Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
Αναζητώντας την Τυρρηνία στην Ελληνική Μυθολογία, όπως και στην περίπτωση της προηγούμενης δημοσίευσης με το πέρασμα του Ηρακλή από την Τυρρηνία, αναφέραμε ότι, πολλές φορές οι Ελληνικοί μύθοι είναι η ιστορία γεγονότων, που συνέβησαν την προϊστορική εποχή. Σε μια εποχή που δεν γινόταν η γραπτή καταγραφή, στους λεγόμενους σκοτεινούς χρόνους, πριν, δηλαδή, από το 800 περίπου π.Χ.και πέρασε στις μετέπειτα γενιές, με υπερβολές ή παραλείψεις ή ακόμη με ανύπαρκτα γεγονότα.
Μελετήσαμε και τα γραπτά του Ομήρου ,με την Οδύσσεια και τον Τρωικό πόλεμο όπου, όπως αποδείχθηκε από τις έρευνες του Σλίμαν, στα τέλη του 19ου αιώνα, με την ανακάλυψη της Τροίας, ότι υπήρξε ο Τρωικός πόλεμος, αλλά βεβαίως και πολλά από τα γεγονότα που είχαν καταγραφεί ότι ήταν φανταστικά.
Όμως δεν ήταν φανταστικοί οι περισσότεροι τουλάχιστον τόποι, που κατέγραφαν τα δυο βιβλία του Ομήρου η Οδύσσεια και Ιλιάδα και οι ιστορικοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες συνέταξαν ένα χάρτη, όπου σημείωσαν όλα τα γεωγραφικά σημεία που την αποκαλούσουν Ομηρική Γεωγραφία.
** Οι Τυρρηνοί του Ομήρου
Τους Τυρρηνούς τους αναφέρει ο Όμηρος χαρακτηρίζοντας πειρατές, στην περίπτωση της απαγωγής του Διονύσου που τους μετέτρεψε σε Δελφίνια, για να τους τιμωρήσει. Για την περίπτωση αυτή θα μιλήσουμε αργότερα
Στο παρόν δημοσίευμα θα αναφερθούμε στον μυθικό ήρωα του Τρωικού πόλεμου, τον Οδυσσέα, τις περιπέτειες του οποίου περιγράφει στην ”Οδύσσεια” όπου μιλά και για την πίστη και υπομονή της Πηνελόπης της γυναικάς του, στην πίεση των μνηστήρων, τους οποίους, τελικά σκότωσε ο Οδυσσέας, όταν έφθασε στην Ιθάκη
** Η απιστία της Πηνελόπης και η μετάβαση του Οδυσσέα στην Τυρρηνία
Άλλοι όμως ιστορικοί συγγράφεις αιώνες, αργότερα, όπως ο Θεόπομπος τον 4ο αιώνα π.Χ.,αμφισβητούν αυτήν την εκδοχή, την πίστη δηλαδή της Πηνελόπης.γράφοντας :
— ”Όταν ο ήρωας επέστρεψε στην Ιθάκη, βρήκε την Πηνελόπη να έχει συνάψει ερωτικές σχέσεις με τους μνηστήρες, και γι’ αυτό εγκατέλειψε το νησί του, πήγε στην Τυρρηνία. Εκεί, οι κάτοικοι τον τίμησαν για την δράση του και απεφάσισε να παραμείνει στην περιοχη για πάντα δημιουργώντας μια καινούργια πόλη την Γορτυνία ή Γορδυνία, όπου και έζησε μέχρι τα βαθειά γεράματα του —-”
Στο πολύτομο έργο “Ελληνική Μυθολογία”, την εποπτεία της συγγραφής του οποίου είχε ο αείμνηστος καθηγητής Ιωάννης Κακριδής, υπάρχει η καταγραφή αυτού του μύθου
** Η δολοφονία του Οδυσσέα
— Υπάρχει όμως και άλλη καταγραφή, η οποία αναφέρει ότι πέθανε στην Γορτυνία, δολοφονημένος από τους κατοίκους της,αμφισβητώντας την εκδοχή για τον θάνατο του Οδυσσέα, που έλεγε ότι έφυγε από την ζωή δολοφονημένος από ένα από τα παιδιά του –
Για τον θάνατο του δώσουμε τις διάφορες εκδοχές στην επόμενη δημοσίευση.
