Γράφει η Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Τ. Γεωπόνος:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η πικραγγουριά (Ecballium elaterium, Εκβάλλιον το ελατήριο) είναι φυτό της οικογένειας των κολοκυνθοειδών, συγγενικό φυτό με την κολοκυθιά, την αγγουριά και την καρπουζιά.
Είναι έρπον ετήσιο φυτό, το οποίο είναι αυτοφυές στη Μεσόγειο.
Το συναντούμε στις άκρες των δρόμων, σε κατολισθήσεις, σε χέρσα εδάφη, σε χαμηλό και μέσο υψόμετρο, επίσης έχει προσαρμοστεί και σε άλλες περιοχές στις οποίες εισήχθη ως καλλωπιστικό.
Το φυτό είναι δηλητηριώδες, όμως χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς από την αρχαιότητα.
Η πικραγγουριά εντυπωσιάζει για το τρόπο διασποράς των σπόρων της !!!
Οι ώριμοι καρποί γεμίζουν με υγρό υπό πίεση, και όταν ερεθίζονται μηχανικά, είτε από τον άνεμο, είτε από κάποιο ζώο ή άνθρωπο που περνά και τους αγγίζει, εκρήγνυνται, εκτινάσσοντας τους σπόρους. Έχουν βρεθεί σπόροι ακόμη και σε απόσταση 14 μέτρων από το σημείο “έκρηξης” του καρπού.
ΤΟ ΦΥΤΟ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ
Στην Κοζάνη το φυτό της πικραγγουριάς το συναντούσαν ως ζιζάνιο μέσα στις αυλές τους και στο σκάλισμα το απομάκρυναν, πριν μεγαλώσει και δημιουργήσει προβλήματα στα φυτά που καλλιεργούσαν, με την ανταγωνιστική του δράση.
Όσα ξέφευγαν από την προσοχή τους και μεγάλωναν, παράγοντας καρπούς που έμοιαζαν με μικρά αγγουράκια γινόταν παιχνίδι στα χεριά των παιδιών, που χαιρόταν, πιέζοντας τους να πετάγονται οι σπόροι.
Μάλιστα ,οι πιο ζωηροί έβρισκαν ευχαρίστηση να κατευθύνουν στα πρόσωπα των κοριτσιών , δημιουργώντας πολλές άφορες ελαφρά δερματικά προβλήματα με τις ”εξυπνάδες” τους .
Στην δεκαετία του 50 είχε γίνει πολύ μεγάλος ντόρος για τις φυτοφαρμακευτικές ιδιότητες αυτού του φυτού. Υποστήριζαν ότι η πικραγγουριά«θεράπευε» τον καρκίνο , και έτσι,χιλιάδες απελπισμένοι άνθρωποι την αναζητούσαν πιστεύοντας ότι θα λύσουν το πρόβλημα τους.
Φυσικά, τα νέα έφθασαν και στην Κοζάνη …. Το 1952 ετοιμοθάνατοι καρκινοπαθείς σε ολόκληρη την Ελλάδα έφευγαν μαζικά από τα νοσοκομεία και έτρεχαν στα βουνά, για να μαζέψουν ρίζες πικραγγουριάς.
Πίστευαν, ότι πίνοντας το αφέψημα του φυτού, θα νικούσαν τον καρκίνο.
Όλο αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, το παιχνίδι των παιδιών, αλλά και το ενοχλητικό ζιζάνιο, να γίνει περιζήτητο.
Η συνέχεια, βέβαια, διέψευσε τις ελπίδες, αφού η αναποτελεσματικότητα του και οι παρενέργειες από την ανεξέλεγκτη χρήση δημιούργησαν νέα προβλήματα χωρίς να δώσει τις λύσεις,που περίμεναν οι ασθενείς .
Μετά την χρήση του αφεψήματος της πικραγγουριάς, υπήρξαν, δυστυχώς και θάνατοι
ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Ecbalium elaterium και ανήκει στην οικογένεια των Κολοκυνθωδών.
