Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Η Μενεμένη – Μενεμέν – (Αρχαία Μαϊομανηία) είναι μία πόλη της επαρχίας της Σμύρνης, στο κέντρο μίας εύφορης πεδιάδας της Μenemen Ovasi που τη διασχίζει ο ποταμός Έρμος ( Gediz / Hermos )
Η πόλη βρίσκεται σε απόσταση 35 χλμ από την Σμύρνη , 35 χλμ από την Φώκαια και 32 χλμ από την Μαγνησία (Μάνισα)
Από την πόλη διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή που ενώνει την Σμύρνη με την Μαγνησία .
Σε μικρή απόσταση από την Μενεμένη στην αρχαιότητα υπήρχαν ενδιαφέρουσες πόλεις όπως η Λάρισα-Φρικωνής ,η Τέμνος και η Νεάντειχος ,Βοιώνη που ανήκαν στην Αιολική Δωδεκαπολη κ. α. για τις οποίες και θα δώσουμε ορισμένα στοιχεία σε επόμενες δημοσιεύσεις μας.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Πριν το 1922 η Μενεμένη είχε 12500 κατοίκους, από τους οποίους οι 5300 ήσαν Έλληνες οι υπόλοιποι ήταν Μουσουλμάνοι και λίγοι ήταν Εβραίοι και Αρμένιοι
Στην περιοχή της Μενεμένης υπήρχαν 45 χωριά και στα πιο πολλά ο πληθυσμός ήταν μικτός.
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Υπάρχουν διάφορες ιστορικές θεωρίες σχετικά με την προέλευση του ονόματος της πόλης, επικρατέστερη είναι αυτή που υποστηρίζει ότι η λέξη από την οποία προήλθε, ήταν η αρχαία Ελληνική λέξη ”μαινώντας”σημαίνει ” πλημμύρα ” ή “υπερχείλιση”που ήταν αποτέλεσμα των δεινών που υπέφεραν οι κάτοικοι της περιοχής όταν το αρχαίο ποτάμι Ερμός (Gediz) που διέσχιζε το πλούσιο κάμπο της Μενεμένης πλημμύριζε και προκαλώντας σοβαρές ζημίες.
Το πρώτο γνωστό όνομα της αρχαίας πόλης είναι Μαιομάνηια
Οι Βυζαντινοί ονόμαζαν τον κάμπο ‘’ Μαινόμενο Πεδίο ‘’
Μία εκδοχή που παρουσιάζουν οι Τούρκοι είναι ότι το όνομα της πόλης (Menemen) είναι συνώνυμο με ένα τούρκικο φαγητό, που θυμίζει τη δική μας στραπατσάδα.
Η αξιόπιστη Τουρκική ιστοσελίδα Idex Anatolicus δίνει για την Μενεμένη κατά χρονολογική σειρά αναφεροντας:
΄΄Αρχίζοντας από τον 16ο αιώνα μ.Χ., το «Menemen» είναι το κεντρικό χωριό της πεδιάδας Tarhaniyat.
Οι Menmen είναι ουσιαστικά το όνομα της πεδιάδας.
Η αρχική μορφή του ονόματος Menemen είναι το Mainmenos
Για το 1308 και το 1462 για την περιοχή είναι το όνομα ΄΄ MainoménouKámpos ‘’ ή “flood plain” ( Πλημμυρισμένη πεδιάδα )
Για το 1511 Tarxaniyt που ήταν το όνομα μιας δυναστείας που διαφέντευε την περιοχή τον 16ο αιώνα μ.Χ. ‘’
Το όνομα αυτό αναφέρει και Εβλιγιά Τσελεμπή ( Evliya Çelebi ) 1611 -1684 Τούρκος περιηγητής και συγγραφέας για την περιοχή και για την πόλη το όνομα “Μελέμεν”.
Το 1660 αναφέρεται ως Menemenye | Tarxaniyat
Το 1928 αναφέρεται ως Menemen
Το όνομα της πόλης αναφέρεται σε ορισμένα έγγραφα που ανήκουν στον 19ο αιώνα ως Yazhisar.
Ουσιαστικά κατά την σελίδα αυτή, την ονομασία΄΄ Μενεμένη΄΄ την χρησιμοποιούσαν για την πεδιάδα.
