Η Κοζάνη, ως προς την έρευνα της τοπικής Ιστορίας, ανέβηκε επίπεδο! Το 3ο Συνέδριο Τοπικής Ιστορίας (7-9.12.2018), μετά το 1ο και το 2ο (1993, 2012), δημιούργησε νέα δυναμική, τόσο για την έρευνα της Ιστορίας όσο και για το ενδιαφέρον των μελετητών, αλλά κυρίως του κοινού. Ως προς το τελευταίο, μόνον οι βεβαιώσεις παρακολούθησης ανέρχονται στις 140, ενώ το Συνέδριο παρακολούθησαν, κατά την εκτίμησή μου, περί τους 300 ακροατές. Μεταξύ αυτών και αρκετοί νέοι, από την Κοζάνη, την περιοχή. Μάλιστα, από τη Θεσσαλονίκη ήρθε καθηγητής της βυζαντινής ιστορίας (με δικά του έξοδα) αλλά και μία υποψήφια διδάκτωρ. Από την πόλη μας, το Συνέδριο παρακολούθησαν αρκετοί συμπολίτες με ευαισθησία στην ιστορία και τον πολιτισμό. Στο Συνέδριο χαιρέτισε βέβαια ο Δήμαρχος, αλλά το τίμησε και εκπρόσωπος του μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης, εκπρόσωποι της τοπικής Αυτοδιοίκησης, πολιτευτές και ασχολούμενοι με τα κοινά. Τα επιστημονικά Συνέδρια, βέβαια, δεν είναι «πανηγύρια» και δεν γίνονται για να καυχώνται οι οργανωτές ότι «είχαν πολύ κόσμο». Τα Συνέδρια πραγματοποιούνται, για να προωθήσουν τη σοβαρή επιστημονική έρευνα, ενώ αποτυπώνονται στα Πρακτικά, τα οποία, στην προκειμένη περίπτωση, ευελπιστώ ότι θα επακολουθήσουν λίαν συντόμως.
Παρά ταύτα, κανείς δεν πρέπει να υποτιμά το ενδιαφέρον του κοινού, το οποίο δίνει μεγαλύτερη ώθηση στην έρευνα της Ιστορίας, καθώς εντέλει ο τελικός αποδέκτης και στόχος της ιστοριογραφίας είναι ο συλλογικός αναγνώστης, δηλ. η κοινωνία μας. Μέσω της ιστοριογραφίας, αλλά και προφανώς βάσει πολλών άλλων μέσων και παραγόντων, καλλιεργείται η προσωπική, κοινωνική και εθνική αυτοσυνείδηση, η οποία στις μέρες μας είναι ακόμη ζητούμενο.
Όσον αφορά τους συμμετέχοντες, στο Συνέδριο παρευρέθηκε η Ακαδημαϊκός κ. Χρύσα Μαλτέζου, απόδειξη ότι η Ακαδημία Αθηνών ενδιαφέρεται για την Περιφέρεια και την τοπική Ιστορία, ενώ υπάρχουν διάφορες σκέψεις συνεργασίας για εκδηλώσεις υψηλού επιπέδου. Η ποιότητα του Συνεδρίου δεν προκύπτει μόνον από τα βιογραφικά και τις εισηγήσεις των συνέδρων, αλλά και από την πρωτοτυπία. Έτσι, μάθαμε όλοι νέα άγνωστα στοιχεία για την Ιστορία της Κοζάνης. Για παράδειγμα, δύο ελληνομαθείς Αλβανοί συνάδελφοι αναφέρθηκαν στο Μπιθικούκι, μια από τις φημολογούμενες κοιτίδες των Κοζανιτών, επίσης, προέκυψαν λεπτομέρειες για τη διοίκηση κατά τον 18ο αιώνα, κατά τον οποίο, όπως αποδείχθηκε, το λαϊκό στοιχείο απέσπασε μεγάλο μέρος από την εξουσία του επισκόπου, ακόμη, προβλήθηκαν άγνωστα οθωμανικά αρχεία σχετικά με την αιματηρή διαμάχη Αυλιώτη-Κοντορούση, παρουσιάστηκαν στοιχεία για τα οικονομικά του ναού του Αγ. Νικολάου, των σχολών της Κοζάνης καθώς μια δικαστική διαμάχη Κοζανίτη εμπόρου του 19ου αιώνα με Αλβανούς μπέηδες.
