Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
ΤΙ ΗΤΑΝ
Ο Κολοφώνας ( Κολωφών ) ήταν μια από τις πόλεις της Ιωνίας που ανήκε στο κοινόν της Ιωνικής Δωδεκάπολης οι άλλες ήταν : Μίλητος , Μύος , Πριήνη , Έφεσος , , Λεβέδος , Τέως , Κλαζομενές , Ερυθρές και Φώκαια και τα νησιά της Χίου και της Σάμου αργότερα θα ενταχθεί και η Σμύρνη που νωρίτερα ανήκε στις Αιολικές πόλεις
Ήταν μια από τις σημαντικότερες και αρχαιότερες Ελληνικές πόλεις της Ιωνίας.
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Αντίθετα με τις περισσότερες πόλεις της δυτικής Μικράς Ασίας δε βρίσκεται στα παράλια αλλά στην ενδοχώρα, σε απόσταση περίπου 10 χλμ. από τη θάλασσα και σχεδόν 55 χλμ. νότια της Σμύρνης, χτισμένη κοντά στις ακτές της Μικράς Ασίας, ανάμεσα στην Λέβεδο και την Έφεσο. κοντά στο σύγχρονο χωριό Ντεζιρμεντερέ ( Değırmendere).
Τα όριά της ήταν ασαφή, αλλά φαίνεται πως στα δυτικά συνόρευε με τις επικράτειες της Τέω και των Κλαζομενών. Ήδη από την Αρχαϊκή περίοδο η Κολοφών έλεγχε το ιερό της Κλάρου και τη γειτονική παράκτια πόλη του Νοτίου (σε απόσταση περ. 15 χλμ. νοτιότερα). Ανθησε περίπου το 630-600 π.Χ.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ
– Κολοφών
Οι κάτοικοί της αποκαλούνται Κολοφώνιοι και σπανιότερα Κολοφωνίται, ενώ η επικράτεια της πόλης Κολοφωνία.
Το όνομα της πόλης προέρχεται από τη λέξη κολοφών, “κορυφή”, η οποία είναι επίσης η προέλευση του βιβλιογραφικού όρου “colophon”, με τη μεταφορική έννοια του “στέμματος”, καθώς ήταν τοποθετημένη κατά μήκος μιας κορυφογραμμής.
Ο όρος κολοφώνιο προέρχεται από την ουσία που παράγεται από τα φυτά Pinus palustris και Pinus caribaea (είδη πεύκου ) που όταν προκληθεί τομή συγκεκριμένη εποχη ρέει μια κολλώδεις ουσία η ” colophonia resina”, δηλαδή ρητίνη που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα σε κάποιες περιπτώσεις ,στην κατασκευή χρωμάτων , σαπουνιών , συγκολλητικών ουσιών , πίσσας , λιπαντικών, μελανιών , κεριών σφράγισης, για ηλεκτρική μόνωση, ως ροή σε συγκόλληση κασσίτερου και αλλού
Στην αρχαιότητα την χρησιμοποιούσαν για κατασκευή σαπουνιών και όχι μόνον Στον Κολοφώνα υπήρχε παραγωγή από το πευκοδάσος που υπήρχε γύρω από την πόλη και μάλιστα γινόταν εξαγωγή μέχρι την Αίγυπτο. Ενδεχόμενα να ήταν μια από τις αιτίες της ονομασίας της.
— Άνω πόλη Κολοφώνας
Τον 6ο π.Χ.αιώνα λόγω κατάληψης της πόλης τους από τους Πέρσες πολλοί Κολοφωνίοι έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στο Νότιον που βρισκόταν σε απόσταση 13 χλμ στην παράλια ζώνη, για να αποφύγουν την καταπίεση.
Αυτός είναι ο λόγος που ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει την παλιά Κολοφώνα ”Άνω πόλη ”και το Νότιο ”Νότιον Κολοφωνικόν ”
Σε επιγραφή από τη Μαγνησία του Μαιάνδρου κάτοικοι του Νοτίου αποκαλούνταν «Κολοφώνιοι επί θαλάσση», ενώ οι κάτοικοι της παλαιάς πόλης ονομάζονταν της Κολοφώνας «Κολοφώνιοι οι την αρχαίαν πόλιν οικούντες».
