Του Σταύρου Καπλάνογλου:
Την τύχη του Κοζανίτη Ιωάννη Τσόντζα περιγράφει στο βιβλίο του,που εκδόθηκε το 1884, ο Ιερέας των Ψαρών Μικές Δούκας με τον τίτλο
‘’ Ημερούσια συμβάντα της αλώσεως των Ψαρών.’’
Για να μπούμε στο πνεύμα της εποχής αφήνω ανέγγιχτη την γλώσσα και την ορθογραφία του βιβλίου που γράφτηκε:
<< Ο Νάννος (Ιωάννης Τσόντζας από τή Μακεδονία) σχεδόν πεντηκοντούτης εδιωρίσθη επί τού νησιδίου Δασκαλειό, επί τού οποίου είχον δύο μεγάλα πυροβόλα, είχε πολλούς μετ’ αυτού >>
Τα Ψαρά μαζί με τα Αντίψαρα βρίσκονται βορειοδυτικά της Χίου ναυτικά μίλια. Τα δύο αυτά νησάκια μαζί με κάποια άλλα γειτονικά ακατοίκητα όπως το Δασκαλειό, το Κάτω Νησί και ο Άγιος Νικόλαος αποτελούν ένα μικρό σύμπλεγμα.
Η ΣΘΕΝΑΡΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΟΥ
<Ελθόντος δέ τού Ορταλάμπεη μέ μίαν φρεγάδα καί πολεμούντος κατ’ αυτού ,μή δυνηθέντος δέ νά τούς βλάψη, επενόησεν άλλως νά τούς συλλάβη μέ απάτην.>>’
Η ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ ΤΣΟΝΤΖΑ-ΟΡΤΑΛΑΜΠΕΗ
<< Εξήλθεν ο ίδιος μετά πολλών, καί τινος Χριστιανού, όν εξαπέστειλεν εξ ονόματός του, ειπόντος αυτώ νά τοίς είπη νά παύση τό πύρ καί ορκίζεται εις τόν προφήτην του νά τοίς χαρίση τήν ζωήν, καί νά τοίς δώση καί αξιώματα.>>
Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΤΣΟΝΤΖΑ
<< Τότε τώ είπεν ο Νάννος, τί ενομίσας; ότι ελεύθερος Έλλην, θά προσκυνήση βαρβάρους; προτιμότερος είναι εις ημάς ο θάνατος, παρά νά κλίνωμεν τάς κεφαλάς ημών εις άστατον καί βάρβαρον δοβλέτιον (κράτος). Ορμησάντων δέ τινων διά νά τόν συλλάβωσιν, εξεκένωσεν όπλον κατ’ αυτών καί εφόνευσε δύο. Πλησιασάντων δέ κατόπιν πολλών διά νά τόν συλλάβωσιν εξεκένωσαν αύθις τά όπλα των έκαστος τούτων >>
Η ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ ΤΗΣ ΠΥΡΑΤΑΠΟΘΗΚΗΣ ΣΤΟ ΝΗΣΑΚΙ ΔΕΙΛΙΝΟ
<< Ο δέ Νάννος εξεκένωσε τότε έν πιστόλιον εις τήν πυριταποθήκην καί ούτω εγένοντο πάντες παρανάλωμα τού πυρός υπέρ πατρίδος καέντες. >>
Ο Τσόντζας έπεσε μαχόμενος, κατά την μαρτυριά του παπά Δούκα στο Δειλινό.
Η άλλη εκδοχή ήταν ότι βρισκόταν στο Παλιόκαστρο μαζί με τον Ψαριανό Αντώνη Βρατσάνο, που έβαλε φωτιά στις πυριτιδαποθήκες μαζί με τον Αρχιφύλακα Σιδέρη με εντολή της Βουλής των Ψαρών.
ΠΟΣΑ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΣΤΟ ΝΗΣΙ
Από τα στοιχεία που υπήρχαν πάνω από 18000 σκοτωθήκαν ή στάλθηκαν δούλοι σε σκλαβοπάζαρα.
ΥΠΗΡΧΑΝ ΔΙΑΣΩΘΕΝΤΕΣ
Οι Ψαριανοί έπειτα από σύντομη αναμέτρηση είτε τινάζονταν στον αέρα είτε με ξαφνικό γιουρούσι, όταν τούς τελείωναν τα πυρομαχικά έβρισκαν ένδοξο θάνατο από τα γιαταγάνια τού εχθρό.
Οι πυριτιδαποθήκες που ανατινάχτηκαν στον αέρα Παλιόκαστρο-Δασκαλείο Τσόντζας- Μπρίκι, με γυναικόπαιδα, από το Δημήτρη Λενού & Γιάννη Κουτέπα. Μερικά μόνο μπρίκια και πυρπολικά κατάφεραν να ξεφύγουν από τον κλοιό τού τουρκικού στόλου και να σωθούν. Πέρα από τους Ψαριανούς ηρωικό θάνατο βρήκαν και οι Μακεδόνες μεταξύ των οποίων οι Σιατιστηνοί οπλαρχηγοί ο Νάνος ή Ιωάννης Τουρούντζιας, ο Λάμπρος Κασσανδρινός και ο Δημήτριος Τζίνος και καπετάν Κόττας .
