Της Δήμητρας Καραγιάννη:
«Η γραφή και η μνήμη στην εποχή της αθωότητας…» Διάβαζα πρόσφατα ένα άρθρο για την επαναφορά της μνήμης, η οποία μετουσιώνει το χθες σε τόπο ενσυναίσθησης και ανάμνησης. Η γραφή είναι χώρος που επαναφέρει τη μνήμη. Την προσωπική, την ιστορική, την πολιτική, την κοινωνική. Την κάθε είδους μνήμη.
Αυτή τη μνήμη -με διάφορες αφετηρίες- την συναντάει κανείς στη γραφή κάποιων ανθρώπων και στις σελίδες κάποιων βιβλίων, που η αφορμή της δημιουργίας τους είναι ακριβώς αυτή η ανάγκη της «επαναφοράς» των γεγονότων, των καταστάσεων και των ανθρώπων, και η επανατοποθέτησή τους πάνω στο ταμπλό του παιχνιδιού της ζωής.
Τα «Τοπία της στοργής» της Ολυμπίας Τσικαρδάνη, που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Παρέμβαση, είναι εννιά μικρές ιστορίες με έντονο το άρωμα της μνήμης. Εννιά μικρές διαδρομές, με δράματα προσωπικά και όνειρα απτά, που έρχονται από το άλλοτε και φέρνουν μαζί τους τη μυρωδιά του ασπρόμαυρου τοπίου, που αποτυπώνεται στη μνήμη σαν εικόνα, σαν αίσθηση και σαν αλήθεια.
– Πώς ξεκινήσατε να γράφετε το πρώτο σας βιβλίο;
Η αλήθεια είναι πως έγραφα πάντα. Από μικρό παιδί. Κυρίως ποίηση, που ήταν αποτέλεσμα στιγμιαίας έμπνευσης και δρούσε πάνω μου απελευθερωτικά. Δεν είχα σκεφτεί ποτέ ότι θα προχωρήσω σε έκδοση των έργων μου, μέχρι το 2016 που έντεκα ποιήματά μου, με πρώτο την «Ανεμώνη», απέσπασαν έπαινο από τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός». Τότε, αποφάσισα να προχωρήσω στην έκδοση της πρώτης μου ποιητικής συλλογής με τον τίτλο «Ανεμώνη» από της εκδόσεις «Εντύποις».
– Τι σας ώθησε στη συγγραφή;
Τα σκαριφήματα της νιότης μου άρχισαν να μετατρέπονται σε μια σοβαρή απόπειρα γραφής όσο μεγάλωνε η ψυχή μου. Πέρα από της σπουδές, τα προσωπικά αναγνώσματα ή ακροάματα, και φυσικά τα βιώματα, η συγγραφή είναι πρωτίστως μια αδήριτη ψυχική ανάγκη που με ωθεί στην εξωτερίκευση σκέψεων και συναισθημάτων
που συσσωρεύονται μέσα μου. Επομένως, γράφω αυτά που έχω μέσα στην ψυχή μου. Δεν υπάρχει ξένο υλικό, αντικειμενικά, έξω από μένα, παρά μόνο αυτό που φιλτράρεται από τον δικό μου αξιακό κώδικα και γίνεται στίγμα των ιδεών μου.
– Προτιμάτε την ποίηση ή τον πεζό λόγο;
Δύσκολο ερώτημα για να απαντήσω με ευκολία. Η ποίηση, είναι πια αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μου και είναι συχνά αποτέλεσμα αυθόρμητης, ακούσιας ανάγκης, με γρήγορη σχετικά πραγμάτωση. Είναι μια διαδικασία περισσότερο προσωπική και συναισθηματική, με κυρίαρχο το ΕΓΩ. Η πεζογραφία της, είναι περισσότερο διανοητική πράξη, απαιτεί λιγότερο αυθορμητισμό και περισσότερη οργάνωση της σκέψης και της φαντασίας που ξεφεύγει από την προσωπική εμπειρία και ταξιδεύει της εμπειρίες των άλλων. Χρειάζεται καλή γνώση της γλώσσας, οργάνωση του πρωτογενούς υλικού, , φλέβα λογοτεχνική, επιμονή στον τρόπο διάρθρωσης του έργου και φυσικά, χρόνο. Αγαπώ και τα δύο είδη γραφής και αναπόφευκτα, το ένα επηρεάζει το άλλο. Θα βρείτε στοιχεία πεζολογίας στα ποιήματά μου, και στοιχεία ποιητικής γραφής στα πεζά μου.