Πρωτότυπα στοιχεία παρουσιάστηκαν στη συνεδρία για τη Σχολή της Κοζάνης και τη Βιβλιοθήκη: Η αναγνωσιμότητα της Βιβλιοθήκης βάσει αρχείων του Μεσοπολέμου, άγνωστο ιατρικό έργο του Μιχαήλ Περδικάρη, σημαντικό χειρόγραφο του Πατριάρχη Αλεξανδρείας και πρώην Καστορίας Γερασίμου Παλλαδά, ένας άγνωστος Κοζανίτης αντιγραφέας χειρογράφων (Κων. Στάμκου), ένα σπάνιο αθωνικό χειρόγραφο με τη Λογική του Βούλγαρη, αντιγραμμένο στην Κοζάνη κατά τα μαθήματα του Βούλγαρη (1748), η διδασκαλία λατινικών στην Κοζάνη περί το μέσον του 18ου αιώνα από έναν Ρώσο λόγιο κ.λπ. Την παράσταση «έκλεψε» όμως ο ηγούμενος της Ι. Μ. Προδρόμου Βεροίας Πορφύριος, ο οποίος παρουσίασε τεκμήρια (βιβλία, χειρόγραφα, εικόνες, εκκλ. σκεύη), που συνδέουν τη μονή με την Κοζάνη.
Πρωτότυπα στοιχεία προβλήθηκαν και για την εποχή του Μεσοπολέμου και εξής: Η περίπτωση τιμωρίας απείθαρχου μαθητή, τον οποίο οι δάσκαλοι τιμώρησαν ως «απατεώνα», ενώ ο ίδιος κατηγόρησε τον δάσκαλό του ότι τον συκοφάντησε ως «μόρτη», άλλα εκπαιδευτικά στοιχεία, πληροφορίες για τον διοικητή της Μακεδονίας Ηλιάκη, στοιχεία για την οργάνωση των προσφύγων, αλλά και μια συνόψιση των μνημείων της περιοχής για τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Μεγάλη ήταν, ακόμη, η συνεδρία για τον λαϊκό πολιτισμό, με πρωτότυπα θέματα αναφορικά με τα επώνυμα, την εκκλησιαστική ζωή, την αρχιτεκτονική οικιών του Βοΐου, αλλά και τη μοντέρνα προσέγγιση του λαϊκού πολιτισμού. Ιδιαίτερη στιγμή στο Συνέδριο ήταν η παρουσίαση τοπικών περιοδικών (Ελιμειακά, Δυτικομακεδονικά Γράμματα, Δυτικομακεδονικόν Ημερολόγιον, Παρέμβαση) από τους εκδότες ή μέλη της σύνταξής τους. Σημειωτέον ότι στο Συνέδριο μάθαμε από το ανέκδοτο αυτόγραφο λεξικό του Κοζανίτη ιατροφιλοσόφου Γ. Σακελλάριου ότι το «γιαπράκι» ονομάζεται στα ελληνικά «εμπεταλίς».
Σημαντικό στοιχείο σχετικά με την οργάνωση ήταν ότι επιτύχαμε να οργανώσουμε παράλληλες συνεδρίες, δύσκολο εγχείρημα ακόμη και για μεγάλα διεθνή συνέδρια, έστω και αν παρατηρήθηκαν κάποιες αδυναμίες (ήχος), οι οποίες οφείλονται στη μόλις πρόσφατη λειτουργία του κτηρίου. Ως προς την οργάνωση του Συνεδρίου, υπήρξε αγαστή συνεργασία της Εταιρείας Δυτικομακεδονικών Μελετών με τη Βιβλιοθήκη. Μάλιστα, ο Πρόεδρος της Βιβλιοθήκης κ. Παν. Δημόπουλος ήταν καθ’ όλη τη διάρκεια του Συνεδρίου παρών, όπως και ο Αντιπρόεδρος κ. Παν. Πτωχούλης, ο οποίος πάντοτε «ήταν εκεί», για να επιληφθεί κάθε μικροπροβλήματος που προέκυπτε. Σημαντική στιγμή του Συνεδρίου ήταν η ξενάγηση κάποιων συνέδρων και κοινού από τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της Βιβλιοθήκης, η οποία διήρκεσε και πέραν του αναμενομένου, ώστε κάποιος γνωστός ευπατρίδης της πόλης να μου δηλώσει, πώς δεν ξέρει πού να πρωτοπάει, στη μία συνεδρία, στην άλλη, ή στην ξενάγηση. Το γεγονός αυτό αποτελεί εφαρμογή στην πράξη της πολιτικής της Βιβλιοθήκης, όπως την εξέφρασαν ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος της Βιβλιοθήκης, ότι η Βιβλιοθήκη πρέπει να έχει «Ανοικτές Πύλες» για όλους.
