ΖΟΥΚΟΥΜΙΑ :ΦΥΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΛΙΕΣ ΚΟΖΑΝΙΤΙΚΕΣ ΑΥΛΕΣ
Πικροδάφνη η ” Αλήτισσα των δρόμων ”- Nerium oleander – Νήριον, Ροδοδάφνη — Λιάνδρα κ.α.
Μάρθα Στ. Καπλάνογλου Τεχνολόγος – Γεωπόνος:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Πικροδάφνη, είναι ένας εντυπωσιακός και εξαιρετικά ανθεκτικός θάμνος
Ανθοφορεί για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά την διάρκεια του χρόνου από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο ..
Στην Ελλάδα είναι αυτοφυής, απαντάται σε όχθες ποταμών και χειμάρρων, σε ρυάκια και σε πολλούς υγρότοπους.
Φυτεύεται κατά μήκος των δρόμων αλλά και σε πάρκα για διακοσμητικούς σκοπούς.
Κοινές ονομασίες: Ροδοδάφνη, Νήριον το ολέανδρον, Νήριον το εύοσμον, Νήριον η ροδοδάφνη, Φυλλάδα, Αριοδάφνη, Αροδάφνη, Λέανδρος, Σέψα, Σφάκα, Ψουράκια.
Προσωνύμιον μετα την δημιουργία των αυτοκινητοδρόμων η ”ΑΛΗΤΙΣΣΑ ΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ ”
Το όνομα του γένους Nerium (Νerium oleader ή επιστ. ονομασία του είδους ) στην οποία ανήκει η πικροδάφνη είναι η λατινική μορφή του αρχαίου ελληνικού ονόματος για το φυτό Nerion (νήριον), το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από τα ελληνική λέξη νερό, «neros», λόγω του φυσικού βιότοπου της πικροδάφνης που βρίσκεται κατά μήκος ποταμών και ρευμάτων.
Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΦΥΤΟΥ ΣΕ ΠΑΛΙΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΣΤΙΣ ΑΥΛΕΣ ΤΩΝ ΣΠΙΤΙΩΝ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΙΑΤΙΣΤΑΣ
Παρά το γεγονός ότι η Πικροδάφνη παγώνει σε θερμοκρασίες χαμηλότερες από τους – 8ο C η παρουσία της στις αυλές στις δυο πόλεις της Δ. Μακεδονίας από παλιά ήταν έντονη.
Στην Κοζάνη το όνομα που χρησιμοποιούσαν για αυτή ήταν Ζουκούμι και στην Σιάτιστα Λίανδρα.
Ήταν φυτεμένες μέσα σε μεγάλους τενεκέδες από λάδι ή τυρί που έξω ήταν βαμμένοι με διάφορα χρώματα συνήθως άσπρο η μπλε και επειδή το χειμώνα φοβόταν ότι μπορεί να παγώσουν τους έβαζαν σε φωτεινά υπόγεια η αποθήκες και τους ξαναέβγαζαν την άνοιξη
Είναι άγνωστο, αν το χρησιμοποιούσαν για φαρμακευτικούς λόγους, αλλά προφανώς ήξεραν για τους κίνδυνους που είχε λόγω του δηλητηρίου που περιείχε γιατί ποτέ δεν ακούσθηκε ότι κάποιος έπαθε κάτι,είτε από αναθυμιάσεις από την καύση της,είτε από βρώση φύλλων ή λουλουδιών.
Παρόμοια χρήση γινόταν και γίνεται και σε άλλες περιοχές που έχουν ψυχρό χειμώνα
Η πικροδάφνη είναι δημοφιλέστατο φυτό και φυτεύεται σε μεγάλες γλάστρες.
Απαιτεί όμως συχνό πότισμα και λίπανση κάτι που δεν είναι απαραίτητο σε ζεστά μέρη που είναι φυτεμένο στο έδαφος. Το χειμώνα μπορούν να προστατευθούν σε θερμαινόμενους χώρους. Η τοποθέτησή τους σε χώρο με κεντρική θέρμανση και κακή ροή αέρα μπορεί να τα καταστήσει ευαίσθητα σε μια μεγάλη ποικιλία παρασίτων και να εμφανισθούν αφίδες και άλλα έντομα.
