Του Σταύρου Π.Καπλάνογλου:
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Πόλη στον Ελλήσποντο, στην Ανατολική ακτή του και στο στενότερο σημείο του. Την πόλη διασχίζει ο Ρόδιος ποταμός. Βρίσκεται 81 χλμ. ΒΔ του Αδραμυττίου, 134 χλμ., 137 χλμ. ΒΔ του Μπαλούκεσερ και 37 χλμ. ΝΔ της Καλλίπολης. Επίσης, απέχει 12 ναυτικά μίλια από την έξοδο των Στενών προς το Αιγαίο.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟ 1922
Ο πληθυσμός της πόλης, λίγο πριν από το 1914, έφθανε περίπου τις 15.000-20.000. Από αυτούς γύρω στις 7.000 ήταν οι ορθόδοξοι.
Στο περιοδικό Ξενοφάνης για το 1905 αναφέρει, ότι στο Τσανάκκαλε κατοικούσαν 5.000 ελληνορθόδοξοι.
Η στατιστική του Οικουμενικού Πατριαρχείου, για την ίδια χρονική περίοδο, αναφέρει τον ίδιο αριθμό ελληνορθόδοξων
Ο Κοντογιάννης, Π., Γεωγραφία της Μικράς Ασίας (Αθήνα 1921) αναφέρει ότι, σε συνολικό αριθμό 20.000 κατοίκων, οι 8.000 ήταν Έλληνες, αναφέρεται όμως και στην ύπαρξη, φυσικά, Τούρκων και Αρμενίων, αλλά και Εβραίων και λίγων Λεβαντίνων.
Οι περισσότεροι των ορθοδόξων ήταν έποικοι από τη Θράκη (Καλλίπολη, Ραιδεστός, Μάδυτος), άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας (Αδραμύττι, Αϊβαλί), την Ελλάδα (Ήπειρος), νησιά του Αιγαίου (Σύρος, Τένεδος, Ίμβρος, Χίος).
ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Ως Δαρδανέλια, αναφερόταν στα επίσημα εκκλησιαστικά έγγραφα, από την αρχαία πόλη Δάρδανος, που βρισκόταν 8χλμ ΝΔ της σημερινής πόλης .
Είχε πάρει το όνομα της από τον Δάρδανο, γιο του Δια και της Ηλέκτρας, ο οποίος την ίδρυσε, κατά την Ελληνική Μυθολογία.
Την Τουρκική ονομασία Τσανακαλλέ την πήρε από την αντίστοιχη Τουρκική λέξη (Çanak = πιάτο, αγγείο Kale = φρούριο), το 18ο αιώνα, οπότε άρχισαν να κατασκευάζονται, στην περιοχή, πολύ όμορφα πήλινα αγγεία και λαγήνες.
Όντας και φρούριο την αποκαλούσαν ” Φρούριο των αγγείων ”. Αυτό είχε να κάνει με την ύπαρξη ολόκληρης συνοικίας, που είχε πολλά εργαστήρια αγγειοπλαστικής.
Στα Οθωμανικά έγγραφα, συναντάται με το όνομα
(Sultaniye Kalesi).Οι ορθόδοξοι κάτοικοι των γύρω χωριών συνήθιζαν να αποκαλούν την πόλη, «Τσανάκκαλε κάστρο».
Τα Δαρδανέλλια (Τσανάκκαλε) μερικές φορές καλούνται «Τσανάκ».
Η αρχαία πόλη Δάρδανος τοποθετείται σε απόσταση 8 χλμ. ΝΔ του Τσανάκκαλε, δίπλα στο Kεφέζ Μπουρνού. Κοντά στη νεότερη πόλη και σε απόσταση 10 λεπτών από τη θάλασσα υπήρχαν ερείπια του αρχαίου οικισμού.
ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ (ΜΑΧΑΛΑΔΕΣ ) ΚΑΙ Ο ΠΟΤΑΜΟΣ ΡΟΔΙΟΣ
Στην πόλη υπήρχαν συνοικίες με ομόθρησκους συνήθως πληθυσμούς
1) Τσινάρ μαχαλεσί (μαχαλάς του Πλάτανου), Έλληνες ορθόδοξοι
2 ) Κιλισέ μαχαλεσί (μαχαλάς της εκκλησίας), Έλληνες ορθόδοξοι
3 ) Τα Κρητικά: συνοικία η οποία βρισκόταν στην άκρη μιας από τις γέφυρες του Ροδίου και αποτελούνταν από περίπου 80 οικίες ,προσφύγων που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά την προσάρτηση της Κρήτης στο ελληνικό κράτος (1908)
4 ) Τα Τατάρικα: συνοικία, όπου είχαν εγκατασταθεί Τάταροι από την Κριμαία μετά το ρωσοτουρκικό πόλεμο (1875-1878),
5) Η Εβραϊκή συνοικία, η οποία βρισκόταν γύρω από μια συναγωγή,
6 ) Η αρμένικη συνοικία, ενώ υπήρχαν και άλλες μουσουλμανικές συνοικίες.
