Η ιστορία των Αιγύπτιων με Ελληνικές ρίζες που εγκαταστάθηκαν το 1747 στην Κοζάνη γύρω από την οδό Βενιζέλου

Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:

Η ΚΟΖΑΝΗ ΤΟΝ 18ο ΑΙΩΝΑ

Από τις αρχές του 18ου αιώνα η Κοζάνη είχε γίνει μια ελκυστική πόλη τόσο για κατοίκηση όσο και για εργασία , έχοντας προηγηθεί, από το 1650 το μεγάλο έργο του Χαρίση Τράντα με την συνένωση των συνοικιών της Σκρκας και Αγίων Ανάργυρων ,την διαμόρφωση της πόλης με τις οργανωμένες πια συνοικίες του Γκιουλέρ Μαχαλά και Σαριπάσχου άλλα και τους χώρους ανάπτυξης του εμπορίου και της βιοτεχνίας.

Με την σύγχρονη ανάπτυξη της παιδείας, της ελεύθερης εξάσκησης των θρησκευτικών τους πιστεύω, με την εφαρμογή των προνομίων του Μαλικανέ, άνοιξε τα φτερά της και άρχισε τις εμπορικές και όχι μόνον συναλλαγές με την Ευρώπη, δίνοντας άλλο αέρα στην Κοζάνη.

Την σημασία και την ελκυστικότητα της πόλης ενισχύει το 1745, η μεταφορά της έδρας της Επισκοπής Σερβίων ,με ενέργειες του Επισκόπου Σερβίων Μελετίου του Κατακάλου (1734-1752),στην Κοζάνη, μετονομαζόμενης, πλέον σε Επισκοπή Σερβίων και Κοζάνης .
Έτσι, συγκεντρώνει κόσμο από τις κωμοπόλεις και τα χωριά της περιοχής για μόνιμη εγκατάσταση.
Ανάμεσα στους νέους μετοίκους της Κοζάνης ήταν και η εγκατάσταση 28 οικογενειών Αιγυπτίων Χριστιανών της αίρεσης των Κοπτών.

Η ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΑΙΓΥΠΤΙΩΝ

Στα 1747 υπάρχουν οι πρώτες γραπτές αποδείξεις, ότι Αιγύπτιοι Χριστιανοί,-Κόπτες, άγνωστο πότε ακριβώς και από πού είχαν έρθει, κατοικούσαν ανατολικά του κέντρου της Κοζάνης, γύρω και λίγο πιο νότια και κάτω από την οδό Ελευθερίου Βενιζέλου.

Αγόρασαν ένα μεγάλο οικόπεδο, που ανήκε σε απόγονο του Χαρίση Τράντα , έκτισαν τα σπίτια τους, που πολλά από αυτά ήταν διώροφα και εγκατέστησαν τα δικά τους εργαστήρια ,δημιουργώντας την δική τους γειτονιά .

Περιέργως, κάποιοι Κοζανίτες αγνοώντας προφανώς το τι μπορούσαν να προσφέρουν και στην δική τους οικονομία και παρασυρόμενοι από το χρώμα του δέρματος, μερικών από αυτούς που ήταν μελαμψό , όπως είναι συνήθως και στο νότιο μέρος της Ελλάδος και όχι μόνον (Κρήτες , Κύπριοι ,Δωδεκανήσιοι, Μικρασιάτες του νότου ), δεν τους είδαν με καλό μάτι και ειρωνικά τους αποκαλούσαν Τρανή αυλή και κάποιοι ακόμη χειρότερα, παραλληλίζοντας με τους Τσιγγάνους

Και όμως οι άνθρωποι αυτοί καμιά σχέση δεν είχαν με τους τελευταίους
Ο λόγος που εγκατέλειψαν την Αίγυπτο είχε να κάνει με το θρησκευτικό τους πιστεύω , ήταν Χριστιανοί, αλλά άνηκαν στην αίρεση των Κοπτών ,η οικονομική τους κατάσταση ήταν καλή , αλλά οι συνεχείς διώξεις εκείνη την εποχή, από τους Οθωμανούς τους ανάγκασε να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους.