— Δούλων πόλης -Δουλόπολης
Υπάρχει μια πληροφορία ότι ο Κολοφώνας είχε το όνομα Doulopolis (Doulon polis) για ένα ,μικρο διάστημα μεταξύ του 330 π.Χ – 30 π.Χ ( χρειάζεται όμως περαιτέρω διερεύνηση )
– Ντεγκιρμενδερέ
Σήμερα οι Τούρκοι τον οικισμό που βρίσκεται δίπλα από τα ερείπια της αρχαίας πόλης τον ονομάζουν Degirmendere που κατά λέξη μεταφράζεται “ποτάμι των μύλων”
ΙΣΤΟΡΙΑ
— Η ίδρυση της
Η Κολοφών ήταν μια τειχισμένη μυκηναϊκή ακρόπολη κατά το 13ο αιώνα. Εντούτοις, τα ευρήματα της Ύστερης εποχής του Χαλκού έχουν χαθεί.
Η θέση της θυμίζει μυκηναϊκούς οικισμούς της Πελοποννήσου, καθώς αποτελείται από μια απότομη ακρόπολη που επιβλέπει μια πλούσια και εκτεταμένη πεδιάδα
Η πόλη πιθανολογείται ότι ιδρύθηκε κατά την εποχή του Χαλκού και τους πρώτους αιώνες της 1ης χιλιετίας Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ίδρυση της
** 1η Εκδοχή Έχει σχέση με τον Ράκιο, περιλαμβάνει την άφιξη του Κρητικού στην Κλάρο
**2η Εκδοχή Η δεύτερη φάση σχετίζεται με την άφιξη Βοιωτών προσφύγων μετά την κατάληψη της Καδμείας από τους Αργείους με επικεφαλής τη Μαντώ.
** 3η Εκδοχή :Ανδραίμων ο οικιστής. Η πόλη χτίστηκε τον 11ο αιώνα π.Χ. από Ίωνες που προέρχονταν πιθανόν από την Αττική. Σύμφωνα με τον τον Στράβωνα οικιστής της πόλης ήταν ο Ανδραίμων, απόγονος του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Κόδρου.Που είχε πληθυσμό προερχόμενο από την Πύλο.
** 4η Εκδοχή αναφέρει ότι μετά την άλωση της Τροίας, μια ομάδα Αχαιών, ο Κάλχας, ο Λεόντιος, ο Πολυποίτης και οι σύντροφοί τους, κατευθύνθηκε προς την Κολοφώνα.
Στην επικράτεια της πόλης ανήκε και η πόλη Κλάρος η οποία θεωρούταν παλαιότερη με ιδρυτή τον ήρωα από την Κρήτη Ράκιο.
. Ο Στράβων αναφέρει ότι η πόλη διέθετε τότε ισχυρότατο ναυτικό, ενώ ήταν διάσημη κυρίως για τους ιππείς , διακρινόταν και για την χρήση σκύλων στη μάχη.
Χρόνια ακμής ήταν ο 8ος και ο 7ος αιώνας η Κολοφών ήταν μια πλούσια πόλη που στηριζόταν κυρίως, στην γεωργία επί ενός εξαιρετικά γόνιμου εδάφους και το εμπόριο.
700 π.Χ.–Λυδοί
Τον 7ο π.Χ.αιώνα η πόλη δέχθηκε τι ισχυρές πιέσεις των Λυδών με επικεφαλής αρχικά τον Γύγη και κατόπιν τον Αλυάττη στον οποίο και υποτάχθηκε.
— Πέρσες
Ακολούθησε η Περσική κυριαρχία τον 6ο π.Χ αιώνα, οπότε η πόλη παράκμασε προς όφελος της παράλιας εγκατάστασης πόλης στο Νότιον όπου εγκαταστάθηκαν πολλοί Κολοφωνίοι.
–Ιωνικ η επανάσταση
Μετά την Ιωνική επανάσταση το το 499 π.Χ.ακολουθώντας και τις άλλες Ιωνικής πόλεις υποτάχθηκε στους Πέρσες.
