Γράφει η Μάρθα Στ. Καπλάνογλου:
Στην Ελλάδα απαντά αυτοφυές το είδος Paliurus spina christi ή Paliurus aculeatus, θάμνος ύψους 2-3 μέτρων, κοινώς γνωστός, ως Παλέουρος ή Παλιούρι.
Το Paliurus spina-christi είναι το είδος που απαντά στην περιοχή της Μεσογείου, νοτιοδυτικά αυτής και στην Κεντρική Ασία, από την Ισπανία και το Μαρόκο έως το Ιράν και το Τατζικιστάν. Τα στελέχη και τα κλαδιά των αγκαθιών των Παλιουριών είναι εύκαμπτα και άτριχα.
Η ευελιξία έκανε το αγκάθι τους ιδανικό, για να συνδεθεί σε ένα στεφάνι αγκαθιών Από το γεγονός αυτό προέρχεται η φήμη από τους αρχαίους χρόνους, ότι το παλιούρι με τα ακανθώδη κλαδιά χρησιμοποιήθηκε για να φτιάξουν το αγκάθινο στεφάνι του Χριστού πριν από τη σταύρωση, εξ ου και το επιστημονικό όνομα του φυτού (Paliurus spina-christi) ή το αγκάθι του Χριστού
. Έχει φαρμακευτικές ιδιότητες και η χρήση του φυτού επιβεβαιώνεται από τον πέμπτο αιώνα π.Χ. .
Για τον Πλίνιο είναι ένα δέντρο από την Κυρηνία, που ονομάζεται paliurus από το όνομα μιας αρχαίας πόλης, στη Μαρμαρίτσα..
Το όνομά του, στα εβραϊκά, είναι Shamir·το ίδιο όνομα δείχνει ένα μυθικό όργανο που χρησιμοποιείται, για να χαράξει πέτρα.
ΤΑ ΠΑΛΙΟΥΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ
— Διαχωριστικό συνόρων αμπελιών
Τα παλιούρια στην Κοζάνη ήταν γνωστά από παλιά και παρά το γεγονός, ότι μπορούσαν να τα καταστρέψουν, γιατί φυτρώναν στα σύνορα των αγρών ή των αμπελιών, αφού με τα αιχμηρά αγκάθια τους, δημιουργούσαν προβλήματά. Τα αφήναν, όμως, γιατί με το τείχος που δημιουργούσαν, προστάτευαν τα κτήματα, από ανεπιθύμητους επισκέπτες. Καταφύγιο θηραμάτων
Οι συστάδες των παλιουριών ήταν πολλές φορές και καταφύγια θηραμάτων, όπου τα αναζητούσαν οι κυνηγοί, που παλιότερα δεν ήταν και λίγοι στην Κοζάνη.
Μάλιστα, υπάρχει και ένα μικρό τραγούδι, που το έλεγαν στα παιδιά και πολύ πιθανόν να έχει βλάχικη προέλευση, καθώς υπάρχει παρόμοιο, στη βλάχικη παράδοση:
“ Τσιντό, μωρέ τσιντό, το φουστάνι σου κοντό,
λιούρια, παλιούργια, η Πανάιω μες στ’ αχούρια”
Σύμφωνα με το λεξικό του Χρ. Χριστοδούλου, “ Τα κουζιανιώτ’κα”, η παλιουρά είναι ο αγκαθωτός θάμνος, ενώ τα παλιούργια είναι τα αγκάθια της παλιουράς, αλλά και γενικότερα, τα παλιά πράγματα.
ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΙΣΗ
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Angiosperms)
Ομοταξία: Ευδικοτυλήδονα (Eudicots)
Υφομοταξία: Παλίουρος (Paliureae)
Τάξη: Ραμνώδη (Rosales)
Οικογένεια: Ραμνίδες (Rhamnaceae)
Γένος: Παλίουρος (Paliurus)
Ειδος Paliurus spina – christi
Paliurus hemsleyanus Rehder ex Schirarend & Olabi (Νότια Κίνα)
Paliurus orientalis (Franch.) Hemsl. (Κεντρική Κίνα)
Paliurus ramosissimus (Lour.) Poir. (Ανατολική Ασία)
Μύλος Paliurus spina-christi .
Ο Παλίουρος κοινώς Παλιούρι, επίσημη Λατινική ονομασία: Paliurus, είναι γένος ανθοφόρων Αγγειόσπερμων Δικότυλων φυτών, που ανήκει στην τάξη Ραμνώδη, οικογένεια Ραμνίδες (Rhamnaceae).