Μπορούν να τοποθετηθούν και σε μη θερμαινόμενους χώρους και σε υπόγεια. Στο υπόγειο όμως, αν αφεθούν μπορεί να αδρανοποιηθούν. Όταν είναι αδρανείς, χρειάζονται λίγο φως και μόνο περιστασιακό πότισμα.
ΕΝΑ ΠΑΝΕΜΟΡΦΟ ΦΥΤΟ ΑΚΡΩΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ
Πριν προχωρήσουμε στην ανάπτυξη του θέματος με την περιγραφή των απαιτήσεων της σε κλίμα και έδαφος ,την καλλιέργεια της και τις χρήσεις της θα πρέπει να επισημάνουμε ότι είναι ένα φυτό που θεωρείται, ιστορικά, ένα δηλητηριώδες φυτό επειδή ορισμένες από τις ενώσεις του μπορεί να παρουσιάζουν τοξικότητα, ειδικά στα ζώα, όταν καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες.
Είναι επικίνδυνο στα ζώα, αλλά και για τους ανθρώπους, καθώς υπάρχει δηλητήριο σε όλα τα μέρη του φυτού.
Το φυτό είναι τοξικό, γιατί προσπαθεί να προστατευτεί από τις επιθέσεις ζώων και εντόμων και αυτή η τοξικότητα είναι η φυσική του ασπίδα.
Η τοξική δράση οφείλεται στην ολεανδρίνη, μια καρδιοτονωτική γλυκοσίδη ανάλογη της δακτυλίτιδας.
Έχουν γίνει αναφορές για δηλητηριάσεις ή θανάτους από λήψη πικροδάφνης, τσάι από φύλλα πικροδάφνης και για κάποια εκχυλίσματά της.
Ακόμα και μία μικρή ποσότητα πικροδάφνης μπορεί να είναι θανατηφόρα προκαλώντας αναπνευστική παράλυση και καρδιακό επεισόδιο.
Υπολογίζεται πως 5-10 άνθη του φυτού Πικροδάφνη,εσωτερικά λαμβανόμενα, αποτελούν θανατηφόρα δόση για τον άνθρωπο.
Αν και η θνησιμότητα του ανθρώπου που σχετίζεται με την κατάποση της πικροδάφνης είναι γενικά πολύ χαμηλή, ακόμη και σε περιπτώσεις σκόπιμης κατανάλωσης, δεν παύει να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα.
Ακόμα και οι αναθυμιάσεις από το κάψιμο της πικροδάφνης είναι επικίνδυνες γι’ αυτό τα κλαδιά της δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται σαν καυσόξυλα.
ΤΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΕΧΟΥΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΘΕΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Επειδή το φυτό έχει μελετηθεί από την αρχαιότητα για τα προβλήματά, που δημιουργεί θα παραθέσουμε κάποια από αυτά.
— Δηλητηρίαση αλόγων
Οι Πέρσες υποχωρώντας, όταν άρχισε να προευλαύνει ο Μέγας Αλέξανδρος, έβαζαν κλωνάρια του φυτού στις πηγές με το πόσιμο νερό και δηλητηρίασαν έτσι τα άλογα των Ελλήνων.
— Η βρώση κλαδιών και φύλων σκότωνε τα άλογα.
Οι Ινδοί αποκαλούσαν το φυτό «φονιά των αλόγων»,γιατί η γεύση των κλαδιών ξεγελούσε τα άλογα που τα έτρωγαν και πέθαιναν.
— Το κάψιμο κλαδιών δίπλα σε ανθρώπους δημιουργεί ζαλάδες.
Αναφέρεται επίσης ότι μερικοί στρατιώτες που σούβλιζαν κρέας,καίγοντας κλαδιά πικροδάφνης ασθένησαν σοβαρά και δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος στις μάχες.
— Σκότωνε ποντίκια
. Ήδη από την αρχαιότητα έφραζαν τις φωλιές των ποντικιών και των αρουραίων με φύλλα πικροδάφνης. Τα τρωκτικά στην προσπάθειά τους να βγουν έτρωγαν τα φύλλα της
πικροδάφνης και πέθαιναν.
Στη Γαλλία χρησιμοποιούσαν τη σκόνη από τον φλοιό και το ξύλο σαν ποντικοφάρμακο.
