Σε ποιες περιοχές βρισκόταν τα Ιερά Δέντρα της Αρχαίας Κοζάνης – Το πρώτο Μαντείο της Δωδώνης νότια της Ελίμειας

Του Σταύρου Καπλάνογλου:

Μέσα στα πιστεύω των αρχαίων Ελλήνων για τους Θεούς του Ολύμπου ήταν και η δοξασία, ότι κάποια φυτά και κυρίως μεγάλα δένδρα , τους ανήκαν και τα χαρακτήριζαν Ιερά ,σε κάποιες περιπτώσεις και ολόκληρα άλση από κάποια είδη, έπαιρναν τον ίδιο χαρακτηρισμό.

Θεωρούσαν ότι είχαν και αυτά ψυχή και τα προστάτευαν.

Να αναφέρουμε κάποια από αυτά:

Η ελιά, το πλατάνι, η φτελιά.το κυπαρίσσι , η βελανιδιά ,η μυρτιά, το πεύκο ,η ροδιά κ.α.

Ιδιαίτερα, στην Νότια Ελλάδα θεωρούσαν ότι η Ελιά ήταν το Ιερό δένδρο της θεάς Αθηνάς και του Δία.

Στη δε Βόρεια Ελλάδα, η Βελανιδιά (Ιερή φηγός) και το Πλατάνι που ότι ήταν τα Ιερά δένδρα του Απόλλωνα και του Δία.

Οι κάτοικοι της αρχαίας Τύρισσας δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται έξω από αυτή την λογική και πίστη και γι’ αυτό υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις.

Όπως ξέρουμε, το Μαντείο της Δωδώνης της Ηπείρου είναι δημιούργημα των Πελασγών και η αρχική του εγκατάσταση και πριν την δημιουργία των κτιριακών εγκαταστάσεων, ήταν κάτω από ένα δένδρο Βελανιδιάς και οι κάτοικοι της Τύρισσας ήταν Τυρρηνοί, όντες η συνέχεια των Πελασγών και γι’αυτό λεγόταν και Πελασγοτυρρινοί.

Μιας Δωδώνης, όμως, που δημιουργήθηκε στην Ήπειρο, μετά το 500 π.Χ, μετά από μεταφορά της, από την περιοχή της Περρουβίας, της περιοχής δηλαδή που συναντάμε μετά το φαράγγι των Σερβίων Κοζάνης, στην περιφέρεια Θεσσαλίας , την περιοχή που ανήκει, και ο γνωστός στους Δυτικομακεδόνες , Σαραντάπορος θέση γνωστή, από την εποχη του Ομήρου ως ”Δυσχειμερος Δωδώνη”, η οποία καταστράφηκε από τους Λαπίθες περίπου το 500 π.Χ.

Σύμφωνα με τις Θεσσαλικές παραδόσεις, ο μυθικός πρόγονος των Ελλών ή Σελλών ήταν ο γιος του Θεσσαλού, ο δρυμοτόμος Ελλός, ο οποίος επιχείρησε να κόψει τη φηγό, την ιερή βελανιδιά της Αρχαίας Δωδώνης. Τον απέτρεψε ένα περιστέρι, μιλώντας του με ανθρώπινη φωνή – λαλιά και ο Ελλός έγινε ο πρώτος Ιερέας του Δία.

Και δεύτερη ένδειξη ήταν τα πιστεύω των κατοίκων της Κοζάνης, μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, σε τρία υπεραιωνόβια δένδρα, που υπήρχαν και μέχρι το 1972, ανάμεσα στον Άγιο Κωνσταντίνο και το Γκέρτσειο, τα οποία και αναίτια κόπηκαν, καθώς δεν εμπόδιζαν την ανέγερση του κτιρίου ,

Μια τρίτη ένδειξη για ύπαρξη ιερού δένδρου υπήρχε και για τον Άγιο Χριστόφορο.

Στη δημιουργία της Κοζάνης, από το 1432 π.Χ, συνέβαλαν κάτοικοι από την Βόρεια Ήπειρο,τα Άγραφα,την Αίγυπτο, αλλά και την γύρω από αυτή περιοχή ,το Δρέπανο ,τα Σταρείδωλα (Άγιο Δημήτριο Κοζάνης ) τα Σέρβια ,τις Βάντσες (Άνω και Κάτω Κώμη ),Κτένι κ.α οικισμούς. Πολύ πιθανόν, οι κάτοικοι αυτοί να κράτησαν τα ήθη και τα έθιμα και όλες τις δοξασίες περί θεών, από τότε που η Τύρισσα καταστράφηκε από συγκεκριμένους εισβολείς το 395 μ.Χ. επέζησαν του ολέθρου διασκορπισμένοι εκτός της τότε πόλεως.

Τα ήθη και έθιμα ,η ” ντοπιολαλιά ” και ορισμένα τοπωνυμία, ό,τι και να συμβεί δεν ξεριζώνονται, και για να επιβεβαιώσουμε το τελευταίο, πρέπει να πούμε για το ιερό δένδρο του Πλούτωνα (΄Αδη ) είναι το Κυπαρίσσι που και σήμερα είναι συνδεδεμένο με τον θάνατο.