Περιλαμβάνει 6-8 είδη ενδημικών αγκαθωτών φυλλοβόλων θάμνων ή μικρών δέντρων τα οποία είναι ιθαγενή των περιοχών που εκτείνονται από τη νότια Ευρώπη έως την ανατολική Ασία στην Ιαπωνία και Ταϊβάν. Ορισμένα είδη καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά.
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
–Φυτό
Το Paliurus spina-christi είναι ένας θάμνος, πολυετής και φυλλοβόλος, έχει συνηθως ύψος 3 έως 6 μέτρα γίνεται και μικρό δέντρο ύψους 3-15 , με φλοιό σταχτωπό, σκληρό και βαρύ ξύλο,
— Κλαδιά
Οι βλαστοί σχηματίζουν αλλεπάλληλες γωνίες, αντίθετης φοράς, με ένα φύλλο και δύο μυτερά αγκάθια, έξω από κάθε σύνδεσμο ·έχει, δε, πολύ εύκαμπτους κλαδίσκους – Αγκάθια Τα αγκάθια εμφανίζονται σε ζεύγη αγκαθιών άνισου μήκους. Το μακρύτερο έχει μήκος περίπου μια ίντσα.
— Φύλλα
Το φυτό είναι φυλλοβόλο, αν και υπάρχουν ορισμένες ποικιλίες, που είναι αειθαλείς, με ωοειδή φύλλα, μήκους 2-10 εκ. και πλάτους 1,7 εκ., γυαλιστερά πράσινα, με τρεις εμφανείς φλέβες στη βάση και ένα ολόκληρο ή αμβλύ οδοντωτό περιθώριο.
— Άνθη
Έχει πολύ μικρά, κίτρινα άνθη, ερμαφρόδιτα σε μασχαλιαίες ταξιανθίες. Η άνθηση του φυτού ξεκινά από τον Ιούλιο έως τον Αύγουστο.
Μερικές φορές ανθίζει ξανά το φθινόπωρο
— Καρποί
Ο καρπός είναι ένα ξηρό ξυλώδες καρύδι, με κέντρο μια κυκλική διάμετρο 1-3 εκ., μέσα στο οποίο βρίσκονται οι ωοειδείς, καφέ, σπόροι.
— Ρίζες
Έχει ισχυρό ριζικό σύστημα, με εντονότατη παραβλαστικότητα
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΦΥΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
— Υψόμετρο
– Φυτά Παλιουριού συναντούμε από τα πεδινά μέρη μέχρι και υψόμετρο, που ξεπερνά τα 3000 μέτρα. Φυσικά, ο πληθυσμός τους μειώνεται, με σταθερό ρυθμό, όσο προχωρούμε ψηλότερα
— Αντοχή στο κρύο
Το Paliurus spina-christi είναι ένα μέτρια ψυχρό ανθεκτικό φυτό για τα πεδινά και ημιπεδινα μέρη στην Μακεδονία, ικανό να αντέξει για μικρές περιόδους, με θερμοκρασίες έως περίπου
-15 ° C, όταν βρίσκεται σε πλήρη αδράνεια.
Η αντοχή αυτή διαφοροποιείται ανάλογα με την κλιματική ζώνη που βρίσκονται τα φυτά. Ανάλογα με την κλιματική ζώνη, που βρίσκονται ,μπορούν να αντέξουν και σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, π.χ. στην 5η ζώνη, που βρίσκεται προς τον βορρά αντέχει έως -23,3 °C, στην 7η στους -12,2° C, στην 10η ζώνη ,που είναι σε ζεστά μέρη -4,4° C,
— Ηλιοφάνεια
Προτιμά τις ηλιόλουστες θέσεις. Μπορεί να αναπτυχθεί σε ημι-σκιά (ελαφρά δάση) ή χωρίς σκιά.
— Έδαφος
Είναι κατάλληλο για: ελαφρά (αμμώδη), μεσαία (αργιλώδη) και βαριά (πηλό) . Κατάλληλο pH: όξινα, ουδέτερα και βασικά (αλκαλικά)
Αναπτύσσεται καλά σε ξηρά εδάφη και, όταν καθιερωθεί, είναι ανθεκτικό στην ξηρασία.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Ορισμένα είδη παλιουριού καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά.