Η τοξικότητα της πικροδάφνης οφείλεται στην τοξική ουσία νηριίνη, και έχει ως στόχο να προστατεύσει το φυτό από τις επιθέσεις ζώων.
ΒΟΤΑΝΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Η πικροδάφνη ή ροδοδάφνη (επιστημονική ονομασία Nerium oleander, Νήριον το ολέανδρον συνών. Νήριον η ροδοδάφνη) ανήκει στο γένος Νήριον (Nerium).
ΒΟΤΑΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
]. Η πικροδάφνη είναι ένας αειθαλής θάμνος της οικογένειας των αποκυνίδων που μπορεί να φτάσει σε ύψος 5 μέτρων.
–Το φυτό
Έχει γρήγορη ανάπτυξη, φτάνει σε ύψος τα τέσσερα μέτρα και μας χαρίζει πλούσια παρατεταμένη ανθοφορία Στην Ελλάδα είναι αυτοφυές,όπως και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου
— Τα φύλλα
Έχει λογχοειδή, δερματώδη φύλλα. Τα φύλλα έχουν ανοιχτό πράσινο χρώμα και είναι πολύ γυαλιστερά, όταν είναι μικρά, πριν ωριμάσουν αλλάζουν σε ένα χρώμα θαμπό σκούρο πράσινο ή πρασινωπό γκρι.
— Τα άνθη
Τα άνθη αναπτύσσονται σε συστάδες στο τέλος κάθε κλαδιού,είναι λευκά, ροζ έως κόκκινα,διαμέτρου 2,5–5 cm.Υπάρχουν και ποικιλίες και με άσπρα, κίτρινα, μωβ και διπλά άνθη, οι οποίες καλλιεργούνται.
— Ο καρπός
Ο καρπός έχει 2 μακρόστενες θήκες, μήκους 5–23 εκατοστών ενωμένες,που όταν ωριμάσουν,ανοίγουν, για να απελευθερωθούν πολλοί σπόροι .
ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ
— Έδαφος
Αναπτύσσεται σε όλα τα είδη των εδαφών .Μεγαλώνει και σε άγονα ξηρά εδάφη,με υγρό υπόστρωμα. Αντέχει, επίσης, τα ελαφρώς υφάλμυρα εδάφη.
Η πικροδάφνη είναι σκληραγωγημένο φυτό που μεγαλώνει σε όλα τα εδάφη, ακόμα και στα πιο άγονα, αμμώδη και ασβεστώδη. Θα τη συναντήσουμε να φυτρώνει μόνη της σε διάφορες περιοχές της χώρας, στις κοίτες των ποταμών και των χειμάρρων, σε βουνοπλαγιές και σε κοιλάδες και μάλιστα να έχει εντυπωσιακή ανάπτυξη,
—Κλίμα
Μεγαλώνει σε ηλιόλουστα μέρη , όπως οι όχθες ποταμών σε χαμηλό υψόμετρο
Η πικροδάφνη ευδοκιμεί τόσο σε ηλιόλουστες, όσο και σε ημισκιερές θέσεις και μας χαρίζει πλούσια ανθοφορία.
Είναι ανθεκτική τόσο στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, στις παγωνιές του χειμώνα, καθώς και στους δυνατούς ανέμους. Η πικροδάφνη μπορεί να φυτευτεί και στα παραθαλάσσια μέρη, καθώς είναι ανεκτική στην αλατότητα των υδροσταγονιδίων της θάλασσας, ενώ λόγω της μεγάλης ανθεκτικότητας και της αντοχής στους ρύπους, την συναντάμε στους περισσότερους εθνικούς δρόμους της χώρας.
Αν φυτέψουμε την πικροδάφνη σε γλάστρα στο μπαλκόνι, επιλέγουμε σημείο με νότια, δυτική ή ανατολική έκθεση.
Είναι ευαίσθητο στις χαμηλές θερμοκρασίες της Β. Ελλάδας και των μεγάλων υψομέτρων. Παγώνει στους -8°C. Σε περιοχές όπως η Κοζάνη ,φυτεύεται σε μεγάλες γλάστρες και το χειμώνα μεταφέρεται σε προστατευόμενους χώρους για να αποφύγει την καταστροφή, από τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες.