Λατινικά συνώνυμα του είναι Momordica elaterium, Ecbalium cumunis sytvestris asinus dictus.
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Υφομοταξία: Διλληνιίδες (Dilleniidae)
Τάξη: Ιώδη (Violales)
Οικογένεια: Κολοκυνθοειδή (Cucurbitaceae)
Γένος: Εκβάλλιον (Ecballium) A. Rich.
Είδος: Πικραγγουριά Ecballium elaterium
Το επιστημονικό όνομά E. elaterium, το φυτό το πήρε, επειδή όταν κάποιος αγγίξει τους ώριμους καρπούς, αυτοί ανοίγουν και οι σπόροι εκτοξεύονται παντού .
Στη χώρα μας το συναντούμε με τα ονόματα: Πικραγγουριά, Αγριαγγουριά, Γαιδουραγγουριά, Πεταχτούλα, Κοπραγκουρά και Εκβάλιον.
Στην Κρήτη τα αποκαλούν ακόμη Αγριγιαγγουργιά, Δραγγουργιά ή Πικραγγουριά. ριγιαγγουργιά.
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
-Το φυτό
Είναι φυτό πολυετές, αυτοφυές, που μπορεί να φτάσει το 1 μέτρο ύψος, ελαφρώς σαρκώδες
– Φύλλα
Έχει χοντρά φύλλα σε σχήμα καρδιοειδές ή τριγωνικό. — Βλαστοί Έχει έρποντες βλαστούς.
— Άνθη
Κάνει έντονα κίτρινα μονόοικα άνθη, δηλαδή τα άνθη είναι, είτε αρσενικά είτε θηλυκά, αλλά υπάρχουν δύο άνθη πάνω στο φυτό.
Τα αρσενικά έχουν 5 πέταλα (βγαίνουν το καλοκαίρι σε μικρά τσαμπιά), ενώ τα θηλυκά βγαίνουν στο τέλος μιας μακριάς ουράς Η ανθοφορία του διαρκεί από τον Ιούνιο μέχρι το Αύγουστο.
Το φυτό μπορεί να αυτογονιμοποιηθεί.
— Καρποί .
Χαρακτηριστικοί είναι οι κυλινδρικοί καρποί, μήκους περίπου 3 εκατοστών,Οι καρποί καλύπτονται από τριχίδια.
— Ρίζα
Έχει ξυλώδη ρίζα.
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥΣ
— Έδαφος:
Κατάλληλο για: ελαφρά (αμμώδη), μεσαία (αργιλώδη) και βαριά (πηλό) εδάφη, προτιμά καλά στραγγιζόμενα εδάφη και μπορεί να αναπτυχθεί καλύτερα σε ένα πλούσιο έδαφος . Κατάλληλο pH: όξινα, ουδέτερα και βασικά (αλκαλικά) εδάφη. Προτιμά ξηρό ή υγρό έδαφος.
— Ηλιοφάνεια
Δεν μπορεί να αναπτυχθεί στη σκιά. Απαιτεί ηλιόλουστη θέση
–Κλίμα:
Είναι ένα φυτό, κυρίως μεσογειακών κλιμάτων και μπορεί να καλλιεργηθεί μόνο σε εξωτερικούς χώρους στις ήπιες περιοχές της εύκρατης ζώνης. Οι ρίζες είναι πολύ πιο σκληρές και μπορούν να ανεχθούν αρκετούς βαθμούς παγετού, αλλά τα φυτά δεν επιβιώνουν σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Καθώς ο σπόρος ωριμάζει, αυτή η πίεση αναγκάζει τον καρπό να σπάσει, εκρηκτικά,από το φυτό, εκτοξεύοντας τον σπόρο του, σε σημαντική απόσταση προς την αντίθετη κατεύθυνση
Η πικραγγουριά έχει ιστορία καλλιέργειας, για χρήση ως φαρμακευτικό φυτό, αν και, προς το παρόν δεν καλλιεργείται καθόλου.
