Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου. Από το βιβλίο “ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ” σελ. 386. Κοζάνη 2018:
Κοινοτικά: Με το ΦΕΚ 260 Α με ημερομηνία 31/12/1918 αποτελεί την κοινότητα Δεσκάτης. Στις 21/1/1943 αποσπάται από την επαρχία Γρεβενών του Νομού Κοζάνης και υπάγεται στην επαρχία Ελασσώνος του Νομού Λαρίσης. Με το ΦΕΚ 185Α (Ν.Δ 4398) με ημερομηνία 30-10-1964 η Δεσκάτη υπάγεται στην επαρχία του Νομού Γρεβενών. Σήμερα με το νόμο Καλλικράτη από 2011 είναι πρωτεύουσα του Δήμου Δεσκάτης (προήλθε από τη συνένωση των πρώην δήμων Χασίων, Δεσκάτης), με πληθυσμό 5852 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2011, στον οποίο υπάγονται οι οικισμοί Άγιος Γεώργιος ο, Γήλοφος ο, Δεσκάτη η, Διασελλάκιον το, Δασοχώριον το, Παλιουριά η, Μονή Αγίου Νικάνορος η, Παναγία η, Παρασκευή η, Καρπερόν το, Δήμητρα η, Κατάκαλη η, Άνοιξις η, Τρικοκκιά η, Τριφύλλιον το. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 867 μέτρων. Απέχει από τα Γρεβενά 60 χιλιόμετρα.
Δήμαρχοι διετέλεσαν 2003-2006 ο Χρήστος Μπγιάλας οικονομολόγος. 2007-2010 και 2011-2014 ο Νικόλαος Μίγγος. 2015…. ο εκπαιδευτικός Δημήτριος Καραστέργιος.
“Έχει 650 οικογένειες χριστιανικές, 6 εκκλησίες στερεές, 5 χάνια χωρούντα 250 ίππους και ισαρίθμους άνδρας, βρύσες αφθόνου ύδατος, αφθονία αχύρου, κριθής και σίτου” (Σχινάς 1866).
Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: «Το δέκατον όγδοον με έδραν την κωμόπολιν Δεσκάτην Αον ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς της κωμοπόλεως ταύτης των οποίων τα επώνυμα άρχονται από του αλφαβητικού στοιχείου Α μέχρι Π, τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομε την δημοτικήν Σχολήν Αρρένων.
Το δέκατον ένατον με έδραν την κωμόπολιν Δεσκάτην Βον ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς της κωμοπόλεως ταύτης των οποίων τα επώνυμα άρχονται από του αλφαβητικού στοιχείου Ρ μέχρι Ω, ως και των χωρίων Τσούκα (Γήλοφος), Παρασκευή, Πιτσούγγια (Δασοχώρι), Λουτρού, Σέλισμα, Άγιος Γεώργιος, Κρανιά, Μπεσεριτσά τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομε το δημαρχιακό κατάστημα».Πληθυσμός την 8η Μαΐου 1919 σύμφωνα με το δήμαρχο Κ. Βερυζώτη: Δεσκάτη 3657, Κρανιά 1603, Λουτρό 426, Παρασκευή 133, Πιτσούγκια 183,Μπισιριτσά 125, Σέλισμα 46, Τσιούκα 75.
Η Υπομοιραρχία Δεσκάτης αναφέρει στις υπηρεσίες στις 11/2/1921 ότι στην κωμόπολη Δεσκάτης και σε μερικά χωρία της δικαιοδοσίας ενέσκηψε νόσος γρίπης σοβαρής μορφής. Παρακαλεί να ληφθούν μέτρα αμέσου κλεισίματος σχολείων, καθότι σημειώθηκαν θανατηφόρα κρούσματα (60/1206).
Για τους σεισμοπαθείς της Κορίνθου η κοινότητα Δεσκάτης ψήφισε στις 4-7-28 ποσό 1000 δραχμών (60/1632).
Το Αστυνομικό Τμήμα Δεσκάτης στις 26-1-29 και ο Σταθμός Χωροφυλακής Αγίου Γεωργίου στις 7-2-1929 αναφέρουν στο Νομάρχη ότι άπαντες οι πρόεδροι της περιφέρειας συμμορφώθηκαν με τη διαταγή 10463 και ανάρτησαν πινακίδες στα μετονομασθέντα χωριά.
Ο Υφυπουργός Υγιεινής Δοξιάδης με τηλεγράφημα στις 30-3-29 προς το Νομίατρο Κοζάνης τον παρακαλεί να παραλάβει ποσότητα φαρμάκων και ιδίως κινίνης να μεταβεί στη Δεσκάτη να επιληφθεί της ιατρικής περιθάλψεως των κατοίκων που πάσχουν εκ χρονίας ελονοσίας. Επίσης το υπουργείο αποστέλλει επειγόντως ποσότητα αντιγριπικού εμβολίου. Στις 9 Απριλίου ο Νομίατρος αναφέρει την παραλαβή των φαρμάκων εκ Θεσσαλονίκης τα οποία τηλεγραφικώς ζήτησε από τη Γενική Διοίκηση και είναι έτοιμος να αναχωρήσει δια Δεσκάτη, Καρπερό για παροχή ιατρικής κα φαρμακευτικής περιθάλψεως (60/574).
