝΙΚΑ
Αυτή η πόλη στην διάρκεια της ύπαρξή της άλλαξε πολλές φορές όνομα έτσι είδαμε τα ονόματα :Atriya Χρυσαωρίς Ιδριάς Εδριείς Στρατονικεια, Στρατονίκη, Αδριανούπολη , Ιερά κώμη ,Εσκιχισαρ
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
– Atriya
Το πρώτο γνωστό όνομα του οικισμού ήταν η Atriya στην περίοδο των Χετταίων
ενός βασιλείου που καταστράφηκε από τους Λαούς της Θάλασσας τον 12ο αιών π.Χ.
– Χρυσαωρίς, – Ιδριάς, – Εδριείς
Οι αρχαίοι συγγράφεις Ηρόδοτος,Στράβων και Παυσανίας
την αναφέρουν με τα ονόματα Χρυσαωρίς , Ιδριάς , Εδριείς .
Πιο γνωστή η πόλη είναι στην διάρκεια της κλασικής περιόδου ως Χρυσαωρίς
Ιδριάς, – Εδριείς
Ο Στέφανος Βυζάντιος (Ethnica 696) την αναφέρει με 2 ονόματα Khrysaoris ή Idrias.
– Στρατονίκεια -Στρατονίκη,
Υπάρχει μια πρώτη άποψή ότι επανιδρύθηκε από τον βασιλιά της Περγάμου μου Ευμενή Β’ που την έδωσε το όνομα της γυναικάς του , Στρατονίκης ( σύζυγος του από το 188 π.Χ-159 π.Χ.)
Υπάρχει και μια δεύτερη άποψή ότι η Στρατονίκη ήταν σύζυγος ενός από τους ηγεμόνες της δυναστείας των Σελευκιδών που κάποια στιγμή κατείχαν την περιοχή , πολλοί αναφέρουν ότι επρόκειτο για τον βασιλιά Αντίοχο Α’ (τον Σωτήρα) που μετονόμασε την πόλη σε Στρατονίκεια προς τιμήν της συζύγου του Στρατονίκης της Συρίας! στο πρώτο τέταρτο του τρίτου αιώνα π.Χ.
– Αδριανούπολη
Το όνομα δόθηκε την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού (117 μ.Χ. – 138 μ.Χ.)
– Εσκιχισάρ -– Yatagan.
Στην θέση της Στρατονίκειας αυτή την στιγμή βρίσκονται 2 Τουρκικά χωρία το Εσκιχισάρ και το Yatagan.
ΙΣΤΟΡΙΑ
– Ατρίγια Atriya
Τα αρχαιολογικά ευρήματα και άλλες πληροφορίες μιλούν για μια πόλη που υπήρχε από την εποχή των Χετταίων που ως γνωστόν το τέλος αυτής της εποχής ήρθε στην αρχή της 12ης χιλιετίας π.Χ. όταν οι ‘’Λαοί της Θάλασσας’’ διέλυσαν την αυτοκρατορία τους
Στην περιοχή ήδη υπήρχαν οι Κάρες ένας αυτόχθων λαός που πολλοί τους συνταυτίζουν με τους Λέλεγες ένα πρωτοελληνικό λαό με ρίζες στην Κρήτη και τις Κυκλάδες Η
Η ονομασία της πόλης στην εποχή των Χετταίων αλλά και αργότερα στην διάρκεια της προϊστορικής εποχής ήταν Ατρίγια (Atriya )
– Ιδρίας – Χρισαωρίς
Το όνομα του οικισμού στην κλασσική εποχή ήταν Ιδρίας και Χρισαωρίς σαν συνέχεια της Atriya, υπάρχει μια σχετική σύγχυση στα γραφόμενα ποιο όνομα ήταν πρώτο και πιο δεύτερο μετά το προϊστορικό όνομα
Ο Ηρόδοτος ανέφερε ότι Ιδριάς ήταν η χώρα από την οποία έρρεε ο Μαρσύας.
