ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ Π. ΚΑΠΛΑΝΟΓΛΟΥ:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο Χριστιανισμός στη Σμύρνη έφτασε νωρίς, αφού η εκκλησιά της Σμύρνης αναφέρεται μεταξύ των επτά της Αποκαλύψεως. Με την ονομασία Επτά Εκκλησίες της Αποκάλυψης φέρονται στο τελευταίο βιβλίο της Καινής Διαθήκης , στο βιβλίο Αποκάλυψη του Ιωάννη οι περί την Έφεσο επτά πρώιμες χριστιανικές εκκλησίες – κοινότητες. Οι άλλες 6 ήταν Έφεσος , Πέργαμος. Θυάτειρα , Σάρδεις Φιλαδέλφεια και Λαοδίκεια.
Η εκκλησία της Σμύρνης, σύμφωνα με το μύθο, ιδρύθηκε από τον Ιωάννη το Θεολόγο. Αποτελούσε τη “μικρή αδελφή” της εκκλησίας της Εφέσου,
Η Σμύρνη γνωρίζεται ως ανεξάρτητη Αρχιεπισκοπή και καταλαμβάνει συνήθως την 5η θέση μεταξύ των αυτοκέφαλων αρχιεπισκοπών του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.
Γύρω στον 10ο αιώνα προάγεται σε Μητρόπολη με υποκείμενες Επισκοπές, οι οποίες αποσπάστηκαν από τη Μητρόπολη Εφέσου.
Το 1387 εκδηλώθηκε διαμάχη μεταξύ των Μητροπόλεων Εφέσου και Σμύρνης για τα ενοριακά δικαιώματα της πόλης των Βριούλων (Βουρλά).
Κατά την Οθωμανική περίοδο η Μητρόπολη Σμύρνης δεν συγχωνεύθηκε με αυτήν της Εφέσου όπως συνέβη με άλλες Μικρασιατικές μητροπόλεις της περιοχής.
Παρέμεινε ανεξάρτητη με δικαιοδοσία στην πόλη της Σμύρνης και στα γύρω χωριά.
Λίγο πριν από την καταστροφή του 1922 η Μητρόπολη Σμύρνης περιλάμβανε τους κατωτέρω Χριστιανικούς οικισμούς:
α) Σμύρνη με 16 ενορίες,β) Καρατάσι , γ) Καραντίνα δ) Νταργάτς
ε) Σαλάχανε ,στ) Μπαϊρακλί ,ζ) Αγία Τριάδα ,η) Μπουρνόβας ,θ) Μπουνάρμπασι
ι) Κοκλουτζάς ,ια) Μερσινλί ή Μυρσινέα ,ιβ) Πετρωτά ιγ) Μπουτζάς,ιδ) Σβεντίκιοϊ-Αρχάγγελος ,ιε) Τζιμόβασι ,ιστ) Προφήτης Ηλίας-Γενήκλισε.
ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ
Από τις 21 εκκλησίες που λειτουργούσαν το 1922, οι 16 χτίστηκαν τον 19ο αιώνα, ταπεινές στην αρχή και συχνά πλουσιότερες μετά, ενώ 5 χρονολογούνται από παλαιότερες εποχές (ανάμεσα τους ήταν η Αγία Παρασκευή, η οποία καταστράφηκε κατά την Ελληνική Επανάσταση) .
Πολύ παλιός ήταν ο Ναός του Αγίου Πολυκάρπου: Ηταν αφιερωμένος στον Άγιο Πολύκαρπο, επίσκοπο Σμύρνης, ο οποίος μαρτύρησε στα χέρια των Ρωμαίων το 155 μ.Χ. σε ηλικία 86 ετών, η εκκλησία υπέστη σοβαρές ζημιές από τους σεισμούς και τις φωτιές του 17ου αιώνα όμως μετά από κάθε πλήγμα οι φθορές αποκαθίστατο.
Ήταν χτισμένη το 1625 με διαταγή του Λουδοβίκου 13ου της Γαλλίας, και ήταν η παλαιότερη Χριστιανική εκκλησία της Σμύρνης.
Παλαιότερος από τον 19ο αιώνα θεωρείται ο «αρχαίος» Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στην Άνω Πόλη της Σμύρνης, η οποία ανακατασκευάστηκε τελευταία το 1804.