Ο Διοικητής της Υποδιοικήσεως Γρεβενών Μοίραρχος Κοντογιάννης Θωμάς με αστυνομική διάταξη στις 10-5-1930 απαγορεύει τη συλλογή και αφαίρεση λίθων και άμμου εκ των διασχιζόντων την κωμόπολη Δεσκάτης τεσσάρων ρευμάτων των Συνοικισμών Σαδόβου, Μεσαίας Συνοικίας, Μικράς Συνοικίας και του ρεύματος επί του οποίου ευρίσκεται η γέφυρα των Στρατώνων υπό διαφόρων κατοίκων προς πρόληψη εκβαθύνσεως των ρευμάτων και αποτροπή του κινδύνου καταρρεύσεως των παρόχθιων οικιών και προς πρόληψη ελωδών νόσων.
Ο Γενικός Γραμματεύς του υπουργείου Εσωτερικών ανακοινώνει στο Νομάρχη Κοζάνης ότι με απόφαση του υπουργείου Δικαιοσύνης (ημερομηνία 8-5-1930) η οποία καταχωρήθηκε στο αριθμ. 97 φύλλο της εφημερίδας της Κυβερνήσεως ανατέθηκαν καθήκοντα Ληξιάρχου παρά τω Ληξιαρχείω Δεσκάτης στο Δημήτριο Ηλ. Παπαδήμο, μέλος της κοινότητας Δεσκάτης (60/1996).
Πρόεδρος Αχ. Βαβίτσας. Μέλη. Αθ. Τσιαπαλίδης, Γ. Αναγνώστου, Δ.Οικονόμου, Ι.Βελλής, Αν. Κουσιώρας αποφάσισαν ότι το υφιστάμενο εκλογικό τμήμα Δεσκάτης καλώς έχει (29-11-31), (60/668).
Ο πρόεδρος της κοινότητας Επμ. Πλατσατούρας εκθέτει σε μειοδοτική δημοπρασία την κατασκευή τεχνητής γεφύρας στη θέση “Σακαβάρα” (Μ.Β 13-1-35).
Ο σταθμός Χωροφυλακής το 1937 συστεγαζόταν με την υποδιοίκηση Χωροφυλακής σε ιδιωτικό οίκημα. (60/619).
Στερείται αμαξιτού δρόμου, ιδίως το χειμώνα κάθε συγκοινωνία κόβεται λόγω βροχών και χιόνος (Μ.Β 17-9-38).
Υποβάλλεται στις 31-7-37 στο Νομάρχη κατάσταση με τα ονοματεπώνυμα εννιά ευυπολήπτων πολιτών κατοίκων της κοινότητας αγόντων ηλικίαν άνω των 50 ετών καταλλήλων για τη συμμετοχή ως μελών στη Μόνιμη Περιφερειακή Επιτροπή συγκεντρώσεως πληροφοριών επί των υπαρχόντων αποθεμάτων τροφίμων: α) Κεραμίδας Χρίστος Αθανάσιος, γεωργός β) Πετσούλας Αθανάσιος Γεώργιος, έμπορος γ) Βαβίτσας Αχιλλεύς Γεώργιος, αλευροβιομήχανος δ) Οικονόμου ή Μησούρας Δημήτριος του Κων/νου έμπορος ε) Χατζηζήσης Βασίλειος του Ιωάννου πρόεδρος Γεωρ. Πισ. Συν. στ) Λάμαρης Αθανάσιος Χρίστος, γεωργός ζ) Γκούντας Ιωάννης Σταμούλης, γεωργός η) Σακαβάρας Νικόλαος Ιωάννης, γεωργός θ) Ζαρμπαλής Γεώργιος Αθανάσιος, γεωργός (60/1261).
Ο Ι. Ρ με επιστολή στις 28-8-40 στον εξοχότατο υπουργό με έδρα τη Θεσσαλονίκη αναφέρει ότι το Ταμείο, η Εφορεία Δεσκάτης στεγάζονται στην οικία του με ενοίκιο 700 δρχ. το μήνα. Είναι απλήρωτος εδώ και 14 μήνες. Οι υπηρεσιακοί παράγοντες του λένε ότι έχασαν τα χαρτιά και δεν μπορεί να τον πληρώσουν. Ζητά τη μεσολάβηση για να διευθετηθεί η υπόθεσή του (60/1677).
Ο Διοικητής της Υποδιοικήσεως Δεσκάτης Γκιώνης Αθανάσιος στις 4-6-41 αναφέρει στο Νομάρχη Κοζάνης ότι στην περιφέρειά του υπάρχει παντελής έλλειψη τροφίμων και λοιπών ειδών πρώτης ανάγκης και η ζωή των κατοίκων και επί πλέον των δημοσίων υπαλλήλων κατέστη αφόρητος. Η υπηρεσία απέστειλε στη Νομαρχία Λαρίσης τον αντιπρόσωπο των εμπόρων να του χορηγήσει τρόφιμα όπως και προπολεμικά γινότανε. Ο Νομάρχης απάντησε να επιδιωχθεί η τροφοδοσία από το Ν. Κοζάνης στον οποίο υπάγεται και η περιφέρεια Δεσκάτης. Παρακαλεί το Νομάρχη να εκδώσει τις σχετικές διαταγές για άμεση και τακτή χορήγηση τροφίμων από υπηρεσίες του (60/1013).