Συνηθισμένη είναι η φύτευση τους ή η περιποίηση φυτών, που ξεφυτρώνουν από μονα τους, για να χρησιμοποιηθούν ως φράκτες στα όρια των κτημάτων, με την προϋπόθεση, ότι η ανάπτυξη παρακολουθείται, έτσι ώστε, να μην ξεφύγουν και δημιουργήσουν προβλήματα σε ωφέλιμες καλλιέργειες.
— Πολλαπλασιασμός
Ο πολλαπλασιασμός μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους: σπόρο , μοσχεύματα ξύλου, μοσχεύματα ρίζας
* Με σπόρο
Οι σπόροι έχουν καλή βλαστικότητα
Σπέρνεται καλύτερα, μόλις ωριμάσει, σε ειδικές θήκες σπορόφυτων και έπειτα μεταφέρεται στο θερμοκήπιο
Μουλιάστε τα σε κρύο νερό, αφήστε το να παραμείνει σε νερό για 24 ώρες.
Διαστρωμάτωση: ψυχρή στρωματοποίηση για 30 ημέρες.
Σπέρνετε τους σπόρους σε βάθος 0,6 εκ, σφίξτε το χώμα, καλύψτε το στρώμα των σπόρων.
Τα σπορόφυτα, όταν δημιουργήσουν 4 φύλλα, μπορούν να μεταφυτευτούν σε γλάστρες. Στις αρχές του καλοκαιριού μεταφυτεύονται στους επιθυμητούς χώρους.
** Με μοσχεύματα ξύλου
Μοσχεύματα από ημιώριμο ξύλο, τοποθετούνται, στα μέσα του καλοκαιριού, σε ένα πλαίσιο, για να ριζώσουν.
* Με μοσχεύματα ρίζας
Μοσχεύματα ρίζας μήκους 4 εκατοστών, τον Δεκέμβριο, κόβονται τοποθετούνται στο θερμοκήπιο. Υπάρχει συνήθως ένα καλό ποσοστό ριζοβολίας.
— Άρδευση
Ποτίζουμε τα φυτά, στο θερμοκήπιο, τόσο όσο να διατηρείται το έδαφος συνεχώς υγρό, χωρίς υπερβολές.
— Ζιζανιοκτονία
Το ίδιο το παλιούρι έχει τέτοια δύναμη, που επισκιάζει στην διάβα του τα άλλα φυτά και δεν χρειάζεται καμιά προσπάθεια κανείς να το προστατέψει, από ανεπιθύματα άλλα ζιζάνια, για να αναπτυχθεί .
— Συγκομιδή
Στην Ελλάδα, όπου, δεν υπάρχει συστηματική καλλιέργεια για φαρμακευτικούς σκοπούς,το φυτό συλλέγεται, από την άγρια φύση, για τοπική χρήση ως φάρμακο, αλλά και για τροφή.
Η ωρίμανση των καρπών πραγματοποιείται από τον Οκτώβριο έως τον Δεκέμβριο, ο καρπός είναι μια ξυλώδης κουκούλα με τη μορφή δίσκου με φλάντζα, διαμέτρου 2-3,5 εκ.
Στην Ευρώπη καλλιεργείται ως διακοσμητικό, όπου έχει μακρά ιστορία χρήσης, ως φράκτης.
Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΩΣ ΖΙΖΑΝΙΟ
Το φυτό, αν βρει τις κατάλληλες συνθήκες, μπορεί να απλωθεί σε μεγάλη έκταση και να δημιουργήσει προβλήματα στις καλλιέργειες, αλλά και στην πρόσβαση των ανθρώπων σε κάποιες περιοχές. Όταν ,μάλιστα, αναπτυχθεί πολύ, μέσα σε ρέματα, μπορεί να δημιουργηθούν πλημμυρικά φαινόμενα.
Οι λόγοι που του δίνουν μια επιθετικότητα στην ανάπτυξη είναι:
Αυξάνεται γρήγορα. Οι σπόροι είναι σε θέση να διασκορπιστούν σε μεγάλη απόσταση, μέσω του νερού, κατά τη διάρκεια των πλημμυρών και κατά μήκος των υδάτινων οδών. Οι άνθρωποι το μεταφέρουν με τα αυτοκίνητα και άλλα μέσα, σε εξαιρετικά μεγάλες αποστάσεις,Παράγει μεγάλο αριθμό σπόρων που έχουν καλή βλαστικότητα. Ένα δέντρο μπορεί να παράγει έως και 5.000 σπόρους το χρόνο, παραμένοντας βιώσιμοι αλλά αδρανείς, για χρόνια στο έδαφος. Τα αγκάθια καθιστούν δύσκολη, τη μηχανική εξάλειψη.