7 ) Η «φραγκική» συνοικία της πόλης (εκεί κατοικούσαν κυρίως οι καθολικοί Λεβαντίνοι). Επί της παραλίας
Την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου πολέμου δημιουργήθηκαν άλλες δυο Ελληνικές συνοικίες, στο Δυτικό και Ανατολικό άκρο του Τσανάκκαλε:
Τα Βενιζελέικα προς τιμήν του Ε. Βενιζέλου και
τα Βασιλικά προς τιμή του τότε διαδόχου του θρόνου, Κωνσταντίνου.
Ο ποταμός Ρόδιος (Σαρή Κοτζά τσάι), που διέσχιζε την πόλη πήγαζε από το βουνό Καρά Νταγ και χυνόταν στη θάλασσα των Στενών, κοντά στο φρούριο Τσιμινλίκ, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Τσανάκκαλε.
Μέσα στην πόλη υπήρχαν τρεις γέφυρες που ένωναν τα δύο μέρη της πόλης, που χώριζε το ποτάμι.
Η μεγαλύτερη και παλαιότερη ήταν η γνωστή ως «Γέφυρα του Κάστρου». Αυτή ήταν ξύλινη.
Η μοναδική από τις τρεις, που ήταν χτισμένη από πέτρα βρισκόταν στη συνοικία «Τατάρικα» .
. Ο ποταμός τροφοδοτούσε με πόσιμο νερό την πόλη.
Υπήρχε μηχανοστάσιο, που επεξεργαζόταν το νερό, το καθάριζε και το διοχέτευε στη μεγάλη δεξαμενή της πόλης, από όπου μοιραζόταν στις βρύσες των μαχαλάδων και των σπιτιών.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ακριβής εποχή ίδρυσης της νέας πόλης δεν είναι ακριβώς γνωστή. Υποτίθεται ότι η θέση της για πολύ καιρό ήταν απλώς φρούριο και δεν κατοικούνταν παρά μόνο από τις στρατιωτικές φρουρές που το υπεράσπιζαν. τα πρώτα φρούρια που είχαν ανεγερθεί από την περίοδο του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή το 1453
Τη νέα πόλη, την ίδρυσαν, το 1529, 83 οικογένειες Γρηγοριανών Αρμενίων, οι οποίοι κατέφυγαν εκεί, διωκόμενοι από το καθεστώς του σάχη της Περσίας, Ταχμάσπ. Ο τότε σουλτάνος Σουλεϊμάν Α΄ ο Μεγαλοπρεπής) δέχθηκε την εγκατάστασή τους δίπλα στα στρατιωτικά φρούρια των Δαρδανελίων.
Αργότερα επί Μωάμεθ Δ΄ το 1659 επιλέγει ως κέντρο των οχυρωματικών έργων των Στενών,
Με το πέρασμα του χρόνου Εβραίοι και οι πρώτοι Ορθόδοξοι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην πόλη γύρω στο 1690, δημιουργώντας ξεχωριστή συνοικία, το 1740 και με δική τους εκκλησιά, το 1740. Το 1848 δημιουργείται και κοινότητα Καθολικών με ξεχωριστή εκκλησιά.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Η πόλη ήταν έδρα της Μητρόπολης Δαρδανελίων και Λαμψάκου, τα εδάφη της οποίας είχαν αποσπαστεί το 1913, από την επικράτεια της Μητρόπολης Κυζίκου, που είχε έδρα την Αρτάκη.
Κοίμηση της Θεοτόκου.
Στον οικισμό υπήρχε παλαιά μεγάλη εκκλησία, με καμπαναριό (τρεις καμπάνες), αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ήταν ο Μητροπολιτικός ναός. Στο προαύλιο είχε κελιά και ξενώνα. Υπήρχε σχέδιο των κατοίκων να τη ρίξουν και να χτίσουν καινούργια εκκλησία, στη θέση «Καμμένα», κοντά στο καινούργιο σχολείο, όμως τελικά δεν ευδοκίμησε.
Αγία Παρασκευή
Στην άκρη του οικισμού υπήρχε ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, όπου υπήρχε και αγίασμα. Γιόρταζε στις 26 Ιουλίου. Το νερό του θεωρούνταν θαυματουργό, ιδιαίτερα όσον αφορούσε την ελονοσία.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Το πρώτο παλαιό σχολείο ήταν μεικτό.
Το νεότερο το έφτιαξαν οι Έλληνες ορθόδοξοι (1900-1903),στην περιοχή «Καμμένα», όπου συλλειτουργούσαν, πλέον, διακριτά.
Αρρεναγωγείο, και
Παρθεναγωγείο
Σε διαφορετικά ωραία κτίρια και νηπιαγωγείο.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Το Τσανάκκαλε ήταν μεγάλο εμπορικό κέντρο της γύρω περιοχής. Με πολλούς μικροεπαγγελματίες Έλληνες .