Ο Διοικητής της Υποδιοικήσεως χωροφυλακής Δεσκάτης Πυργάκης Δημήτριος στις 12-6-41 αναφέρει στη Νομαρχία Λαρίσης ότι «προ των πολεμικών γεγονότων οι έμποροι της περιφερείας μου προμηθεύονταν διάφορα είδη τροφίμων παρά των διαφόρων εμπόρων δυνάμει διατακτικών του υφυπουργείου Αγορανομίας. Επειδή ήδη στην περιφέρειά μου παρατηρείται παντελής έλλειψη ειδών τροφίμων παρακαλώ διατάξετε σχετικώς ίνα χορηγείται ανάλογος ποσότης τροφίμων για την περιφέρειάν μου. Κοινοποιείται στη Νομαρχία Κοζάνης να λάβει γνώση και έλθει εις συνεννόηση μετά της Νομαρχίας Λαρίσης δια τη χορήγηση των αιτουμένων τροφίμων».
Στο εκλογικό τμήμα Δεσκάτης Α’ οι υποψήφιοι του εκλογικού Συναγερμού έλαβον Σαράντης 221 ψήφοι, Παπαναγιώτου 221, Βαζάκας 221 και του ΕΠΕΚ-Φιλελευθέρων Ταλιαδούρης 335, Ηλίας 336, Γιαννόπουλος 334. (τηλεγράφημα 17-11-1952).
Διαβατήρια: Ο Ιωάννης νικόλα Μαλλιώρας στις 12 Απριλίου 1925 ζητά έκδοση διαβατηρίου, προκειμένου να μεταναστεύσει στον Παναμά της νοτίου Αμερικής για να ασκήσει το επάγγελμα του οπωροπώλη. Δεν υπάρχει στρατιωτική υποχρέωση μη κληθείς καθ’ ότι γεννήθηκε το έτος 1874. Ο Αγόρως Κων. Μπίτσκα το 1925 ανανέωσε το διαβατήριό του για Αμερική. Μαζί του ταξίδεψαν και τα τέσσερα τέκνα του.
«Εμποροπανήγυρις: Μεγάλη Εμποροπανήγυρις Δεσκάτης Αρ. 229.
Ο πρόεδρος της Κοινότητας Δεσκάτης Γνωστοποιεί ότι: Η κατ’ έτος και από 21-24 Μαΐου τελουμένη μεγάλη εμποροπανήγυρις Δεσκάτης, τελεσθήσεται και εφέτος εις τον ευρύχωρον τόπον «Τουρκομνήματα» προμηνύεται δε δι’ εφέτος ζωηροτάτη λόγω της αφθονίας των κτηνοτροφικών προϊόντων και της καλής αυτών ποιότητος. Εις τους προσελευσομένους παρασχεθήσεται πάσα δυνατή ευκολία. Παρακαλούνται οι κάτοχοι ίππων, φορβάδων και ημιόνων όπως φέρωσι μεθ’ εαυτών τα υπό του Νόμου περί Στρατιωτικών εισφορών προβλεπόμενα πιστοποιητικά. Τακτική συγκοινωνία δι’ αυτοκινήτων μέσω Ελασσώνος.
Παρακαλούνται οι κ.κ Δήμαρχοι και Πρόεδροι Κοινοτήτων προς ους αποστέλλεται η παρούσα όπως δώσωσι ευρείαν Δημοσιότητα ταύτης.
Εν Δεσκάτη τη 1 Μαΐου 1933
Ο Πρόεδρος της Κοινότητος ΑΧ.ΒΑΒΙΤΣΑΣ (Μ.Β 14-5-1933)».
Εκπαίδευση: Οι έφοροι Δεσκάτης Χρισάκης Διζηρόπουλος και Λιώκσης Αθανάσιος στις 7 Οκτωβρίου 1896 απευθύνονται στο Μητροπολίτη Κοζάνης Κωνστάντιο να φροντίσει υπέρ της άρτι διαλυθείσης Μητροπόλεως Δεσκάτης δια μία νηπιαγωγό είτε εκ Κοζάνης είτε εκ αλλαχόθεν εάν υπάρχει διαθέσιμος με μισθό 15 μέχρι 16 λιρών Οθωμανικών, ενοίκιον και καύσιμον ύλην θα είναι εις βάρος ημών. Εάν υπάρχει νηπιαγωγός στέργουσα τον άνω μισθόν τηλεγραφήσατε εμάς και τα έξοδα του τηλεγράφου θα είναι δικά μας τα οποία θα λάβετε από τη νηπιαγωγό και τα εμβάζουμε εμείς σ’ αυτή. Εάν δεν υπάρχει να μας τηλεγραφήσετε τα δε έξοδα τα εμβάζουμε δια των αδελφών Δρίζη (ΔΒΚ /Φ.12).