– Ποιο λογοτεχνικό είδος προτιμάτε;
Ως αναγνώστης, προτιμώ της βιογραφίες ή αυτοβιογραφίες, το διήγημα, το μυθιστόρημα και ιδιαίτερα το ιστορικό, την καθαρή ιστορία, τα δοκίμια, επιλεκτικά κάποιες μελέτες φιλολογικού ενδιαφέροντος και φυσικά την ποίηση.
Ως δημιουργός, προτάσσω την ποίηση, ακολουθεί το δοκίμιο, και μετά το διήγημα. Της, μου αρέσει πολύ η αρθρογραφία και η λογοτεχνική ανάλυση-κριτική. Πρόσφατα δοκίμασα την πένα μου και στο θέατρο με ένα έργο που ανέβηκε στην αίθουσα του ΔΗΠΕΘΕ σε συνεργασία με το Νέο Ωδείο Κοζάνης «Music Art» με τίτλο «Μικρές Πατρίδες» και άφησε πολύ καλές εντυπώσεις.
– Έχετε συγγραφικά πρότυπα;
Ευτυχώς πάρα πολλά! «Είναι παιδιά πολλών ανθρώπων τα λόγια της», λέει ο Γιώργος Σεφέρης. Επειδή αποφοίτησα από το Κλασικό τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, με ειδίκευση στη νεοελληνική λογοτεχνία, ήταν φυσικό να επηρεαστώ από της σπουδές μου. Από της κλασικούς της αρχαιότητας, ιδιαίτερα από τα Αριστοτελικά κείμενα, από την τραγική ποίηση, το δημοτικό τραγούδι, το Σολωμό, της ποιητές της γενιάς του ’30, τον Καβάφη, από της Σεφέρη, Ρίτσο, Βρεττάκο, από το ρεύμα του υπερρεαλισμού, Ελύτη, Εμπειρίκο, Μ. Αναγνωστάκη, και από της νεότερους, Τίτο Πατρίκιο, Κική Δημουλά, Θάνο Λειβαδίτη. Πεζογράφοι που με ενέπνευσαν με τη γραφή της είναι, από της Έλληνες, Καζαντζάκης, Λουντέμης, Γιώργος Ιωάννου, Κων. Θεοτόκης, Χρόνης Μίσσιος, και πολλοί άλλοι, ενώ από την ξένη λογοτεχνία , Περλ Μπακ, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Σταντάλ, Ρομαίν Ρολάν, Αλμπέρ Καμύ, Σιμόν Ντεμπωβουάρ, Ζοέλ Λοπινό κ.αλ. Από την τρέχουσα μυθιστοριογραφία, εκτιμώ τη γραφή της Αλκυόνης Παπαδάκη και της Μάρως Βαμβουνάκη. Εννοείται ότι υπάρχουν πολύ περισσότεροι λογοτέχνες που κατά καιρούς έχουν κερδίσει το ενδιαφέρον μου.
– Ο τόπος σας πόσο έχει επηρεάσει τη γραφή και τα θέματά σας;
Πάρα πολύ! Καθώς μεγάλωνα, άρχισα να εκτιμώ ολοένα και περισσότερο τον αγώνα των ανθρώπων που κράτησαν ζωντανό ετούτο το αλωνάκι. Τα Σέρβια κάηκαν δύο φορές στη διάρκεια του 20ου αι., το 1912 και το 1943. Η σκέψη πως της ο όμορφος σήμερα τόπος, κρύβει χιλιάδες ιστορίες ανθρώπων που φόρεσαν το χώμα του και χάθηκαν στα γυρίσματα του καιρού, με συγκινεί αφάνταστα και με εμπνέει. Τόπος πολύπαθος, ανυπότακτος, ανοιχτός σε επιρροές και με εύκολη γεωγραφία αποστάσεων και αισθημάτων, ήταν φυσικό για μένα να αποτελέσει τη βασική πηγή έμπνευσης στη συγγραφή. Οφείλω βέβαια να πω, πως η αγάπη μου για αυτή τη μικρή πατρίδα οφείλεται και στην ανεξήγητη δύναμη του αίματος που κυλάει της φλέβες μου από τη μεριά του πατέρα μου. Εκείνος αφιέρωσε τη ζωή του στην προσπάθεια να βελτιωθούν οι όροι της ζωής στα μεταπολεμικά Σέρβια. Το χρέος αυτό, με ακολουθεί με τρόπο εσωτερικό.