Προφανώς, ο επίσκοπος Σερβίων και Κοζάνης, όντας ανοιχτόμυαλος προκάλεσε την έλευση και την εγκατάσταση τους στην Κοζάνη.
Οι νέοι κάτοικοι της Κοζάνης υφίσταντο, συνεχώς, την κακή συμπεριφορά μερίδας των Κοζανιτών , σε σημείο που ο Παναγιώτης Λιούφης, στο βιβλίο του με την ιστορία της Κοζάνης, να την αποκαλεί ”Διάκριση βάρβαρη και αξιοκατάκριτη”.

Οι νέοι Κοζανίτες πια, από το 1747 και μέχρι το 1840, πλήρωναν για την γη που έθαβαν τους νεκρούς τους και παρά το γεγονός, ότι σύντομα άφησαν την αίρεση τους και γρήγορα έγιναν ορθόδοξοι χριστιανοί ,βαπτιζόταν στην ίδια κολυμβήθρα με τους άλλους Κοζανίτες και μεταλάμβαναν των αχράντων μυστηρίων από το ίδιο δισκοπότηρο.

Η μόνη διαφορά τους ήταν ότι τους επέτρεπαν να εκκλησιάζονται, αλλά σε συγκεκριμένο σημείο στο πίσω μέρος του ναού (που και αυτό βέβαια ήταν μια ακόμη διάκριση ).
Εκείνο που συνέχισε να υπάρχει, μετά το 1840, ήταν η απαγόρευση γάμων ανάμεσα σε ”παλιούς γηγενείς Κοζανίτες ” και στους νέους Κοζανίτες αλλά και ότι δεν τους επέτρεπαν να λαμβάνουν αξιώματα στους συλλόγους και σωματεία.

Όλα αυτά ευτυχώς, μετά την απελευθέρωση το 1912, άρχισαν να σταματούν.
Δυστυχώς, όμως κάποιοι άθελα τους προφανώς, εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τον υβριστικό απαξιωτικό χαρακτηρισμό και για τους ανθρώπους και την γειτονιά.

Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο λόγος, που μετά το 2012 που ασχολήθηκα με το θέμα στις εκπομπές μου, για την ιστορία της Κοζάνης, επανέρχομαι παρά το γεγονός ότι κάποιοι επέμεναν να μη ασχολούμαι με τόσο λεπτά θέματα, γιατί κάποιους τους ενοχλούν.

ΤΟ ΟΝΟΜΑ ”ΚΟΠΤΕΣ ”

Η ονομασία “Κόπτες” προέρχεται από την ελληνική ονομασία”Αίγυπτος”, που με τη σειρά της είχε προέλθει από το αρχαίο αιγυπτιακό “Ha-Ka-Ptah”, δηλαδή “Οίκος του Ptah”. Η Ελληνική ονομασία παραφθάρηκε σε “Copt
Το όνομα «Κόπτης» λέγεται ότι προήλθε από το Ελληνικό (Αί)γύπτιος > (γ)κύπτης = λατινικά Copt.

ΤΙ ΠΡΕΣΒΕΥΟΥΝ ΟΙ ΚΟΠΤΕΣ

Οι κόπτες είναι Χριστιανοί και ανήκουν στην μονοφασική αίρεση, συνέπεια του οποίου ήταν αρχικά να κυνηγηθούν από του Βυζαντινούς και κατόπιν από τους Άραβες και Τούρκους.

Ο Μονοφυσιτισμός δίδασκε, ότι ο Χριστός ήταν αρχικά και Θεός και άνθρωπος, αλλά η θεϊκή Του φύση απορρόφησε την ανθρώπινη φύση Του, άρα έμεινε τελικά μόνο Θεός.
Με την γενική ονομασία «Μονοφυσίτες» εννοούμε ένα πλήθος θρησκευτικών ομάδων, με μικρές δογματικές διαφορές αναμεταξύ τους.
Σε σχέση με τους άλλους Χριστιανούς Ορθόδοξους και τους Καθολικούς πιστεύουν- εξ ου και η ονομασία τους- πως ο Χριστός είχε μια φύση, την θεϊκή.
Αυτό, διότι, κατά την ένωση της θείας με την ανθρώπινη φύση- όπως υποστηρίζουν- υπερτέρησε η πρώτη και ούτε λίγο ούτε πολύ «απορρόφησε» την δεύτερη.
Αυτήν την θεωρία επινόησε ο Αρχιμανδρίτης Ευτυχής τον 5ο αιώνα θέση, που αποδεχτήκαν και άλλοι (π.χ. Σεβήρος, Διόσκορος κλπ.).

