Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΘΕΣΗ-ΠΕΡΙΟΧΗ
Tα Πιστικοχώρια ήταν ομάδα χωριών,στο τετράγωνο που σχηματίζεται ανάμεσα σε χωριά που βρίσκονται ανατολικά της Προύσας ,και των οικισμών Μουδανία-Σιγή-Τρίγλια και τις ακτές της Θάλασσας του Μάρμαρα ,τον ποταμό Μακεστό και την λίμνη της Απολλωνιάδας
Κατά την παράδοση, που επικρατούσε ανάμεσα σε όλους τους κατοίκους αυτών των χωρίων πριν από πολλά χρόνια απο την Ελλαδα λίγες οικογένειες, μοιράσθηκαν σε εννέα διάφορα μέρη, , για να αποτελέσουν, αργότερα ,τα 9 χωριά των Πιστικοχωρίων, χωρίς ανάμεσά τους να βρίσκεται κανένα τούρκικο χωριό. Σε αυτούς δόθηκαν πρόβατα για βοσκή (και γι’ αυτό ονομάστηκαν και «Πιστικοί») από τις τότε Σουλτάνες (γυναίκες των Σουλτάνων). Άλλες πληροφορίες ανεβάζουν τα χωριά αυτά σε 16, τα ονόματα των οποίων θα αναφέρουμε στην συνέχεια, παραθέτοντας σε περίληψη, κυρίως, για την κατάσταση που υπήρχε, πριν την Μικρασιατική καταστροφή.
Η αφιξη τους στην περιοχή ήταν αποτέλεσμα των Ορλωφικών .
Έτσι χαρακτηρίσθηκε η επανάσταση του Ορλώφ το 1770, επί Αικατερίνης Β’ της Μεγάλης της Ρωσίας, η οποία καταπνίγηκε από τους Τούρκους, πολλά γυναικόπαιδα και άνδρες από την Πελοπόννησο πουλήθηκαν στην περιφέρεια της Απολλωνιάδας λίμνης, για να φυλάγουν τα πρόβατα ως τσοπάνηδες (Μπιστικοί) σε Τούρκους μπέηδες και πασάδες.
Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η επανάσταση του 1821 με την εισβολή του Ιμπραήμ, στην Πελοπόννησο
Τα λεγόμενα Πιστικοχώρια, όπως τα ονομάζουμε, μιλούσαν διάλεκτο, η οποία ήταν εντελώς διαφορετική των άλλων χωριών. Έμοιαζε πολύ με διαλέκτους της Πελοποννήσου και η γλώσσα παρουσίαζε διαφορές, σε σχέση με τη διάλεκτο των ελληνόφωνων γειτονικών χωριών της περιοχής της Απολλωνιάδας. Οι σημαντικότερη από αυτές ήταν οι διάφοροι αρχαϊσμοί Η διάλεκτος των χωριών αυτών είχε μεγάλη ομοιότητα με την Μανιάτικη και γενικά, με διαλέκτους της Πελοποννήσου. Προφανώς η καταγωγή ήταν παραπλήσια με εκείνη των κατοίκων των Κουβουκλίων.
ΔΙΟΙΚΗΣΗ
Κάποια Πιστικοχωριά ανήκαν διοικητικά , δικαστικά,στρατολογικά και στις εφοριακές αρχες στο Μιχαλητσί,
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ-ΜΟΥΧΤΑΡΗΣ .
Η κοινότητα διοικούνταν από ένα πρόεδρο ”μουχτάρη” ο οποίος εκλεγόταν διά βοής σε ετήσια συνέλευση των κατοίκων, σε συνεργασία με πέντε ή έξι συμβούλους, τους αζάδες. Επίσης λειτουργούσαν επιτροπές υπεύθυνες για τη λειτουργία και τη συντήρηση της εκκλησίας και του σχολείου, καθεμιά από τις οποίες αποτελούνταν από 2-3 μέλη. όλοι μαζί αποτελούσαν την δημογεροντία του χωριού, την οποία οι κάτοικοι αποκαλούσαν Επιτροπή. Η Επιτροπή διέθετε και κλητήρα, τον οποίο αποκαλούσαν μεσίτη.
ΠΡΩΤΟΓΕΡΟΣ
Ο θεσμός του πρωτόγερου ήταν κοινός σε όλα τα Πιστικοχώρια και ανάγεται στην εποχή της εγκατάστασης των πρώτων κατοίκων στην περιοχή. Πρωτόγερος ήταν εκείνος ο ντόπιος οικογενειάρχης, τον οποίο ο μουχτάρης επιφόρτιζε με το χρέος της φιλοξενίας Οθωμανών (συνήθως πολιτικών και διοικητικών υπαλλήλων), που για διάφορους λόγους περνούσαν από το χωριό.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Το χωριό ανήκε, εκκλησιαστικά, στη δικαιοδοσία της επισκοπής Απολλωνιάδος της μητρόπολης Νικομηδείας.