Ο Νομάρχης Κοζάνης στις 25-9-25 επισυνάπτει στο Υπουργείο Παιδείας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων έγγραφο του Επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Ελασσώνος και τον παρακαλεί να χορηγήσει την αιτουμένη αρωγή των 40.000 δραχμών στη σχολική επιτροπή Δεσκάτης για κατασκευή θρανίων (60/1393).
Μαθητικά συσσίτια για 115 μαθητές λειτούργησαν από 1η Φεβρουαρίου 1938 με τη συνδρομή της κοινότητας, Σχολικής Εφορείας και δωρεών εκ μέρους ευγενών Δεσκατιωτών διαμενόντων σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα (Β.Ε 20-2-1938).
Ζημίαι του σχολείου προς το υπουργείο οικονομικών 4-8-45: «Οι κάτωθι υπογεγραμμένοι Γεώρ. Αναγνώστου ιατρός πρόεδρος, Γεώργιος Κουτσογιάννης έμπορος ως ταμίας και Χρ. Λιόλιος διευθυντής του Αστικού Σχολείου, κατοικούντες εν Δεσκάτη και ενεργούντες ως εφορεία του Αστικού Σχολείου Δεσκάτης, δηλούμεν υπευθύνως και εν γνώσει των συνεπειών περί ψευδούς δηλώσεως ότι κατά το χρονικό διάστημα από 1-9-43 μέχρι 30-9-44 υπέστη το Διδακτήριο το εν τη μεσαία συνοικία της κωμοπόλεως κείμενον και μεμισθωμένον παρά του Δημοσίου στο οποίο στεγάζεται το Μεικτό Τετρατάξιο Δημοτικό σχολείο, υπό των ομάδων Αντιστάσεως τας κάτωθι ζημίας, αποτιμωμένας παρ’ ημίν ως ακολούθως: α) Υαλοπίνακες τεμ. 90 β) ασβεστόχρηση γ) θρανία 7 δ) πίνακες 4 ε) αρχειοθήκη ε) θερμάστρες 3 στ) καθέκλες 4, αποτιμώμενα συνολικά σε δρχ. 10.850 για το 1940 και σε τωρινές 108.500».
ΟΔιευθυντής του δημοτικού σχολείου ενημερώνει τον επιθεωρητή Ελασσώνας ότι ευχαρίστησε τους ομογενείς της Αμερικής οι οποίοι απέστειλαν μετά από έρανο 500 1/2 δολάρια για βελτίωση της αθλίας διδακτηριακής καταστάσεως (1/3/1958 ΓΑΚ Γρεβενών).
Ιερά: Λειτουργία Μητρόπολης Δεσκάτης από το 1882 ως το 1896. Σήμερα ανήκει στη Μητρόπολη Ελασσόνας. Στην κεντρική πλακόστρωτη πλατεία δεσπόζει ο ιερός ναός του Κων/νου και Ελένης που είναι ενοριακός ναός και πολιούχος. Εξωκκλήσια: Προφήτου Ηλία (1960), πανηγυρίζει 20 Ιουλίου. Αγίου Αχίλλειου (1975), πανηγυρίζει 15 Μαΐου. Τιμίου Προδρόμου (θέση Μέλοβο), εύρεση κεφαλής Αυτού (1930), πανηγυρίζει 25 Μαΐου. Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού (1940), πανηγυρίζει 1η Ιουλίου. Αγίου Παντελεήμονος (Θέση Παλιογκορτσιά), πανηγυρίζει 27 Ιουλίου. Αγίου Κοσμά του Αιτωλού (στο καταφύγιο), πανηγυρίζει 24 Αυγούστου. Τιμίου Προδρόμου (θέση Καλύβι), αποτομή Τιμίας Κεφαλής Αυτού (1940), πανηγυρίζει 29 Αυγούστου. Γενεσίου της Θεοτόκου (Λάη), πανηγυρίζει 8 Σεπτεμβρίου. Κοιμήσεως Υπεραγίας Θεοτόκου (Θέση Κιτσιάδες) 1930, πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Μέλοβο) 1900, πανηγυρίζει 6 Αυγούστου, Αγίου Δημητρίου, 2000, θέση Καραγιαννάδες. Αγίου Σπυρίδωνος, 2005, πανηγυρίζει 12 Δεκεμβρίου. Ενοριακός ναός είναι και του Αγίου Αθανασίου, ανεγερθείς το 1930 κατεδαφίστηκε λόγω σοβαρών ζημιών που υπέστη με το σεισμό του 1995 και ανηγέρθη νέος του οποίου τα εγκαίνια τελέστηκαν στις 11 Σεπτεμβρίου 2005. Κοιμητηριακός ναός Αγίας Τριάδας. Εξωκκλήσια: Αγίου Αποστόλου και Ευαγγελιστού Λουκά (1850), πανηγυρίζει στις 18 Οκτωβρίου. Αγίου Γεωργίου (1930). Αγίου Νικολάου (1950). Αγίου Νεκταρίου, πανηγυρίζει 9 Νοεμβρίου.
Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 41 (1534-1692) και στη Β΄ Γραφή 66 (από το 1692 και μετά).