Απόγονοι αυτών είναι οι Κόπτες, Συριάνοι, Ιακωβίτες, Αρμένιοι, Αιθίοπες κ.α.
Οι Κόπτες είναι η ονομασία των μελών της εκκλησιάς, που οργανώθηκε στην Αίγυπτο από τους αντιπάλους της Δ ‘Οικουμενικής Συνόδου το 451 μ.Χ. ,από την οποία αποχώρησαν οι περισσότεροι επίσκοποι της Αιγύπτου, με επικεφαλής τον αρχιεπίσκοπο Αλεξανδρείας Διόσκορο.

Αυτοί αποδοκίμασαν τις αποφάσεις της για την σχέση της θείας και της ανθρώπινης φύσης στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού.
Η 4η Οικουμενική Σύνοδος καταδίκασε αυτήν την αίρεση.
Οι Κόπτες αυτή την άποψη την πλήρωσαν, με συνέπεια να κυνηγηθούν, αρχικά, από τους Βυζαντινούς και κατόπιν από τους Άραβες και Τούρκους.

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΤΟΥΣ

Από την στιγμή της δημιουργίας της Κοινότητα τους στην Αίγυπτο ήταν εν διωγμώ, μετά την εμφάνιση των Αράβων στην Αίγυπτο, η Κοπτική εκκλησιά αντιτάχθηκε στις άσχημες συμπεριφορές τους, έναντι των Ορθοδόξων Χριστιανών, παρά το γεγονός ότι οι ίδιοι αρχικά είχαν καλύτερη αντιμετώπιση, με αποτέλεσμα τον 6ο αιώνα, να αντιμετωπίσουν τις ίδιες δυσβάστακτες φορολογικές επιβαρύνσεις με τους άλλους Χριστιανούς και την σταδιακή κοινωνική περιθωριοποίηση.

Τον 999-1020 άρχισαν οι διώξεις, με βίαιους εξισλαμισμούς από τους Άραβες, όπου υπήρχαν και εξεγέρσεις, λόγω αύξησης των καταπιεστικών μέτρων.
Τα πράγματα χειροτέρεψαν τους επόμενους αιώνες και ιδιαίτερα από τον 13ο -16ο αιώνα, όταν η κατάσταση ήταν οδυνηρή για όλους τους Χριστιανούς.

Την περίοδο της Τούρκικης κυριαρχίας, τα πράγματα αρχικά, βελτιώθηκαν αλλά στη συνέχεια, οι συνθήκες εξακολούθησαν να είναι τραγικές, με αποτέλεσμα, η φυγή, από την μια μεριά, σε τόπους με λιγότερη καταπίεση να είναι η λύση, για να κρατήσουν την πίστη τους και να μη παραμείνουν στον τόπο τους, όπου η απαλλαγή από τα βάσανα τους ήταν ο εξισλαμισμός, γεγονός που έγινε η αιτία, ο κοπτικός πληθυσμός να μειώνεται συνέχεια.
Τόπος προορισμού επιλέγεται και η Ελλάδα και συγκεκριμένα, η Κοζάνη που ήταν η πόλη, που οι χριστιανοί απολάμβαναν προνομίων, λόγω Τράντα και ”Μαλικανέ ”.

Έτσι, η Κοζάνη φάνταζε ως ιδανικός τόπος για μόνιμη παραμονή.
Προφανώς, όπως και η Βοημία (Τσεχία ), η οποία ευρισκόμενη έξω από την Οθωμανική αυτοκρατορία (όπου κατέληξαν κάποιοι από την ίδια ομάδα ) επιλέχθηκε για τους ίδιους λόγους.

Πολύ πιθανόν κάτι ανάλογο να συνέβαινε και στην Τρανσυλβανία (Ρουμανία ) στην οποία, άλλωστε δεν έμειναν για πολύ μια και όντας και εξαιρετικοί ιππείς κατετάγησαν, αργότερα, σε ισχυρές ιππικές μονάδες του Ναπολέοντα.