ΤΑ ΜΟΙΡΑΙΑ ΛΑΘΗ ΠΟΥ ΣΤΟΙΧΙΣΑΝ ΖΩΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΣΤΡΕΨΑΝ ΤΑ ΨΑΡΑ
Κατά τον Ναύαρχο Νικολή Αποστόλη (1770 – 1827)
<< Τρία μπορούμε νά πούμε ότι ήταν τά ολέθρια λάθη τών Ψαριανών προεστών. Καί τό πρώτο λάθος ήταν η αφαίρεση τών τιμονιών από τά πολεμικά πλοία, κάτι που αποδείχθηκε μοιραίο για την έκβαση της πολιορκίας των Ψαρών και οδήγησε στην Καταστροφή. Τό δεύτερο λάθος ήταν ότι δέν άκουσαν τήν πρόταση τού Κανάρη, ο οποίος επέμενε νά μεταφερθεί ο πόλεμος στή θάλασσα, καθώς τά ταχύτατα ψαριανά πλοία θά μπορούσαν νά ξεφεύγουν από τά δυσκίνητα τουρκικά πλοία καί νά τά παρενοχλούν στήν ανοιχτή θάλασσα. Η επιτυχής φύλαξη από λίγους ενόπλους όλων τών ακτών τής νήσου ήταν αδύνατη. Τό τρίτο ήταν ότι μόλις πληροφορήθηκαν τίς ετοιμασίες τού ενωμένου μουσουλμανικού στόλου, έπρεπε νά στείλουν όλα τά γυναικόπαιδα στήν Ύδρα γιά προστασία καί νά απαιτήσουν τήν άμεση επιβίβαση στρατιωτικών σωμάτων, καί όχι νά ανταλλάσουν ανούσιες επιστολές μέ τούς πολιτικούς.>>
ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ
<< Από τής καταστροφής τής Χίου, ουδέποτε τοιαύτη σφαγή είχε καθαιμάξη τό θέατρον τού πολέμου, ουδέποτε τοσούτον φοβερά συμφορά είχεν εφελκύση τήν συμπάθειαν τής Ευρώπης. Έξ επτά χιλιάδων Ψαριανών, τρισχίλιοι μόνον διεσώθησαν φεύγοντες, δεκαεπτά δέ χιλιάδες προσφύγων κατεσφάγησαν ή ήχθησαν εις αιχμαλωσίαν. >>
Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ
Η αυτοθυσία των Ψαριανών και των Μακεδόνων του Τσόντζα δεν απέτρεψε την καταστροφή των Ψαρών, ενέπνευσε όμως τον εθνικό ποιητή Διονύσιο Σολωμό να γράψει για τη δόξα των λαμπρών παλικαριών, την “Ολόμαυρη ράχη”:
“Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη περπατώντας η Δόξα μονάχη μελετά τα λαμπρά παλληκάρια και στην κόμη στεφάνι φορεί γεναμένο από λίγα χορτάρια, που είχαν μείνει στην έρημη γη>>.:
Η ΔΟΞΑ ΤΩΝ ΨΑΡΩΝ. ( Νικολάαου Γύζη )
Με το έργο του αυτό, ο Γύζης 1895, συμπορεύεται με τον Σολωμό. Είναι και οι δύο τους εκφραστές του ιδεώδους της αθάνατης δόξας, που -δυστυχώς- είναι το τίμημα ελαχίστων, διότι λίγοι είναι αυτοί που μπορούν να την εννοήσουν και να την εκτιμήσουν.
Την δραματική αυτή σύνθεση την εμπνεύστηκε από την ηρωική αντίσταση και καταστροφή του μικρού νησιού του Αιγαίου από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ Πασά. Ο Γύζης, όμως, μπόρεσε να αναγάγει το θέμα του έργου του σε σύμβολο των μεγάλων ιδεών του έθνους, που είναι η Θρησκεία, η Οικογένεια και η Πατρίδα.
ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΣΤΑΧΤΟΥΡΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ
Ο ναύαρχος Γεώργιος Σαχτούρης έγραψε για τη θυσία των Μακεδόνων: ” Ημέρα Παρασκευή 20 Ιουνίου 1824. Τα 2/3 των Μακεδόνων ήταν ήδη σκοτωμένοι, όταν αποφάσισαν να αφήσουν τους Τούρκους να μπουν μέσα και τότε βάζοντας φωτιά στην πυριτιδαποθήκη του φρουρίου ανατινάχτηκαν και σκότωσαν 4.000 Τούρκους, αλλά και τους ίδιους, τις γυναίκες και τα παιδιά τους. Τέτοιο τέλος έδωκαν οι γενναίοι
Η ΤΙΜΗ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ ΤΟΥ Γ.ΤΣΟΝΤΖΑ
Το όνομά του έχει δοθεί σε οδό στο κέντρο της πόλης της Κοζάνης κοντά την Πλατεία Νίκης βρίσκεται ακριβώς πίσω από την Εθνική τράπεζα και ξεκινά από το Β.Δ άκρο της πλατείας εκεί είναι τα γραφεία της εφημερίδας ”Θάρρος”.”