Ιστορία: Με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 η Ελασσώνα και η Δεσκάτη παρέμειναν στην τουρκική επικράτεια. Η Δεσκάτη απελευθερώθηκε από τον Τουρκικό ζυγό στις 7 Οκτωβρίου του 1912. Μέχρι τότε το σύνορο της ελεύθερης Ελλάδας βρισκόταν στο όρος Τρέτιμος. Εκεί έπεσε μαχόμενος ο λοχαγός Μανουσάκης (προτομή του οποίου υπάρχει στην κεντρική πλατεία της Δεσκάτης) στις 7/10/1912.
Την 1η Δεκεμβρίου απεβίωσε σε ηλικία 54 ετών ο ιατρός Γεώργιος Ποντίκας. Διετέλεσε δήμαρχος Δεσκάτης και την περίοδο 1928-1932 βουλευτής Γρεβενών (Μ.Β 16-12-34).
Κατοχή: Οι δημόσιοι υπάλληλοι Αναστάσιος Μπασδέκης εφοριακός γραμματέας, Αλέξανδρος Κιούσης, Σπυρίδων Τριβόλης επιμελητές εισπράξεων στις 22-7-41 αναφέρουν προς το Διευθυντή του Ταμείου Δεσκάτης ότι «στην πόλη Δεσκάτη όπου μένουν οι δημόσιοι υπάλληλοι παρατηρείται παντελής έλλειψη τροφίμων, αλεύρου, ζυμαρικών, οσπρίων, ελαίου κλπ και η ζωή ημών των υπαλλήλων κατέστη ήδη αφόρητος και προβληματική. Ευρισκόμεθα πολλάκις στην ανάγκην παρά την αξιοπρέπεια και την άψογο στάση την οποία πρέπει να τηρούμε να κατερχόμεθα στην ιδιότητα του επαίτου και καταβεβλημένη τη συνειδήσει να εκλιπαρούμε τους κατοίκους όπως τύχωμεν επ’ αγορά μιας οκάς ψωμιού, ολίγου τυρού, ολίγου λίπους αλλά και τούτο επί ματαίω. Είτε διότι δεν έχουν περισσεύματα, είτε δι’ οιονδήποτε άλλο λόγο αδυνατούμε δια την εξεύρεση των προς το ζην. Παρακαλούμε όθεν προς άρση των δυσχερειών τούτων ενεργήσετε ότι δει δια τον επισιτισμό ημών». Ο Διοικητής της Υποδιοικήσεως Χωροφυλακής Δεσκάτης με έγγραφο στο Νομάρχη αναφέρει ότι πράγματι παρατηρείται παντελής έλλειψη τροφίμων, διότι με διατακτικές του Υπουργείου Αγορανομίας η περιοχή προμηθεύονταν τρόφιμα από τη Λάρισα. Σήμερα με τηλεγραφική διαταγή της Νομαρχίας Λαρίσης απαγορεύθηκε η προμήθεια ειδών επισιτισμού (60/1013).
Ο Διοικητής Διοικήσεως Δεσκάτης στις 7-8-41 ζητά από το Νομάρχη εφεξής να διατίθενται οι αναλογούσες ποσότητες τροφίμων δια την περιφέρεια Δεσκάτης από την αγορά της Κοζάνης, καθόσον η διάθεση τούτων από την αγορά των Γρεβενών επιβαρύνεται με υπέρογκα μεταφορικά έξοδα από Κοζάνη για Γρεβενά και από εκεί για Γρεβενά-Δεσκάτη (60/1015).
Ο Υποδιοικητής της Υποδιοικήσεως Χωροφυλακής Δεσκάτης στις 19-1-42 αναφέρει προς τη Νομαρχία Κοζάνης ότι την 12ην οδεύοντος μηνός αφιχθείσα ενταύθα επιτροπή επιτάξεως των αρχών κατοχής εξ Ελασσώνος (Ιταλικών αρχών) προέβη στην επίταξη δια τις ανάγκες των εν Λαρίση ογδοήκοντα οκτώ (88) βοοειδών εκ των κοινοτήτων Δεσκάτης 67, Δασοχωρίου 21 (60/1013).
Ο οικονομικός έφορος Δεσκάτης Γκόλιας με τηλεγράφημα στις 19-11-42 αναφέρει στο Νομάρχη ότι στην περιφέρεια λόγω επικρατουσών κλιματολογικών και συγκοινωνιακών συνθηκών, η επικοινωνία μετά των χωριών δεν είναι δυνατή λόγω χειμώνος αλλά και για εξοικονόμηση χώρου αποθηκών προτείνει η διανομή σιτηρών να γίνεται ανά τρίμηνο (60/ 653).
