Γράφει η Δέσποινα Μιχαηλίδου Καπλάνογλου:
Στην σημερινή δημοσίευση θα δούμε 3 λέξεις που αφορούν παλιά γεωργικά εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι γεωργοί στην καλλιέργεια των σιτηρών από την αρχαιότητα έως και την δεκαετία του 1960 Η δημοσίευση αυτή είναι συνέχεια της προηγουμένης όπου αναφερθήκαμε και πάλι για γεωργικά εργαλεία που ήταν τα Κερεντή – Τουκάν και Λεγμετέρ
Σήμερα αναφερόμαστε στο Αλέτρ ,Ζεβλίν και το Χερομύλ .
ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Αλέτρ ,Ζεβλίν ,Χερομύλ
ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ.
Είναι το Αλέτρι, η ζεύγλα και ο χειρόμυλος
Η ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ
1.. Αλέτρ
— Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη άροτρον η εξέλιξη της κατά την διάρκεια αιώνων άλλαξε σε αρότριον έγινε κάποια στιγμή αρότρι μετά αρέτρι και κάπου στον μεσαίωνα κατέληξε σε αλέτρι
Στην περιοχή του Καρς χρησιμοποιούσαν για το αλέτρ την λέξη κοτάν που σημαίνει επίσης αλέτρι,.
— Παρέμεινε αλέτρι στην νεοελληνική διάλεκτο , λέξη που χρησιμοποιείται και σήμερα συγχρόνως με το άροτρο.
* Η χρήση του αλετρίου.
Αυτό το γεωργικό εργαλείο χρησιμοποιείτο για να οργώσουν τη γη Επ
ρόκειτο για ένα πανάρχαιο εργαλείο οργώματος του εδάφους που σχεδόν απαράλλαχτο εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται μέχρι πρόσφατα. Ο Ησίοδος, στο βιβλίο του “ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ”, αναφέρει ότι ήταν ξύλινο. Γι’ αυτό τα ξύλινα άροτρα λέγονταν “Ησιόδεια”.
Το άροτρο, στην αρχή ήταν ξύλινο και αργότερα έγινε σιδερένιο,
2.Το Ζεβλίν πληθυντικός Ζεβλία
— Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη ζεύγνυμι που έδινε την ζεύγλη .
Το ζεύγνυμι σημαίνει ενώνω στην νεοελληνική διάλεκτο και ζεύγλη σημαίνει ζυγός
Και στην νεοελληνική λέξη ζεύγνυμι εκτός από το ενώνω σήμαινε και συνδέω αλλά σε πολλά μέρη χρησιμοποιούσαν τις λέξεις ζεύγλα και ζεύλα για το εργαλείο συνέδεε υπό ζυγό 2 ζώα (συνήθως βόδια )
— Παράγωγες λέξεις : ,
ἀναζεύγνυμι (ξαναζεύω) , διαζεύγνυμι (χωρίζω) , μεταζεύγνυμι (αλλάζω θέση στα άλογα, τα ζεύγω σε άλλη άμαξα), ὑποζεύγνυμι , ἐπιζεύγνυμι (συνδέω πάνω) , συζεύγνυμι (ενώνω μαζί, δένω μαζί, συνδέω)
* Η χρήση της ζεύγλας
Κάθε ζεύλα αποτελείται από δυο κυρτά ξύλα, τοποθετημένα στον λαιμό 2 ζώων που οι άκρες τους σμίγουν και κάνουν είδος θηλιάς. Η ζεύλα, δηλ. είναι μια κατασκευή που μοιάζει με τη λαιμαργιά. Μέσ΄ απ΄ αυτές τις ζεύγλες περνούσαν τα κεφάλια των βοδιών.
Ζεύλες αποκαλούσαν εκτός από τις προαναφερόμενες ξύλινες κατασκευές οι νεοέλληνες και καθεμιά από τις σιδερένιες ράβδους που τοποθετούνται στα άκρα τού ζυγού ώστε να μην εξέρχονται από αυτόν οι τράχηλοι των ζώων
Παράγωγα
Ζεύλα (η) = μέρος του ζυγού (ομηρική λέξη= ζεύγλη) Ζευγολάτης (ο) = ο γεωργός που οργώνει. Ζέχνω = βρωμάω. Ζυγώνω = πλησιάζω.
3. Το Χερομύλ , ενίοτε εκφέρεται και Σερομύλ
Σύνθετη λέξη : Χείρ + μύλαξ
* Από την αρχαία ελληνική λέξη χείρ που σημαίνει χέρι και από την επίσης αρχαιοελληνική λέξη (ο) μύλαξ, ΄΄η μύλη που σημαίνει μυλόπετρα, με την ίδια δηλαδή λέξη μύλη αποκαλούσαν κάθε μεγάλη στρόγγυλη πέτρα που έβλεπαν.
— Στην νεοελληνική ο συνδυασμός των δυο λέξεων αποδίδεται ως χειρόμυλος
.* Η χρήση του χερομύλ.
Ο χειρόμυλος είναι πέτρινο εργαλείο άλεσης σιτηρών που αποτελείται από δυο κυκλικές πέτρες, ίσου περίπου μεγέθους, η μια πάνω στην άλλη. Στο πάνω μέρος ο χειρόμυλος έχει μια οπή στο κέντρο απ’ όπου έριχναν τους σπόρους. Στην άκρη του πάνω χειρόμυλου υπάρχει επίσης μικρή κυκλική οπή όπου προσαρμοζόταν ξύλινος λοστός .Στη συνέχεια, πιάνοντας από τη λαβή, γυρνούσαν την περιστρεφόμενη μυλόπετρα πάνω στη σταθερή και έτσι άλεθαν το σιτάρι και έπαιρναν το αλεύρι
