Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
ΤΙ ΗΤΑΝ Η ΠΡΙΗΝΗ
Η Πριήνη είναι αρχαία Ελληνική πόλη της Ιωνικής Δωδεκάπολης, στους πρόποδες της Μυκάλης στη νοτιοδυτική Καρία, στις ακτές της Μικράς Ασίας.
Εκτεινόταν δε από ένα βραχώδη λόφο, στην κορυφή του οποίου ήταν η Ακρόπολη της, μέχρι τη θάλασσα το λεγόμενο “Μαιάνδριο πεδίο”, δηλαδή επί της Βορειοδυτικής ακτής του Λατμικού Κόλπου
Η θάλασσα και το λιμάνι της δεν υπαρχουν πια γιατί ο αρχαίος ποταμός Μαίανδρος (νυν Meander ) με τις προσχώσεις του, μετέβαλε όλη την θαλάσσια περιοχή σε πεδιάδα
ΠΟΥ ΑΚΡΙΒΩΣ ΒΡΙΣΚΟΤΑΝ
Βρισκόταν περίπου 15 χλμ από το Πανιώνιον ,περίπου 6 χιλιόμετρα βόρεια του τότε από την αρχαία Ανθέα, και 25 χιλιόμετρα από την αρχαία Μίλητο
Σήμερα, μετά από αρκετούς αιώνες αλλαγών στο τοπίο, είναι μια ενδοχώρα. Βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση δυτικά από το σύγχρονο χωριό Güllübahçe (Κελεμπές) στην περιοχή της Σώκιας (Söke) της επαρχίας του Αιδινίου (Aydın).
Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ
Οι πρώτοι μύθοι για την ίδρυση της πόλης αναφέρουν ότι η Πριήνη κατοικήθηκε αρχικά από τους Ίωνες αποίκους, ηγέτης των οποίων ήταν ο Αίπυτος, ο γιος του Νηλέα, (που ήταν γιος του βασιλιά της Αθήνας Κόδρου), και που είχε χτίσει τη Μίλητο. Φαίνεται ότι ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε θεαματικά όταν εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν νέοι άποικοι από τη Βοιωτία με ηγέτη τον Φιλητά. Γι’ αυτό, λόγω των Βοιωτών, λεγόταν και Κάδμη.
ΤΟ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟ ΟΝΟΜΑ
Πριήνη
Η πόλη ενδεχόμενα να πήρε το όνομα της από μια από τις Αμαζόνες την Πριήνη
Πριήνη ήταν μια από τις πολλές Αμαζόνες που έδωσαν το ονόματα τους σε πόλεις της Μ.Ασίας όπως Μύρινα, Μύρλεια, Μυρτώ, Μυτιλήνη,Λαοδίκη,Σινώπη, Σισύρβη,Πιτάνη, Κύμη,, Αναία,Θεμίσκυρα,Γρύνη, Έφεσος κ.α.
Κάδμη
Κάδμη λεγόταν κάποια στιγμή λόγω των Βοιωτών όταν εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν νέοι άποικοι από τη Βοιωτία με ηγέτη τον Φιλητά.