Ψήφισμα Λαϊκών Επιτροπών Απόρων των κοινοτήτων στις 12-4-43 Δεσκάτης-Κρανιάς-Λουτρού-Ελάτης-Δασοχωρίου-Παρασκευής: «Συνελθόντες σήμερον την 12ην Απριλίου 1943 εν Δεσκάτη οι κάτωθι υπογεγραμμένοι εκπρόσωποι των απόρων των ως άνω κοινοτήτων και σκεφθέντες: Την παντελή στέρηση ψωμιού, φαρμάκων και την μη εξεύρεση οικονομικών πόρων (στέρηση περιουσίας, έλλειψη εργασίας) και των συνεπεία τούτων σημειουμένων θανάτων καθημερινώς:
ΑΠΟΦΑΣΙΖΟΜΕΝ
1) Την εκλογή τριμελούς Επιτροπής ήτις θέλει παρουσιασθεί ενώπιον του Νομάρχου Κοζάνης και υποβάλλει το Ψήφισμα και Υπόμνημα και ν’ αναπτύξει προφορικώς τη δραματική κατάσταση εις την οποία ευρισκόμεθα.
2) Να ζητήσουμε την χορήγηση δωρεάν εκατόν δραμίων άρτου μετ’ αναλόγων τροφίμων (όσπρια, ζυμαρικά, άλας, λάδι) ημερησίως δια δύο μήνες, μέχρι της νέας συγκομιδής.
3) Τη χορήγηση δωρεάν φαρμάκων και εμβολίων δια την καταπολέμηση του ενδημούντος ενταύθα τύφου.
Αι Επιτροπαί Δεσκάτης, Κρανιάς, Λουτρού, Ελάτης, Δασοχωρίου, Παρασκευής, Παλιουργιά.: Δεσκάτη:οικογένειες 263, άτομα 1420. Κρανιά:οικογένειες 310, άτομα 1571. Λουτρό:οικογένειες 98, άτομα 595. Άκρη:οικογένειες 21, άτομα 151. Παλιουργιά:οικογένειες 31, άτομα 188. Ελάτη:οικογένειες 59, άτομα 269. Παρασκευή:οικογένειες 12, άτομα 48» (60/653).
Ο Νομαρχών Διευθυντής στις 5-5-43 αποφασίζει: «έχοντας υπόψη την έλλειψη δημητριακών δια την αρτοδότηση του αστικού πληθυσμού Δεσκάτης, Λουτρού, Κρανιάς Δεσκάτης, Παλιουργιάς, Δασοχωρίου και Ελάτης
Αποφασίζουμε
Επιτάσσομαι εκ των αποθηκών της Ενώσεως Γεωργικών Συν/μών Κοζάνης, εναποθηκευμένων δημητριακών 7200 οκάδες αραβόσιτο και παραγγέλλομε όπως παραδοθεί σε κανονισμένες ενιαίες τιμές ως εξής: Επιτροπή Δεσκάτης 2400 οκάδες, Κρανιάς Δεσκάτης 2400 οκάδες, Λουτρού 1350 οκάδες, Παλιουργιάς 450, Δασοχωρίου 120 οκ, Ελάτης 480 οκάδες» (60/653).
Μητρόπολη: Με τη συνθήκη του Βερολίνου το 1878 αποφασίστηκε η ενσωμάτωση της Θεσσαλίας πλην Ελασσώνας, Δεσκάτης στην Ελλάδα η οποία πραγματοποιήθηκε το 1881. Με πρωτοβουλία του Πατριάρχη Κων/πόλεως Ιωακείμ Γ΄ δημιουργείται η Μητρόπολη Δεσκάτης το 1882 η οποία διατηρήθηκε ως το 1896. Συμπεριελάμβανε 17 χωριά και 2 μοναστήρια α)Δισκάτα β)Πιτσούγκια (Δασοχώρι) γ)Τσιούκα (Γήλοφος) δ)Παρασκευή ε)Α.Γεώργιος στ)Σέλισμα (Διασελάκι) ζ)Ζιμνιάτσι (Παλιουριά) η)Κομμάτι (διαλυμένος κοντά στην Παλιουριά) θ)Κατάκαλη ι)Σίντσα (Τριφύλλι) ια)Τσαπουρνιά (Τρικκοκιά) ιβ)Λουμπενίτσα (Βαλάνι) ιγ)Γεωργίτσα ιδ) Βάλτινο (πιθανόν Καλλιθέα) ιε)Μπόζοβον (Πριόνια) ιστ)Βελόνι (κοντά στα Πριόνια) ιζ)Σμόιλια (Αγριελιά Τρικάλων) Μοναστήρια:Μεταμορφώσεως του Σωτήρος ή της Παλιοκαρυάς Δεσκάτης και το μοναστήρι του Ευαγγελισμού ή της Μπουνάσιας
Νοσοκομείο: Η προϊσταμένη του υγειονομικού κέντρου Κοζάνης με έκθεση στο Τμήμα Υγιεινής της Γενικής Διοικήσεως Θεσσαλονίκης στις 11-8-37 αναφέρει ότι το Νοσοκομείο Γρεβενών βρίσκεται σε κακή κατάσταση και σκόπιμο είναι να γίνει μία επιθεώρηση γενικής φύσεως παρά ειδικού επιθεωρητού. Δια το ιατρείο Δεσκάτης περί του οποίου παρατηρούνται πολλές ανωμαλίες κυρίως από ιατρικής αντιλήψεως δια το κοινό δε δύναται να εκφέρει γνώμη διότι λόγω ελλείψεων οδοιπορικών δε μετέβη (60/1463).
