Ολίγα για τον μητροπολίτη Καισαρείας, Σερβίων και Κοζάνης Ιωακείμ Αποστολίδη – Του Θανάση Καλλιανιώτη

Η Απελευθέρωση της Βέροιας από τους Γερμανούς (29-10-1944)

Γράφει ο Θανάσης Καλλιανιώτης:

O μητροπολίτης Ιωακείμ ήταν τολμηρός και φιλόδοξος, με ενεργή εμπλοκή στις έριδες μεταξύ θρησκευτικών και πολιτικών ηγετών που από παλιά ταλάνιζαν την πόλη της Κοζάνης. Παρέμβαινε όχι μόνο στο πολιτικό αλλά και στο κοινωνικό, εκπαιδευτικό π.χ., γίγνεσθαι. Επί Μεταξά (αυτο)περιορίστηκε για ένα εξάμηνο στο Άγιον Όρος, αλλά επιστρέφοντας εξιλεώθηκε με τηλεγραφήματα υποστήριξης προς τη δικτατορία. Την περίοδο της γερμανικής κατοχής η ισχύς του αυξήθηκε, επειδή οι άνθρωποι στις δυσκολίες επαφίονται με την Εκκλησία επιζητώντας την παραμυθία του Θεού και την υλική της ενίσχυση και καθώς οι καταστάσεις των απόρων που προσδοκούσαν κρατική ενίσχυση συντάσσονταν από τους ιερείς των ενοριών, τέλη 1942 επεκτάθηκε και στην κοσμική διοίκηση εκμεταλλευόμενος την απειρία του νεοδιορισθέντος νομάρχη.

Όταν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας κατέλαβαν τη Δεσκάτη, ο Ιωακείμ με εντολή που ήλθε από τη Θεσσαλονίκη ανέλαβε να μεσιτεύει ώστε να αποτραπεί η είσοδος τους στη γερμανοκρατούμενη ζώνη, της επαρχίας Κοζάνης. Δεχόταν στο γραφείο του και τους αντιπροσώπους του ΕΑΜ/ΚΚΕ, που διατυμπάνιζαν ότι είχαν την υποστήριξη των Βρετανών, και τους αξιωματικούς των (δεξιών) αντιστασιακών οργανώσεων ΥΒΕ/ΕΚΑ.

Οι αντάρτες των βουνών γοήτευαν τον 60χρονο πρόσφυγα με αποτέλεσμα οι λόγοι του να υπερπηδούν το έρκος των οδόντων του. Κληθείς στον Όλυμπο για να τους δει από κοντά και να πιστοποιήσει την ύπαρξη Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής, απογοητεύτηκε κι επιχείρησε να επιστρέψει στην έδρα του, κάτι που φυσικά δεν επέτρεψε το ΕΑΜ. Τον προώθησε κυριολεκτικά πάνω σε ανθρώπινους ώμους στη Δεσκάτη. Μοιράζοντας έπειτα συμμαχικές λίρες στους πυροπαθείς Βοΐου και Γρεβενών πέρασε στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ ως πνευματικός αρχηγός. Εκεί μεταλλάχτηκε σε υποστηρικτή της Αριστεράς προτρέποντας το καθάρισμα του εθνικού αγρού από τα ζιζάνια, δηλαδή την εκρίζωση κάθε αντίθετης γνώμης.

Όταν Οκτώβριο του 1944 αποχώρησαν οι Γερμανοί από τον κορμό της ηπειρωτικής Ελλάδας, μετοίκησε στη Θεσσαλονίκη αντί να επιστρέψει στην έδρα του. Τον επόμενο μήνα τμήματα του ΕΛΑΣ Φλωρίνης και Γρεβενών πολιόρκησαν τα αντικομουνιστικά χωριά της επαρχίας Κοζάνης αιχμαλωτίζοντας κατόπιν μαχών ή χωρίς τους υπερασπιστές των. Παρόλο που το ΕΑΜ διαφήμιζε πλέρια τη λαϊκή του δικαιοσύνη, πέντε εκατοντάδες χωρίτες εκτελέστηκαν χωρίς δίκη, κρυφά και βράδυ στους οικισμούς Πετρανά, Βαθύλακκο, Μεσιανή, Λεύκαρα, Ίμερα και Οινόη, και δυτικά των στρατώνων Κοζάνης. Ο Ιωακείμ, που σε ομιλία του στη Νάουσα είχε σφυροδρέπανο στο ράσο, δεν νοιάστηκε να θαφτούν χριστιανικά τα ζιζάνια ούτε και για τους ανθρώπους τους που δεν είχαν μνήμα να πενθήσουν, αφού επί Εαμοκρατίας και οι μαζικοί τάφοι ήταν μυστικοί και απαγορεύονταν κάθε κίνηση χωρίς άδεια.

Για τους Βρετανούς ο Ιωακείμ ήταν ματαιόδοξος, πλεονέκτης, φλύαρος, φιλόδοξος γερο-Καραγκιόζης και για την Εκκλησία ένας από τους ελάχιστους απολωλότας αμνούς, αλλά για τους ηττημένους του κυρίως Εμφυλίου Πολέμου λογίστηκε πολύτιμο απόκτημα και κατοπινό σύμβολο.