– Γιατί γράφετε;
Πρώτα πρώτα, νομίζω ότι με παρακινεί μια εσωτερική φωνή που «γεννά ιδέες». Η συγγραφική δουλειά σε βρίσκει όπου κι αν πας. Έρχεται με έναν τρόπο ανεξήγητο, σχεδόν νομοτελειακό και σου ζητά επιτακτικά να βάλεις της λέξεις στη σειρά για να γίνει ένα κείμενο, ποίημα ή μυθοπλασία. Έπειτα, με σπρώχνει η δίψα για «έναν άλλο δρόμο» προσέγγισης της ζωής που στηρίζεται στην προσωπική μου ενατένιση. Το συγγραφικό μου σύμπαν, με βοηθάει να εξελίσσομαι, να ανασυνθέτω τον κόσμο με δικούς μου όρους, να συστήνομαι ως λογοτεχνικό υποκείμενο, να μετατρέπω τη Ζωή σε νοηματισμένο Βίο, να πλησιάζω συναισθηματικά της αναγνώστες μου και να κάνω βήματα πέρα από τη φθορά του χρόνου. Εν τέλει, αντιστέκομαι στην παράδοση της ψυχής μου στην απανθρωπιά και τη χρησιμοθηρία, με όπλο την ευαισθησία και χαίρομαι όταν μου λένε πως κατάφερα να προκαλέσω συγκίνηση.
– Το τελευταίο σας βιβλίο βραβεύτηκε. Μιλήστε μας για το περιεχόμενό του και για το βραβείο που κερδίσατε.
Πράγματι, το βιβλίο μου «Τοπία της Στοργής» Μικρές Ιστορίες, από της εκδόσεις Παρέμβαση, απέσπασε το 3ο βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό βιβλίου για το 2019, που διοργάνωσε ο Σύλλογος Λόγου, Μουσικής και Τέχνης «ΛΙΝΟΣ». Θεωρώ πολύ σημαντική τη βράβευση του μόλις δεύτερου βιβλίου μου, από διακεκριμένους λογοτέχνες και καθηγητές της Αθήνας, και πρέπει να σημειώσω ότι η βράβευση δεν αφορά μόνο το περιεχόμενο του βιβλίου αλλά και το καλαίσθητο, προσεγμένο και άρτιο εκδοτικά αποτέλεσμα και γι’ αυτό ευχαριστώ από καρδιάς τον αγαπητό κ. Βασίλη Καραγιάννη για την επιμέλεια και τον εξαίρετο ζωγράφο κ. Κώστα Ντιό για τον πίνακα του εξωφύλλου.
Το περιεχόμενο των ιστοριών μου, είναι κοινωνικοιστορικό και ψυχογραφικό. Θα τοποθετούσα της μικρές ιστορίες μου στο χώρο της ηθογραφίας και του νατουραλισμού, με έντονα τα στοιχεία ρεαλιστικής γραφής που στηρίζεται σε έναν αιτιώδη ντετερμινισμό.
– «Τοπία της στοργής»… Πώς εμπνευστήκατε τον τίτλο του;
Δεν ήταν εύκολη η εύρεση τίτλου, όχι μόνο της της συλλογής αλλά και κάθε ιστορίας χωριστά. Μέρες και νύχτες έψαχνα για κάτι ταιριαστό. Δεκάδες τίτλοι πέρασαν από τη δοκιμαστική μου βάσανο, και τελικά , όταν αποφασίστηκε με πρόταση του εκδότη μου να βάλουμε πίνακα του Ντιο στο εξώφυλλο, τότε σκέφτηκα «Τα Τοπία της Στοργής» συμπυκνώνοντας το περιεχόμενο των ιστοριών μου σε δύο μόνο λέξεις. Έτσι, «τα τοπία μου», απλωμένα πρωτίστως στη δική μου στοργή γι’ αυτά αλλά και της σχέσεις στοργής των ηρώων μου, ήρθαν και έμειναν για πάντα στο εξώφυλλο του βιβλίου μου και το αντιπροσωπεύουν με τον καλύτερο τρόπο.