Ο Νομάρχης διαβιβάζει τηλεγράφημα του αστυνομικού τμήματος στις 10-1-41 προς το Νομίατρο και τον παρακαλεί να λάβει όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα προς περιστολή της νόσου της διφθερίτιδος στη Δεσκάτη (60/1672).
Οδοποιΐα: Έκθεσις με ημερομηνία 9-9-35 επί της σημερινής καταστάσεως της υπαρχούσης επαρχιακής οδού Γρεβενών-Δεσκάτης αρχομένης από της Εθνικής οδού Γρεβενών-Καλαμπάκας παρά τη θέση «Χριστός» και ληγούσης στην οδό Σερβίων-Δεσκάτης παρά τη θέση «Σκάλα». Η οδός αύτη κατασκευάσθηκε προ 60 περίπου ετών υπό των Τούρκων και δια προσωπικής εργασίας των κατοίκων των χωρίων Καρπερού, Παλιουργιάς και Κατάκαλης. Δια την καλή συντήρηση της οδού απαιτούνται εργασίες επισκευής και κατασκευής των κάτωθι έργων. α) Την εκσκαφή τάφρων εις μήκος 20000 μέτρων. β) Τη διαπλάτυνση της οδού επί διαφόρων τμημάτων. γ) Την κατασκευή επτά οχετών ανοίγματος. Την κατασκευή γεφύρας στη θέση «Μπαλή μύλος» παρά το Καρπερό. Την κατασκευή γέφυρας στη θέση «Κομμάτι», η υπάρχουσα λιθίνη έχει καταρρεύσει ολικώς. Την κατασκευή καταστρώματος επί της γεφύρας «Ακονιού» μήκους 11μ., πλάτους 5 μ. και ύψους 2,10μ. Την αποθάμνωση των αναφυέντων δέντρων επί του καταστρώματος και των τάφρων της οδού, η εργασία υπολογίσθηκε σε 150 ημερομίσθια.
Ο Νομάρχης Κοζάνης στις 12-2-37 με τηλεγράφημα στη Διοίκηση Χωροφυλακής Γρεβενών και Σταθμό Χωροφυλακής Δεσκάτης γνωστοποιεί ότι η Γεωργική υπηρεσία αναφέρει ότι λόγω χιόνων αποκλείσθηκαν δέκα χιλιάδες πρόβατα μεταξύ Γρεβενών- Δεσκάτης ανήκοντα εις νομάδας μετακινουμένους για Θεσσαλία. Προς αποφυγή ατυχημάτων παρακαλούμε συνεργαστείτε μετά Επαρχιακού Γεωπόνου Γρεβενών ενισχύσατε τούτους δια προσωπικής εργασίας περιοίκων χωρίων προς διάνοιξη δρόμων και μεταφορά προβάτων σε πλησιέστερα χωρία όπου καταστεί προσωρινή διαμονή των μέχρι βελτιώσεως καιρού (60/1216).
Οικονομία: Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων επικεντρώνονται στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, καπνοκαλλιέργεια), στο δευτερογενή τομέα, βιοτεχνία εκκλησιαστικών ειδών, επίπλων, επεξεργασία γάλακτος, βιοτεχνικές μονάδες σιδήρου και μετάλλου, μαρμάρου, κατασκευής παραδοσιακών στολών. Για τους επισκέπτες υπάρχουν παραδοσιακές επιχειρήσεις εστίασης καφενεία, ταβερνάκια, ψητοπωλεία με το παραδοσιακό έδεσμα (σουγλιμάδα). Τον Ιούνιο πραγματοποιείται η ετήσια εμποροπανήγυρη.
Ο Διευθυντής του Ταμείου Δεσκάτης στις 11-11-32 αναφέρει στο Νομάρχη Κοζάνης ότι εκ του φόρου σφαζομένων ζώων απέδωσε στις παρακάτω κοινότητες τα ποσά σύμφωνα με τις πραγματοποιηθείσες εισπράξεις: Δεσκάτης 2100. Λουτρού 200. Καρπερού 2742. Κρανιάς 440 (60/742).
Η προβλεπόμενη παραγωγή για καλλιέργειες το 1933 σύμφωνα με τον πρόεδρο της κοινότητας Αχ.Βαβίτσα ήταν σε οκάδες μποστάνια 10.000, γλεύκος 125.000, ρόβη 10.000, κρομμύων 4000, αραβόσιτος ξηρικός 280.000.
Οι κάτοικοι αποτελούντων τα ¾ της κοινότητος αναφέρουν στις 19-9-37 στον αξιότιμο πρόεδρο της Κυβερνήσεως ότι τυγχάνουν γεωργοκτηνοτρόφοι,έκαστος διατρέφει 20-50 αίγας .Το Δασαρχείον Γρεβενών τους έδωσε προθεσμία να πουλήσουν τις αίγες μέχρι 28 Φεβρουαρίου 1938 διατηρώντας δια τον καθένα μόνο τρεις αίγες. Ακόμη τους απαγορεύουν την ξύλευση εκ του δάσους και την εκχέρσωση των αγρών… Ευανάγνωστες υπογραφές. Ευάγγελος Τεγόπουλος, Ι.Σ.Πηγαδιτσιώτης, Ζήσης Ρέλας, Χρ. Βλαχάβας, Δ. Γιώτας, Δημήτριος Μότσιος…” (60/1413).