Η κοινή προφορά όλων των κοντινών χωριών είναι “Μελέμεν ΄΄
Ο Ελληνικός πληθυσμός χρησιμοποιούσε ανέκαθεν την ονομασία Με(αι)νεμένη
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ
,Η ίδρυση του οικισμοί στην περιοχή εκτείνεται πολύ πίσω στους προϊστορικούς χρόνους, τουλάχιστον μέχρι την ύστερη Νεολιθική και πρώιμη Χαλκολιθική
Αρχαιολογικά ευρήματα έχουν αποδείξει την ύπαρξη οικισμού του 1000 π.Χ.
Ιδρύθηκε γύρω από το σημερινό χωριό Yahşelli, το οποίο βρισκόταν στο σύνορο της περιοχής που κατοικούσαν οι Αιολείς με τους Ίωνες .
ΦΡΥΓΕΣ
Στην περιοχή ιδρύθηκε πόλη από Έλληνες αποίκους, ενώ στη συνέχεια τέθηκε υπό την κυριαρχία του Φρυγικού Βασιλείου, έπειτα καταλήφθηκε από τους Λυδού.
ΛΥΔΟΙ
Υπό την κυριαρχία των Λυδών η Μενεμένη παρέμεινε 300 χρόνια
ΠΕΡΣΕΣ.
Μετά την ήττα του Λυδικού βασιλιά Κροίσου στην Κλεισούρη στη μάχη του Σαρτ (503 π.Χ.).
εγκαταστάθηκαν οι Πέρσες.
Η Περσική κυριαρχία διήρκεσε μέχρι την κατάλυση της Περσικής αυτοκρατορίας από τον Μέγα Αλέξανδρο,
.
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Λέγεται ότι για κάποιους λόγους καταστράφηκε και οι κάτοικοι μετακόμισαν στην θέση Asarlik μεταξύ 263-241. π.Χ.
ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ
Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Μενεμένη πέρασαν στο Βασίλειο της Περγάμου
και αργότερα στους Ρωμαίους (191 π.Χ.).
ΡΩΜΑΙΟΙ -ΒΥΖΑΝΤΙΟ
Το 64 μ.Χ. έγινε μέρος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και το 395 μ.Χ. πέρασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ,
ΣΕΛΤΣΟΥΚΟΙ
Η Μενεμένη έγινε μέρος της αυτοκρατορίας των Σελτζούκων, μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ το 1071 μ.Χ. και η κυριαρχία τους διήρκεσε μέχρι τις αρχές του 14ου αιώνα
ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΙ
Μετά πέρασε στα χέρια των Σταυροφόρων.
ΟΘΩΜΑΝΟΙ
Με την έναρξη της Τουρκικής αυτοκρατορίας, όπου καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς επί βασιλείας του Βαγιαζήτ Α’
Η Μενεμένη που αργότερα συνδέθηκε με το Πριγκιπάτο του Αϊδινίου,
εντάχθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1398 από τον Yıldırım Beyazıt.
ΤΕΜΕΡΛΑΝΟΣ
Όταν ο Γκιλντιρίιμ Βογιαζίτ ηττήθηκε από τον Ταμερλάνο στη μάχη της Άγκυρας
το 1402, ο Ταμερλάνος αποκατέστησε την ανεξαρτησία στις Ανατολικές επαρχίες.
ΟΘΩΜΑΝΟΙ
Το 1425 II. Ο Μουράτ,η Μενεμένη συνδέονται σίγουρα με τους Οθωμανούς.
Το 1850, μετά τη μεταφορά του κέντρου της επαρχίας από το Αϊδίνιο, την Σμύρνη και την Μενεμένη από την Μαγνησία συνδέθηκε με τη Σμύρνη.
.
Η ΠΟΛΗ ΑΠΟ ΠΑΛΙΑ
Από την πόλη πέρασε ο Εβλιγιά Τσελεμπή και γράφει.
