Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Είναι γνωστό, ότι η καταγεγραμμένη Ελληνική ιστορία αρχίζει από την εποχή, που ο Όμηρος έγραψε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια τον 8ο ή 7ο αιώνα π.Χ. Είχαν προηγηθεί οι ”Σκοτεινοί χρόνοι της ιστορίας”, για τους οποίους ελάχιστα είναι γνωστά και έφθασαν οι πληροφορίες γι’ αυτή την εποχή , στις σημερινές γενιές, με αναφορές τόσο από τον Όμηρο όσο και άλλους ιστορικούς των μετέπειτα χρόνων .
Ένας τρόπος, έτσι ώστε να μάθεις κάτι για εκείνες τις ημέρες είναι να μελετήσεις την γλώσσα του κάθε τόπου και να δεις τα τοπωνύμια, που όσο και αν αλλοιώθηκαν τα ονόματα από τα μέρη αυτά με το πέρασμα του χρόνου, η ρίζα τους κάτι έχει να μας δώσει
Από παλιά έχουν πει ότι ”Τα τοπωνύμια είναι τα ζωντανά μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας και της γλώσσας ”.
Δεν είναι τυχαίο, ότι όποιος επιδρομέας καταλάμβανε αυτόν τον ευλογημένο τόπο, άλλαζε το ονόματα των πόλεων,βουνών ,ποταμών και άλλων τοπωνυμιών και δεν έχουμε παρά να δούμε, πόσες αλλαγές έγιναν στην Ελλάδα από τους Σλάβους και τους Οθωμανούς, με στόχο την αλλοίωση της ιστορίας.
Μελετώντας την ιστορία των Δωριέων, βλέπουμε την διατήρηση στο χρόνο ,την πατρίδα από όπου ξεκίνησαν, μέσα από τους τόπους,όπου έζησαν, με τα τοπωνύμια στα οποία έδωσαν όνομα, σε μια εποχή που δεν υπάρχει η καταγραφή της ιστορίας ( 11ος αιών π.Χ.).
Και μόνο με την αναφορά τους, θα δούμε την πατρίδα τους και την διαδρομή τους
Έχει γραφτεί από τους ιστορικούς, ότι ξεκίνησαν από το Βόιο και το όρος Λάκμος της Πίνδου.
Στην σημερινή παρουσία ,ερευνώντας την τοπική ιστορία θα αναφερθούμε στα τοπωνύμια με την λέξη Βοΐο, αυτούσια ή με παραλλαγές ή ακόμη σε συνδυασμό με άλλες λέξεις ,που υπήρχαν στην αρχαιότητα και κάποια έφθασαν στις ημέρες μας.
Με βάση τη ρίζα της αρχαίας αυτής λέξης, Βόιο ‘‘Ευ-βόιον’’, των Δωριέων, διασώζεται σήμερα και μια σειρά αρχαίων ελληνικών τοπωνυμιών.
Τα τοπωνύμια που εντοπίσαμε είναι :
— Στην περιοχή της Δ. Μακεδονίας και γύρω από αυτή ,
Το όρος Βόιο και φυσικά, ο σημερινός δήμος της Κοζάνης
Το όνομα του ποταμού Αώου (Βογιούσα), στα Αλβανικό Βγίοζε
Το χωρίο Βωβούσα της Κόνιτσας
Η πολη Μελιβόια στον Κισσαβο.
Η αρχαία λίμνη της Θεσσαλίας Βοβηίς ή Βοιβήδα
Η πόλη Βοίβη, επίσης στην Θεσσαλία
Αναφορά από τον Όμηρο, κατά τον Στ. Βυζάντιο, Βόιον= Βοίβην
Η λίμνη Βοβηίς ή Βοιβηδα και η πολιτεία Μελι-Βόια.
Το Βόιον της Δωρικής Τετράπολης, στη Φωκίδα.
Την Δωρίδα ή Δωρική Τετράπολη, στη Φωκίδα, η οποία εκτός από το Βοΐο, ήταν μια ακόμη πόλη που θύμιζε την πατρίδα των Δωριέων, αλλά η Πίνδος που έδωσε συγχρόνως το όνομα του και σε ένα μικρο ποτάμι την Πίνδο
Η περιοχή της Βοιωτίας
Η περιοχή της Ευ-Βοίας
Η Βάτικα ή Βόια ή Βοιές της Λακωνίας
Το Βόιον ή Βιαία-αι της Κρήτης
Η πόλη των Αιολέων Βοιόνε της Μ. Ασίας
Επειδή τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε είναι αρκετά, θα δώσουμε, συμπληρωματικά με προηγούμενη δημοσίευση, κάποιες ακόμη πληροφορίες για το όρος Βοΐο και θα μιλήσουμε για την Δωρική Τετράπολη ή Δωρίδα (Βόιον – Ερινεός – Πίνδος – Κυτίνιον ) και τις πόλεις που την συνέστησαν αρχικά και αυτές που ενσωματώθηκαν αργότερα.