Οι κάτοικοι κτηνοτρόφοι Δεσκάτης αναφέρουν στις 17-7-38 στο Νομάρχη Κοζάνης ότι το Δασονομείο Ελασσόνας απαγόρευσε φέτος την κλαδονομή καθ’ άπασαν την περιφέρεια της κοινότητος Δεσκάτης εντός της οποίας διατηρούνται τα 3/5 της κτηνοτροφίας. Ευπειθέστατοι οι αιτούντες”. Σύνολο 80 άτομα (60/1278).
Πεσόντες Ελληνοϊταλικού πολέμου: α)Ζαγκανίκας Ιωάννης του Δημητρίου 1919, 27 ΣΠ, πνίγηκε στον ποταμό Αλιάκμονα, 19-4-41. β)Κούπας Γεώργιος του Νικολάου 1916 27 ΣΠ, πνίγηκε στον ποταμό Αλιάκμονα, 19-4-41. γ)Λάμαρης Ευθύμιος του Γεωργίου, 1917, Οχρό Εχίνου στις 8-4-41. δ) Παπαντώνης Γεώργιος του Ιωάννη, 1914, 53 ΣΠ, πνίγηκε στον Αλιάκμονα ποταμό στις 19-4-41. ε) Φίλιος Γεώργιος του Δημητρίου, γεννήθηκε το 1918, του 27ου ΣΠ, εξαφανίσθηκε (πνίγηκε) προσπαθώντας να διαβεί τον Αλιάκμονα ποταμό στις 19-4-41 (ΔΙΣ).
Εντυπωσιακό το μνημείο των πεσόντων μπροστά από το πετρόχτιστο δημαρχείο στο οποίο είναι καταγεγραμμένα εκατόν εβδομήντα οκτώ (αρ.178) θύματα από όλες τις ιστορικές περιόδους με τα περισσότερα από τον εμφύλιο πόλεμο. Στρατιώτες 1940-41 =9. Άμαχοι 1941-44=23. Αντάρτες ΕΛΑΣ 1941-1944=9. Εμφύλιος πόλεμος 1946-49 Εθνικός Στρατός=13. Δημοκρατικός Στρατός 73. Άμαχοι 51.
Πληθυσμός:1913=3298. 1920=3070. 1928=3417. 1940=4044. 1951=3738. 1961=4714. 1971=4146. 1981=4259 1991=4483. 2001=4028. 2011=3508. (2ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011).
Πολιτισμός: Έθιμο του “Ξεπροβοδίσματος της Πασχαλιάς” την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής μετά το Πάσχα, με ένα μοναδικό χορό τον τρίπατο την αποκαλούμενη Ανδρουμάνα. Λειτουργεί σχολή Βυζαντινής Μουσικής, Δημοτικό Ωδείο.
Σύλλογοι: Ιδρύεται η Ένωσις παλαιών πολεμιστών Δεσκάτης. Σκοπός: «Προστασία των ηθικών και υλικών συμφερόντων των μελών από παντός εμμέσου και αμέσου κινδύνου» (21-2-24).
Εμπορικός σύλλογος Δεσκάτης. Σκοπός: Μελέτη, προστασία και προαγωγή των οικονομικών και επαγγελματικών συμφερόντων των μελών αυτού (5-2-1925).
Γεωργοκτηνοτροφικός Σύλλογος Δεσκάτης «Εξυπηρέτησις των γεωργικών συμφερόντων των μελών του και γενικώτερον του τόπου, η παροχή δανείων εις μέλη ικανά προς παραγωγικήν εργασίαν» (19-2-25).
Σήμερα δραστηριοποιούνται ο Αγροτικός Σύλλογος (1980), ο Εξωραϊστικός Μορφωτικός Όμιλος Δεσκάτης (ΕΜΟΔ) ιδρύθηκε το 1950 από ομάδα εκπαιδευτικών με έκδοση μηνιαίας τοπικής εφημερίδας “Τα νέα της Δεσκάτης”, ηχογράφηση τραγουδιών της Δεσκάτης με τη χωρωδία της ΕΜΟΔ το 1967 από το ραδιόφωνο της Μακεδονίας.
Ο Εμπορικός Σύλλογος 1950, ο Κυνηγετικός Σύλλογος, ο Μοτοσυκλετιστικός Σύλλογος 2007, ο Σύλλογος Γυναικών 1983, ο Σύλλογος Αιμοδοτών 2003, ο Φυσιολατρικός Ορειβατικός Χιονοδρομικός Σύλλογος 1981, ο Αθλητικός Όμιλος Καμβουνιακός Δεσκάτης. Σύλλογος Δεσκατιωτών Αθήνας 1980.
Λειτουργεί καταφύγιο του ορειβατικού συλλόγου στη Βουνάσα με υψόμετρο 1415 μ. το οποίο δύναται να φιλοξενήσει γύρω στους 70 ορειβάτες. Εκεί στο βουνό Πρίονος λειτουργεί μικρό χιονοδρομικό κέντρο.