479 π.Χ Στην Δηλιακή συμμαχία
Μετά την ήττα των Περσών στη Μυκάλη (479 π.Χ.), η Κολοφών εντάχθηκε στη Συμμαχία της Δήλου.
386 π.Χ Πέρσες
Με την Ανταλκίδειο ειρήνη (386 π.Χ.) η Κολοφών πέρασε εκ νέου στον έλεγχο των Περσών.
— Μέγας Αλέξανδρος
Το 334 μ.Χ. η Κολοφώνα ανέκτησε την ανεξαρτησία της με την άφιξη των Μακεδόνων και του Μ.Αλεξάνδρου
Ελληνιστικοί χρόνοι
Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου η Κολοφών βρέθηκε υπό τον έλεγχο του Αντιγόνου Α΄ Μονόφθαλμου. Η πόλη ευνοήθηκε ιδιαίτερα στην περίοδο της αρχής του ηγεμόνα αυτού. Τότε η παλαιά πόλη ενώθηκε με τη νεότερη (την αποικία του 427 π.Χ. ή το Νότιον), επέκτεινε και ανανέωσε τα τείχη της.
Δημήτριος ο Πολιορκητής
Όταν οι δυνάμεις του γιου του Αντιγόνου, του Δημητρίου Πολιορκητή, απελευθέρωσαν την Αθήνα από τα στρατεύματα του Κασσάνδρου (304 π.Χ.), οι Κολοφώνιοι, μαζί με άλλους Μικρασιάτες, έστειλαν πρεσβείες στη θεωρούμενη κοιτίδα των Ιώνων. Επιπλέον έστειλαν και κάποιο χρηματικό ποσό, για να συγχαρούν την Αθήνα για την απελευθέρωσή της.
— Λυσίμαχος
Ενάντια στον Αντίγονο κινήθηκε ο Λυσίμαχος διεκδικώντας την περιοχή
Μετά τον θάνατο του και την ηττα του Αντίγονο του Μονόφθαλμου καταλαμβάνει την περιοχή ο Λυσίμαχος το 290 μ.Χ.
Αυτός αποφασίζει ερήμην φυσικά των κατοίκων της να δημιουργηθεί η μεγάλη Έφεσος με την συνένωση γειτονικών πόλεων στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η Κολοφώνα ,οι κάτοικοι της εξαναγκάζονται να μετοικήσουν στην Έφεσο.
Το 281 π.Χ ο Λυσίμαχος σκοτώθηκε,οι Κολοφωνίοι επέστρεψαν στην πατρίδα τους,η οποία όμως είχε συρρικνωθεί και είχε χάσει την αρχική της σημασία ,εν αντιθέσει προς το Νότιο που πλέον ονομαζόταν ” Νέα Κολοφώνα”
— Πτολεμαίος
Κατά τη διάρκεια της Πτολεμαϊκής διείσδυσης στη Μικρά Ασία, που εκμεταλλεύθηκε τις δυναστικές δυσκολίες των Σελευκιδών το 246-241 π.Χ., η Κολοφών πέρασε υπό αιγυπτιακό έλεγχο.
— Βασίλειον της Περγάμου
Τον 2ο αιώνα π.Χ. υπήχθη στον έλεγχο του βασιλείου της Περγάμου για να ”Κληρονομηθεί ” στους Ρωμαίους από τον Άτταλο Γ’
Κάποιοι με επικεφαλής τον Αριστόνικο αντέδρασαν ,υποκίνησε εξέγερση, που φαίνεται πως δεν υποστηρίχθηκε από Ελληνικούς πληθυσμούς, αλλά κυρίως από εγχώριους κατοίκους της Μικράς Ασίας και απελεύθερους. Αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς ως Ευμένης Γ’ και προσπάθησε να καταλάβει τα εδάφη της Περγάμου, την οποία ονόμασε «Ηλιόπολις».
Στη διάρκεια της εξέγερσης του Αριστόνιίκου (133 π.Χ.), η Κολοφών και πιθανόν και το Νότιον πέρασαν προσωρινά υπό τον έλεγχο των εξεγερθέντων.