.ΤΑ ΙΕΡΑ ΔΕΝΔΡΑ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ

Ιερά δένδρα στην περιοχή της Κοζάνης[1432-1912] Ήταν γνωστά σε δυο περιοχές

Στο Τρίδενδρο της Κοζάνης (Έτσι λεγόταν η περιοχή του Αγίου Κων/νου, πριν την ανέγερση του ναού, στα μέσα του 19ου αιώνος ) και τον Άγιο Χριστόφορο Κοζάνης

ΑΓΙΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ

Στον αύλειο χώρο της εκκλησίας, μπροστά από το κτίριο του Γκέρτσειου, υπήρχαν, μέχρι το 1971-72, τρία υπεραιωνόβια δένδρα, , με κορμό τόσο χονδρό που χρειαζόταν πέντε μεγάλοι άνδρες για να τα αγκαλιάσουν.

Κατά τον Κοζανίτη καθηγητή της Δασολογικής σχολής, Γεώργιο Θ.Τσουμή (δική του είναι η φωτογραφία του κολάζ με τα δένδρα βγαλμένη το 1951) ,ήταν 3 Φτελιές .

”Παλαίφυτοι δρύες” γράφει ο Π.Λίουφης στην Ιστορία του.

Την εποχή λήψις της φωτογραφίας μετρήθηκε η διάμετρος και είχαν :

Το πρώτο δένδρο διάμετρο 7 ,30 μέτρα.Το δεύτερο δένδρο είχε 5 ,20 μέτρα και το τρίτο είχε 3,00 μέτρα, είχε μόνο μια λωρίδα κορμού, το υπόλοιπο είχε καταστραφεί υπήρχε ένα ζωντανό κλαδί με διάμετρο 60 εκατοστών

Για τα δένδρα αυτά υπήρχε η λαϊκή παράδοση ότι το ένα είχε στις ρίζες του χρυσάφι, το δεύτερο φίδια και το τρίτο νερό και οι κάτοικοι τα θεωρούσαν αγιασμένα.

Αυτά και άλλα δένδρα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα σε διάφορα μέρη της πόλης της Κοζάνης, άγιαζαν κάθε χρόνο, την Πέμπτη της Αναλήψεως, παρουσία του Μητροπολίτου, για να προστατέψουν την Κοζάνη από χαλάζι και άλλες θεομηνίες.

Τα δένδρα αυτά κανείς δεν μπορούσε να τα θίξει ή να τα κόψει.

Η τοπική εκκλησία και η λόγια τάξη της Κοζάνης ανησύχησε, μήπως το έθιμο αυτό διαμορφώσει στους κατοίκους μία λανθασμένη εντύπωση αναβίωσης ειδωλολατρικών εθίμων, ώσπου το 1897, και μετά από προτροπή προς τον Μητροπολίτη Κωνστάντιο του γυμνασιάρχου Παναγιώτη Ν. Λιούφη, το έθιμο, παρά τις αντιρρήσεις των Κοζανιτών, καταργήθηκε.

Το έθιμο αυτό φαίνεται πως είχε τις ρίζες του στα χρόνια της Ρωμαιοκρατίας και σε μία τελετή που συνήθιζαν να τελούν εκεί οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες.
Τα τρία δέντρα ξεριζώθηκαν το 1971, με τη δικαιολογία ότι ήταν κούφια (παρότι τα δένδρα αυτά είναι πάντα κούφια ή σάπια στο εσωτερικό τους, αλλά δεν κόβονται ποτέ), παρά τις αντιρρήσεις μεγάλης μερίδας του λαού της πόλης, που δε δέχεται ποτέ να παραγραφούν και να ξεχνούν έτσι εύκολα την ιστορία και τις συνήθειες του.

Βέβαια, αυτή η καταστροφή ήταν πολύ μεγάλο έγκλημα, καθώς είχαν επιζήσει εκατοντάδες ,αν όχι χιλιάδες χρόνια, και αποτελούσαν μνημεία της φύσης. Άν καταλάβαιναν μερικοί την αξία τους ,θα τα άφηναν γιατί δεν εμπόδιζαν την ανέγερση του κτιρίου, μιας και βρισκόταν ανάμεσα στην εκκλησία και στο υπό ανέγερση κτίριο το 1971.

ΤΟ ΔΕΝΔΡΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΥ

Νοτιοανατολικά του ιερού ναού του Αγίου Δημητρίου και μέσα στο ομώνυμο πάρκο, απέναντι από το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Κοζάνης, βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Αγίου Χριστοφόρου. Στο λόφο του Αγίου Χριστοφόρου υπήρχε ένα από τα ιερά, αγιασμένα δένδρα που υπήρχαν σε διάφορες περιοχές της πόλης της Κοζάνης. Τα δένδρα αυτά κανείς δεν τολμούσε να τα θίξει ή να τα κόψει. Συνήθιζαν να τα αγιάζουν κάθε χρόνο την Πέμπτη της Αναλήψεως, παρουσία του ίδιου του Μητροπολίτου. Μια παράδοση αναφέρει ότι πριν από τον άτυχο πόλεμο του 1897 δύο Τούρκοι επιχείρησαν να κόψουν αυτό το δέντρο. Ο ένας πέθανε αμέσως κι ο άλλος έμεινε παράλυτος σ’ όλη του τη ζωή.