Αν, τώρα, επανατοποθετηθεί ο ανδριάντας του στην πόλη της Κοζάνης, προσφορότερο μέρος κρίνεται το μνημείο της ΠΕAΕΑ/ΔΣΕ στη θέση Μαντέμνια-Νταμάρια. Βέβαια, στο πλαίσιο μιας σφαιρικής μνήμης προβάλλουν δύο ερωτήματα: α) για ποιο λόγο στο Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας της ιδίας πόλης να μην αναρτηθούν φωτογραφίες κι άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, όπως η ΥΒΕ/ΕΚΑ ή και των αντιπάλων του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, και να το μονοπωλεί η μία μόνον παράταξη; -άλλως ας ονομαστεί Μουσείο Σύγχρονης Αριστερής Τοπικής Ιστορίας β) γιατί να λησμονείται η άλλη, έστω ενδοτική, πλευρά, δηλαδή ο επίσης ανδριάντας οπλίτη του ΕΕΣ που βρισκόταν στο Βαθύλακκο και τώρα κείτεται σε αποθήκη των Σερβίων;

Στο μνημείο Μαντεμνίων-Νταμαριών όπου ο γράφων προτείνει ως κατάλληλο χώρο, προς χάριν των εκτελεσθέντων ομήρων από τους Γερμανούς την 26η Ιανουαρίου 1944 ως αντίποινα για το φόνο από ενεδρεύοντες ελασίτες του ιατρού Haas έχουν αναγραφεί μεν 44 ονόματα, αλλά ημαρτημένα. Π.χ. οι αδελφές Ελένη και Ματίνα Ζήγρα έχασαν τη ζωή τους την 23η Σεπτεμβρίου 1944, ενώ ο Δημήτριος Παυλός την 6η Οκτωβρίου 1944. Τα 43 ορθά ονόματα -ένας γλίτωσε- και οι τόποι καταγωγής των παρατίθενται εδώ:

Αγγελόπουλος Αστέριος Σέρβια
Βουδούρης Δημήτριος Παλαιόκαστρο
Γεωργιάδης Νικόλαος Χαραυγή
Γκοτζαμάνης Ιωάννης Παλαιόκαστρο
Γκουλιώνης Δημήτριος Σέρβια
Δανάς Βασίλειος Παλαιόκαστρο
Δεληζήσης Βασίλειος Παλαιόκαστρο
Δημητράκης Κωνσταντίνος Σέρβια
Διγκόλης Χρήστος Παλαιόκαστρο
Ευκαρπίδης Πολυχρόνης Μηλοχώρι
Ζίγκος Γεώργιος Βελβενδός
Ζίγκος Ιωάννης Βελβενδός
Ζορμπάς Λεωνίδας Βελβενδός
Θεοδωρίδης Ιωάννης Θεσσαλονίκη
Καζαντζής Κυριάκος Μηλοχώρι
Κανές Ιωάννης Βελβενδός
Καντερλιώτης Ευάγγελος Κοζάνη
Καραμούζας Ιωάννης Κοζάνη
Καρανάνος Ιωάννης Κρόκος
Κάστιας Χρήστος Παλαιόκαστρο
Κούσης Πέτρος Μηλοχώρι
Λαζαρίδης Θεόδωρος Άγιος Δημήτριος
Μακρίδης Παντελής Σέρβια
Μαλούτας Ευάγγελος Σέρβια
Μέλιος Κωνσταντίνος Σέρβια
Μητράκας Κωνσταντίνος Σέρβια
Μισαηλίδης Γεώργιος Καπνοχώρι
Μπενογλίδης Κοσμάς Καπνοχώρι
Μπιλιάτης Ευθύμιος Σέρβια
Μποζατζής Ηλίας Καστανιά
Ντανάς Αστέριος Σέρβια
Ξυνάδας Ευάγγελος Κοζάνη
Παντούλης Ιωάννης Σέρβια
Παυλίδης Κωνσταντίνος Σέρβια
Παχής Νικόλαος Παλαιόκαστρο
Σαββίδης Παντελής Σέρβια
Σακαλής Δημήτριος Κοζάνη
Σδούπας Ζήσης Παλαιόκαστρο
Σπυρόπουλος Κωνσταντίνος Κομνηνά
Στεφάνου Δημήτριος Παλαιογράτσανο
Τζιφόπουλος Πολυνίκης Σέρβια
Φάκας Κωνσταντίνος Σέρβια
Φραγκιώτης Ιωάννης Σέρβια

Περισσότερα για τον Ιωακείμ και την γενική κατάσταση στην περιοχή υπάρχουν στη διδακτορική διατριβή του γράφοντος στο Τμήμα Ιστορίας του ΑΠΘ, η οποία ευρίσκεται στον σύνδεσμο https://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/19183

Εκτελεσθέντες όμηροι 26/1/1944. Τον βαρύτερο φόρο πλήρωσαν άμαχοι των Σερβίων, που είχαν πυρποληθεί νωρίτερα από τους Ιταλούς, και του Παλαιοκάστρου, οικισμού από τον οποίο εξορμούσαν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