Η άλλη εκκλησία της Άνω Πόλης, ο Άγιος Βουκόλος, ιδρύθηκε το 1866 στην τοποθεσία που υπήρχε αρχαία χριστιανική εκκλησία.
ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ
— Κάτω Μαχαλάς
Στον Κάτω Μαχαλά που ήταν συγκεντρωμένος ο μεγαλύτερος Ελληνορθόδοξος πληθυσμός στην Σμύρνη υπήρχαν 16 εκκλησίες που ανήκαν στην Μητρόπολη Σμύρνης. Σήμερα η Μητρόπολη διαθέτει ένα μόνο Ναό, την εκκλησία της Αγίας Φωτεινής
Επίσης υπάρχει και το παρεκκλήσιο των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ, που διαμορφώθηκε εντός του Ελληνορθόδοξου Κοιμητηρίου Σμύρνης σε ανάμνηση του παλαιού ομωνύμου Κοιμητηριακού Ναού της Σμύρνης. Στο παρεκκλήσιο τελείται Θεία Λειτουργία κατ’ αμφότερα τα Ψυχοσάββατα κάθε έτους.
Τα τελευταία χρόνια με μέριμνα των δήμων της επαρχίας Σμύρνης, ανακαινίστηκαν
παλιοί Ελληνορθόδοξοι ναοί .Ο Ναός Αγίων Βουκόλου και Πολυκάρπου Σμύρνης, και το Αγίασμα της Παναγίας Γαλακτοτροφούσης Σμύρνης,
Επιγραμματικά αναφερόμενοι ήταν οι ναοί:
1.Αγία Φωτεινή Μητροπολιτικός ναός
2. Άγιος Γεώργιος
3. Κοίμησις της Θεοτόκου (συνοικία Φασουλά)
4. Ο Ναός του Ορφανοτροφείου Σμύρνης (όπου εκκλησιαζόταν όλη η αριστοκρατία)
5. Ο μεγαλοπρεπής Ναός του Ιωάννου του Προδρόμου (στα Σχοινάδικα)
6. Αγία Αικατερίνη
7. Άγιος Τρύφωνας
8. Άγιος Δημήτριος
9. Άγιος Χαράλαμπος
10. Ευαγγελίστρια
11. Άγιος Νικόλαος (στην Αρμενοσυνοικία)
12. Άγιος Βουκόλος (στο σταθμό Κασαμπά)
13. Άγιος Κωνσταντίνος
14. Άγιος Ιωάννης Θεολόγος
15. Ι.Ν. Μεταμόρφωσης (οι 3 αυτοί ναοί στη συνοικία Μορτάκια)
16. Ι.Ν.Τιμίου Προδρόμου (στη Λυγαριά)
ΝΑΟΙ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ
1. Αγία Φωτεινή
Ο σημαντικότερος μεγάλος Μητροπολιτικός ό ναός της Αγίας Φωτεινής με το μεγαλοπρεπές και εξαίρετης τέχνης μαρμάρινο κωδωνοστάσιο, κτίσθηκε τον 17ο αιώνα, καταστράφηκε από σεισμό το 1688, ανοικοδομήθηκε το 1690 και επανοικοδομήθηκε το 1692 μετά από πυρκαγιά που σημειώθηκε.
Αποτελούσε τον κατ΄ εξοχή σμυρναίικο ναό, όπου τελούνταν στη μικρή περίοδο της απελευθέρωσης όλες οι επίσημες λειτουργίες και εθνικές τελετές. Τόσο ο ναός όσο και το κωδωνοστάσιο ανατινάχτηκαν με δυναμίτιδα από τους Τούρκους μετά την καταστροφή.
παλαιότερες εκκλησίες περιλαμβάνονται η Αγία Φωτεινή, η πιο γνωστή εκκλησία της Σμύρνης (καθεδρικός ναός από τον 17ο αιώνα, όταν αντικατέστησε την Αγία Παρασκευή), του οποίου το εντυπωσιακό καμπαναριό χτίστηκε το 1856 από τον αρχιτέκτονα Xenophon Latris και τον St. George , πιθανώς στην τοποθεσία του Αγίου Γεωργίου έξω από το Κάστρο, μια εξάρτηση της Μονής Lemvon. Χτίστηκε το 1623 και επισκευάστηκε πολλές φορές (1772, 1792, 1856 κ.λπ.)