Μερικές φορές καλλιεργείται για ιατρική χρήση και μερικές φορές καλλιεργείται σε κήπους ως καλλωπιστικό φυτό.
–Πολλαπλασιασμός
Η αναπαραγωγή του φυτού γίνεται με σπόρους .Η σπορά γίνεται νωρίς την άνοιξη, σε πλούσιο εδαφικό υπόστρωμα σε θερμοσπορείο. Τοποθετήστε 2 – 3 σπόρους ανά γλαστράκι και αραιώστε, αργότερα, αφήνοντας το ισχυρότερο φυτό.
Ο σπόρος φυτρώνει ,συνήθως σε 10 – 21 ημέρες, στους 25 ° C
Τα φυτά ποτίζονται, συνήθως, δύο φορές την ημέρα. Όταν επιτευχθεί το κατάλληλο ύψος 90 – 100 εκατ., τα φυτά μεταφυτεύονται στο έδαφος.
Τα σπορόφυτα μεταφυτεύονται, μετά τους τελευταίους αναμενόμενους παγετούς.
— Ανθοφορία- Γονιμοποίηση
Είναι ανθισμένο από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο και οι σπόροι ωριμάζουν από τον Αύγουστο έως τον Σεπτέμβριο.
Το είδος είναι μονόβιο (τα μεμονωμένα λουλούδια είναι είτε αρσενικά είτε θηλυκά, αλλά και τα δύο φύλα μπορούν να βρεθούν στο ίδιο φυτό) και επικονιάζονται από έντομα. Το φυτό είναι αυτό-γόνιμο.
— Ασθένειες
Έχει αντοχή σε προσβολές από παράσιτα και ασθένειες
— Συγκομιδή
Τα πλήρως αναπτυγμένα, αλλά άγουρα φρούτα συγκομίζονται, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, αφήνονται σε δοχεία έως ότου αποβληθεί το περιεχόμενο και στη συνέχεια ο χυμός ξηραίνεται για μελλοντική χρήση
ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Όλα τα μέρη του βοτάνου έχουν γεύση πικρή και δυσάρεστη. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, περιέχει μια αμυλώδη ουσία, μια εκχυλισματική ουσία, όχι καθαρτική, φυτικό λεύκωμα και διάφορα άλατα.
Το 1831 απομονώθηκε ένα κύριο συστατικό που ονόμασαν ελατηρίνη. Στην συνέχεια παρήχθη σε ακάθαρτη κατάσταση, ρητινώδη, απαλή, πράσινη και πολύ καθαρτική, με το όνομα ελατίνη. Ο χυμός που βγάζουν οι καρποί είναι εξαιρετικά πικρός και έντονος. Περιέχει τις ενεργές ουσίες ελατετρίνη, αλφαελατετρίνη, μπεταελατετρίνη, πικρά γλουκονικά και άλλα. Το τριτερπένιο της κουκουρμπιτακίνης Β,που περιεχει είναι το ενεργό αντιφλεγμονώδες συστατικό της πικραγγουριάς .
Από ιατρικής άποψη, το φυτό είναι κυρίως γνωστό για την υψηλή περιεκτικότητά του σε κορουμπιτακίνες, το οποίο μπορεί να παρέχει στο είδος διάφορες βιολογικές δραστηριότητες.
Η υψηλότερη συγκέντρωση κουκουρβιτακίνης βρίσκεται στα φρούτα, ακολουθούμενη από μίσχους και φύλλα.
Εκτός από τις κουκουρβιτακίνες, το είδος περιέχει άλλες σημαντικές ενώσεις, οι οποίες μπορούν επίσης να ενισχύσουν τις βιολογικές του δραστηριότητες.