** Οι άλλες κινήσεις του Οδυσσέα μετά την άφιξη στην Ιθάκη
Εκτός από αυτή την κίνηση του Οδυσσέα, υπάρχει η καταγραφή στην μυθολογία και για άλλες κινήσεις του, όπως η μετάβαση του στη Δωδώνη και η συνάντηση με τον Βασιλιά Τυρίμα και την γυναίκα του Περραιβία, ονόματα, που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να μην έχουν σχέση με την περιοχή. Όμως η πρώτη Δωδώνη,που αναφέρει ο Όμηρος ήταν η Τιταρίσια Δωδώνη, που μέχρι το 500 π.Χ. βρισκόταν στην Περραιβία, δηλαδή στην περιοχή κάτω από την Ελίμεια, στο βορειότερα μέρος της Θεσσαλίας, κοντά στον Σαραντάπορο και καταστράφηκε από τους Λαπίθες .
Το δε όνομα Τυρίμας, το συναντούμε στον κατάλογο των βασιλέων της Μακεδονίας, ως ”Μυθικό βασιλιά”, ο 3ος στην σειρά, μετά τον Κάρανο και τον Κοίνο, που είχαν έδρα τους την περιοχή της Ορεστίδος, κάπου κοντά στην Καστοριά
Συνεχίζοντας, θα αναφερθούμε επιγραμματικά στις περιπέτειες του Οδυσσέα, όπως τις καταγράφει ο Όμηρος και την συνάντηση του με την Πηνελόπη.
Στην βιογραφία του Θεόπομπου ,την πόλη Γορδυνία, την οποία βρήκαμε σε χάρτες με αρχαίες πόλεις πολύ κοντά στην αρχαια Τύρισσα,την πρωτεύουσα κατά τον Στέφανο Βυζάντιο των Τυρρηνών και τις συντεταγμένες της, που επίσης την τοποθετούν Βορειανατολικά της Τύρισσας που κατά την άποψή μας βρισκόταν στη θέση της σημερινής Κοζάνης.
**Οι περιπέτειες του Οδυσσέα μετά την νίκη της Τροίας
Στην Οδύσσεια περιγράφονται οι περιπέτειες του από τη στιγμή που ξεκίνησε από την Τροία, μαζί με το Μενέλαο, για να επιστρέψει στην πατρίδα.
Η περιπλάνησή του κράτησε δέκα ολόκληρα χρόνια.
α) Χώρα των Λωτοφάγων πολέμησε κατά των Κίκονων
β) Χώρα των Λοιστρηγόνων
γ) Στο νησί της Κίρκης όπου έμεινε πάνω από 7 χρόνια και έκανε παιδιά μαζί της
δ) Συνάντησε στον Άδη, όπου βρέθηκε με υπόδειξη της Κίρκης τον μάντη Τειρεσία που πρόβλεψη τον τρόπο του θανάτου του)
ε) Πέρασε από το νησί των Σειρήνων δεμένος στο κατάρτι του πλοίου για να μην τον παρασύρουν
στ) Κατόρθωσε να περάσει σώος από το στενό όπου ζούσαν τα δυο τέρατα η Σκύλα και την Χάρυβδη
ζ) Έφθασε στην Τρικάκρια όπου έβοσκαν οι αγελάδες του Ηλίου που έσφαξαν οι σύντροφοί του και προκάλεσαν την οργή του Δια.και κατακεραύνωσε το καράβι του
η) Κατέφυγε στο νησί της Καλυψώς για να γλυτώσει .