‘’ Επί του παρόντος, ένα οχυρό βρίσκεται πάνω σε ένα βράχο στην αντίθετη πλευρά του Gedus(Gediz) και το αποκαλούν κάστρο KAYACIK . Υπάρχουν 25 μαχαλάδες τρεις χιλιάδες πλακόστρωτα σπίτια, 29 Τζαμιά. Το τζαμιού μέσα στο Παζάρι (το γήπεδο) είναι ένα παλιό τζαμί με τρούλο. Η ημερομηνία στην πύλη του τζαμί του Cezzar είναι του 987**. Υπάρχουν τρία λουτρά και μια αγορά είναι διπλά και παλιά λουτρά. Υπάρχει ένα μοναστήρι, τρία σχολεία, Υπάρχουν 300 καταστήματα στην πόλη, μια μαρμελάδα. Εκατοντάδες καμήλες φορτώνουν αλάτι από τις γειτονικές επαρχίες Οι δρόμοι είναι πλακόστρωτοι. Τα περισσότερα σπίτια είναι μεγάλα Τον Ιούλιο, όλοι οι άνθρωποι ζουν σε αμπελώνες έξω από την πόλη λόγω των κουνουπιών’’
** Προφανώς Χριστιανικός ναός που μετατράπηκε σε τζαμί
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η Χριστιανική κοινότητα της Μενεμένης το 1922 ανήκε στην Μητρόπολη της Εφέσου.
Είχε τον αριθμό λδ και στου καταλόγους του Πατριαρχείου αναφέρεται και με τις δυο ονομασίες Ελληνική και Τουρκική, Μενεμένη και Menemen
Η Έφεσος δέχεται τον χριστιανισμό από τον Απόστολο Παύλο κατά τον 1ο αιώνα και κατά τα τέλη του 2ου αιώνα η επισκοπική έδρα της Εφέσου θεωρήθηκε Μητρόπολη της περιοχής.
Από τα τέλη του 4ου αιώνα η Έφεσος κατέχει την 2η θέση μεταξύ των Μητροπόλεων του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Τη θέση αυτή κατέχει σταθερά μέχρι σήμερα.
Γνώστες είναι δυο Ελληνορθόδοξες εκκλησίες της Μενεμένης
1. Η Αγιά Παρασκευή που κατά πάσα πιθανότητα ήταν και ο Μητροπολιτικός ναός, μια και οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν το 1924 στην Νέα Μενεμένη Θεσσαλονίκης την επέλεξαν σαν κεντρική εκκλησιά και
2.Ο ναός Άγιου Κωνσταντίνου και Ελένης ο οποίος υπάρχει και σήμερα και σχετικά ο πρόσφατα (2015) ο πατριάρχης λειτούργησε για πρώτη φορά μετά την Μικρασιατική καταστροφή
3 Υπάρχει ακόμη μια Ελληνική εκκλησιά στην Μενεμένη της Μ. Ασίας με μικρο τρούλο σε σχετικώς καλή κατάσταση σήμερα, άγνωστου ονόματος σε μας ,την οποία προσθέσαμε στο κολάζ φωτογραφιών που αναρτούμε
4 .Η τετάρτη εκκλησιά της Μενεμένης που υπάρχει ακόμη , ανήκε στην Χριστιανική κοινότητα των Αρμενίων.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Την ίδια εποχή υπήρχαν στη Σμύρνη και την όλη περιοχή της 237 ελληνικά σχολεία με 1047 καθηγητές και διδασκάλους και 62.770 μαθητές σε ένα οικισμό με 5300 Έλληνες κατοίκους ήταν φυσικό να υπάρχουν και Ελληνικά σχολεία για αγόρια και κορίτσια.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Στην Μενεμένη συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι των γύρω χωρίων για τις προμήθειες τους.
Υπήρχε κλειστή αγορά που λειτουργεί ακόμη και σήμερα.
Αντικείμενο της απασχόλησης τους αποτελούσε η Αγγειοπλαστική,οι Αλυκές Αλατιού ,
η παραγωγή βαμβακιού , η κλωστοϋφαντουργία , και η γεωργική παραγωγή κυρίως με πεπόνια και μούρα .
Μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα η Μενεμένη αποτέλεσε σημαντικό κέντρο κλωστοϋφαντουργίας, ευνοούμενη από τις καλλιέργειες βαμβακιού στην περιοχή,
Τουλάχιστον στα τέλη του 18ου αιώνα, η Mενεμένη ήταν ένα από τα σημαντικότερα παραδοσιακά κέντρα παραγωγής κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και ενδυμάτων στη δυτική Μ. Ασία που ευνοήθηκε από τη θέση του ακριβώς στη μέση μιας περιοχής όπου καλλιεργήθηκε βαμβάκι σε μεγάλη κλίμακα.