Η απανταχού Δωριείς θεωρούσαν την Δωρίδα μητρόπολη τους.
ΤΟ ΒΟΙΟΝ ΟΡΟΣ
Το ορος Βοΐο (ν) είναι γνωστό από την αρχαιότητα , η ονομασία του έμεινε αναλλοίωτη δω και 3000 χρόνια και πλέον
Οι αρχαίοι Έλληνες γεωγράφοι μάλιστα χαρακτήριζαν με αυτό το όνομα ολόκληρη την Πίνδο.
Από το όρος Βόϊο, πήρε την ονομασία της η ομώνυμη περιοχή της Δ. Μακεδονίας , το οποίο αποτελείται από τέσσερα επιμέρους βουνά.
Το βόρειο τμήμα του, μεταξύ των νομών Καστοριάς και Κοζάνης, ονομάζεται Όντρια όρη και το νότιο τμήμα του, μεταξύ Επταχωρίου και Δοτσικού, Τάλιαρος. Τα 2 μικρότερα βουνά Σκούρτζα και Αννίτσα χωρίζουν το Βόιο από την Βασιλίτσα.
Αποτελούν δηλαδή, μια μικρή οροσειρά ,την οροσειρά του Βοΐου
Το μήκος του φθάνει τα 45 χλμ και το πλάτος του τα 30 χλμ, ενώ η κατεύθυνσή της είναι
Βορράς – Νότος όπως και η υπόλοιπη Πίνδος.
Χαρακτηριστικό της ,το πλήθος και το ιδιαίτερο σχήμα των κορυφών
του, κάτι που οφείλεται στους εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς.
Η διάταξη των πετρωμάτων του είναι, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, και
οι δυτικές πλαγιές να είναι ιδιαίτερα απόκρημνες, ενώ οι ανατολικές περισσότερο ομαλές και δασωμένες,
— Το όρος Βοΐο συγκεντρώνει μέρος της λεκάνης απορροής σημαντικών ποταμών
Α. Αλιάκμονας : Από το Βοΐο πηγάζει ο Αλιάκμονας και οι σημαντικότεροι παραπόταμοι του, ο ‘Πραμόριτσα’, το ‘Βέλος΄ και ο Βενέτικος
Περιλαμβάνει τον κύριο κορμό, που ξεκινά ,κατά μήκος της λεκάνης που σχηματίζεται μεταξύ του ‘Νεστορίου ’και του χωριού ‘Πεύκος’ της Καστοριάς, διασχίζει την Κοζάνης και καταλήγει στα Γρεβενά.
Β. Αώος : Από το Βοΐο πηγάζει και ο Σαραντάπορος, βασικός παραπόταμος του Αώου Του ποταμού που ξεκινά από την Ελλάδα περνά από την Αλβανία και καταλήγει στο Αδριατικό πέλαγος
— Οι υψηλότερες κορυφές του Βοΐου
.** Παλιοκρημίνι’ (υψόμ. 1812μ.)
‘Προφήτη Ηλία Ζουπανίου’ (υψόμ. 1810μ.).
Πετρίτσι’ (υψόμ. 1784μ.) και
‘Πύργος Κοτύλης’ (υψόμ. 1767μ.).
Οι 4 κορυφές αποτελούν το υψηλότερο τμήμα του όρους του κυρίως Βοΐου, με πλήθος κορυφών πάνω από τα 1600 μέτρα, σχηματίζοντας στα δυτικά με το Γράμμο την κοιλάδα του Σαραντάπορου.
** Το δεύτερο μεγάλο τμήμα του είναι τα ‘Όντρια’, τα οποία έχουν κάθετη διεύθυνση στον κύριο κορμό, τέμνοντας το βουνό στην περιοχή βόρεια του Παλιοκρημινίου και καταλήγοντας στην περιοχή του Άργους Ορεστικού,λίγα χιλιόμετρα πριν την πόλη της Καστοριάς
Το βόρειο τμήμα του, μεταξύ των νομών Καστοριάς και Κοζάνης, ονομάζεται Όντρια όρη και
το νότιο τμήμα του, μεταξύ Επταχωρίου και Δοτσικού, Τάλιαρος.