θ)Τέλος έκανε μια σχεδία ,ναυάγησε στο νησί των Φαιάκων (Κέρκυρα) από όπου με την βοήθεια του βασιλιά Αλκίνοου και της κόρης του Ναυσικάς επέστρεψε στην Ιθάκη
Όταν έφτασε, διαπίστωσε ότι στα ανάκτορα ζούσαν με τα αγαθά του νέοι,που προέρχονταν από ευγενείς οικογένειες των γύρω νησιών και της Ιθάκης. Καθένας απ’ αυτούς ήθελε να παντρευτεί τη γυναίκα του Πηνελόπη, γιατί πίστευαν ότι ο Οδυσσέας δε ζει. Γι’ αυτό ονομάστηκαν μνηστήρες της Πηνελόπης.
Ο Οδυσσέας όμως τους σκότωσε όλους με το τόξο του. Και δεν ήταν και λίγοι,108,σε αριθμό.
Και σε αυτή την περίπτωση συνάντησε την πιστή του Πηνελόπη, που του έμεινε πιστή για πάντα, περιμένοντας τον.
** Θεόπομπος ή Θεόπομπος ο Χίος Βιογραφία
Ο Θεόπομπος, γνωστός και ως Θεόπομπος ο Χίος, γεννήθηκε στην Χίο τον 4ο αιώνα π.Χ (κάπου μεταξύ του 378και 377 π.Χ και πέθανε στην Αθήνα το 323 ή 300 π.Χ.
Υπήρξε γνωστός πολιτικός,συγγραφέας ιστορικός και ρήτορας.Από πολύ μικρή ηλικία βρέθηκε στην Αθήνα μαζί με τον πατέρα του που εξορίσθηκε από πολιτικούς του αντιπάλους από την Χίο.
Στην Αθήνα έτυχε επιμελημένης ανατροφής και περί το 360 π.Χ. μαθήτευσε παρά τον Ισοκράτη όπου και αναδείχθηκε ικανός ρήτορας, πριν γίνει ιστορικός. Ο Κικέρων μεταφέρει ένα ρητό στο οποίο ο Ισοκράτης παινεύει τις ικανότητες του Θεόπομπου.
Ο Θεόπομπος αναδείχθηκε κυρίως σε ρητορικούς επιδεικτικούς λόγους και καυχιόταν ότι δεν υπήρχε σπουδαία αρχαία ελληνική πόλη που να μην είχε χειροκροτήσει τη ρητορική του δεινότητα.
Τα συνεχή αυτά ταξίδια του συντέλεσαν κατά πολύ να γνωρίσει πολλές αρχαίες πόλεις και λαούς που αποτέλεσαν εξαίρετη προπαρασκευή για συγγραφή ιστορίας. Ταυτόχρονα σύναψε σχέσεις με τους περισσότερους πολιτικούς άνδρες της εποχής του. Ανέπτυξε φιλία με τον Βασιλέα των Μακεδόνων Αλέξανδρο που τον βοήθησε να επιστρέψει στην Χίο σε ηλικία 45 ετών
Ο θάνατος του Αλέξανδρου υπήρξε για τον Θεόπομπο μεγάλη συμφορά αφού εκδιώχθηκε για δεύτερη φορά από την πατρίδα του. Τότε αρχικά κατέφυγε στην Έφεσο και στη συνέχεια μετά από διάφορες πόλεις κατέληξε στην Αίγυπτο παρά τον Πτολεμαίο τον Α’, από τον οποίο και βρήκε άσυλο αφού προηγουμένως είχε διατρέξει σοβαρό κίνδυνο για τη ζωή του λόγω του ανήσυχου πνεύματος που τον διέκρινε.