– -Ρωμαίοι
Το 130 π.Χ. ο Ρωμαϊκός στρατός κατέλυσε στην Κολοφώνα Με την ίδρυση της επαρχίας της Ασίας το 127 π.Χ. η Κολοφών παρέμεινε ελεύθερη πόλη εντός των ορίων της Ρωμαϊκής επικράτειας,
— Μιθριδάτης 89-83 π.Χ
. Κατά τη διάρκεια του A´ Μιθριδατικού πολέμου (89-83 π.Χ.) ο βασιλιάς του Πόντου εγκατέστησε τυράννους στην Κολοφώνα, τις Τράλλεις και το Αδραμύττιον. Οι κάτοικοι της Κολοφώνος, βοηθούμενοι από το Λούκουλλο, κατόρθωσαν να διώξουν τον τύραννο την άνοιξη του 86 π.Χ. και έκλεισαν τις πύλες στο Μιθριδάτη.
Ο Κολοφών ποτέ δεν επανήλθε στις παλιές του δόξες Το μαντείο όμως του Απόλλωνα του Κλαρίου που παλιότερα ήταν υπό τον ελέγχό τους εξακολουθούσε να ακμάζει για πάρα πολλά ακόμη χρόνια.
— Η ρωμαϊκή και βυζαντινή Κολοφών
Δεν υπάρχουν αναφορές στην Κολοφώνα για την περίοδο που βρισκόταν οι Ρωμαίοι στην περιοχή μέχρι και τον 3ο αιώνα μ.Χ. την λεγόμενη Αυτοκρατορική περίοδο.
Οι πληροφορίες που υπαρχουν για την Χριστιανική περίοδο είναι ότι μέχρι το 13ο αιώνα έδρα επισκοπής υπαγόμενη στη Μητρόπολη της Εφέσου.
Γίνεται λόγος για δύο επισκόπους του 1ου αιώνα, τον Άγιο Σωσθένη και τον Άγιο Τυχικό. Για τον επίσκοπο Ευθάλιο που έλαβε μέρος στη Σύνοδο της Εφέσου το 431, και τν Επίσκοπο Αλέξανδρος, για το 451.
ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
— Βασίλεια
Ήταν αρχικό βασιλικό ,οι πρώτοι βασιλείς οι Ίωνες Πρόμηθος και Δαμασίχθων γιοι του Κόδρου.Όταν όμως ο Πρόμηθος σκότωσε τον αδερφό του και έφυγε στην Νάξο η βασιλέα καταργήθηκε και επιβλήθηκε ολιγαρχία
— Ολιγαρχία
Με την επιβολή της ολιγαρχίας δεν άργησαν να εμφανισθούν πολιτικές συρράξεις και οι ηττημένοι κατέφυγαν στην Σμύρνη την οποία από Αιολική πόλη που ήταν αρχικά την μετέτρεψαν σε Ιωνική.(Ηροδοτος1.150 )
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Η Κολοφών εμφανίζεται μία από τις πλουσιότερες πόλεις της Ιωνίας από τον 7ο αιώνα π.Χ..
Οι Κολοφώνιοι επιδίδονταν στη γεωργία στην γόνιμη πεδιάδα του Καΰστρου πέραν τούτου ασχολούνταν και με την κτηνοτροφία και ιδιαίτερα στην εκτροφή αλόγων.
Γνωστό ήταν το Κολοφώνιο και για την παραγωγή στο ρετσίνι του που εξήγαν στην Αίγυπτο , που έβγαζαν από το πευκοδάσος . Επίσης, διάσημη ήταν η Κολοφών και για τα παπούτσια που κατασκεύαζαν
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ
Τα ερείπια της Κολοφώνος είναι σήμερα διασκορπισμένα γύρω από το χωριό Değırmendere, που σχηματίζουν ένα ισοσκελές τρίγωνο με κορυφή στο βορρά
Ανασκάφτηκαν δρόμοι που πλαισιώνονται από οικίες και καταστήματα ,μια στοά με καταστήματα,,ναός αφιερωμένος Δήμητρα Ανταία ,Ρωμαϊκά λουτρά και ένα Μητρώο αφιερωμένο στην μητέρα- θεά Ανταία.