Η Ιδριάς εμφανίζεται ως Εδριείς στο κατάλογο εισφορών προς την Αθήνα το 425 π.Χ. όταν αργότερα έγινε μέλος της Δηλιακής συμμαχίας
Η προγενέστερη ονομασία της περιοχής είναι ένα αρκετά πολύπλοκο θέμα, άμεσα συνδεδεμένο με τις ονομασίες των δήμων και των φυλών της Στρατονίκειας
– Πέρσες
Πριν από την ένταξη στην Δηλιακή συμμαχία είχε καταληφθεί από τους Αχαιμενίδες Πέρσες,
– Δηλιακή συμμαχία
Πέρασε στην Αθηναϊκή επιρροή με την καταβολή αντιτίμου 6 ταλάντων ,
– Δυο ενδιαφέροντα ιερά
Στην περιοχή της είχε δύο επιφανέστατα ιερά:
– Του Διός Χρυσαορέως, παρά την πόλη, στο οποίο συνέρχονταν για να τελέσουν θυσίες και να συσκεφθούν περί των υποθέσεων του κοινού των άπαντες οι Κάρες. Και το εν Λαγίνοις της Εκάτης, στο οποίον κατ’ έτος γίνονταν μεγάλες πανηγύρεις.
– Χρυσαώρια συμμαχία
Η Χρυσαωρίς αποτέλεσε και μέλος της Χρυσαώριας συμμαχίας
των πόλεων της περιοχής. Πλην της Στρατονίκειας, μετείχαν οι πόλεις: Αλάβανδα, Άλιντα, Αμυζών, Κέραμος, Μίλασα / Μύλασα, Καύνος, Θήρα.
– Σελευκίδες
Επανιδρύθηκε στους Ελληνιστικούς χρόνους από του Σελευκίδες, η κατασκευή της πόλης πραγματοποιήθηκε με βάση ένα σχέδιο πλέγματος και εξωραΐστηκε με μεγάλα αρχιτεκτονικά μνημεία χτισμένα από λευκό μάρμαρο και από εκείνη την περίοδο έφθασε στην μεγαλύτερή της ακμή!
Κατά τον Στράβωνα αυτό έγινε τον 3ο αιώνα π.Χ. από τον βασιλιά Αντίοχο τον Α τον Σωτήρα ο οποίος την αφιέρωσε στην σύζυγο του την Στρατονίκη της Συρίας .
Υπάρχει και άλλη άποψή ότι ιδρύθηκε από τον Αντίοχο τον Β’ τον Θεό ή ακόμη αργότερα από τον Αντιοχο Γ’ τον Μεγα.
Η πόλη ευημέρησε και αναπτύχθηκε υπό την διοίκηση των Σελευκιδών, και διέθετε εντυπωσιακά κτήρια και κατασκευές, όπως αγορά ,γυμνάσιο θέατρο καθώς και νεκρόπολη
Πτολεμαίοι και οι άλλοι,
Σε επόμενες περιόδους, η Στρατονικία άλλαξε χέρια μεταξύ Πτολεμαίων ( 3ο αιώνα π.Χ.) , Μακεδόνων και Ροδίων.
– Ρόδιοι
Αργότερα από τους Πτολεμαίους η κυριαρχία της πέρασε στην Ρόδο
η οποία έχασε την πόλη στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. κατά τον πόλεμο με τον
Φίλιππο τον Ε’ Βασιλιά της Μακεδονίας αλλά την ανέκτησε σύντομα έπειτα και την διατήρησε έως το 167 π.Χ. μετά από την συμμαχία της με τους Ρωμαίους στους οποίους σύντομα πέρασε η κυριότητα της πόλης.
Ρωμαϊκή περίοδος
Το 130/129 π.Χ., η περιοχή έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (τότε αυτοκρατορίας). Επωφελήθηκε πολύ από τις συνεχείς κατασκευαστικές προσπάθειες που ξεκίνησαν με την Πρώιμη Αυτοκρατορική Περίοδο.
– Θυάτειρα
Κατά το 130 π.Χ. οι Ρωμαίοι προσάρτησαν την Στρατονίκεια στα Θυάτειρα
Από τότε η πόλη άρχισε να υποβαθμίζετε χάνοντας την σημασία της
–Ευμενης Γ’
Το 130 π.Χ. ο Ευμένης Γ’ επιχείρησε να καταλάβει και να αυτονομήσει την πόλη από τους Ρωμαίους, ωστόσο η απόπειρα απέτυχε.
– Μιθιδρατης ΣΤ’ του Ποντίου
Το 88 π.Χ. απέκτησε την περιοχή και τοποθέτησε φρουρά στην πόλη, ενώ παντρεύτηκε και μια κάτοικο της πόλης.
– Πάρθες
Το 40 π.Χ. η πόλη πολιορκήθηκε από τους Πάρθες ωστόσο δεν έπεσε, κάτι που αύξησε την υπόληψη της στον αυτοκράτορα Αύγουστο και την Ρωμαϊκή γερουσία.