Ο Θεόπομπος υπήρξε πολυγραφότατος. Ακολούθησε την συμβουλή του δασκάλου του και έγινε ιστορικός. Φέρεται να έγραψε περί τους 170.000 στίχους
** Δωδώνη Περραιβίας της Θεσσαλίας
Η Περραιβία ήταν αρχαία Ελληνική χώρα της Ηπειρωτικής Ελλάδας στα βόρεια της Θεσσαλίας που ούτε ανεξάρτητη υπήρξε ποτέ, ούτε και με συγκεκριμένα όρια. Οι Περραιβοι ήταν περίοικος λαός της αρχαίας Θεσσαλίας Σήμερα ταυτίζεται με την επαρχία Ελασσόνας που τα βορεια σύνορα της ταυτιζόταν με τα νότια σύνορα της Ελίμειας της Δυτικής Μακεδονίας
Κατά το 5ο αιώνα π.Χ. η Περραιβία εκτεινόταν μεταξύ του Ολύμπου και του Πηνειού περιοριζόμενη γεωγραφικά από τις διαβάσεις των Τεμπών, της Πέτρας και του Σαρανταπόρου. Κατά δε τον 2ο αιώνα φαίνεται να είχε περιοριστεί στη μεταξύ Ολύμπου, Πιερίων και Καμβουνίων πεδιάδα, διαρρεόμενη από τον παραπόταμο του Πηνειού Εύρωπο, τον Ομηρικό Τιταρήσιο.
Κύριες πόλεις της Περραιβίας ήταν τότε το Πύθιο, η Δολίχη και Αζωρός που αποτελούσαν και την λεγόμενη Περραιβική Τρίπολη.
Αρχαιότερες πόλεις της Περραιβίας που μνημονεύει ακόμα και ο Ομηρος ήταν η Κύφος και η “δυσχείμερος Δωδώνη” (η Θεσσαλική) που βρισκοταν κάπου κοντά στον σημερινό Σαραντάπορο όπου βρέθηκε και ο βωμός του Δια που σήμερα φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας των οποίων οι κάτοικοι Αινιάνες και “μενεπτόλεμοι” ( ατρόμητοι), Περραιβοί είχαν συμμετάσχει στην εκστρατεία στην Τροία με τους Αχαιούς.
Η Δωδώνη καταστράφηκε από τους Λαπίθες. Στην Ελληνική μυθολογία, οι Λαπίθες αναφέρονται ως μυθολογικά όντα ίδιας καταγωγής με τους Κενταύρους από τους οποίους και χωρίστηκαν μεταγενέστερα από τους ποιητές αποδίδοντάς τους ανθρώπινη μορφή και παρουσία ως αρχαίου πραγματικού λαού, πολεμικού και ανδρειωμένου που αφού εξεδίωξαν τους Περραιβούς εγκαταστάθηκαν στην παρά τις όχθες του Πηνειού πεδιάδα
** Δωδώνη Ηπείρου
Οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη του μαντείου της Δωδώνης ως λατρευτικού χώρου τοποθετείται περί το 2600 π. Χ.Θεωρείται το αρχαιότερο μαντείο που συναντάται στον Ελλαδικό χώρο.
Η Aρχαία Δωδώνη υπήρξε λατρευτικό κέντρο του Δια και της Διώνης. Υπήρξε, επίσης, γνωστό μαντείο του αρχαίου Ελληνικού κόσμου. Προσδιορίζεται γεωγραφικά σε απόσταση περίπου 2 χλμ. από τον οικισμό της σημερινής Δωδώνης της Ηπείρου .
Το μαντείο στην αρχή ήταν υπαίθριο, με μια οξιά (ιερή φηγός), που γύρω είχε έναν περίβολο από χάλκινους λέβητες πάνω σε τρίποδες οι οποίοι με τους ήχους που έκαναν όταν χτυπούσαν μεταξύ τους αλλά και σε συνδυασμό με το θρόισμα των φύλλων του δέντρου και άλλους ήχους (περιστέρια, πηγή κτλ.) έδιναν τους χρησμούς, τούς οποίους ερμήνευαν οι ιερείς και οι ιέρειες
Μόλις στο τέλος του 5ου αιώνα χτίστηκε ένας μικρός ναός, όπου φυλάγονταν τα αφιερώματα των προσκυνητών. Οι προσκυνητές έδιναν την ερώτησή τους γραμμένη σε ένα έλασμα(φύλλο μαλακού μετάλλου – μολύβδου), αλλά η απάντηση συνήθως τους δίνονταν προφορικά.