ΔΩΡΙΣ – ΔΩΡΙΔΑ – ΔΩΡΙΚΗ ΤΕΤΡΑΠΟΛΗ
Η Δωρίς, στην αρχαιότητά ήταν μια μικρή ορεινή περιοχή της Κεντρικής Ελλάδος που συνόρευε με την Φωκίδα ,την Ν. Θεσσαλία την χώρα των Οιτιαίων και Οζολών Λοκρών,
Βρισκόταν στην κοιλάδα του ποταμού Πίνδου,παραποτάμου του Κηφισού ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Οίτης και του Παρνασσού.
Η περιοχή ήταν φτωχή, γιατί δεν επικοινωνούσε με την θάλασσα ,Είχε όμως πολιτική και στρατηγική σημασία, γιατί από εκεί περνούσε η οδός, η οποία συνέδεε την Θεσσαλία με την Άμφισσα και τους Δελφούς.
Πρώτοι κάτοικοι οι Δρύοπες ,εξ’ου και η περιοχή λεγόταν Δρυόπις,οι οποίοι εκτοπίσθηκαν τον 11ο αιώνα, από τους Δωριείς.
Οι Δωριείς που παρέμειναν στην περιοχή ίδρυσαν τέσσερις οικισμούς, το Κυτίνιον, το Βόιον, τον Ερινεό και την Ακύφα – Πίνδο, που αποτέλεσαν την δωρική Τετράπολη. Στην πραγματικότητα όμως ήταν ένας σταθμός στην πορεία τους από βορρά προς την Πελοπόννησο.
Η Δωρίδα ήταν ένα από τα παλιότερα μέλη της Δελφικής Αμφικτυονίας. Η Δελφική Αμφικτυονία ήταν μια ομοσπονδία δώδεκα φυλών της Στερεάς Ελλάδας και της Θεσσαλίας που αποτελούσε αρχικά θρησκευτική ένωση, ενώ αργότερα απέκτησε και πολιτική σημασία. .Πέρα από τους Δωριείς συμμετείχαν τόσο με εκπρόσωπο από την Δωρίδα όσο και από την Σπάρτη. Οι Θεσσαλοί, οι Βοιωτοί (με κυρίαρχη την Θήβα), οι οι Ίωνες (με κυρίαρχη την Αθήνα), οι Περραιβοί, οι Μάγνητες, οι Λοκροί, οι Οιταίοι, οι Αχαιοί, οι Φωκείς, οι Δόλοπες και οι Μαλιεί
Κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια, η ισχύς της μειώθηκε και τελικά η Αμφικτυονία αντικαταστάθηκε από το Πανελλήνιο, που ίδρυσε ο αυτοκράτορας Αδριανός.
Η δύναμη που απέκτησε ήταν τέτοια που έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στην περιοχή έως τουλάχιστον τον 4ο αιώνα π.Χ.
Τον 3ο αι. π.Χ. εντάχθηκε η Δωρική Τετράπολη στην Αιτωλική Συμμαχία.
Η Δωρίδα δεν καταστράφηκε στην περίοδο των Μηδικών πολέμων.
Οι Δωριείς της Πελοποννήσου πολλές φορές υπερασπίσθηκαν την περιοχή κατά των Φωκέων και Οιτιαίων γιατί την θεωρούσαν μητρόπολη και κοιτίδα του πολιτισμού τους.
Η Δωρίς ερημώθηκε με τους πολέμους Αιτωλών και Μακεδόνων .
Μετά τον Φωκικό πόλεμο, είχε την υποστήριξη του Φιλίππου και η περιοχή επεκτάθηκε, ενσωματώνοντας τις Φωκικές πόλεις Τιθρώνιο, Δρυμμαία, Λιλαία και την Λοκρική Τάρφη
ΤΟ ΒΟΙΟΝ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΔΩΡΙΚΗΣ ΤΕΤΡΑΠΟΛΗΣ
— ΒΟΙΟΝ
Το Βοίον ή (Βόιον) ήταν μία από τις τέσσερις πόλεις που ίδρυσαν οι Δωριείς στην περιοχή της σημερινής κοιλάδας της Γραβίας, και αποτέλεσαν την Δωρική Τετράπολη.