Επίσης, είναι ανθεκτικό στην ξηρασία και στη ρύπανση, γι’ αυτό τη βρίσκουμε παντού.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
– Φύτευση
Πολλαπλασιάζεται, πολύ εύκολα, με σπόρους και μοσχεύματα.
. Ο πολλαπλασιασμός της πικροδάφνης γίνεται,κυρίως, με μοσχεύματα. Μπορούμε να πάρουμε μοσχεύματα μήκους 15-20 εκατοστά, όλη την περίοδο του έτους αρκεί να είναι από την τρυφερή κορυφαία βλάστηση της πικροδάφνης ενώ την περίοδο του φθινοπώρου μπορούμε να πάρουμε και ημιξυλώδη μοσχεύματα, δηλαδή ετήσια βλάστηση που έχει μερικώς ξυλοποιηθεί.
-Ποικιλίες
Υπάρχουν πάνω από 400 ποικιλίες αυτού του φυτού με διάφορα χρώματα και η δράση του ως δηλητήριο ήταν γνωστή από πολύ παλιά.
Το κοινό ροζ oleander, το Nerium oleander και το κίτρινο oleander, Thevetia peruviana, είναι οι βασικοί εκπρόσωποι oleander της οικογένειας Apocynaceae.
– Λίπανση
Αν θέλουμε να έχουμε ένα υγιές φυτό, με πλούσια και συνεχή ανθοφορία , προσθέτουμε πλήρες λίπασμα στις αρχές της άνοιξης και στις αρχές του καλοκαιριού . Αν έχει φυτευτεί η πικροδάφνη σε γλάστρα, βάζουμε πλήρες υδατοδιαλυτό ή υγρό λίπασμα μία φορά το μήνα,από την άνοιξη μέχρι τις αρχές φθινοπώρου.
– Άρδευση
Η πικροδάφνη δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις ως προς το πότισμα, καθώς είναι αρκετά ανθεκτικό φυτό στην έλλειψη νερού. Πάντως, τους καλοκαιρινούς μήνες θα απαιτηθούν τακτικά ποτίσματα αν θέλουμε να μας δώσει πλούσια και παρατεταμένη ανθοφορία. Επίσης, αν έχουμε φυτέψει τις πικροδάφνες σε γλάστρα, μπορεί να χρειάζονται πιο συχνά ποτίσματα για να ευδοκιμήσουν.
—Ασθένειες
Εμφανίζονται :
*Μαύρες κηλίδες στα φύλλα
Η πικροδάφνη προσβάλλεται από μυκητολογική ασθένεια που προκαλεί μαύρες κηλίδες στο φύλλωμα της.
*Βαμβακάδα και κίτρινη μελίγκρα
Προσβάλλεται από το έντομο της βαμβακάδας (ψώρας) καθώς και από την κίτρινη μελίγκρα που προκαλεί καρούλιασμα των φύλλων της.
* Xylella fastidiosa
Προσβάλλεται από το βακτήριο Xylella fastidiosa που έχει εμφανιστεί στην Ιταλία και απειλεί με προσβολή τα ελαιόδεντρα της Νότιας Ευρώπης
–Περιποίηση
Οι πικροδάφνες χρειάζονται κλάδεμα κάθε χρόνο νωρίς την άνοιξη ή το φθινόπωρο μετά το τέλος της ανθοφορίας για να διατηρήσουμε το σχήμα τους συμπαγές. Σε κάθε περίπτωση, κάθε 2-3 χρόνια, πραγματοποιούμε ένα αυστηρό κλάδεμα ανανέωσης αν θέλουμε να τις διατηρήσουμε σε σχετικά χαμηλό ύψος. Προκειμένου να συνεχίζεται η ανθοφορία απρόσκοπτα, αφαιρούμε τα μαραμένα άνθη και τους καρπούς που δημιουργούνται αμέσως μετά τον σχηματισμό τους
ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Παρά την επικινδυνότητα της όπως και άλλα δηλητηριώδη φυτά η πικροδάφνη έχει χρησιμοποιηθεί και ως φαρμακευτικό φυτό από τους αρχαίους χρόνους
Την αναφέρουν οι Πλίνιος , Θεόφραστος και Διοσκουρίδης στα συγγράμματα τους
Στη φαρμακευτική χρησιμοποιούνται κυρίως τα φύλλα και ο φλοιός, που σε μικρές δόσεις παρουσιάζουν καρδιοτονωτικές και διουρητικές ιδιότητες απειροελάχιστες δόσεις.