Από τα μέσα του 10ου αιώνα, η πόλη γνώρισε εκ νέου μια περίοδο ακμής. Μεταξύ του 11ου και 13ου αιώνα έγινε γνωστή με την ονομασία «Σαμψών» και αποτελούσε κέντρο μεγάλων αυτοκρατορικών επισκέψεων στην κοιλάδα του Μαιάνδρου
“Σαμσούν Καλεσί
Κατά τον 13ο αιώνα η Πριήνη υποτάχθηκε στους Σελτζούκους και στη συνέχεια στους Τούρκους ,λόγω της οχύρωση της ακρόπολης. την ονόμασαν “Σαμσούν Κάλεσί”,
Κελεμπέσιον
Κατά την Οθωμανική περίοδο η πόλη ερήμωσε και από τότε έμεινε ακατοίκητη,όπως ει ναι και σήμερα
.Λίγο βορειότερα δημιουργήθηκε από τους Έλληνες νέος οικισμός που πήρε το όνομα Κελεμπέσι μετά την αποχώρηση τους το 1922 έγινε Güllübahçe
Güllübahçe
Το σημερινό όνομα παραμένει Güllübahçe που σημαίνει Τριανταφυλλόκηπος
Για την ιστορια του οικισμού από την εποχη της ερημοποίησης της πόλης που έφερε πλέον τις ονομασίες Κελεμπές -Kelebeş – Κελεμπέσιον – GELEBEÇ -GÜLLÜBAHÇE θα δώσουμε πληροφοριες μετά την περιγραφή της αρχαίας Πριήνης και της ιστορίας της
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ
Ιωνικός αποικισμός
Οι περισσότερες παραδόσεις των Ιωνικών πόλεων θεωρούν ηγέτη της μετανάστευσης κάποιον απόγονο του Κόδρου.
Ο Κόδρος ήταν ο τελευταίος Βασιλιάς της Αθήνας .
Παρόλο που η ακριβής αλήθεια δεν είναι γνωστή, η Πριήνη ήταν η πρώτη που εγκαταστάθηκε από τους Ίωνες κάτω από τον Αιγύπτου, γιο του Μπέλλου και του εγγονή του βασιλιά Codrus, τον 11ο αιώνα Π.Κ.Χ.
Υπήρξε αποικία των Θηβαίων, με οικιστές τον Αίπυτο του Νηλέα και τον Φιλώτα από τη Θήβα.2
Λυδοί
Αφότου ιδρύθηκε, η πόλη δέχτηκε πολλές επιθέσεις από τους γηγενείς γείτονές της, τους Κάρες. Περί τον 8ο αιώνα π.Χ. κατελήφθη από τον βασιλιά των Λυδών, τον Άρδυ. Αλλά σύντομα η πόλη αποτίναξε την κυριαρχία των Λυδών,
Κατά τον 7ο αιώνα ο Γύγης, βασιλιάς των Λυδών, στράφηκε κατά των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας. Ακολούθησαν σειρά συγκρούσεων μεταξύ Κιμμερίων, Λυδών και Ελλήνων εναλλάξ, μέχρι περίπου το 630 π.Χ. οπότε οι Κιμμέριοι υπέστησαν επανειλημμένες ήττες από τους Λυδούς και τους Ασσύριους
Οι Λυδοί, μετά την απομάκρυνση των Κιμμερίων επανέλαβαν τις επιθέσεις τους κατά των ελληνικών πόλεων. Ο Άρδυς, διάδοχος του Γύγη, κατέλαβε την Πριήνη και επετέθη εναντίον της Μιλήτου. Η Πριήνη πολιορκήθηκε και από τον Αλυάττη, διάδοχο του Σαδυάττη, γιο του Άρδυ, επιχείρηση που όμως απέτυχε. Την άμυνα διηύθυνε ο Βίας.Αξίζει τον κόπο να πούμε 2 λόγια για τον τελευταίο.
Βιας ο Πρηνευς (625 – 540 π.Χ.
O Βίας ο Πριηνεύς ήταν Έλληνας φιλόσοφος , ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας, γιος του Τευτάμου και γνώρισε μεγάλη φήμη και δόξα γύρω στα 570 π.Χ., την περίοδο που βασιλείς της Λυδίας ήταν ο Αλυάττης και ο Κροίσος.
Ο Βίας ήταν γνωστός στην αρχαιότητα για τη μεγάλη αγάπη που έτρεφε στην γενέτειρα πατρίδα του και παροιμιώδης έμεινε η μεγάλη δικανική του δεινότητα. Ο Βίας πέθανε σε ηλικία 85 χρονών περίπου, καθώς αγόρευε στο δικαστήριο
Οι Πριηνείς τίμησαν το σοφό, τόσο ενόσω ακόμη ζούσε, όσο και μετά το θάνατό του, όταν και του έστησαν μεγαλοπρεπές μνημείο, το λεγόμενο «Τευτάμειον τέμενος» (από το όνομα του πατέρα του, που λεγόταν Τεύταμος ή Τεντεμίδης).