Πριν από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο, η πόλη είχε 500 καταστήματα,
Ιδιοκτήτες των εργαστηρίων αγγειοπλαστικής ήταν ως επί το πλείστον ορθόδοξοι (γύρω στα 30 εργαστήρια). Κατασκεύαζαν στάμνες, ποτήρια, κύπελλα και είδη πολυτελείας
Οι γεωργοί ασχολούνταν, κυρίως με την αμπελουργία, την οινοπαραγωγή, αλλά και την παραγωγή βελανιδιών. Το εξαιρετικό κρασί εξαγόταν στη Γαλλία.
Με τις πλημμύρες του ποταμού Ροδίου ήταν συχνές, δημιουργώντας προβλήματα στην πόλη , ωστόσο βοηθούσαν τα γύρω εδάφη να γίνουν ακόμα περισσότερο γόνιμα (αμπέλια, μποστάνια κτλ.), με την ιλύ που κατακαθόταν, μετά την απόσυρση των νερών
Ακόμη, τα νερά του Ροδίου στις πλημμύρες μετέφεραν ξυλεία, από το βουνό Καρά Νταγ προς στη θάλασσα, από όπου γινόταν περισυλλογή και τα διέθεταν στο εμπόριο.
Επίσης, υπήρχαν πολλά αλιευτικά, που ψάρευαν με δίχτυα στα Στενά.
Οι περισσότεροι ορθόδοξοι κάτοικοι ασχολούνταν με τη ναυτιλία, λίγοι όμως ήταν ιδιοκτήτες ιστιοφόρων.
Στο Τσανάκκαλε, είχε την έδρα της η αγγλική ναυαγοσωστική εταιρεία “Wreck” Ναυάγιο), λόγω των πολλών ναυαγίων που γίνονταν στα Στενά, με 10 ναυαγοσωστικά, τα οποία πήγαιναν αμέσως στο χώρο του ατυχήματος και ρυμουλκούσαν τα πλοία. Το 50% των πληρωμάτων των ναυαγοσωστικών ήταν ορθόδοξοι. Η ίδια εταιρεία, επίσης, είχε εκεί και εργοστάσιο επισκευής εξαρτημάτων των πλοίων.
ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Οι πρώτοι συστηματικοί διωγμοί εναντίον των Ελλήνων άρχισαν το 1914.
Με την έναρξη του Ευρωπαϊκού πολέμου, οι Αρμένιοι κάτοικοι των Δαρδανελίων και της Εζινέ εκτοπίστηκαν, μέσω Βηλετζίκ (Βελοκώμη, στο εσωτερικό της Μ.Ασίας, όπου πολλοί σφάχτηκαν και όσοι κατόρθωσαν να επιζήσουν από τη σφαγή, πέθαναν από τις στερήσεις.
Οι Εβραίοι κάτοικοί της εκτοπίστηκαν στην Εζινέ (Ezine) και εγκαταστάθηκαν σε σπίτια Ελλήνων και Αρμενίων.
Οι Έλληνες, τέλος, των Δαρδανελίων μετατοπίστηκαν στο εσωτερικό της περιοχής, στο Βιλετζήκ και στα Κιουπλιά (Küplü), όπου φιλοξενήθηκαν από τους εύπορους Έλληνες των πόλεων αυτών.
Όσοι από τους Ρωμιούς επέζησαν από τις κακουχίες και τις στερήσεις, επέστρεψαν, αργότερα, στις εστίες τους με μεσολάβηση της επιτροπής προσφύγων της Πατριαρχίας.
Η πόλη των Δαρδανελίων καταστράφηκε,στη συνέχεια από το βομβαρδισμό, εκτός από την Τουρκική συνοικία, Χασάν Πασά.
Το 1922, ο αριθμός των Ελλήνων στα Δαρδανέλια ήταν πολύ μικρός, λόγω των διώξεων.
ΕΓΚΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ελληνορθόδοξες οικογένειες των Δαρδανελίων εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, στα Γιαννιτσά, στην Έδεσσα, στη Σκύδρα Πέλλης, στον Πειραιά και στην Αθήνα.
ΣΗΜΕΡΑ
Το Çanakkale) είναι πόλη και λιμάνι, με πληθυσμό 122.613 κατοίκων στην επαρχία Τσανάκαλλε. στη νότια (Ασιατική) ακτή του Ελλησπόντου.
Τα Δαρδανέλια είναι η δεύτερη επαρχία, με πρώτη την Κωνσταντινούπολη,
που έχει εδάφη, σε δύο διαφορετικές ηπείρους (Ευρώπη και Ασία). Υπάρχουν πλοιάρια, πορθμεία, που διασχίζουν τα στενά προς τη βόρεια (Ευρωπαϊκή) ακτή.
Το λιμάνι έχει τεράστια κίνηση. Όλα τα πλοία, που διέπλεαν, παλιότερα, τον Ελλήσποντο ήταν υποχρεωμένα να σταθμεύουν στο λιμάνι, για να παίρνουν άδεια διόδου του Ελλησπόντου. Ο έλεγχος, φυσικά, εξακολουθεί και υπάρχει και σήμερα με πιο σύγχρονα μέσα.