— Πού βρισκόταν
Η πόλη ήταν χτισμένη στην κοιλάδα της Γραβιάς, στην περιοχή του σημερινού χωριού Μαριολάτα, κοντά στο οποίο σώζονται ερείπια αρχαίας πόλης.
Αν και δεν είναι εξακριβωμένο οι περισσότεροι αρχαιολόγοι θεωρούν πως τα ερείπια αυτά, αντιστοιχούν στην αρχαία πόλη Βόιο.
Την τοποθετούν στους απόκρημνους βράχους του Αγ. Αθανασίου, όπου σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση ερείπια της ακροπόλεως και άλλων αρχαίων κτισμάτων που κηρύχθηκαν το 1982 από την Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων, ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία.
— Αρχαία κατάλοιπα
Τα τείχη έχουν τα χαρακτηριστικά των Πελασγικών τειχών και αποτελούσαν μέρος της οχύρωσης της Ακρόπολης της αρχαίας πόλης .Πρόκειται για παλαιότατη μεγαλιθική κατασκευή, πολυγωνική, με μεγάλα στοιχεία δόμησης που επιβλέπει το μικρό κάμπο που απλώνεται στα βόρεια.
— Αναφορά του Θουκυδίδη για το Βόιο και τους Δωριείς.
Η ονομασία Βοΐο ή Βοιόν μνημονεύεται από τον Θουκυδίδη (Α’ 107), που αναφέρει ότι ήταν μία από τις πόλεις της αρχαίας Δωρικής Τετραπόλεως.
Το σχετικό εδάφιο του Θουκυδίδη (Α’ 107), Αναφέρεται στην νίκη των Λακεδαιμονίων παρά την Τανάγραν.
Γράφει :
” Κατά την εποχήν αυτήν, ήρχισαν οι Αθηναίοι να οικοδομούν και τα μακρά προς την θάλασσαν τείχη, το προς το Φάληρον και το προς τον Πειραιά.
Και επειδή οι Φωκείς, εκστρατεύσαντες κατά του Βοιού, του Κυτινίου και του Ερινεού, της χώρας των Δωριέων, μητροπόλεως των Λακεδαιμονίων, εκυρίευσαν μίαν από τας πόλεις αυτάς, οι Λακεδαιμόνιοι, υπό την αρχηγίαν του Νικομήδους, υιού του Κλεομβρότου, ο οποίος ήτο επίτροπος του ανηλίκου βασιλέως Πλειστοάνακτος, υιού του Παυσανίου, ήλθαν εις βοήθεια των Δωριέων με χιλίους πεντακοσίους ιδικούς των οπλίτας και δέκα χιλιάδας συμμάχους, και αφού ηνάγκασαν τους Φωκείς διά συνθήκης ν’ αποδώσουν την πόλιν, ητοιμάζοντο να επιστρέψουν εις τα ίδια.
Περιληπτικά,θα λέγαμε ότι, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, εικοσιπέντε χρόνια και πλέον πριν ξεκινήσει ο Πελοποννησιακός πόλεμος οι Φωκείς εισέβαλαν στη Δωρίδα και είχαν κυριεύσει μια από τις πόλεις,απειλώντας και τις υπόλοιπες, γρήγορα όμως αναγκάστηκαν να την εκκενώσουν γιατί οι Λακεδαιμόνιοι είχαν σπεύσει να βοηθήσουν την μητρόπολη τους
— ΚΥΤΙΝΙΟΝ -ΚΥΤΙΝΟ- ΚΥΤΕΙΝΟ
— Πού βρισκόταν
Το Κυτίνιο ή Κυτέινο βρισκόταν στο πέρασμα, μεταξύ των βουνών από τη Δωρίδα προς την Άμφισσα.
Η λέξη Κυτίνιο (Κύτινο) παράγεται από τη λέξη Κύτινος =άνθος ροδιάς ή κύτισος, θάμνος.Η περιοχή ονομάζεται βάλτος.
Στην έξοδο της οδού Αμφίεσης-Γραβιάς, επί της πλαγιάς του Παρνασσού σώζονται τείχη αρχαιότατης ακροπόλεως με υδροδυναμικό και πολυγωνικό τείχος.
Από αυτή ελέγχεται η δίοδος της Δωρικής κοιλάδας, που οδηγεί προς τούς Αμφισσείς, προς τούς Οζόλας Λοκρούς ή αντιστρόφως ελέγχεται η έξοδος αυτών και άλλων λαών προς την Δωρίδα και τη Φωκίδα.