— Αντιμετώπιση
Στα ανοικτά κτήματα, όπου δεν υπάρχουν δέντρα η καταπολέμηση των βάτων επιτυγχάνεται με ειδικά ζιζανιοκτόνα και το κόστος τους είναι μικρό. Οι επεμβάσεις αυτές, όπου υπάρχουν χρήσιμα δέντρα απαγορεύονται.
Το κόστος ζιζανιοκτονίας είναι πολύ υψηλό, αν γίνει χειρωνακτικά, γιατί τα εργατικά κοστίζουν πολύ. Οι επεμβάσεις, με τα χορτοκοπτικά, στην περίπτωση των βάτων ,δεν είναι καθοριστική, γιατί οι βάτοι συνέχεια αναβλαστάνουν και αποτελούν πρόβλημα και για τις άλλες καλλιεργητικές εργασίες, όπως συγκομιδή καρπών, μετακίνηση παραγωγών και μηχανημάτων.
ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Οι καρποί περιέχουν μια σειρά από, ιατρικώς, δραστικές ενώσεις, όπως τανίνες, αλκαλοειδή, στερόλες και έναν αριθμό φλαβονοειδών, όπως η ρουτίνη, η ισοκεκετίνη, η κουερκετίνη-3-ρουτινοσίδη-7-ραμνοσίδη και η καμπεφερόλη-3-γλυκοσίδη
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ
Είναι βότανο γνωστό από την αρχαιότητα.
Το φυτό παρουσιάζει φαρμακευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται στη λαϊκή ιατρική, από τους αρχαίους χρόνους.
Για τα φύλλα, καθώς και την ρίζα του Παλιουριού, ο Γαληνός το αναφέρει ως φάρμακο των φυμάτων, και κατά των λίθων της ουροδόχου κύστεως.
Το Παλιούρι χρησιμοποιείται παραδοσιακά ως διουρητικό, αντιρευματικό, υποχοληστερολαιμικό και τονωτικό καθώς και σε φλεγμονή, διάρροια και χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια.
Το εκχύλισμα νερού και οι ενώσεις τους παρουσιάζουν αντιμικροβιακές, αντιβακτηριακές, αντιμυκητιασικές, υπολιπιδαιμικές και αντιοξειδωτικές δράσεις
— Ο καρπός
Ως φαρμακευτικό φυτό, χρησιμοποιείται ο καρπός του θάμνου, ο οποίος περιέχει αλκαλοειδή και τανίνες και εκτιμάται κυρίως για τις αντιφλεγμονώδεις και αντισηπτικές, αντισπασμωδικές, αποχρεμπτικές, στυπτικές και διουρητικές ικανότητές του.
Το αφέψημα των ξηρών καρπών καταναλώνεται για :
Άσθμα – Βήχα -Διάρροια – Υπέρταση-Καθαρισμό του αίματος σε φλεγμονές.
Θεωρείται ότι έχει καθαρτικό αποτέλεσμα στο παχύ έντερο, ενώ καταπολεμά την παραμορφωμένη αρθρίτιδα – γι ‘αυτό καταναλώνεται,συχνά, από τους ηλικιωμένους.
Εξωτερικά, φαίνεται να βοηθάει ιδιαίτερα στη θεραπεία εστιών εκζέματος χάρη στην αντιφλεγμονώδη δράση του. και ακόμη για τη θεραπεία προβλημάτων του δέρματος, όπως λειχήνες,
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε για την μείωση της χοληστερόλης, αλλά και ως διουρητικό και αντιυπερτασικό
–Ρίζες
Τις ίδιες θεραπευτικές ιδιότητες, υποστηρίζεται ότι διαθέτουν και οι ρίζες του θάμνου, κυρίως για το ουροποιητικό σύστημα,
— Άλλες φαρμακευτικές χρήσεις
Δυσκοιλιότητα , Πέτρα στα νεφρά ,Υπερπλασία του προστάτη.
— Συνδυασμός με άλλα βότανα
Το παλιούρι συνδυάζεται άψογα με τον κοινό λιναρόσπορο, το τίλιο, την πρίμουλα, το πεντάνευρο, τη σάλβια και την άγρια μολόχα, σε περιπτώσεις άσθματος και (οξείας) βρογχίτιδας.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Έχει παρατηρηθεί ότι η επαφή του βοτάνου με τα μάτια ή το δέρμα δημιουργεί προβλήματα .