– Τελικά, τι είναι πιο σημαντικό σε μία ιστορία; Ο πρωταγωνιστής ή οι δευτερεύοντες χαρακτήρες;
Μέσα σε κάθε ιστορία, προσπάθησα να ρίξω φως στο δρόμο των ανθρώπων, έπλασα της χαρακτήρες της, μπήκα στη θέση της για να αρθρώσω τα λόγια της, αφουγκράστηκα της φωνές της, το παράπονο ή το θυμό της, αγκάλιασα τα όνειρά της και της έδωσα ζωή. Σίγουρα οι πρωταγωνιστές είναι κυρίαρχοι στο χώρο και στο χρόνο των σχέσεων, οδηγούν τον αναγνώστη πιο εύκολα στην ταύτισή του μαζί της, αλλά και χωρίς της δευτερεύοντες χαρακτήρες δε θα μπορούσε να στηθεί το σκηνικό της ιστορίας και να αναδειχθεί η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας των πρωταγωνιστών μέσα από τη συνύπαρξη ή την αντίθεση. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις κι εγώ η ίδια γοητεύτηκα περισσότερο από τον δευτεραγωνιστή, γιατί μου προκαλεί μεγαλύτερο κύμα θαυμασμού μέσα στο φαντασιακό γίγνεσθαι.
– Ετοιμάζετε κάτι καινούριο αυτό το διάστημα;
Ναι, φυσικά. Προσπαθώ πάντα να βρίσκω χρόνο για γράψιμο ανάμεσα της της οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις μου. Έχω αρκετό υλικό για μια δεύτερη ποιητική συλλογή, για μια συλλογή δοκιμίων, και έχω ξεκινήσει και μία νουβέλα. Της, αυτό το διάστημα, έχω αναλάβει δύο λογοτεχνικές κριτικές που θα συμπεριληφθούν σε λογοτεχνικά περιοδικά. Της το παρόν πρέπει να κάνω της παρουσιάσεις ακόμα του δεύτερου βιβλίου μου, επειδή διακόπηκαν όλα ξαφνικά και στη συνέχεια βλέπουμε. Αφήνω πάντα ανοιχτά τα μάτια της ψυχής μου και παρακολουθώ τη ζωή συνεπαρμένη, έτοιμη κάθε στιγμή να ακολουθήσω τη μουσική της γραφής.
Η Ολυμπία Τσικαρδάνη γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Σέρβια Κοζάνης. Τελείωσε το τμήμα Κλασικής Φιλολογίας του ΑΠΘ. Ασχολείται συστηματικά με τη συγγραφή διηγημάτων δοκιμίων, άρθρων και ποίησης. Είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών. Το 2015 βραβεύτηκε με το 3ο Βραβείο Διηγήματος σε Πανελλήνιο Διαγωνισμό της ΚΔΒΚ. Το 2016 της απονεμήθηκε Έπαινος από τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός». Το 2017 απέσπασε το 2ο Βραβείο στον Παγκόσμιο ποιητικό διαγωνισμό «Καζαντζάκεια 2017» και το 1ο Βραβείο στον ΣΤ΄ Παγκόσμιο Διαγωνισμό ποίησης της «Αμφικτυονίας Ελληνισμού». Το 2018 κέρδισε το 3ο Βραβείο στον 36ο Λογοτεχνικό διαγωνισμό της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών και το 2ο Βραβείο στον 7ο Πανελλήνιο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό της Πνευματικής Συντροφιάς Λεμεσού. Το βιβλίο της «Τοπία της Στοργής», Μικρές Ιστορίες, απέσπασε το 3ο βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό βιβλίου 2019, που διοργάνωσε ο Σύλλογος Λόγου, Μουσικής και Τέχνης «ΛΙΝΟΣ».