ΣΤΕΓΑΣΗ
Οι οικισμοί ήταν πυκνοδομημένοι, με χωμάτινους δρόμους. Τα σπίτια ήταν ξύλινα, χτισμένα με τη μέθοδο ντολμά ή τσατμά Έχτιζαν δηλαδή τα θεμέλια του σπιτιού με πέτρα, όπως και τους τοίχους 1 μ.περίπου πάνω από το έδαφος, και από πάνω έβαζαν ξύλινους πήχεις πλεγμένους σταυρωτά και τα ενδιάμεσα του ξύλινου σκελετού τα γέμιζαν με τούβλα. Τα σπίτια ήταν συνήθως πολυώροφα λόγω του χώρου που χρειάζονταν για την εκτροφή μεταξοσκωλήκων.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Βασικές παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων ήταν η καλλιέργεια σιτηρών και κουκιών, η αμπελουργία και η σηροτροφία. Επίσης, παρήγαν λιναρόσπορο . Τα κουκούλια τα πουλούσαν στην Προύσα ή σε εμπόρους που έρχονταν, γι’ αυτό το λόγο στο χωριό. Επίσης, όλοι οι κάτοικοι διέθεταν πρόβατα και αγελάδες και παρήγαν κτηνοτροφικά προϊόντα, τα οποία μαζί με τα σιτηρά πουλούσαν στην Απολλωνία Η Απολλωνία, και κατά δεύτερο λόγο το Μιχαλήτσι, αποτελούσαν τα κύρια εμπορικά κέντρα με τα οποία συναλλασσόταν το χωριό. Από εκεί, οι κάτοικοι προμηθεύονταν σαπούνι, πετρέλαιο, ζάχαρη, καφέ και ρουχισμό. Και βεβαία, η μεγάλη αγορά ήταν η Τρίγλια από όπου προμηθευόταν τα διάφορα εφόδια η διέθεταν τα προϊόντα που παρήγαγαν.
Τα χωριά αυτά ήταν τα παρακάτω
Α Μέρος
1.Γιαλί-Τσιφλίκ,
2 Βελετλέρι,
3.Ντερέκιοϊ,
4.Τσαμουρτζά ή Τσαμουτζά,
5.Τσεσνεήριον ή Τσεσνεϊρι ή Τσεϊριον,
Β & Γ Μέρος
6.Τσάμπασι ή Τσάμπαζι,
7. Γούλιος ή Καραγάτς,
8.Σιργιάνι ή Σεργιάνι ή Σιργιάνι Σευράν
9.Κύδια ή Κήδια ή Κίντια ή ΚαραΚοτζά
10.Πριμικήριον ή Πριμικήρι, Κιρμικίρ»
11.Απλαδάτος ή Απελ(λ)δάτοι ή Πελαδάτοι ή Σουμπασί Αγίλ,Απελαδάτοι
12.Αγία Κυριακή ή Μακαριωτάτοι, .
13.Αϊνάτοι ή Αϊνάτι ή Αγινάτοι ή Σα(γ)ινάτοι ή Εσκιτζέ,
14.Τσάταλα ή Κωνσταντινάτι(-οι) ή Τσατάλ Αγίλ
15.Χωρούδα ή Καρατζόβα,
16.Μπάσκοϊ ή Βουλγαράτοι,
1.Γιαλί-Τσιφλίκ, Yalıçiftlik
Το χωριό αυτό δεν απαντά με άλλη ονομασία, σε αντίθεση με τα γειτονικά του “Πιστικοχώρια” – (που έχουν και ελληνική και τουρκική) – Δημιουργήθηκε από Έλληνες Αγραφιώτες( Καρπενησιώτες), όταν κυνηγημένοι Τουρκαλβανούς έφυγαν, προκειμένου, να αποφύγουν την οργή του Αλή Πασά από την περιοχή τους, και εγκαταστάθηκαν σ’ αυτή την περιοχή της Προύσας. Η περιοχή είχε πολλά λιόδεντρα, παρήγαγαν άφθονο λάδι (εξ ου και η ονομασία του χωριού, μάλλον, γιαγλής=λαδέμπορος).Το χωριό στην ακμή του αριθμούσε 250 ελληνικές οικογένειες, περίπου 1200 κατοίκους, ήταν καθαρά ελληνικό χωριό και μετά τη μικρασιατική καταστροφή οι πρόσφυγες – πια – κάτοικοί του πρέπει να εγκαταστάθηκαν σε μεγάλο ποσοστό στην περιοχή της Κοζάνης.Η εκκλησία του χωρίου ήταν η Κοίμηση της Θεοτόκου
2 Βελετλέρι, Çınarlı.