–Ρωμαίοι Τραιανός-Αδριανός
Κατά την εποχή του Τραΐανού (98 -117 μ.Χ.).άρχισε μια περίοδος ανάκαμψης για την πόλης και λίγο αργότερα στην εποχή που αυτοκράτορας στην Ρώμη ήταν Αδριανός
μετονομάστηκε σε Αδριανούπολη προς τιμήν του. Όνομα όμως που δεν κράτησε πολύ και επανήλθε το όνομα Στρατονίκεια
– Βυζάντιο
Από την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο ο πληθυσμός άρχισε να μειώνεται και πάλι και κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο η πόλη συνέχισε να ακολουθεί ανάλογη πορεία .
– Επισκοπή στην Στρατονίκεια
Υπήρχε επισκοπή και υπάρχουν 3 γνωστά ονόματα επισκόπων από την πόλη αυτή,
1) Ο Εύπειθος ο οποίος συμμετείχε στην σύνοδο της Χαλκηδόνος
το 451 μ.Χ.,
2) Ο Θεόπεμπτος στην συμμετείχε στην σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως το 692 μ.Χ., και
3) Ο Γρηγόριος συμμετείχε στην σύνοδο της Νικαίας το 787 μ.Χ..
– Οθωμανοί
Μετά την κατάκτηση της ανατολικής Μ. Ασίας , οι τουρκικές φυλές επεκτάθηκαν μέχρι τη νοτιοδυτική Μ. Ασία στα τέλη του 11ου αιώνα.
Η Στρατονικία κατοικήθηκε συνεχώς κατά την περίοδο των Πριγκιπάτων (14ος-15ος αιών.)
Με την πάροδο του χρόνου τέθηκε υπό τον έλεγχο της οθωμανικής διοίκησης
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ
Κατά τα γραπτά του Κικέρωνα ήταν οι :
– Μένιππος
Ο Μένιππος ήταν διάσημος ρήτορας της εποχής με καταγωγή από την πόλη.
Ο Μένιππος της Στρατονικείας, έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ.), με επώνυμο Catocas , γεννήθηκε από την Καραϊκή , γεννημένος στην πόλη της Στρατονίκειας
. Ήταν ο πιο επιτυχημένος ρήτορας της εποχής του σε όλη την Ασία (79 π.Χ.). , Ο Κικέρων που τον είχε μαθητή και τον άκουσε, τον βάζει σχεδόν σε επίπεδο με τους ρήτορες της Αττικής.
– Δράκων
Από τη Στρατονίκεια καταγόταν ο επιφανής γραμματικός Δράκων ο Στρατονικεύς (περίπου 170-90 π.Χ.).
Ηταν σύγχρονος ή λίγο παλιότερος του Διονυσίου του Θρακός.
Στο λεξικό της Σούδας αναφέρονται τίτλοι έργων του Δράκοντος.
Σε κώδικα του 16ου αιώνα μ.Χ. περιέχεται πραγματεία με τίτλο «Δράκοντος Στρατονικέως περὶ μέτρων ποιητῶν», η οποία όμως δεν είναι γνήσιο έργο του Δράκοντος αλλά συμπίλημα του Έλληνα λογίου Ιάκωβου Διασωρίνου, γραμμένο μετά το 1526.
– Μητρόδωρος
Ο Μητρόδωρος ήταν μαθηματικός και επικούρειος φιλόσοφος του 2ου αιώνα π.Χ., Το πλήθος των μαθητών του ήταν τεράστιο κι όσοι έρχονταν σ΄ αυτόν έμειναν γοητευμένοι και δεν τον πρόδιδαν ποτέ, τον Επίκουρο εκτός μόνο από τον Μητρόδωρο τον Στρατονίκη, ο οποίος τάχα δεν άντεξε την υπεροχή του Επίκουρου και μεταπήδησε στη σχολή του Καρνεάδη.]