αντικαταστάθηκε από έναν πιο ευρύχωρο χαμηλό πέτρινο περίβολο. Εφόσον εκεί κατοικούσε ο Δίας και το σύνολο έμοιαζε με σπίτι, ο χώρος ονομάστηκε Ιερά οικία.
Στα χρόνια του Πύρου (312-272 π.Χ.) χτίζονται στοές γύρω – γύρω, εκτός από την πλευρά της φηγού. Στο ναό και στις στοές φυλάγονταν τα αφιερώματα των πιστών. Εκείνη την εποχή χτίζονται και πολλά άλλα κτίρια: βουλευτήριο, πρυτανείο, θέατρο κτλ. και η Δωδώνη γίνεται για ένα διάστημα πρωτεύουσα των Ηπειρωτών
** Τυρίμας της Ηπείρου
Στην Ελληνική μυθολογία με το όνομα Τυρίμας αναφέρεται ένας βασιλιάς της Ηπείρου το όνομα της συζύγου του ήταν Περραιβία. Ο Οδυσσέας μετά την εξολόθρευση των μνηστήρων πήγε στην περιοχή του για να συμβουλευθεί το Μαντείο της Δωδώνης και για άλλες υποθέσεις. Ο Τυρίμας τον φιλοξένησε με μεγάλη εγκαρδιότητα. Ο Οδυσσέας εκεί δημιούργησε ερωτικό δεσμό με τη θυγατέρα του Τυρίμα, την Ευίπη η οποία γέννησε ένα παιδί τους, τον Ευρύαλλο, ο οποίος έμελλε να σκοτωθεί αργότερα κατά λάθος από τον πατέρα του.
** Τυρίμας της Μακεδονίας
Ο Τυρίμας ήταν ο τρίτος βασιλιάς της Μακεδονίας μετά τον Κάρανο. Ωστόσο η θέση αυτή αμφισβητείται και θεωρείται πλαστή τόσο από νεώτερους ιστορικούς ] όσο και από τον Ηρόδοτο] που θέτει ως πρώτο Μακεδόνα βασιλιά τον Περδίκκα Α’. Σύμφωνα πάντα με τον Ευσέβιο της Καισαρείας, βασίλεψε για σαράντα δύο χρόνια και τον διαδέχθηκε ο γιος του Περδίκκας ο Α΄’
** Γορδυνία
Αρκετοί παλιοί χάρτες την τοποθετούν στην θεση του χάρτη που παραθέτουμε δηλαδή στο Βέρμιο από την μεριά του Σαριγκιόλ κάπου κοντά στον Άγιο Δημήτριο της Κοζανης
Η πόλη της Ειδομένης ή όπως την αποκαλούσαν οι κάτοικοι Γευγελή θεωρούν ότι βρισκοταν στην θεση της δικής τους πόλης του , άλλοι δε εκτιμούν ότι βρισκοταν στην θεση που βρισκεται σήμερα ο Άψαλος της Αριδαίας
** Γορδυνία κατά γεωγράφο Πτολεμαίο
Οι συντεταγμένες που δίνει ο γεωγράφος Πτολεμαίος για την Gordenia ή Gordinae όπως την καταγράφει ειναι Γεωγρ. Μήκος 48, 40 και πλάτος 40 , 18 την στιγμή που για την Τyrissa δίνει 47,30 και 39,40 , την Βerroea 48, 45 kai 39,50 τοποθετώντας την πιο ανατολικά, την δε Σκύδρα που στην προκείμενη περίπτωση ειναι η Υδρούσα της Φλώρινας δίνει 47,40 και 39,50
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η έρευνα, που κάναμε, έχει σαν στόχο να επιβεβαιώσει ή να απορρίψει την άποψη μας και την άποψη όσων έγραψαν ότι η Τυρρηνία στην προϊστορική περίοδο και δη στην περίοδο που βρισκόταν εν ζωή ο Μυθικός Οδυσσέας,βρισκόταν στην Δ.Μακεδονία και όχι στην Κεντρική Ιταλία
1.Αν τα γεγονότα του μύθου είναι αληθή ,πρέπει να συνέβησαν τον 11ο αιώνα π.Χ., αλλά τότε Ετρουρία ή όπως την αποκαλούσαν οι Έλληνες συγγράφεις Τυρρηνία δεν υπήρχε ή αν θέλετε ήταν εντελώς άγνωστη , ή ιστορία της ξεκινά μετά τον 8ο αιωνα π.Χ. από τότε που χρονολογούνται και όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα της.