Σύμφωνα με τον Σάτυρο, όταν κάποτε οι Αθηναίοι, σύμφωνα με κάποιο θρύλο, βρήκαν, ενώ ψάρευαν, ένα χάλκινο τρίποδα με την επιγραφή «τω σοφώ», δηλαδή στον σοφό, έστειλαν το εύρημα τους στο Βίαντα, κρίνοντάς τον σαν τον σοφότερο άνδρα της εποχής του.
Αναφορά στην Πριήνη γίνεται και στον Ξενοφώντα όταν περιγράφει τα γεγονότα των ετών 397 π. Χ. και 392 π.Χ., κατά τα οποία οι στρατιώτες της Πριήνης και των άλλων ιωνικών πόλεων πέταξαν τα όπλα και δεν ακολούθησαν τους Λακεδαιμόνιους υπό το Δερκυλίδα κατά του Φαρνάβαζου.
Λέγεται ότι κάποτε απελευθέρωσε κάποιες γυναίκες που είχαν γίνει δούλες, καταβάλλοντας τα λύτρα και αφού τις δίδαξε και τις προίκισε, τις έστειλε πίσω στους δικούς τους, στην Μεσσηνία.
Έγραψε το ποίημα «Περί Ιωνίας, τίνα μάλιστ’ αν τρόπον ευδαιμονοίη» (με ποίον τρόπο δηλαδή θα μπορούσε να ευτυχήσει η Ιωνία), με δύο χιλιάδες στίχου
Η οργάνωση των Πανιωνιών
Αναλαμβάνει για λογαριασμό της Ιωνικής Δωδεκάπολης την οργάνωση των Πανιώνιων μετά την λήξη του Μελλιακού πόλεμου και καταστροφή από τους Ιωνές της Καρικής πόλης Μέλια και προσαρτά μέρος των εδαφών της.
Πέρσες
Ο Κύρος το κατέλαβε το 545 π.Χ. αλλά Ιωνική εξέγερση (499 π.Χ.-494 π.Χ.).
Τη μεγαλύτερη ακμή της γνώρισε κατά τον 6ο αιώνα π.Χ., εποχή κατά την οποία φέρεται να ηγείται της πόλης ο Βίας ο Πριηνεύς, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας
Σάμιοι
Αργότερα οι Πριηνείς ενεπλάκησαν σε πόλεμο με τους Σαμίους.
Στον πόλεμο αυτό οι Σάμιοι υπέστησαν μεγάλη ήττα, με αποτέλεσμα μετά από 6 χρόνια ειρήνης να συνασπισθούν με τους Μιλήσιους εναντίον των Πριηνέων και να τους νικήσουν. Για άλλη μια φορά ο Βίας, ως πρεσβευτής των Πριηνέων στη διάσκεψη ειρήνης, πετυχαίνει ευνοϊκούς όρους για την πόλη του.
Λυδοί και Κροίσος
Κατά το 560 π. Χ. η βασιλεία των Λυδών περιήλθε στον Κροίσο, ο οποίος έκανε φόρου υποτελείς τις ιωνικές, πλην της Μιλήτου, και αιολικές πόλεις. Την ίδια εποχή βασιλιάς των Περσών γίνεται ο Κύρος ο Β’, ο οποίος αργότερα νίκησε τον Κροίσο και τον διαδέχθηκε ως επικυρίαρχος των ελληνικών πόλεων.
Πέρσες
Ο Μαζάρης, στρατηγός του Κύρου, εκστράτευε εναντίον του Λυδού Πακτύη, ο οποίος με τη βοήθεια Ελλήνων των παραλίων, πολιόρκησε τις Σάρδεις.