— Αρχαία κατάλοιπα
Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από την απόσταση αυτή και αριστερά της οδού Αμφίσσης-Γραβιάς-Λαμίας ευρίσκεται ο λόφος ”Τσούκα-Χλωμού” σχήματος κόλουρου κώνου και ύψους 150 μ.
Στο λόφο αυτό σώζονται ερείπια ακροπόλεως, με διπλό πολυγωνικό τείχος προς την ανατολή και το νότο και τριπλό προς τη δύση και το βορρά.
Στις νοτιοανατολικές πλαγιές του λόφου σώζονται ερείπια αρχαίων οικιών. Υπάρχει σχέση μεταξύ της Ακροπόλεως της υπεράνω της Γραβιάς και της Τσούκας Χλωμού,όπως και μεταξύ της ακροπόλεως του Βοϊου και εκείνης του Παλαιοχωρίου.
Φαίνεται ότι οι Δωριείς, ”πομενικόν και πολυπλάνητον έθνος” καθ’ Ηρόδοτον, στην αρχή έχτισαν τις ακροπόλεις σε φυσικώς ισχυρές θέσεις,σε πλαγιές και απρόσβλητες από τους διαφόρους επιδρομείς και με ασφάλεια ευρισκόμενοι έλεγχαν την κοιλάδα τους.
Αργότερα, τμήματα αυτών εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα,που παρείχε πλούσιες βοσκές στα κοπάδια τους.
— ΕΡΗΝΕΟΣ – ΔΩΡΙΟ.
Ο Ερινεός ήταν η σημαντικότερη πόλη της Δωρικής Τετράπολης και μάλλον ονομαζόταν και Δώριο.
Ερινεός : Η λέξη σημαίνει άγρια συκή. Ερίνεος (έριον)=ο εξ ερίου κυρίως προβάτου.
— Αρχαία κατάλοιπα
Αρχαιολογικά ευρήματα : Τρία χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Κυτινίου στις νοτιοανατολικές υπώρειες της οροσειράς ”Άγιος Βασίλειος ” της Οίτης, στο νεκροταφείο του Καστελλίου,
– Σώζονται ερείπια ακροπόλεως, ισοδυναμικό και πολυγωνικό τείχος και άλλα υπολείμματα τειχών
Δεξιά της ακροπόλεως κατέρχεται ο ποταμός Κανιανίτης (Πίνδος) παραπόταμος του Βοιωτικού Κηφισσού.
– Σε απόσταση 200 μ. από την ακρόπολη και λίγο ανατολικότερα από την όχθη του ποταμού, υπάρχουν αρχαίοι τάφοι χρονολογούμενοι από τον 12ο π.Χ .αιώνα με ακατέργαστες ασβεστολιθικές πλάκες.
Καθ’ ένας περιείχε μικράν υδρία και οστά υψηλόσωμων ανθρώπων.
– Θεμέλια αρχαιοτάτων οικημάτων,επίσης διακρίνονται και προς βορρά της ακροπόλεως σε απόσταση 60 μ. και στις υπώρειες του Αγ. Βασιλείου.
– Στο μέσο αυτών υπάρχει χωμάτινος λόφος, έργο μάλλον ανθρώπου.
Σε αυτόν βρέθηκε λίθινη λάρνακα (σαρκοφάγος). Πρόκειται περί σαρκοφάγου του 750 π.χ. και περί τάφου τον οποίο κάλυψε ο τύμβος.
Η Ερινεός υδρευόταν με τον ίδιο αγωγό του Βοΐου, που περνούσε από την ακρόπολη της Ερινεού και κατευθυνόταν προς το Βόϊον.
— ΠΙΝΔΟΣ -ΑΚΥΦΑ
Οι Δωριείς δεν ξέχασαν και την οροσειρά από όπου ξεκίνησαν και ειδικότερα οι κάτοικοι της περιοχής Λακμου της Πίνδου και ονόμασαν την πόλη τους Πίνδο.
— Πού βρισκόταν
Η Πίνδος βρισκόταν 5 χλμ από τον Ερίνεο, σε μια μικρή κυκλική κοιλάδα που οι κάτοικοι του Καστελλίου την ονομάζουν ” Λογγιές ” ,στο μέσον υψώνεται συμπαγής κωνοειδής λόφος, ονομαζόμενος Πύργος.