Οι κουκουρμπιτακίνες έχουν ενοχοποιηθεί στο παρελθόν,ως τα τοξικά συστατικά των φυτών της οικογένειας των Κολοκυνθωδών (Cucurbitceae).
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Η πικραγγουριά χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα ως φάρμακο. Το αγγούρι ψεκασμού χρησιμοποιείται ως φαρμακευτικό φυτό για πάνω από 2.000 χρόνια, αν και έχει πολύ βίαιη επίδραση στο σώμα και προς το παρόν έχει μικρή χρήση στην σύγχρονη βοτανολογία
— Ο χυμός του φρούτου είναι αντιμικροβιακός, αντιφλεγμονώδης, αντιοξειδωτικός, αντιρευματικός, καρδιακός, κυτταροτοξικός και καθαριστικός.
— Στην λαϊκή ιατρική, οι ρίζες και οι καρποί χρησιμοποιούνται ως καθαρτικά, αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη. Χρησιμοποιήθηκε για τις νευραλγίες και τις αιμορροΐδες.
Μελέτες δείχνουν ότι έχει διάφορα ευεργετικά αποτελέσματα, όπως ότι αντιμετωπίζει τον τραυματισμό των πνευμόνων, που προκαλείται από σήψη.
— Η ουσία Cucurbitacin E που περιέχει διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για την πιθανή αντικαρκινική δραστηριότητα
Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία οιδήματος, που σχετίζεται με παθήσεις των νεφρών, ρευματισμούς, καρδιακά προβλήματα, έρπητα ζωστήρα και παράλυση.
Ως καθαρτικό, προκαλεί εκκένωση υγρών από τα έντερα
— Το φυτό χρησιμοποιείται, επίσης, παραδοσιακά, ως θεραπεία για ωτίτιδα,, ελονοσία, πονοκεφάλους και ρευματισμούς .
Αντιμετωπίζει ιγμορίτιδα, οίδημα, λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος.
Χρησιμοποιήστε το εξωτερικά, για επώδυνες αρθρώσεις και ιγμορίτιδα.
Στην περιοχή της Μεσογείου, εκχύλισμα από το καρπό της πικραγγουριάς έχει χρησιμοποιηθεί για την θεραπεία της ρινοκολπίτιδας, την κίρρωση του ήπατος, τα πιο καλοήθη αποτελέσματα θεραπεύουν ρευματισμούς, παράλυση και καρδιακές παθήσεις.
— Η ρίζα λέγεται,ότι είναι ένα αναλγητικό και τοπικά, χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία του έρπητα ζωστήρα, και των επώδυνων αρθρώσεων. Ωστόσο, οι πιο πτητικές επιδράσεις είναι καθαρτικές και άφθονες.
ΧΡΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Φυτό πολύ γνωστό από την αρχαιότητα.
Το θεωρούσαν πανφάρμακο, για όλες τις αρρώστιες και το καλλιεργούσαν στους κήπους για ιατρική χρήση ,για τις καθαρτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες τους.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείτο ο χυμός των καρπών (ελατήριο) και η ρίζα.
Το ελατήριο, είναι το κατακάθι που συγκεντρώνεται στον πάτο του δοχείο, όταν στύψουμε τους καρπούς (λίγο πριν ωριμάσουν) και αφήσουμε τον χυμό τους, για αρκετή ώρα
–Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε για καρκίνους του πεπτικού συστήματος: «καρκίνου γενομένου ..διδόναι πίνειν ελατήριον», σημειώνοντας ότι ο ασθενής έπρεπε να είναι σε καλή φυσική κατάσταση για να το πιει, αφού το ρόφημα είναι ισχυρό καθαρτικό. – –Ο Θεόφραστος αναφέρει τις ρίζες της για την θεραπεία σε ψωρίαση των ζώων
— Ο Πλίνιος αναφέρει ότι από τη πικραγγουριά παρασκευάζεται το «ελατήριον», ο αποξηραμένος στον ήλιο, χυμός του καρπού, που θεωρούσε ότι βοηθά για πολλές αρρώστιες των ματιών, των δοντιών, των όγκων των αυτιών, την κώφωση, την ψώρα και άλλα
– – Ο Διοσκουρίδης την αποκαλεί «ελατήριο» και την χαρακτηρίζει ως ισχυρό καθαρτικό.