Ο μεν Πακτύης, όταν έμαθε ότι πλησιάζει ο Μαζάρης, έφυγε για την Αιολική Κύμη εγκαταλείποντας την πολιορκία, ο Μαζάρης όμως θέλοντας να τιμωρήσει τις πόλεις που συμμάχησαν μαζί του κατέλαβε πρώτα την Πριήνη και εξανδραπόδισε μέρος των κατοίκων της (545/544 π.Χ.) και στη συνέχεια λεηλάτησε και άλλες πόλεις. Είναι η εποχή που ο Βίας ο Πριηνεύς, ο οποίος δεν διέβλεπε ελπίδες ελευθερίας, πρότεινε σε μια από τις συγκεντρώσεις των Ιωνικών πόλεων στο Πανιώνιον να αποικίσουν όλοι μαζί οι Ίωνες στη Σαρδηνία, γνώμη που δεν εισακούστηκε.
Ιωνική επανάσταση
Ήδη από αυτό το σημείο αρχίζει να γίνεται προβληματική η ιστορία της Πριήνης. Δεν γνωρίζουμε τίποτε για την τύχη της μετά τον εξανδραποδισμό των κατοίκων της
Την άνοιξη του 499 π.Χ. ο τύραννος της Μιλήτου ανακοίνωνε στη συνέλευση των Ιώνων τα σχέδια του για επανάσταση κατά των Περσών, σχέδιο που έγινε αποδεκτό με ενθουσιασμό από τους παρευρισκόμενους.
Η επανάσταση κρίθηκε στη Ναυμαχία της Λάδης, νησιού μπροστά από τη Μίλητο, το 494 π.Χ., όπου οι Ίωνες νικήθηκαν από τους Πέρσες.
Στη ναυμαχία αυτή η Πριήνη παίρνει μέρος με 12 πλοία, αριθμός που επιτρέπει τον υπολογισμό του ελεύθερου πληθυσμού της γύρω στο 500 π.Χ. σε 10.000.
Ενώ για τη Μίλητο γνωρίζουμε ότι καταστράφηκε από τους Πέρσες και οι κάτοικοι της, όσοι δεν θανατώθηκαν, εκδιώχθηκαν στο εσωτερικό, καμιά αναφορά δεν υπάρχει σχετικά με την τύχη της Πριήνης .
Δηλιακή συμμαχία.
Το 441/440 π.Χ. ξέσπασε πόλεμος μεταξύ Σάμου και Μιλήτου εξαιτίας της Πριήνης και της περιοχής της, η Μίλητος ζήτησε τη βοήθεια της Αθήνας και τελικά η Σάμος ηττήθηκε.
Μετά τους Περσικούς Πολέμους περί το 404 π.Χ.. η Πριήνη φέρεται να σύρεται στη συμμαχία της Δήλου
Η Πριήνη ήταν μέλος της Αθηναϊκής κυριαρχίας της Δηλιακής Συμμαχίας τον 5ο αιώνα π.Χ. και το 387 π.Χ.
Εμφανίζεται στους φορολογικούς καταλόγους της Αθηναϊκής Συμμαχίας η Πριήνη να πληρώνει 1 τάλαντο.
Αναφορά στην Πριήνη γίνεται και στον Ξενοφώντα όταν περιγράφει τα γεγονότα των ετών 397 π. Χ. και 392 π.Χ., κατά τα οποία οι στρατιώτες της Πριήνης και των άλλων ιωνικών πόλεων πέταξαν τα οπλα και δεν ακολούθησαν τους Λακεδαιμόνιους υπό το Δερκυλίδα κατά του Φαρνάβαζου. .
Πέρσες
Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΜΙΑ ΝΕΑΣ ΠΟΛΗΣ ΤΟ 370 π.Χ.