— Τείχη
Όπως έδειξαν οι ανασκαφές η πόλη ήταν χτισμένη σε ένα σύνολον τριών λόφων που περιβαλλόταν από τριγωνικής κάτοψης τείχος ενισχυμένο από 12 ημικυκλικούς πύργους και καταλαμβάνουν συνολική έκταση 1 τετραγωνικού χιλιομέτρου και συνολικό εμβαδόν 80 εκταρίων περίπου.
Το τείχος ήταν κατασκευασμένο από σκληρό φαιό ασβεστόλιθο, το οποίο σώζεται καλύτερα στην ακρόπολη.
Το τείχος είχε ύψος 2,25 μ., ενισχυόταν με ημικυκλικούς πύργους πλάτους 5 μ., εκ των οποίων έχουν εντοπιστεί 12 που χρονολογούνται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ.,.
— Πύλες του τείχους
Υπάρχουν τρεις πύλες: μία στα βόρεια, μία στα ανατολικά και μία στα δυτικά. Το τείχος αυτό ανάγεται στην επανίδρυση του οικιστικού ιστού της πόλης το 311-306 π.Χ.
— Ακρόπολη
Στη συντριπτική τους πλειονότητα τα κτίσματα που αναγνωρίζονται στην ακρόπολη ανήκουν στους Ελληνιστικούς χρόνους
Στην ακρόπολη βρέθηκαν τα ερείπια ενός κτηρίου που ήταν ιερό αφιερωμένο στη Μητέρα των θεών Κυβέλη
— Η Θέση της πόλης
Η αρχαϊκή πόλη εκτεινόταν στην πεδιάδα βορειοανατολικά της ακρόπολης
– Η αγορά
Στην αγορά της πόλης διακρίνονται ελάχιστα ερείπια από τη στοά σε σχήμα Γ που περιέβαλλε την κεντρική πλατεία και χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. Η στοά περιείχε καταστήματα και γραφεία.
– Το θέατρο
Σώζονται σειρές εδωλίων από το θέατρο της πόλης, που ήταν χτισμένο κατά την Ελληνιστική περίοδο, ήταν ελληνικού τύπου και καταλάμβανε το χώρο μεταξύ των δύο λόφων.
– Τα σπίτια και οι δρόμοι της πόλης
Υπήρχαν πολυάριθμα σπίτια και πλακόστρωτες οδοί εκτείνονταν στα νότια του ενός από τους λόφους της Κολοφώνος, στα περίχωρα της αγοράς
– Θέρμες
Τα ερείπια των θερμών βρισκόταν δυτικά του μεγαλύτερου οικοδομικού τετραγώνου της πόλης , η κατασκευή των οποίων ανάγεται στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ
— Όμηρος
Στην αρχαιότητα πολλές πόλεις της Ιωνίας διεκδικούσαν την καταγωγή του Ομήρου μεταξύ των οποίων και ο Κολοφων ,τελικά Σμύρνη και τη Χίος φαντάζουν ως επικρατέστερες
Τον τόπο γέννησής του διεκδικούν πολλές πόλεις όπως μας πληροφορούν οι δύο αυτοί εξάμετροι:
“Επτά πόλεις μάρνανται σοφήν διά ρίζαν Ομήρου, Κύμη, Χίος, Κολοφών, Σμύρνη, Πύλος, ’ργος, Αθήνη”
Αυτό ενδεχόμενα να έγινε , επειδή ήταν όμηρος των Κολοφωνίων στον πόλεμο με τη Σμύρνη, ένας λόγος που από κάποιους θεωρήθηκε να ήταν και η αιτία της προσωνυμίας του ”Όμηρος”
— Αντίμαχος
Ο Αντιμάχος του Κολοφώνου ή ο Κλάρος ήταν Έλληνας ποιητής και γραμματικός, που άκμασε γύρω στο 400 π.Χ.
Σχεδόν τίποτα δεν είναι γνωστό από τη ζωή του. Το Suda ισχυρίζεται ότι ήταν μαθητής των ποιητών Πανιάση και Στεμυρούτρου.