— Αρχαία κατάλοιπα
Στην κορυφή αυτού του λόφου ευρίσκονται τείχη πολυγωνικά ή ισοδομικά, αρχαίας ακροπόλεως. Εντός αυτών οι Φράγκοι αργότερα ίδρυσαν φρούριο στο οποίο οφείλεται η ονομασία Πύργος και το τοπωνύμιο Καστέλλιο.
Στην επί του λόφου του Πύργου ακρόπολη, κατά μαρτυρία του Στράβωνος βρισκόνταν η Μητρόπολη της Πίνδου.
Το όνομα Πίνδος, φαίνεται ότι το μετέφεραν οι Δωριείς από την ομώνυμο οροσειρά στην οποία κατέφυγαν,όταν εξ εδιώχθησαν από τους Θεσσαλούς και από την οποίαν κατήλθαν. Η Πίνδος μνημονεύεται και από τον Ηρόδοτο. Ο Στράβων στη θέση αυτή τοποθετεί την πόλη ‘’Ακύφα ‘’. Άλλοι τοποθετούν στη θέση αυτή το Βόιο, την δε Πίνδο τοποθετούν στη Δρυόπη (στο Οινοχώρι).
Η ακρόπολη υδρεύονταν από πηγές λόφου, που απέχουν 1 χλμ. ,βορειοδυτικά από αυτήν.
Ο αγωγός, του οποίου σώζονται λείψανα, ήταν από πήλινα ρείθρα, όμοια με τους αγωγούς του Βοΐου και της Ερινεού.
Η κυρίως όμως πόλη της Πίνδου, μάλλον βρισκόταν στο <Ανω Καστέλλιον>, στη θέση, δηλ. που ήταν επί τουρκοκρατίας και έως το 1864 το σημερινό χωριό Καστέλλιο.
Στην περιοχή ”Παλιο-Καστέλλι ” σώζονται ερείπια αρχαιοτάτων σπιτιών και ίχνη άλλης πιο παλιάς ακρόπολης, καθώς και τάφος θαλαμωτός λαξευτός, με τέσσερις θήκες.
Σαρκοφάγοι επίσης από πηλό, που βρέθηκαν στην περιοχή αυτή περιείχαν διάφορα κτερίσματα. Μία από αυτές περιείχε πήλινο ειδώλιο.
ΠΟΛΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΔΩΡΙΔΟΣ
Πόλεις,που αργότερα ανήκαν στην Δωρίδα, ήταν και:
— Το Λίλαιο ή Λιλαία Lileo (Lilea)
Το Lileo (Lilea) φαίνεται να ήταν δωρική πόλη τη στιγμή της περσικής εισβολής , καθώς δεν αναφέρεται στις πόλεις των Φωκίων, που καταστράφηκαν από τον Ξέρξη .
— Η Κάρφεια – Carfea
Η Κάρφεια, πρέπει να είναι η πόλη Σκάρφεια κοντά στις Θερμοπύλες
— Δρυόπη – Driope
Η Δρυόπη ήταν μάλλον η περιοχή, όπου κατοικούσαν οι Δρύοπες.
Οι Δωριείς είχαν επεκταθεί στο βουνό Οίτη, μέχρι την θάλασσα όπως προκύπτει από την αναφορά που κάνει ο Σκύλαξ ο Καρυανδεύς στους Λιμοδωριεῖς.
— Ἀμφαναί ή Ἀμφάναια – Anfane
Ο Εκαταίος αναφέρει άλλη μια δωρική πόλη, η οποία ονομαζόταν Ἀμφαναί ή Ἀμφάναια σύμφωνα με τον Θεόπομπο.
— Τρίτονο και Δρυμίαι
Ο Τίτος Λίβιος τοποθετεί τις πόλεις Τρίτονο και Δρυμίαι, στη Δωρίδα, οι οποίες ,όμως, πρέπει να ήταν οι Φωκικές πόλεις Τιθρόνιο και Δρυμαία.
Στην επόμενη δημοσίευση θα αναφερθούμε στα άλλα τοπωνυμία, εκ ”Βοΐου ορμόμενα” :
37 Τυρρηνοί ) ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΔΩΡΙΕΩΝ ΜΕ ΤΗ ΛΕΞΗ ΒΟΙΟΝ (Βον )
Βογίυσα- Βοβούσα- Βοιβήν – Μελίβοια -Βοιήτιδα- Βοιωτία-Εύβοια -Βοίες Λακωνίας- Βόιο Κρήτης – Βοιόνε Μ.Ασιας