Ως πρόταση: Μετά τα Πρακτικά του 2ου Συνεδρίου (2012), το οποίο βέβαια οργάνωσε πολύ επιτυχημένα η προηγούμενη Δημοτική Αρχή για τα 100ά ελευθέρια της Κοζάνης, και το οποίο είναι αναρτημένο στο Διαδίκτυο, θα ήταν καλό να αναρτηθούν και τα Πρακτικά του 1ου Συνεδρίου (1993), ώστε, με την έκδοση των Πρακτικών του 3ου Συνεδρίου το 2019, τόσο οι μελετητές όσο και οι φιλίστορες Κοζανίτες να ενημερωθούν για τα νέα στοιχεία της τοπικής ιστοριογραφίας. Αυτονόητα υπενθυμίζεται και η πρόταση του καθηγ. γλωσσολογίας Κ. Ντίνα για τη συγγραφή μια επικαιροποιημένης Ιστορίας της Κοζάνης, βάσει όλων των στοιχείων που διαθέτουμε, από την παλαιότερη και τη σύγχρονη βιβλιογραφία. Δεν είναι δυνατόν μια πόλη, όπως η Κοζάνη, να διαθέτει εγχειρίδιο Ιστορίας από το 1924 (Λιούφης). Σημειωτέον, η Ιστορία της Κοζάνης του αείμνηστου ευπατρίδη Μιχ. Παπακωνσταντίνου είχε μάλλον χρονογραφικό χαρακτήρα, όπως ο ίδιος μου το είχε παραδεχτεί.
Συνοψίζοντας, το 3ο Συνέδριο Τοπικής Ιστορίας, παρά τα λίγα οργανωτικά προβλήματα, υπήρξε επιτυχημένο επιστημονικά, και ως προς το υψηλό επίπεδο αλλά και την παρακολούθηση, υπερβαίνοντας τις προσδοκίες όλων, ενώ οι διοργανωτές του επόμενου Συνεδρίου θα έχουν να αντιμετωπίσουν ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση. Η γενική πρόκληση είναι, βέβαια, να καταστεί η Βιβλιοθήκη ο βασικός πυλώνας του πολιτισμού στην Περιφέρεια. Τέλος, πρέπει να υπογραμμιστεί αφενός η θετική δραστηριοποίηση της Βιβλιοθήκης και ευρύτερα του Δήμου Κοζάνης (οι πολίτες ψέγουμε τα αρνητικά και επαινούμε τα θετικά, κατά περίπτωση), αλλά και η σύμπνοια των τοπικών ταγών στα θέματα Ιστορίας και Πολιτισμού.
Στο τέλος, μια οφειλή για μια νέα ερμηνεία της λέξης «σούρδος», διαφορετική από αυτήν που γνωρίζουμε (δηλ. κωφός). Πιθανώς, η λέξη προέρχεται από την τουρκική λέξη «sürtmek», δηλ. σουρδίζω, σουρντίζω, η οποία απαντά σε διάφορες περιοχές της ελληνικής επικράτειας, αλλά και σε φαναριώτικα στιχουργήματα του 18ου και 19ου αιώνα. Η λέξη απαντά συνήθως ως ρήμα, «σουρντώ» ή «σουρντ(δ)ίζω», που έχει δύο βασικές έννοιες: αφενός βλέπω, διακρίνω, αντιλαμβάνομαι, αφετέρου παρατείνομαι, τραβώ σε μάκρος, τργυρίζω άσκοπα, ρέω, ακόμη και έχω διάρροια. Υπάρχει μάλιστα η έκφραση «σούρδου-μούγδου», δηλ. άνω-κάτω. Πάντως, η λέξη δεν απαντά σε χειρόγραφα ή αρχεία της Βιβλιοθήκης Κοζάνης. Πιθανώς, το «παρατσούκλι» των Κοζανιτών να προήλθε από τους πρόσφυγες μετά το 1922. Τι ακριβώς υπονοούσαν οι γλωσσοπλάστες της λέξης το αγνοώ. Τι εννοούμε εμείς σήμερα, είναι ζήτημα για μια ωραία συζήτηση, που ακόμη δεν έχει γίνει. Τον λόγο όμως έχουν οι γλωσσολόγοι, οι ιστορικοί και οι κοινωνιολόγοι. Αναμένουμε λοιπόν τα Πρακτικά και ελπίζουμε να συναντηθούμε και στο 4ο Συνέδριο σύντομα.
Χαρίτων Καρανάσιος