2. Η Γορδυνία εμφανίζεται σε παλιούς χάρτες να βρίσκεται Β.Α της Τύρισσας, όπου είχε έδρα κατά τον Στέφανο Βυζάντιο ο μυθικός βασιλιάς των Τυρρηνών Έλυμος πριν δημιουργήσει την Ελίμεια 50 χρόνια μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων επιβεβαιώνοντας τον Θεό
3. Οι συντεταγμένες του Πτολεμαίου επιβεβαιώνουν την θέση της Γορδυνίας δίπλα από την Τύρισσα,
4. Είναι περίεργο το γεγονός να εμφανίζουν την παρουσία του Οδυσσέα στην Δωδώνη της Ηπείρου, την στιγμή που όλοι επιβεβαιώνουν και κυρίως ο Ομηρος την ύπαρξη μια άλλης Δωδώνης,”της Δωδώνης παρά τον Τιταρήσιο ποταμό” ή “Δυσχείμερος Δωδώνη” όπως την αποκαλεί ο ίδιος ο Όμηρος, η Θεσσαλική Δωδώνη όπως συνήθιζαν να την λένε στην αρχαιότητα στην Περραιβία στους Δυτικούς πρόποδες του Ολύμπου, στην κορυφή του οποίου κατοικούσε ο Δίας
5. Τέλος, η εμφάνιση του Τυρίμα (όνομα που ταιριάζει και με το Τυρρηνοί και με το Τύρισσα ) σαν 3ου βασιλιά των Μακεδόνων, το όνομα της γυναίκας Περραιβία ομόηχο της περιοχής της Βόρειας Θεσσαλίας( που μπορεί να το πήρε από κάποια βασίλισσα που υπήρχε, κάποτε στην περιοχή, όπως συνήθιζαν στην αρχαιότητα ), ηχούν παράξενα στα αυτιά μας σαν λέξεις.
6. Όσο για το γεγονός του θανάτου του στην Γορδυνία ,τίποτα δεν είναι επιβεβαιωμένο ,υπάρχουν πολλές εκδοχές και κυρίως αυτή που μιλά ότι βρήκε τον θάνατο από ένα από τα πολλά παιδιά του .
Το τέλος του ομηρικού Οδυσσέα ήταν πάντοτε θέμα έρευνας, αλλά και πηγή έμπνευσης πολλών συγγραφέων, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Στην ραψωδία λ της Οδύσσειας, αναφέρεται μόνο ένας χρησμός του μάντη Τειρεσία για την επιστροφή του ήρωα στην πατρίδα του, αλλά τίποτε απολύτως για το τέλος της περιπέτειας. Πιο συγκεκριμένα, ο Τειρεσίας μιλάει για αναγκαστική εξορία του ήρωα σε τόπο μακρυά από θάλασσα, αλλά και για τον θάνατό του που θα έρθει από τη θάλασσα σε βαθιά γεράματα.
Η Οδύσσεια τελειώνει εκεί, αλλά σε μια συνέχειά της -όπως θα λέγαμε σήμερα- ο Οδυσσέας θανατώνεται από τον Τηλέγονο τον γιο του, από την Κίρκη, αλλά γι’ αυτές τις εκδοχές στις επόμενες δημοσιεύσεις