Οι Κόπτες της Αιγύπτου ακόμη και σήμερα είναι η μεγαλύτερη Χριστιανική εκκλησία και η μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα στη Μέση Ανατολή.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, αποτελούν το 10% του πληθυσμού των 83 εκατ. Αιγυπτίων. Άλλες ανεξάρτητες πηγές, ανεβάζουν το ποσοστό σε 23%.

Παρά το γεγονός ότι το Σύνταγμα της Αιγύπτου εγγυάται την θρησκευτική ελευθερία, οι Κόπτες υποφέρουν από διακρίσεις στην εκπαίδευση, την εργασία, τη λατρεία και την πολιτική εκπροσώπηση.
Η κοινότητα νιώθει αποκλεισμό και ανασφάλεια,πρόσφατα μάλιστα (τελευταία δεκαετία ) έγινε στόχος ακραίων ισλαμιστών με αποτέλεσμα την απώλεια ανθρώπων.

Η ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ Η ΓΡΑΦΗ ΤΟΥΣ

Κοπτική γραφή λέγεται η επίσημη γραφή της Αιγύπτου, κατά τη χριστιανική περίοδο της Αιγύπτου.
Η γραφή αυτή χρησιμοποιεί το ελληνικό αλφάβητο, με μικρές παραλλαγές και οι λέξεις γράφονται όπως και στην Eλληνική, δηλαδή από δεξιά προς αριστερά και ορθογραφικά με ίδιους κανόνες ως στην Ελληνική.

Ειδικότερα, στο κοπτικό αλφάβητο πλην των Eλληνικών γραμμάτων υπάρχουν και μερικά γράμματα ακόμη από την τοπική δημοτική ιερογλυφική γραφή, για ιδιαίτερες συλλαβικές προφορές που δεν υπήρχαν στην ελληνική

Η χρήση των γραμμάτων δεν είναι τυχαία, μιας και οι Έλληνες ζούσαν στην Αίγυπτο από τα αρχαία χρόνια.
Στην πραγματικότητα, ο Ηρόδοτος επισκέφθηκε την Αίγυπτο τον 4ο π.Χ. αιώνα και υποστήριξε ότι οι Έλληνες ήταν ορισμένοι από τους πρώτους ξένους που έζησαν ποτέ στην Αίγυπτο.

Να σημειώσουμε ότι οι τελετουργικές συνήθειες των Κοπτών χαρακτηρίζονται από μια ιδιαίτερη μοναστική απλότητα, ενώ η λειτουργία γίνεται εν μέρει στα αραβικά και εν μέρει στα Eλληνικά.

Οι συνεισφορές των Ελλήνων στην Αίγυπτο δεν περιορίζεται στην αρχαιότητα, αλλά συνεχίζονται, μετά την εμφάνιση του Χριστιανισμού και του Ισλάμ και συνεχίζονται, μέχρι και σήμερα.

Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ

Η Αίγυπτος ήδη από τον 3ο αι. π.Χ. ήταν Eλληνικό βασίλειο με πρωτεύουσα την Αλεξάνδρεια, πόλη που έκτισε ο ίδιος ο Μ. Αλέξανδρος, όταν κατέλαβε την Αίγυπτο.
Μετά το θάνατό του, το 323 π.Χ., η τεράστια αυτοκρατορία του διαιρέθηκε μεταξύ των στρατηγών του.

Η Αίγυπτος δόθηκε στον Πτολεμαίο Α ‘, καταγόμενο από την Εορδαία, οι απόγονοι του οποίου θα δώσουν στην Αίγυπτο και την βασιλική δυναστεία σε μεγάλο βαθμό στην Eλληνική γεύση.
Πρωτεύουσά της ήταν η πόλη της Αλεξάνδρειας. στην οποία η περίφημη βιβλιοθήκη της και ο φάρος του λιμανιού της την έδωσαν άλλη λαμπρότητα.