– Αριστέας
Ο Αριστέας ο Στρατονικεύς (1ος αιώνας μ.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας ολυμπιονίκης από τη Στρατονίκεια ο οποίος αναδείχτηκε ολυμπιονίκης στα αγωνίσματα της πάλης και του παγκρατίου την ίδια ημέρα κατά στους
198ους Ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητος το 13 μ.Χ.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ
. Η πόλη της Στρατονίκειας ήταν χτισμένη με το Ιπποδάμειο σύστημα πολεοδομίας, στην Ελληνιστική Περίοδο και σχέδιο που διατηρήθηκε και στις επεκτάσεις ή επανακατασκευες στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορική περίοδο
Είναι γνωστό ότι σε όλη την ιστορία η Στρατονικία υπέφερε από πολλούς σεισμούς και ξαναχτίστηκε πολλές φορές
– Οχυρωματικά τείχη
Τα σύνορα της Στρατονικείας είναι γνωστά, χάρη στα οχυρωματικά τείχη (μήκους περίπου 3600 μ.) Και το μέγεθος της πόλης μπορεί εύκολα να προσδιοριστεί..
– Γυμνάσιο
Το Γυμνάσιο χτίστηκε κοντά στο βόρειο τείχος στα νοτιοδυτικά της βόρειας πύλης της πόλης το 2ο τέταρτο του 2ου αιώνα π.Χ. Η βόρεια πλευρά που σχηματίζει τη στενή πρόσοψη έχει πλάτος 105 μ. Το συνολικό μήκος του κτιρίου εκτιμάται σε 267 m. Ως εκ τούτου, είναι το μεγαλύτερο γνωστό γυμνάσιο από την αρχαία περίοδο.
– Το βουλευτήριο,
Το βουλευτήριο, που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, χτίστηκε στην ανατολική-δυτική κατεύθυνση και έχει ορθογώνιο σχέδιο.
Με βάση τα αρχιτεκτονικά στοιχεία και τη διακόσμηση, το κτίριο χρονολογείται από το δεύτερο μισό του 1ου αιώνα π.Χ.
– Το θέατρο
Το θέατρο χτίστηκε σε μια φυσική πλαγιά του λόφου Kadikule στο νότιο τμήμα της πόλης. Ο ελληνορωμαϊκός τύπος θεάτρου είναι μια από τις γνωστές κατασκευές που χρονολογούνται από την ελληνιστική περίοδο. Με βάση τις εκτιμήσεις μέχρι σήμερα τα απομεινάρια του, πρέπει να έχει φιλοξενήσει περίπου 12.000 άτομα.
– Αυτοκρατορικός ναός Αυγούστου
Το Augustus-Imperial Temple βρίσκεται στην πάνω βεράντα νότια του θεάτρου και δίνει την εντύπωση ότι σχεδιάζεται μαζί με το θέατρο.
Ο περιφερειακός ναός είναι Ιωνικής τάξης.
Με βάση τα αρχιτεκτονικά του τμήματα, χρονολογείται από την Πρώιμη Αυτοκρατορική Περίοδο.
– Ρωμαϊκό λουτρό
Το ρωμαϊκό λουτρό 1, που κατασκευάστηκε τον 2ο αιώνα μ.Χ., είναι ένα από τα τρία λουτρά στη Στρατονικιά που υποδεικνύεται από τις επιγραφές.
Το κτίριο, που κατασκευάστηκε στον άξονα Βορρά-Νότου, έχει συμμετρικό σχέδιο ως μέρος της παράδοσης της Καραϊβικής.
Αποτελείται από:
apoditerium(Στην αρχαία Ρώμη, το αποδυτέριο ήταν η κύρια είσοδος στα δημόσια λουτρά, αποτελούμενη από ένα μεγάλο αποδυτήριο με καμπίνες ή ράφια όπου οι πολίτες μπορούσαν να αποθηκεύουν ρούχα και άλλα αντικείμενα στην διάρκεια του μπάνιο τους .
frigidarium (Το frigidarium είναι μια μεγάλη κρύα πισίνα στα ρωμαϊκά λουτρά. )
tepidarium ( Το tepidarium ήταν η αίθουσα του χλιαρού λουτρού και χρησιμοποιούνταν σαν προπαρασκευαστικό στάδιο πριν τον οίκο του θερμού λουτρό) και
τουλάχιστον 6 αίθουσες εξυπηρέτησης, τα οποία είναι συμμετρικά οργανωμένα.
– Η βόρεια πύλη της πόλης
Η βόρεια πύλη της πόλης που βρίσκεται στο βόρειο οχυρωματικό τείχος είναι όπου ο ιερός δρόμος που ξεκινούσε από το ιερό της Λαγινίας Εκάτης έφθανε στην πόλη .