Τα υφάσματα του, και ιδιαίτερα εκείνα που ονομάζονται “demite” , “demiton” και “escamite”, ήταν πολύ περιζήτητα, κυρίως ως προϊόντα εξαγωγής στις αγορές του εξωτερικού
αλλά και από την τοποθεσία της, που ευνοούσε το εμπόριο.
Η οικονομία εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωργία και την κτηνοτροφία, αν και η παραγωγή και εξαγωγή προϊόντων από δέρμα, κεραμικό και άλλο πήλινο υλικό, καθώς και ενδεχομένως πλαστικών προϊόντων που βασίζονται σε δύο χωριστές και εξειδικευμένες οργανωμένες βιομηχανικές ζώνες, σημείωσαν σημαντικά βήματα προόδου τελευταία δεκαετία.
Τα προϊόντα αγγειοπλαστικής της Μενεμένης ήταν γνωστά σε όλη την Μ. Ασία εδώ και αιώνες
ΔΙΩΞΕΙΣ ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Αρχές του 20ου αιώνα
Το 1914, άρχισαν οι διώξεις του Ελληνικού πληθυσμού
Την βρώμικη δουλειά με την προτροπή του Οθωμανικού κράτους την έκαναν οι ,”μπαζιμπουζούκοι” τα ανεπίσημα τάγματα του οθωμανικού στρατού (που στις τάξεις τους βρισκόταν Τούρκοι , Κιρκάσιοι, Άραβες, Αλβανοί, Βόσνιοι και χαρακτηρίζονταν από την έλλειψη πειθαρχίας, αλλά και τις βίαιες μεθόδους που χρησιμοποιούσαν , λεηλατούσαν και δολοφονούσαν τους Έλληνες , λεηλατώντας χωριά και κυρίως νότια των Μενεμένης , με αποτέλεσμα να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους κατά χιλιάδες
Μερικοί Έλληνες έφυγαν οριστικά από την πόλη και την περιοχή , η οποία είχε τότε πληθυσμό 20.000 κατοίκων,
Το 1919 μετά τον Α ‘Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Ελληνικά στρατεύματα αποβιβαστικά στην πόλη της Σμύρνης και έφθασαν και στην Μενεμένη στις 17 Ιουνίου 1919,,
Στην Μενεμένη ο Ελληνικός στρατός παρέμεινε τρία χρόνια έως στις 9 Σεπτεμβρίου 1922, .
Οι Έλληνες κάτοικοι της πόλης που απέμειναν αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους το 1923 και το 1924 υπό τη συμφωνία για την ανταλλαγής μεταξύ των δύο χωρών, και ολα τα περιουσιακό τους στοιχεία πέρασαν στα χέρια του Τουρκικού κράτους και σε Μουσουλμάνους που κατέφθασαν από διάφορα μέρη της Ελλάδος
H ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Το 1922 περίπου 160 προσφυγικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν δυτικά της Θεσσαλονίκης οι πρώτοι κάτοικοι ήταν αγρότες ,αλλά με την πάροδο του χρόνου ασχολήθηκαν και με την κτηνοτροφία και την αμπελουργία ,υπαρχούσης και κάποιας παράδοσης από την πατρίδα τους ασχολήθηκαν με την κεραμική
Αργότερα θα απασχοληθούν στα σφαγεία της περιοχής στα τουβλάδικα τον σιδηρόδρομο και τις καπναποθήκες Από το 1926 έως το 1929, ο οικισμός της Μαινεμένης ήταν ενσωματωμένος στην Κοινότητα Χαρμάνκιοϊ , ο οικισμός θα μετονομασθεί σε Νέα Μαινεμένη
Το 1928 ολοκληρώθηκε η ανέγερση του ναού της ς (αφιερωμένος στην ίδια αγία σε ανάμνηση του παλαιού ναού της Αγίας Παρασκευής στη Μαινεμένη της Μικράς Ασίας), τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Το 1937 κτίστηκε το δημοτικό σχολείο .