Η μεγάλη Ελληνική παρουσία στην πόλη αυτή ήταν φανερή, μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα.
Η Αίγυπτος υποτάχθηκε στους Ρωμαίους το 30 π.Χ. Απόγονος του Πτολεμαίου ήταν και η βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα.
Κοπτική γλώσσα λέγεται η επίσημη γλώσσα της Αιγύπτου από τον 3ο αι. π.Χ., δηλαδή όταν η Αίγυπτος κατακτήθηκε από τους Έλληνες, μέχρι τον 13ο αι. μ.Χ., που αντικαταστήθηκε από την Αραβική.
Σήμερα οι κόπτες μιλούν αραβικά, όμως κατ’ ιδίαν μιλούν και κοπτικά.

ΤΙ ΠΡΟΣΕΦΕΡΑΝ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ

Οι δεξιότητες των Αιγυπτίων ήταν πολλές και είχαν να κάνουν κυρίως με την επεξεργασία του σιδήρου, αλλά και την έφεση τους στην χρήση των μουσικών οργάνων.

Σε μια εποχή που εμφανίσθηκαν στην Κοζάνη, στα μέσα του 18ου αιώνα, οι βιοτεχνίες της βρισκόταν σε πλήρη λειτουργιά και ανάπτυξη και η ανάγκη για χρησιμοποίηση ,συνεχώς, εργαλείων υποβοηθούσε την περαιτέρω προοδό τους .
Την ανάγκη εργαλείων είχαν και οι γεωργοί και κτηνοτρόφοι της περιοχής και η μετάβαση σε άλλες αγορές για την προμήθεια τους ήταν και χρονοβόρα και κόστιζε οικονομικές επιβαρύνσεις.

Αυτό τους το προσέφεραν οι νέοι μέτοικοι, των οποίων η ικανότητα ήταν αδιαμφισβήτητη.
Πέραν αυτής της προσφοράς και η γνώση της χρήσης μουσικών οργάνων βελτίωσε και την ποιότητα της ζωής των Κοζανιτών, που εκείνη την περίοδο ευημερούσε, διότι και σε γιορτές και πανηγύρια,γάμους και βαπτίσια οι οργανοπαίκτες ήταν στην διάθεση τους ανά πάσα στιγμή, έτοιμοι να τους ψυχαγωγήσουν.

Οι νέοι μέτοικοι της Κοζάνης έγιναν οι καλλίτεροι εκφραστές της μουσικής από ότι φαίνεται λατρευόταν στους αρχαίους χρόνους στην Κοζάνη (Τύρισσα )
Μάλιστα αρκετοί από αυτούς πλαισίωσαν την Πανδώρα με το τόσο σημαντικό έργο της ,συμμετείχαν σε χορωδίες , αλλά και ξεπήδησαν εκτελεστές μουσικής και συνθέτες με πανελλήνια ακτινοβολία.
Και γιατί ήταν λάτρεις οι αρχαίοι κάτοικοι.

Το σήμα της αρχαίας πόλης ήταν ο θεός o προστάτης των τεχνών και της μουσικής Απόλλων
Στην περιοχή της Ξηρολίμνης υπήρχε ο ναός του Απόλλωνος του Μεζορίσκω
Στην περιοχή του Βελβενδού ζούσαν οι Πιερίδες μούσες γνωστές για την λατρεία τους για τον χορό και το τραγούδι και τις σχέσεις του με τον τροβαδούρο Ορφέα που δυστυχώς για τον τελευταίο είχαν άσχημο τέλος.

Σύμφωνα με τον Ελληνικό μύθο, ο Ορφέας ήταν η κύρια εκπροσώπηση της τραγουδιστικής τέχνης και της λύρας και είχε ιδιαίτερη σημασία στη θρησκευτική ιστορία της Ελλάδας.
Τέλος τόσο στην Κοιλάδα όσο και στην Ποντοκώμη σε αρχαίους τάφους βρέθηκαν μουσικά όργανα (φλογέρες )

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος larouse Britannica τομ.30
Π. Λιούφη Ιστορία της Κοζάνης 1924
Μ. Παπακωνσταντίνου Μια Βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία – Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912)
Ierovima.gr Άρθρο του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δάσκαλου – συγγραφέα
Διαδραστικά σχολικά βιβλία : Αιρέσεις: εσωτερική πληγή της Εκκλησίας
2017 Κόπτες της Αιγύπτου: Η ιστορία, η ταυτότητα, οι διωγμοί Alfavita Πηγή: tvxs.gr
2017 Τι ακριβώς είναι οι Κόπτες Χριστιανοί CNA Web