Συνοικία Αγίας Φωτεινής, κέντρο χτίστηκε τον 17ο αιώνα, το καμπαναριό χτίστηκε το 1856 Χαμένος
2. Άγιος Γεώργιος
Βρισκόταν στο κέντρο στην συνοικία Σχοινάδικα έτσι και η συνοικία αυτή λεγόταν και συνοικία Αγίου Γεωργίου, Βρισκόταν κοντά στη μητρόπολη, Κτίστηκε το 1623, και κάηκε το 1922
3. Κοίμησις της Θεοτόκου (συνοικία Φασουλά)
Η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου χτίστηκε στον πρώτο παράλληλο δρόμο με την παραλία της προκυμαίας του Και (Quai.) το 1871
4. Ο Ναός του Ορφανοτροφείου Σμύρνης (όπου εκκλησιαζόταν όλη η αριστοκρατία)
5. Ο μεγαλοπρεπής Ναός του Ιωάννου του Προδρόμου (στα Σχοινάδικα)
Ο Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος αναφέρεται από το 1818 στη συνοικία Σχοινάδικα (κατασκευαστές σχοινιών), λίγο πριν από την Πούντα. Ανακατασκευάστηκε το 1856-57 από 300 φτωχούς εργάτες .
6. Αγία Αικατερίνη
Το 1857 η Αγία Αικατερίνη ανεγέρθηκε από ξύλο και ξαναχτίστηκε το 1898 με σχέδια του αρχιτέκτονα Χ. Λατρή. Έγινε η μεγαλύτερη εκκλησία στη Σμύρνη Βρισκόταν στην συνοικία Αγίας Αικατερίνης, νότια των Σχοινάδικων , κάηκε το 1922
7. Άγιος Τρύφωνας
Το 1887 άρχισε η κατασκευή του Αγίου Τρύφων . Η εκκλησία ήταν έτοιμη το 1894.
Η λαϊκή συνοικία του Αγίου Τρύφωνα ξεχώριζε για τα πολλά ουζάδικα εξ ου και Τσικουδιά
8. Άγιος Δημήτριος
Η κατασκευή του Αγίου Δημητρίου άρχισε το 1833, Βρισκόταν κοντά στο Ελληνικό Νοσοκομείο,στην ομώνυμη συνοικία του Αγίου Δημητρίου, ανατολικά του νοσοκομείου κάηκε το 1922
9. Άγιος Χαράλαμπος
Ο Άγιος Χαράλαμπος χτίστηκε το 1833 μέσα στον περίβολο του Ελληνικό Νοσοκομείου,ήταν δηλαδή παρεκκλήσι του Ελληνικού νοσοκομείου (Spitalia), Βρισκόταν Ανατολικά της Νέας Συνοικίας του Και
10. Ευαγγελίστρια ή Ευαγγελισμός Θεοτόκου (Ευαγγελισμός της Παναγίας)
Το 1867 χτίστηκε η εκκλησία της Ευαγγελίστριας στη συνοικία Και ξαναχτίστηκε το 1908 , αρχικά ήταν μια μικρή ξύλινη εκκλησία και αργότερα ξαναχτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Βασίλειου Λυττή. Βρισκόταν μεταξύ των συνοικιών του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Νικολάου.Tabahana, βόρεια της Basmahane και νότια της συνοικίας του Αγίου Δημητρίου κάηκε το 1922
11. Άγιος Νικόλαος (στην Αρμενοσυνοικία)
Το 1884 χτίστηκε ο Άγιος Νικόλαος στη συνοικία Cay, με σχέδια του αρχιτέκτονα Ι. Χριστοδούλου.ανατολικά της συνοικίας Tabahana (Βυρσοδεψείων )κάηκε το 1922
12. Άγιος Βουκόλος ή Άγιος Βούκας
Εκκλησία της Άνω Πόλης, ο Άγιος Βουκόλος, ιδρύθηκε το 1866 στο χώρο της αρχαίας χριστιανικής εκκλησίας στο σταθμό Κασαμπά.