Εμείς φοβούμενοι την παρανόηση και την λανθασμένη χρήση δεν θα αναφερθούμε σε τυχόν χρήσεις της στην λαϊκή ιατρική θεωρώντας, ότι κάποιοι άνθρωποι θα υποστούν τις συνέπειες του λάθους τους.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
Να επαναλάβουμε ότι η πικροδάφνη είναι δηλητηριώδες φυτό.
Όλα τα μέρη της είναι τοξικά αν καταποθούν και φυσικά τοξικό γίνεται ακόμα και το νερό σε βάζο με άνθη πικροδάφνης.
. Υπάρχουν πολλές αναφορές για δηλητηριάσεις ή ακόμα θανάτους από λήψη πικροδάφνης.
Ακόμα και μία μικρή ποσότητα μπορεί να είναι θανατηφόρα προκαλώντας αναπνευστική παράλυση και καρδιακό επεισόδιο.
Οι αναθυμιάσεις από το κάψιμο της πικροδάφνης είναι επικίνδυνες, γι’ αυτό τα κλαδιά της δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται σαν καυσόξυλα. μπορεί να προκαλέσουν αναπνευστικά προβλήματα.
Ο γαλακτώδης χυμός του φυτού προκαλεί κοιλιακό άλγος, εμετό, διάρροια, διαταραχές της όρασης, ταχυκαρδία και καρδιακή δυσλειτουργία και οταν έρθει σε επαφή με το δέρμα μπορεί να προκαλέσει φουσκάλες, ερεθισμό και πόνο.
Η κατάποση αυτού του φυτού μπορεί να επηρεάσει το γαστρεντερικό σύστημα, την καρδιά και το κεντρικό νευρικό σύστημα.
Οι γαστρεντερικές επιδράσεις μπορεί να συνίστανται σε ναυτία και έμετο, υπερβολική σιελόρροια, κοιλιακό άλγος, διάρροια που μπορεί να περιέχει αίμα, και ειδικά σε άλογα , κολικούς
Οι καρδιακές αντιδράσεις συνίστανται σε ακανόνιστο καρδιακό ρυθμό, μερικές φορές χαρακτηρίζεται από καρδία στην καρδιά που αρχικά επιβραδύνεται κάτω από το φυσιολογικό,κατά τη διάρκεια της αντίδρασης.
Καλόν θα είναι να το αποφεύγουν το φυτό τα παιδιά μικρής ηλικίας, ακόμη και για παιχνίδι δίπλα του.
ΧΡΗΣΕΙΣ
Δεν υπάρχουν βρώσιμα μέρη ούτε για τα περισσότερα ζώα ούτε για τους ανθρώπους
Χρησιμοποιείται εκτεταμένα στην κακοτεχνία για τη διαμόρφωση παρτεριών και φραχτών αλλά και για μεμονωμένες φυτεύσεις στον κήπο καθώς και σε γλάστρες στο μπαλκόνι.
Προπάντων φυτεύεται,εκατέρωθεν των δρόμων.
Μπορεί να λειτουργήσει ως απωθητικό εναντίον εντόμων, τρωκτικών και ερπετών και έχει χρησιμοποιηθεί για τέτοιο σκοπό στο παρελθόν .
Εφόσον θέλει κάποιος να μειώσει την εμφάνιση ενοχλητικών εντόμων (κουνούπια, κατσαρίδες, μύγες κ.λ.π.), φιδιών και τρωκτικών στον κήπο του, μιας και σε αυτή την περίπτωση δεν έχει παρά να φυτέψει πικροδάφνες. Η μυρωδιά τους και μόνο τα απωθεί.
Τα φύλλα της πικροδάφνης χρησιμοποιούνται στην παρασκευή ποντικοκτόνων φαρμάκων.
Η σύγχρονη φαρμακολογία εξάγει δραστικά συστατικά από τα φύλλα της πικροδάφνης κατασκευάζοντας διάφορα φάρμακα.