– – Οι Άραβες χρησιμοποιούσαν το φυτό ,κατά του ικτέρου. Η πικραγγουριά έχει χρησιμοποιηθεί από τη λαϊκή ιατρική, για παθήσεις, όπως ο καρκίνος και η ιγμορίτιδα, με ρινικές εισπνοές
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Ο χυμός φρούτων θεωρείται τοξικός, επηρεάζοντας το αναπνευστικό, καρδιακό και γαστρικό σύστημα συν τυχόν βλεννογόνους, με τους οποίους έρχεται σε επαφή
Σε μικρές δόσεις, μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα, όπως αιμορραγίες, διάρροια και τραυματισμούς στα νεφρά. Σε μεγάλες δόσεις, προκαλεί εμετό και ναυτία.
Όταν χρησιμοποιείται σε υπερβολικές ποσότητες, προκαλεί γαστρεντερίτιδα και ακόμη και θάνατο.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Οι κίνδυνοι προέρχονται από τους καρπούς του. Όταν λαμβάνεται από το στόμα έχει ισχυρή καυστική δράση και προκαλεί την έντονη διάρροια.
Η εισπνοή προκαλεί έντονη φλεγμονή στη μύτη και βλάβες, ακόμη και στα νεφρά.
Με τον τρόπο αυτό έχουν προκληθεί θάνατοι στο παρελθόν.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Όταν ωριμάζουν σπάνε και τινάζουν με ορμή ένα υγρό γεμάτο σπόρους, το οποίο είναι πολύ ερεθιστικό για το δέρμα.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Το εκχύλισμα δεν πρέπει να χορηγείται σε έγκυες, γιατί μπορεί να προκαλέσει πολύ σοβαρά προβλήματα.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Οι καρποί περιέχουν ,επίσης, τη δηλητηριώδη ουσία ελατηρίνη.
ΠΡΟΣΟΧΗ
Εντός μερικών λεπτών από την χορήγηση του εκχυλίσματος έχει παρατηρηθεί οίδημα βλεννογόνου του ανωτέρου αναπνευστικού, ιδίως της μαλακής υπερώας και της σταφυλής, πιθανόν εξαιτίας φλεγμονώδους αντίδρασης ή απευθείας τοξικής δράσης, το οποίο μπορεί τελικά να οδηγήσει σε απόφραξη των αεραγωγών, ενώ μπορεί να οδηγήσει σε νέκρωση των κυττάρων του βλεννογόνου της μύτης
ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΗΝ ΣΥΛΛΟΓΗ
Σε κάθε περίπτωση Η συλλογή φυτών από τις άκρες των δρομέων, από περιοχές κοντά σε μολυσμένα νερά, σε σκουπιδότοπους, καθώς και η συλλογή φυτών ψεκασμένων με φυτοφάρμακα μπορεί να δημιουργήσει πολλά προβλήματα.
ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ
Παρά το γεγονός, ότι στο παρελθόν το «ελατήριον» της πικραγγουριάς χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον, η πραγματικότητα είναι ότι το βότανο αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή και μόνο μετά από συμβουλή ιατρού ή έμπειρου βότανοθεραπευτή, ούσα άκρως επικίνδυνη .
Η σωστή δόση είναι που κάνει το βότανο ή το φυτό θεραπευτικό”,Τα φυτά είναι πηγή υγιεινής ζωής, αλλά όχι πανάκεια”.
Video από το κανάλι smithsonian chanel με την εντυπωσιακή ” έκρηξη” του καρπού:
