Πάνορμος Κυζίκου Bandırma Panderma – Panderme
Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ
Η Πάνορμος (στα τουρκικά Bandırma) είναι πόλη της Μικράς Ασίας στην Τουρκία. Bρίσκεται στα νότια παράλια της Προποντίδας, σε απόσταση 60 ναυτικών μιλίων από την Κωνσταντινούπολη και 100 περίπου χλμ. από την Προύσσα, δίπλα στην αρχαία Κύζικο. Έχει σήμερα 145.089 κατοίκους (απογραφή 2014) και ανήκει στην επαρχία του Μπαλικεσίρ.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΩΣ ΤΟ 1922
Μέχρι το 1878 ήταν μια πόλη Ελληνική με λίγους σχετικά Τουρκολόγους
Οι Έλληνες ήταν 5.800 και 630 ήταν από άλλες εθνότητες (Αρμένιοι, Εβραίοι κ.λπ.).
Με το τέλος του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1876- 1878 στην Πάνορμο εγκαταστάθηκαν Τάταροι από την Κριμαία, γεγονός που άλλαξε την φυσιογνωμία της πόλης και οδήγησε στην αύξηση πληθυσμού της.
Σύμφωνα με την οθωμανική απογραφή του 1901 η πόλη είχε περίπου 16.500 κατοίκους, από αυτούς οι περισσότεροι, 10.000 κάτοικοι, ήταν μουσουλμάνοι (Τούρκοι, Τάταροι, Κιρκάσιοι, Τσιγγάνοι),
Για το 1921 κάνουν λόγο για 20.000 κατοίκους, από τους οποίους 4.000 Ελληνες , 12.000 μουσουλμάνοι και 4.000 Αρμένιοι
Μαχαλαδες
«Αλάνι».
Η «αριστοκρατία» της Πανόρμου, δηλαδή οι πλούσιοι κάτοικοι, ήταν εγκατεστημένοι σε ξεχωριστή συνοικία με το όνομα «Αλάνι».
Σαμουργκάς
Αρμενικός μαχαλάς.
Τσιγγανέ μαχαλάς
Ορθοδοξος Μαχαλας
Σιγρί γιολού
Ταταρομαχαλάς και
Κατσούρι Παρόμοιο όνομα συναντήσαμε και στην Αρτάκη, με ορθόδοξους εποίκους από την περιοχή της Καστοριάς.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Οι πρώτες ενδείξεις για την κατοίκηση της πόλης ανάγονται μεταξύ του 8ου και 9ου π.Χ. αιώνα.
Ο πρώτος οικισμός ήταν ένας “ασφαλής λιμένας” εξ ου και η ονομασία Πάνορμος] η οποία διατηρείται ως και σήμερα, με την ανάλογη παραφθορά, στα τουρκικά.
Κατακτήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο το 334 π.Χ., μετά πέρασε στην κυριαρχία των Ρωμαίων και κατόπιν έγινε τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Οι Βυζαντινοί την έχασαν το 1345 όταν έπεσε στα χέρια των Οθωμανών του Ορχάν.
Με τη μεγάλη πυρκαγιά του 1874 ολόκληρη η Πάνορμος καταστράφηκε.
Μετά την πυρκαγιά ανοικοδομήθηκε σύμφωνα το Ιπποδάμειο σύστημα.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Η Πάνορμος ανήκε εκκλησιαστικά στη μητρόπολη Κυζίκου. Ο μητροπολίτης είχε εκπρόσωπό του στην πόλη έναν εκ των ιερέων, ο οποίος έφερε τον τίτλο του πρωτοπαπά.
. Υπήρχαν δύο εκκλησίες στην πόλη και δυο Μοναστήρια στα περίχωρα.
Άγιο Νικόλαο
η μία αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο και η άλλη
Άγιο Γεώργιο
(η παλαιότερη) στον Άγιο Γεώργιο.
Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο
Υπήρχε ένα μοναστήρι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο προς τα ανατολικά στο χωριό Σκαμνιές,
Αγία Τριάδα.
Επίσης ένα ακόμη μοναστήρι αφιερωμένο στην Αγία Τριάδα που βρισκόταν σχεδόν δίπλα στο βορειοανατολικό άκρο της πόλης, προς την πλευρά της παραλίας.
Το εκκλησάκι του ήταν πιθανότατα των Βυζαντινών χρόνων, μαρμάρινο.
Μέσα στον περίβολο του μοναστηριού, που ήταν μαντρωμένος με τοίχο ύψους 3 μ., υπήρχε αγίασμα σκεπασμένο με καμάρα από μάρμαρο.
Το μοναστήρι πρέπει να χτίστηκε από ερείπια αρχαίου οικισμού .
Είχαν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή των οικιών ή άλλων κτιρίων και του περιβόλου,ανάγλυφα, επιτύμβιες πλάκες και άλλα ανάλογα υλικά που φανέρωναν την αρχαία προέλευση τους.
Τα τελευταία χρόνια πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή υπήρχαν εκεί 3 καλόγεροι.,
ΠΑΙΔΕΙΑ
Οι Έλληνες της Πάνορμου διέθεταν ακμάζουσα κοινότητα με Ελληνική παιδεία, διέθεταν ημιγυμνάσιο αρρένων, οικοτροφείο θηλέων, και έντεκα πρωτοβάθμιες σχολές αρρένων και δύο θηλέων.[
Το 1905 το αρρεναγωγείο (ή αστική σχολή) είχε 300 μαθητές και 4 δασκάλους, το παρθεναγωγείο 100 μαθήτριες και 2 δασκάλες και το νηπιαγωγείο περίπου 200 νήπια και 2 νηπιαγωγούς.
Στην Πάνορμο λειτούργησε από το 1908 ως μετά το 1914 ο επιμορφωτικός και εκπαιδευτικός σύλλογος “Η Πρόοδος”.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Με το μεγάλο λιμενοβραχίονα που χτίστηκε το 1910 και τη σιδηροδρομική γραμμή που την ένωσε με τη Σμύρνη το 1912, η πόλη εξελίχθηκε στο σημαντικότερο εμπορικό λιμάνι της Προποντίδας με εξαγωγικο προσανατολισμό.
Από εκεί εξάγονταν μεγάλες ποσότητες γεωργικών προϊόντων (σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, βελανίδια), μεταλλεύματα από τα μεταλλεία του Μπάλια Μαντέν και του Σουλτάν Τσάι, όπως και κτηνοτροφικά προϊόντα προς τις αγορές της Κωνσταντινούπολης αλλά και του εξωτερικού.
Αντίστοιχα γίνονταν και εισαγωγές εμπορευμάτων (αποικιακά, υφάσματα και οικοδομική ξυλεία, άλευρα, σιδερικά, καφές, ζάχαρη, ρύζι κ.ά.).
Πολλά από τα εμπορεύματα αυτά μεταφέρονταν σε άλλες πόλεις στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας
Στην Πάνορμο έδρευαν υποκαταστήματα μεγάλων ευρωπαϊκών εμπορικών οίκων
ΕΜΠΟΡΟΙ ΤΕΧΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΝΑΥΤΙΛΙΑ
Οι Ελληνες κάτοικοι ήταν σε μεγάλο βαθμό έμποροι και τεχνίτες.
Ήταν έμποροι υφασμάτων, ραφτάδες, επιπλοποιοί κ.λπ.
Αρκετοί επίσης ασχολούνταν με τη ναυτιλία.
Περί τα 100 καΐκια ανήκαν σε ελληνορθόδοξους της Πάνορμου.
Με αυτά εκτελούσαν κυρίως μεταφορές στον κόλπο της Κυζίκου, στο Τσανάκκαλε, στη Θράκη και στην Κωνσταντινούπολη
ΑΛΙΕΙΑ
. Οι Πανορμίτες επίσης ασχολούνταν με την αλιεία είτε ως πλοιοκτήτες είτε ως πληρώματα σε αλιευτικά καΐκια της Μηχανιώνας και της Περάμου. Οι φτωχοί κάτοικοι της ελληνορθόδοξης κοινότητας ήταν συνήθως φορτοεκφορτωτές στην αποβάθρα,ξεφόρτωναν τα εμπορεύματα από τις βοϊδάμαξες και τα μετέφεραν στα πλοία (και το αντίθετο).
ΣΗΡΟΤΡΟΦΙΑ
Όλοι ήταν δενδροφυτεμένοι με μουριές, που τα φύλλα τους χρησιμοποιούνταν και για τροφή μεταξοσκωλήκων
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ
Οι μουσουλμάνοι της Πάνορμου ήταν περισσότερο κτηματίες και εργάτες.
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΝΟΡΜΟ Ο ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο οι Πανορμίτες δεν εκτοπίστηκαν, σε αντίθεση με τον πληθυσμό άλλων αμιγώς ελληνορθόδοξων οικισμών. Από το 1920, οπότε η Πάνορμος καταλήφθηκε από τον ελληνικό στρατό στο πλαίσιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας, μέχρι το 1922, υπήρξε κέντρο στρατιωτικής διοίκησης. Κατά την εκκένωση της Μικράς Ασίας, που ακολούθησε την υποχώρηση του ελληνικού στρατού, τον Σεπτέμβριο του 1922 διαπεραιώθηκε από την Πάνορμο και τα λιμάνια της Κυζικηνής Χερσονήσου το Γ΄ Σώμα Στρατού προς την Ανατολική Θράκη.
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Μετά τη συνθήκη της Λωζάνης, το 1922, οι Παντερμαλήδες προσέφυγαν σε διάφορες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, όπως η Θεσσαλονίκη, το Πολύκαστρο Καβάλα, στη στην Αθήνα κ.α.
Η ΠΑΝΟΡΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ
Διαθέτει ασφαλές λιμάνι το οποίο και βοηθά στο εμπόριο μεταξύ των δύο μεγάλων πόλεων της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης. Στην πόλη λειτουργούν πανεπιστημιακές σχολές του Πανεπιστημίου του Μπαλικεσίρ, η Σχολή Οικονομικών και Διοικητικών Επιστημών, η Σχολή Ναυτιλιακών και η Σχολή Υγείας.