Η βόρεια πύλη της πόλης έχει μνημειώδη τοξωτή είσοδο και στις δύο πλευρές. Ανάμεσα στις δύο εισόδους που βλέπουν στην πόλη υπάρχει μια Μνημειακή Κρήνη με ημικυκλικές πισίνες διακοσμημένες με κολόνες και αγάλματα δύο επιπέδων με κορινθιακή σειρά.
– Ο ιερός δρόμος
Η Ιερά Οδός της Στρατονίκειας Καρίας, που ξεκινά από την πύλη εισόδου, περνά μέσα από την νεκρόπολη και φτάνει στην ιερή περιοχή του ναού της Εκάτης, είχε φάρδος 10 μ.!), Η πόλις είχε και αποχετευτικό σύστημα.
Η Κιονοστοιχία της Βόρειας οδού
Ο δρόμος με τις κολόνες πλάτους 8,70 μέτρων .,
Ξεκινά από το νότιο μεσαίο τμήμα της ανοιχτής περιοχής μπροστά από τη βόρεια πύλη της πόλης και συνεχίζει προς το κέντρο της πόλης.
Μπροστά από την πύλη υπάρχει ένας ανοιχτός χώρος πλάτους 42 μέτρων που περιβάλλεται από 8 μνημειακές κορινθιακές κολόνες και υπάρχουν καταστήματα στα δυτικά. Ήταν ένας τόπος συγκέντρωσης για ανθρώπους που μπήκαν στην πόλη και εκείνους που ήρθαν από την πόλη για να χρησιμοποιήσουν τη βρύση.
Κτήρια από την αρχαιότητα δείχνουν ότι η πόλη ήταν ένα ζωντανό, πλούσιο και ενεργό κέντρο.
Οι επιγραφές
Στην πόλη βρεθήκαν πολλές και σημαντικές επιγραφές σε ελληνικά, λατινικά και οθωμανικά που παρέχουν πληροφορίες για κοινωνικά και οικονομικά γεγονότα από διαφορετικές περιόδους.
.ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ
Η Στρατονίκεια έκοψε νομίσματα από την εποχή της επανιδρύσεως της μέχρι και την εποχή του αυτοκράτορα Γαλλιηνού (μέσα του 3ου αι. μ.Χ.).
Από την νομισματοκοπία της διεσώθησαν νομίσματα, αργυρά και χάλκινα, του 1ου και 2ου π. X. αιώνος και των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων.
Τα πρώτα φέρουν επί της μιας όψεως την κεφαλή της Εκάτης δαφνοστεφή και υπ’ αυτήν μηνίσκο ή κεφαλή Διός, επί της άλλης, την λέξιν ctpaτονικεων ή τά γράμματα CT (C-Τ) και όνομα άρχοντος με εικόνα Νίκης ή αετού ή Πηγάσου.
Τα νομίσματα των ρωμαϊκών χρόνων γράφουν την λέξιν «στρατονικεων», μέ διάφορες άλλες επιγραφές και διαφόρους τύπους, εκ των οποίων επικρατέστεροι του Χρυσαορέως Διός, της Εκάτης, του Πηγάσου, της Νίκης και του Βελλεροφόντη να κρατά τον Πήγασο από το χαλινάρι (αυτό δείχνει σχέση με την Κόρινθο). Εκάτης, του Πηγάσου, της Νίκης και του Βελλεροφόντη να κρατά τον Πήγασο από το χαλινάρι (αυτό δείχνει σχέση με την Κόρινθο).
Ο ΟΙΚ.ΣΗΜΕΡΑ
Επί των ερειπίων της Στρατονικείας έχει κτισθεί η τουρκική κωμόπολις Εσκή Χισάρ / Eskihisar, στο κέντρο της οποίας σώζονται τα ερείπια μεγαλοπρεπούς οικοδομήματος, το οποίο πιστεύεται ότι ήταν το βουλευτήριο ή ο τάφος του Φιλεταίρου.
Η αρχαιολογική περιοχή άρχισε να μελετάται για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα. Στο χωριό του Εσκιχισάρ υπάρχει μουσείο με αρχαιολογικά ευρήματα, κυρίως από την ρωμαϊκή εποχή. Ξεχωρίζει όμως ένα Μυκηναϊκό κύπελο το οποίο βρέθηκε στην περιοχή και χρονολογείται από τον 12ο-11ο αιώνα π.Χ.,
Η περιοχή είναι σήμερα είναι επιβαρυμένη περιβαλλοντολογικά από την παρουσία λιγνιτωρυχείου γύρω από αυτή
