Της Δέσποινας Μιχαηλίδου Καπλάνογλου:
Στην σημερινή δημοσίευση θα δούμε 4 λέξεις Φέγγον ,Χάραξεν, Αυγίτες, Σιμά
Βρίσκονται σε ένα ποντιακό τραγούδι που κρύβει την χαρμολύπη των γονιών τα ξημερώματα που η μονάκριβη κόρη τους φεύγει από το σπίτι ,γιατί παντρεύεται για να ζήσει με τον αγαπημένο της .
Η χαρά φυσικά προέρχεται από την αποκατάσταση της κόρης τους και τα εγγονάκια που θα έρθουν και η λύπη από το γεγονός ότι φεύγει από το σπίτι που γεννήθηκε και πάει σε άλλο τόπο που μπορεί να βρίσκεται και μακρυά αφήνοντας μόνους τους γονείς της.
ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Σιμά σα ξημερώματα
Σιμά στα ξημερώματα, χάραξεν κ’ η ανατολή
εξέβεν ο Αυγίτες, πάει να ξημερώσει.
Ο ήλιον εδιαρμένεβεν, κόρη μ’ θ’ αφήντ’ς το σπίτι σ’
ο φέγγον τερεί και γελά, τα φύλλα πουστουρίζ’νε
παρχάρ αέρα πα φυσά, τ’ ελάτια κουστουρίζ’νε.
Σιμά στα ξημερώματα, χάραξεν κ’ η ανατολή
ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ.
Κοντά στα ξημερώματα, χάραξε και η ανατολή
βγήκε ο Αυγερινός, πάει να ξημερώσει.
Ο ήλιος συμβούλευε: κόρη μου, θ’ αφήσεις το σπίτι σου
το φεγγάρι κοιτάει και γελά, τα φύλλα θροΐζουνε
φυσάει και αέρας από το παρχάρ’
τα ελάτια κουνιούνται.
Η ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
1.. Φέγγον
— Φέγγον Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη φέγγος
Φεγγάριον ήταν το υποκοριστικό του αρχαίου φέγγος ,στον μεσαίωνα έγινε φεγγάρι(ν) και η συνέχεια ήταν η λέξη φεγγάρι
— Στην νεοελληνική διάλεκτο , λέξη που χρησιμοποιείται πλέον ειναι το φεγγάρι χωρίς το τελικό ‘’ν ‘’
Φεγγάρι σημαίνει ακόμη φως και λάμψη ,εξ’ου και η άλλη ονομασία του Φεγγαρίου = Σελήνη από το σέλας (=φως).
Συνώνυμα σελήνη φέγγος φεγγαρόφωτο φέγγω κ.α.
2 Χάραξεν
— Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη Προέρχεται από την αρχαία Ελληνική λέξη χαράσσω,= Χαράζει ,
Και στην νεοελληνική χρησιμοποιείται η λέξη = Ξημέρωσε
— Παράγωγες λέξεις : ,χαραγή – χαρακιά – χάρακας – χαράκτης – χάραμα – χαραυγή
3. Αυγίτες,
Προέρχεται από την αρχαία Ελληνική λέξη αυγά(ί)ζω που δίνει την αυγή και αυτη τον αυγίτη της Ελληνιστικής εποχής
αυγίζω αυγινός <αυγή – αυγίτης < ελνστ. αυγίτης < αὐγή
αυγιτικός <αυγίτης -Αυγερινός <αυγή
— Στην νεοελληνική ειναι ο Αυγερινός (το αστέρι)
4.Σιμά
* Προέρχεται απο την αρχαία Ελληνική λέξη σιμός
Από την λέξη σιμός βγαίνει και το σιμώνω που σημαίνει πλησιάζω κοντά , σε μικρή απόσταση Το σιμώνω = σιμός + -ώνω
— Στην νεοελληνική σημαίνει κοντά , πλησίον
ΛΕΞΕΙΣ ΜΕ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ
— Εδιαρμένεβεν== συμβούλευε
Με κάθε επιφύλαξη πολύ πιθανή είναι η προέλευση της λέξης από την λέξη διερμηνεία – διερμηνεύω.
Η λέξη διερμηνεία έφτασε στις μέρες μας από την Ελληνιστική εποχή * έχοντας ξεκινήσει ίσως από το θεό Ερμή που ήταν και ο ταχυδρόμος των θεών που μετέφερε μηνύματα ,κάποια από αυτά μεταφερόμενα στους ανθρώπους είχαν και συμβουλευτικό χαρακτήρα.
*Ελληνιστικη κοινή διερμηνεία < διερμηνεύω < διά + αρχαία ελληνική ἑρμηνεύω < ἑρμηνεύς (ίσως < Ἑρμῆς)
— Πουστουρίζ’νε == θροΐζουνε
Η Ελληνική λέξη Πούσι σημαίνει Ομίχλη, Καταχνιά , Αχλή και την συναντώμαι σε ποιητικά κείμενα [ Ν.Καββαδίας 1947]
Το πούσι
Έπεσε το πούσι αποβραδίς,
το καραβοφάναρο χαμένο,
κ’ έφτασες χωρίς να σε προσμένω
μες στην τιμονιέρα να με δεις.
Ενδεχόμενα η λέξη Πουστουρίζ’νε προέρχεται από το Ελληνικό πούσι
Λένε ότι τις πρωινές ώρες η υγρασία και το χαμηλό φύσημα του αέρα παράγει ασθενικό και συνεχή, μόλις αισθητό ήχο, σαν κι αυτόν που προκαλεί ο αέρας όταν περνά μέσα από τα φύλλα των δέντρων το αποκαλούμε θροΐζω ή όπως λέμε ποντιακά Πουστουρίζω
.
— Κουστουρίζ’νε. == κουνιούνται