Τα κύρια έργα του ήταν: ένας επικός Θηβαίος, ένας απολογισμός της αποστολής των Επτά εναντίον των Θηβών και του πολέμου των Επιγόνων.
Ο Αντιμάχος ήταν ο ιδρυτής της “επικής ποίησης και ο πρόδρομος της σχολής των Αλεξανδρινών, των οποίων οι κριτικοί του έδιναν την επόμενη θέση στον Όμηρο. Επίσης, προετοίμασε κριτική παραπομπή στα ομηρικά ποιήματα.
— Η Ερμιζιανάξ του Κολοφώνου (Ἑρμησιάναξ )
Ήταν Αρχαίος Ελληνικός ποιητής της Ελληνιστικής περιόδου, πρέπει να έζησε τον 4ο αιώνα π.Χ.
Τα κυριότερα γνωστά 3 βιβλία του συμπεριλαμβάνουν ένα ποίημα , αφιερωμένο στην ερωμένη Λεόντια του. Από αυτό το ποίημα σώζεται από τον Αθηναίο ένα απόσπασμα εκατό γραμμών. Έντονη σε τόνο, απαριθμεί περιπτώσεις, μυθολογικές και ημι-ιστορικές, για την ακαταμάχητη δύναμη της αγάπης. Ο Ερμεσιανάξ, του οποίου το στυλ χαρακτηρίζεται από εναλλακτική δύναμη και τρυφερότητα, ήταν εξαιρετικά δημοφιλής στις δικές του εποχές )
— Ερμήςιανάξ, (Hermesianax)
Ο Ερμήςιανάξ, αρχαίος Έλληνας παλαιστής, γιος του Αγώναου, ο οποίος κέρδισε στην πάλη των αγώνων στους Αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες και η Κοινοπολιτεία του Κολοφώνου έστησε άγαλμα για το κατόρθωμα του αφιερωμένο σ ‘αυτόν.
–Μίμνερμος
Ήταν Έλληνας ποιητής από την Κολυφών ή τη Σμύρνη της Ιωνίας, που έζησε γύρω στα 630-600 π.Χ.
Στα πιο πολλά από τα σωζόμενα αποσπάσματα του Μίμνερμου εξυμνείται η νεανική ακμή, στην οποία αντιπαρατίθεται το δυσβάσταχτο βάρος των γηρατειών: η ζωή αξίζει όσο είναι κανείς νέος και μπορεί να χαρεί τις απολαύσεις της ζωής, αλλά δυστυχώς η περίοδος αυτή διαρκεί λίγο· τα γηρατειά δεν σημαίνουν παρά βάσανα και φθορά, είναι χειρότερα από τον θάνατο. Ποιήματα με αυτό το περιεχόμενο απαγγέλλονταν, όπως και οι ερωτικές ελεγείες που έγραφε ο Μίμνερμος, πιθανώς σε συμπόσια. Στα αποσπάσματα που έχουν διασωθεί η επίδραση του Ομήρου είναι ευδιάκριτη.
— Ο Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος
Ο Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος, θεολόγος, ποιητής και κοινωνικός και θρησκευτικός κριτικός.
Έζησε περίπου το 570 έως το475 π.Χ.) Ο Ξενοφάνης έζησε μια ζωή ταξιδεύοντας έχοντας αφήσει την Ιωνία σε ηλικία 25 ετών και συνεχίζοντας να ταξιδεύει σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο για άλλα 67 χρόνια [Μερικοί μελετητές λένε ότι έζησε στην εξορία στη Σικελία .Οι απόψεις του έγιναν γνωστές. από αποσπάσματα της ποίησης του, που σώζονται ως παραπομπές από μεταγενέστερους Έλληνες συγγραφείς
Είναι ο πρώτος Έλληνας ποιητής που ισχυρίζεται ρητά ότι γράφει για τις μελλοντικές γενιές, δημιουργώντας φήμη που θα φτάσει σε όλη την Ελλάδα και δεν θα πεθάνει ποτέ, ενώ το ελληνικό είδος τραγουδιών επιβιώνει”