Ακόμη, η κατάχρηση μπορεί να προκαλέσει κοιλιακό άλγος,φουσκάλες και ερεθισμό στο στόμα ,και τον λαιμό και εμετούς.
Δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες για ανεπιθύμητες ενέργειες ,σε κάθε περίπτωση ,δεν πρέπει να το χρησιμοποιούν για ιατρικούς σκοπούς έγκυες ή θηλάζουσες μητέρες ούτε μικρά παιδιά.
Αν ο ασθενής ακολουθεί μια θεραπεία με διάφορα φάρμακα, θα πρέπει να έρθει σε επαφή με τον γιατρό του ,για πιθανή αλληλοεπίδραση από σύγχρονη λήψη φαρμάκου και βοτάνου.
ΧΡΗΣΕΙΣ
— Bρώσιμα φρούτα
Τα φρούτα είναι βρώσιμα (βρώσιμα), με γεύση αποξηραμένου μήλου.
Τρώγονται ωμά ή αποξηραμένα για μελλοντική χρήση. Ο ξυλώδης καρπός διάμετρο έως 30 mm
— Καφές
Τα ψητά και αλεσμένα φρούτα είναι υποκατάστατο του καφέ.
— Τσάι
Η έγχυση των φρούτων δίνει ένα διουρητικό τσάι από βότανα, για την εξάλειψη του ουρικού οξέος, με υπογλυκαιμικές ιδιότητες.
— Καλλυντικά
Από τα φύλλα, λαμβάνεται ένα καλλυντικό παρασκεύασμα, που μειώνει τη λιπαρότητα του δέρματος.
— Ενάντια στη χοληστερόλη
Η μέτρια περιεκτικότητα σε λιπαρά οξέα Ωμέγα 3-6 το καθιστά πολύτιμο βοήθημα στην καταπολέμηση της περίσσειας χοληστερόλης στο αίμα και είναι επικουρικό σε όλες τις φλεγμονώδεις διαδικασίες γενικά. Επίσης, είναι εξαιρετικό κατά της προστατίτιδας.
— Μελισσοκομία
Από τα άνθη του, οι μέλισσες παράγουν ένα εξαιρετικό, πολύ σπάνιο μέλι ,
— Η χρήση των κλαδιών για διατήρηση σταφυλιών και τομάτας.
Στη Ρουμανία τα πιο γερά και ευθεία κλαδιά, με ανθεκτικά δευτερεύοντα κλαδιά, χρησιμοποιήθηκαν για να κρεμάσουν τσαμπιά σταφυλιών και τσαμπιά ντομάτας, που πρέπει να διατηρηθούν για το φθινόπωρο και τους πρώτους χειμερινούς μήνες, σε προστατευμένες περιοχές. .
— Φράκτες
Τα παλιούρια χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν, σε ορισμένες ιταλικές περιοχές, για να κάνουν αδιαπέραστους φράκτες ( φράκτης Marruca ) και για περίφραξη πεδίων, για την άμυνα ενάντια στη βοσκή βοοειδών. Λόγω των αγκαθιών και της πυκνής συνένωσης των κλαδιών, ο φράκτης Marruca αποτέλεσε ένα σχεδόν αδιαπέραστο φράγμα.
— Οικολογία
* Φωλιές πουλιών
Πυκνές συστάδες φυτών ή θάμνων (πολλές φόρες από παλιούρια )που δημιουργούταν στα σύνορα αγροκτημάτων, μπορεί να δημιουργούνταν από τα πουλιά, για φώλιασμα, για κούρνιασμα ή για να κρυφτούν. Η ύπαρξη πλούσιας και άναρχης βλάστησης και μάλιστα με φυτά, σαν τα παλιούρια, με πολλά αιχμηρά αγκάθια εμπόδιζαν τους εχθρούς των πουλιών να τα πλησιάσουν και να καταστρέψουν τις φωλιές τους, τρώγοντας τα αυγά τους ή ακόμη και τα ίδια.
** Τροφή πεταλούδων
Τα είδη Paliurus χρησιμοποιούνται ως φυτά, για τροφή. από τις προνύμφες ορισμένων ειδών Lepidoptera , συμπεριλαμβανομένων των ανθρακωρύχων Bucculatrix B. albella (τρέφονται αποκλειστικά με P. spina-christi ), B. paliuricola (τρέφονται αποκλειστικά με Paliurus spp. ) Και το B. turatii ( τρέφεται αποκλειστικά με P. Aculeatus ).