Λάγο αργότερα ήρθε και πάλι υπό την κυριαρχία των Περσών .Μαύσωλος συλλαμβάνει την ιδέα της Νέας Πριήνης
Περίπου 360 π.Χ. ο σατράπης Μαύσωλος με καταγωγή από την Καρία (Καριανός) σχεδίαζε μια υπέροχη νέα πόλη στις απότομες πλαγιές του όρους Μυκάλη, όπου θα ήθελε να είναι ένα μόνιμο λιμάνι βαθέων υδάτων. Οι Πέρσες παρέμειναν μέχρι την κατάκτηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου
Ο Μ.Αλέξανδρος συνεχίζει και ολοκληρώνει την κατασκευή της
Η κατασκευή είχε αρχίσει όταν οι Μακεδόνες πήραν την περιοχή από την Περσική Αυτοκρατορία και ο Μέγας Αλέξανδρος ανέλαβε προσωπικά την ευθύνη για την ολοκλήρωση της πόλης..
Προσφέρθηκε να πληρώσει για την ανέγερση του ναού της Αθηνάς. η αφιερωτική επιγραφή που αναφερει την προσφορά αυτή με χρονολογία 323 π.Χ βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.και αναγράφει συγκεκριμένα : “Ο βασιλιάς Αλέξανδρος αφιέρωσε το ναό στην Αθηνά Πολιάδα”.,
Κατά την εκστρατεία του στην Ασία ο Μέγας Αλέξανδρος ευεργέτησε πολλαπλώς την Πριήνη, απαλλάσσοντας την από την κηδεμονία της Αθήνας..
Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΕΠΙΓΟΝΩΝ
Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου η πόλη περιήλθε στους επιγόνους του, την έλεγχαν άλλοτε οι Σελευκίδες, άλλοτε οι Πτολεμαίοι.
Σύντομα όμως ανέκτησε την αυτονομία της χάρη στον πλούτο της και στο εμπόριο που είχε αναπτύξει.
Οι έριδες επανήλθαν με τους Μιλησίους, τους Σαμίους και τους βασιλιάδες της Περγάμου, μέχρι που τελικά την κατέλαβε ο βασιλιάς της Καππαδοκίας Αριαράθης ο οποίος τη λεηλάτησε
Ρωμαίοι και Βυζαντινοί
Στα Ρωμαϊκά χρόνια, η Πριήνη περιήλθε στη σφαίρα επιρροής της Ρώμης και από το 129 π.Χ. εντάχθηκε στη νεοϊδρυθείσα Ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας.
Οι Ρωμαίοι ήρθαν σαν σωτήρες για να την σώσουν από τους βασιλιάδες της Περγάμου και της Καππαδοκίας το 155 π.Χ.
Την καταστροφή όμως διαδέχτηκε η ανάκαμψη κατά τη ρωμαϊκή περίοδο
Στους επόμενους αιώνες παρατηρείται συρρίκνωση της πόλης. Ο ναός της Αθηνάς και τα γυμνάσια εγκαταλείφθηκαν.
Τα υλικά τους χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή βασιλικής που χτίστηκε στο κέντρο της πόλης, καθώς και για κατοικίες στη θέση του παλαιού γυμνασίου..
Βυζαντινοί – Μεταβυζαντινοί χρόνοι
Στα χρόνια του Βυζαντίου η Πριήνη γνώρισε νέες ημέρες προόδου και πλούτου.
Ως πόλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η Πριήνη υπαγόταν αρχικά στο Θέμα των Θρακησίων, αργότερα στο Θέμα της Σάμου, ενώ εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη Εφέσου.
Ο επίσκοπος της Πριήνης έφερε τον τίτλο “Επίσκοπος Πριηνέων πόλεως των Ασιανών επαρχίας”, ή “Επίσκοπος Πριήνης”.