Ένας και μόνος ορθόδοξος ναός επέζησε της πυρκαγιάς απ’ την καταστροφή της Σμύρνης του 1922, η βασιλική του Αγίου Βουκόλου,αφιερωμένη στον πρώτο Επίσκοπο Σμύρνης, τον οποίο διαδέχτηκε ο Άγιος Πολύκαρπος, χειροτονημένος από τον ίδιο και πολιούχος της πρωτεύουσας της Ιωνίας.
** ο Άγιος Βουκόλος (Άη Βούκλας) είναι σήμερα αποκαταστημένος με τον γυάλινο τρούλο του , το 2010 για να χρησιμεύσει ως πολιτιστικό κέντρο
13. Άγιος Κωνσταντίνος
Το 1861 ο Άγιος Κωνσταντίνος χτίστηκε στη συνοικία Χιώτικα (Τεπέκικ), από Χιώτες που διέφυγαν στη Σμύρνη μετά τη σφαγή του 1822. Γλύτωσε από την την πυρκαγιά του 1922.Κατεδαφίστηκε όμως το 1961
14. Άγιος Ιωάννης Θεολόγος
Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου χτίστηκε το 1700, επεκτάθηκε το 1773 και ανοικοδομήθηκε και επεκτάθηκε το 1804. Το κτιριακό συγκρότημα με το σχολείο, μέρος της εκκλησίας και το καμπαναριό σώζονται σε ταχυδρομικό δελτάριο της 1ης Αυγούστου του 1859.
Θεωρείται ο «αρχαίος» Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στην Άνω Πόλη της Σμύρνης, κάηκε το 1922
15 Μεταμόρφωση του Χριστού
Βρισκόταν στην συνοικία Μορτάκια χτίστηκε το 1860, επεκτάθηκε το 1878. Αφιερώθηκε στη Μεταμόρφωση του Χριστού και το 1908 έγινε η ενοριακή εκκλησία.
16 & 17 . Ι.Ν.Τιμίου Προδρόμου (στη Λυγαριά) και των Ταξιαρχών
Βρισκόταν στον περίβολο του νεκροταφείου.
ΑΛΛΕΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΟΡΘΟΔΩΞΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΔΟΓΜΑΤΩΝ
18 .Αγία Πολύκαρπη
Αγία Πολύκαρπη βρισκόταν στην παλιά Γαλλική συνοικία Frank, Alsancak κτίστηκε το 1775
19 .Προφήτης Ηλίας
Η εκκλησία του Προφήτη Ηλία χτίστηκε μεταξύ 1844 και 1846 κοντά στο παλιό υδραγωγείο (Καμάρες, Αψίδες).
20 Αρχαγγέλου Μιχαήλ
Στο Ελληνικό Ορθόδοξο νεκροταφείο (ακριβώς ανατολικά του σιδηροδρομικού σταθμού Αϊδινίου), πρωτοκτίστηκε το 1865 ο ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ ,επεκτάθει το
1878 με σχέδια του αρχιτέκτονα X. Latris. Ήταν το παρεκκλήσι Ελληνικού νεκροταφείου στο Ντάραγατς (Darağaç), ανατολικά της Punta Κάηκε το 1922
21 .Εκκλησία των Γενεθλίων της Μαρίας
Το 1885 η εκκλησιά των Γενέθλιων της Μαρίας μετατράπηκε σε ενοριακό ναό της συνοικίας Φασούλα.
22 .Αγία Μαρία στα Μαλτέζικα
Βρισκόταν στο χώρο ελέγχου των διαβατηρίων στα Παλιά Μαλτέζικα , λειτουργούσε η εκκλησία της Αγίας Μαρίας από το 1899 Είναι εν λειτουργία και σήμερα ,
23 Η εκκλησία της Μυρτιδιώτισσας
Η εκκλησία της Μυρτιδιώτισσας χτίστηκε από ξύλο στη συνοικία Μερσίνλι που βρισκόταν νοτίως της Πούντας το 1891 και ξαναχτίστηκε το 1903 με σχέδια του αρχιτέκτονα Κωνσταντινίδη, υπό την εποπτεία του αρχιτέκτονα Γ. Πετροκόκινκου. Έχει καταστραφεί.