Ο ιερός ναός του Αγίου Χριστοφόρου κτίστηκε για πρώτη φορά το 1835, επί Επισκόπου Βενιαμίν, σαν εξωκκλήσι.

Η ΔΩΔΩΝΗ ΝΟΤΙΑ ΤΗΣ ΕΛΙΜΕΙΑΣ-

Το πρώτο Μαντείο της Δωδώνης βρισκοταν στην περιοχη της Περραιβίας, στην πίσω πλευρά του Ολύμπου, στην περιοχή των Καμβουνίων, στην οποία αναφέρεται και ο Όμηρος ως η ”ΚΑΤΑΧΕΙΜΟΝΟΣ ΔΩΔΩΝΗ”

Γράφει ο Όμηρος στην Ιλιάδα ( στίχοι 748-755 )

[[ Περαιβοὶ οἳ περὶ Δωδώνην δυσχείμερον οἰκί᾽ ἔθεντο,

οἵ τ᾽ ἀμφ᾽ ἱμερτὸν Τιταρησσὸν ἔργα νέμοντο

ὅς ῥ᾽ ἐς Πηνειὸν προΐει καλλίρροον ὕδωρ,]]

Που σημαίνει

”Στην κακοχείμωνη Δωδώνη, οι Περραιβοί είχαν τις κατοικίες τους και εκαρπούντο τ’ αγαθά του Τιταρήσιου, με τα νερά του οποίου πότιζαν τους αγρούς τους.”

Ο ‘Τιταρήσιος’ (Ξεριάς) είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παραποτάμους του Πηνειού ποταμού που πηγάζει από τα Καμβούνια όρη .

Η Περραιβία ήταν αρχαία ελληνική χώρα της Ηπειρωτικής Ελλάδας στα βόρεια της Θεσσαλίας που ούτε ανεξάρτητη υπήρξε ποτέ, ούτε και με συγκεκριμένα όρια. Οι Περραιβοί ήταν περίοικος λαός της αρχαίας Θεσσαλίας. Σήμερα,ταυτίζεται με την επαρχία Ελασσώνος και συνόρευε με την αρχαια Ελίμεια, από την βορεινή πλευρά.

Κύριες πόλεις της Περραιβίας ήταν τότε το Πύθιο, Δολίχη,και Αζωρός που αποτελούσαν και την λεγόμενη Περραιβική Τρίπολη.

Αρχαιότερες πόλεις της Περραιβίας που μνημονεύει ακόμα και ο Όμηρος ήταν η Κύφος και η “δυσχείμερος Δωδώνη” (η Θεσσαλική) των οποίων οι κάτοικοι Αινιάνες και “μενεπτόλεμοι” (= ατρόμητοι),

Οι Περραιβοί ήταν αρχαίο Ελληνικό Πελασγικό φύλλο πριν την κάθοδο άλλων φυλών που υποβαθμίσθηκε, έχοντας δεχθεί επιθέσεις από τους Λαπίθες και στη συνέχεια από τους Δωριείς. Η αιτία της καταστροφής του εκεί Μαντείου της Δωδώνης ήταν οι επιθέσεις από τους Λαπίθες γύρω στο 500 π.Χ.

Ο Στράβων, λέει: «Οι Περραιβοί, πιεζόμενοι από τους Λαπίθες, αποσύρθηκαν σχεδόν όλοι και ζήτησαν καταφύγιο στην περιοχή της Πίνδου, προς τους Αθαμάνες και τους Δόλοπες»

Δεν είναι ασυνήθιστο ένας λαός που εκδιώκεται βίαια από την κοιτίδα του, να μεταφέρει τα ιερά του σε άλλον τόπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Μικρασιατική καταστροφή (Μονή Παναγιάς Σουμελά στο Βέρμιο ,Μονή της Παναγιάς Σουμελά στον Πόντο.)

Η ΔΩΔΩΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ

Η Αρχαία Δωδώνη, που βρίσκεται στην Ήπειρο, υπήρξε λατρευτικό κέντρο του Δία και της Διώνης. Υπήρξε, επίσης, γνωστό μαντείο του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

Το μαντείο στην αρχή ήταν υπαίθριο, με μια βελανιδιά (ιερή φηγός),

Στις ρίζες της βελανιδιάς, στην αρχή πιστευόταν ότι κατοικούσε η Γαία, αλλά με το Δωδεκάθεο αντικαταστάθηκε από το Δία και τη γυναίκα του Διώνη.

Στο τέλος του 5ου αιώνα χτίστηκε ένας μικρός ναός, όπου φυλάγονταν τα αφιερώματα των προσκυνητών

Υ.Γ Το video αρχείου που συνοδεύει ανάλογες αναρτήσεις, θα αναρτηθεί μαζί με την επόμενη δημοσίευση για ”Τα ταφικά έθιμα των Τυρισσαίων”, που εμπεριέχεται, σε εκείνη την εκπομπή.