Σελτζούκοι Τούρκοι
Κατά τον 13ο αιώνα η Πριήνη υποτάχθηκε στους Σελτζούκους και στη συνέχεια στους Τούρκους, οι οποίοι την ονόμασαν “Σαμσούν Καλεσί”, προσδιορίζοντας περισσότερο την οχύρωση της ακρόπολης. Από τον αιώνα εκείνο η πόλη άρχισε σιγά – σιγά να καταστρέφεται μέχρι που εξαφανίστηκε ολοκληρωτικά
ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΙΗΝΗΣ
Όταν κατέκτησε την Πριήνη ο Μ.Αλέξανδρος. Η πόλη άρχισε να αναπτύσσεται οικονομικά και όχι μόνον
.Η Πριήνη άρχισε να κόβει νομίσματα έχοντας εν τω μεταξύ ενταχθεί στα νομισματικοπία των Μακεδόνων.Προς τιμήν του Μ Αλεξάνδρου με την κοπή ξεχωριστού νομίσματος έκτοτε τα νομίσματα ,έως την
Ρωμαιοκρατια θα αναγράφονται τα ονόματα των αρχόντων (ΗΡΑΚΛΕΙΟς,ΑΠΠΟΛΟΔΩΡΟΣ Κ.Α.)
ΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΗΜΕΡΑ
Η Ακρόπολη
Στο ψηλότερο σημείο της πόλης βρίσκεται η ακρόπολη της Πριήνης, στην κορυφή του βράχου, η αποκαλούμενη “Τηλωνεία”.
Βρίσκεται επί της κορυφής βράχου σε υψόμετρο 371 μ. και την αρχαία πόλη που εκτείνεται επί της κλιμακωτής νότιας πλαγιάς του βράχου μέχρι το “Μαιάνδριο πεδίο” στην προσχωματική πεδιάδα του Μαίανδρου ποταμού.
Το τείχος της πόλης
Ολόκληρη η πόλη περιβάλλεται από ισοδομικό τείχος με ορθογώνιους λίθους, μήκους 2.500 μ. μέσου πλάτους 2 μ. και ύψους 8 μ. Το μεγαλύτερο μέρος του τείχους έχει διασωθεί. Το τείχος είχε τέσσερις πύλες.
Η πόλη που διασώθηκε
Η πόλη εντός του τείχους ήταν ρυμοτομημένη κατά το Ιπποδάμειο σύστημα (των παραλλήλων οριζοντίων και καθέτων οδών) δημιουργώντας οικοδομικά τετράγωνα από 6 οριζόντιες, κατά ανατολή – δύση, οδούς μέσου πλάτους 7 μ. και 16 καθέτους οδούς πλάτους 3,5 μ.. Οι κάθετες οδοί ήταν κλιμακωτές με πολλές βαθμίδες, ιδιαίτερα οι δυτικές, ενώ οι οριζόντιες οδοί ήταν πλακοστρωμένες με μάρμαρο. Στα 80 περίπου οικοδομικά τετράγωνα μεγέθους 35 Χ 47 μ. υπάρχουν τα ερείπια σημαντικών οικοδομημάτων.
Η πόλη λόγω της κατωφέρειας είναι χτισμένη σε 4 επίπεδα (άνδηρα) που καθένα πλαισιώνεται με υψηλό και ισχυρό αναλημματικό τείχος, ( Ως αναλημματικός τοίχος ή απλά ανάλημμα στην αρχιτεκτονική και την αρχαιολογία ορίζεται τοίχος που κατασκευάζεται συνήθως σε έδαφος υπό κλίση.), δίνοντας έτσι την εντύπωση ότι φέρει επάλληλα τείχη.
Αξιόλογα οικοδομήματα και άλλα ευρήματα
Τα σπουδαιότερα αρχαία δημόσια κτίσματα που έχουν διασωθεί είναι.
Το Στάδιο και το Γυμνάσιο.
Ιδιωτικές κατοικίες, και η η αρχαία Αγορά,
Θεμέλια μεγάλου βωμού,
Το Ασκληπιείο, η Ιερή Στοά, και το Εκκλησιαστήριο,
Το Βουλευτήριο (640 θέσεων με σπουδαίο βωμό) και
Το Πρυτανείο.
Ο μεγαλοπρεπής ναός της Πολιάδος Αθηνάς, το Άνω Γυμνάσιο, το Ιερό των Αιγυπτίων και το Θέατρο.
Ο ναός της Δήμητρας, ο ναός της Περσεφόνης, και μεγάλος βωμός