24. Ναός της Αγίας Μαρκέλλας
Το 1908 η εκκλησία της Αγίας Μαρκέλλας χτίστηκε από τους Χιώτες στην ενορία Νταραγατς (Daragach,) η οποία ξεκινούσε από την Πούντα και και κατέληγε στο Halka Pinar (Λουτρά της Αρτέμιδος ) που βρισκόταν ανατολικότερα.
25. Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής
Η Αγίας Κυριακής βρισκόταν κοντά στην Αγία Μαρκέλλα (ίσως στο Χαλκα πινάρ;); έχει καταστραφεί.
26 Άγιος Ιωάννης της Αλυγαρίας
Το 1910 κτίσθηκε η εκκλησία του Άγιου Ιωάννη της Αλυγαρίας ακριβώς δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή Σμύρνης-Αϊδινίου. ”
27 Αγία Παρασκευή,
Η Αγία Παρασκευή, ήταν παλιά εκκλησία η οποία καταστράφηκε κατά την Ελληνική Επανάσταση)
28 Κοίμηση της Θεοτόκου (Κοίμηση)
Η εκκλησία αυτή βρισκόταν κέντρο στο Parelleli (İkinci Kordon), το 1871 σήμερα δεν υπάρχει .
29 Εκκλησία των Γενέθλιων της Θεοτόκου (Γέννηση της Παναγίας)
Η εκκλησία αυτή βρισκόταν στην συνοικία Φασούλα, δυτικά της συνοικίας της Αγίας Αικατερίνης ήταν ενοριακή εκκλησία κτίστηκε το 1885 , έχει καταστραφεί
30 . Άγιος Ροζάριο ή Ροδάριο (πρώην Άγιος Πέτρος και Παύλος)
Βρισκόταν στην παλιά Πούντα κτίστηκε το 1904 Σήμερα βρίσκεται εν λειτουργία.
ΜΙΚΡΟΤΕΡΟΙ ΝΑΟΙ & ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΛΕΒΑΝΤΙΝΩΝ *
1) Αγία Μαρία (Καθεδρικός Ναός)
2) St. Polycarpe, Capuchins
3) Ιερή Καρδιά, Λαζαρίτες
4) St. Peter & Paul, Dominicans
5) St. Ludovico Gonzaga, παρεκκλήσι της Σχολής Propagande, Jesuits
6) Γέννηση της Παναγίας [Yenniseos tu Theotoku], παρεκκλήσι στη Σχολή των Μηχανιστών
7) Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, παρεκκλήσι του Γαλλικού Νοσοκομείου
8) St. Antoine, παρεκκλήσι του Αυστριακού νοσοκομείου
9) Άγιος Ιωσήφ, παρεκκλήσι της Σχολής των Φρέρες
10) [Sillipseos], ιδιωτικό παρεκκλήσι που ανήκει στους Eleus Brothers
11) [Kimiseos] (Υπόθεση;), ιδιωτικό παρεκκλήσι που ανήκει στην οικογένεια Braggiotti, Kapellas Sokak, Panteloglu Yolu, ανοιχτό στο κοινό.
Στο “Annuaire des Commerçants” του 1893, αναφέρονται επίσης (ως “culte catholique”).
12) Παρεκκλήσι του Νοσοκομείου St. Roch
13) Παρεκκλήσι της Αγίας Άννας στην κοιλάδα της Αγίας Άννας (καθολικό νεκροταφείο)
14) Εκκλησάκι St. Roch, Μορτάκια
15) Ιδιωτικό παρεκκλήσι του Αρχιεπισκόπου
16) Ιδιωτικό παρεκκλήσι των φιλανθρωπικών αδελφών (πρόνοια)
17) Ιδιωτικό παρεκκλήσι των Sion Sisters
18) Ιδιωτικό εκκλησάκι των αδελφών Ivrea
(Το πραγματικό παρεκκλήσι των Ivrea Sisters χτίστηκε το 1958,).
Δεν μεταφράσαμε τα ονόματα των εκκλησιών που ανήκαν στους Λεβαντίνους για να αποφύγουμε λάθη Πολλές από αυτές λειτουργούν και σήμερα μια και ο στόχος του 1922 ήταν η Ελληνορθόδοξη και Αρμενική κοινότητα