Βρίσκεται σε απόσταση είκοσι λεπτών περίπου από την Τρίγλια, στο δρόμο που οδηγεί από το Γιαλί-Τσιφλίκ στο Αναφόρι και Ντερίκιοι. Το χωριό βρίσκεται πάνω σε ύψωμα. Στα πόδια του υψώματος εκτείνεται εύφορος κάμπος .Το 1922 είχε 120 οικογένειες, με 700 κατοίκους. Οι πρόγονοί τους είχαν έρθει από την Πρέβεζα. Το σχολείο βρίσκονταν στο κέντρο του χωριού. Στεγάζονταν σε διώροφο κτίριο, κοντά στην εκκλησία. Στον κάτω όροφο λειτουργούσε καφενείο Ο Ναός του χωριού βρίσκονταν στην κεντρική πλατεία του χωριού και ετιμάτο στην Ζωοδόχο Πηγή, την Παναγία ,ήταν πέτρινος, ρυθμού βασιλικής με γυναικωνίτη. Χωρούσε πεντακόσια άτομα περίπου. Το καμπαναριό του καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1914.Πέντε με δέκα λεπτά έξω από το χωριό βρίσκονταν το αγίασμα της Αγίας Μαρίνας. και το αγίασμα της Αγίας Παρασκευής την οποία σέβονταν πολύ και την είχαν ως γιατρό. Ένα τέταρτο από το χωριό κοντά στο τουρκικό χωριό Γιαμάν κιόι ήταν η Αγία Γαλατινή ή αλλιώς το sütlu ayasma, δηλαδή το γαλακτερό αγίασμα. Στο αγίασμα αυτό έριχναν το πρώτο γάλα των ανθρώπων ή ζώων που είχαν γεννήσει πρόσφατα.
3.Ντερέκιοϊ, Dereköy
Στο χωριό υπήρχαν πέντε καφενεία πέντε μπακάλικα τέσσερα ελαιοτριβεία και δύο υδρόμυλοι Για τις βασικές εμπορικές συναλλαγές οι ντόπιοι πήγαιναν στα Μουδανιά.Οι κάτοικοι ασχολούνταν, κυρίως, με τη σηροτροφία και την ελαιουργία Τα κουκούλια και τις ελιές τα πουλούσαν στην Προύσα, ενώ μικρή ήταν η παραγωγή δημητριακών Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, οικογένειες από το χωριό πήγαν στην Πλατανιά Δράμας ,τη Ποταμιά και τα Κιμμέρια της Ξάνθης.
4.Τσαμουρτζά ή Τσαμουτζά, Çamlica
Στο χωρίο αυτό βρισκοταν δυτικα των 3 που προαναφέραμαι υπήρχαν 100 Ελληνικές οικογένειες με περίπου 550 κατοίκους H εκκλησία του χωρίου λεγόταν Αγιος Γεώργιος
5.Τσεσνεήριον ή Τσεσνεϊρι ή Τσεϊριον,Çeşnigir Çeşnigir,
Απο την Προύσα είναι 68 χιλιόμετρα Η οικονομία του χωριού στηριζόταν στην γεωργία και την κτηνοτροφία.Το χωριό βρισκόταν 100 Ελληνικά νοικοκυριά, Πρόκειται για ένα ελληνικό χωριό. που υπάρχουν και σήμερα τα ερείπια της εκκλησίας της Θεοτόκος . Αυτή η εκκλησία, που χτίστηκε έξω από το χωριό το 1837 Απο αυτο το χωριό καταγόταν ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Βενέδικτος και οποίος πέθανε το 1981, μιλούσε ως τα τελευταία του την Αγραφιώτικη διάλεκτο, μνημόνευε με νοσταλγία και σεμνυνόταν για την Αγραφιώτικη καταγωγή των προγόνων του.
Στην επόμενη δημοσίευση θα δώσουμε πληροφορίες και για τα 10 υπόλοιπα Πιστικοχώρια αλλά και το διοικητικό κέντρο της περιοχής τους, το Μιχαλίτσι ( αρχαία Μιλητούπολις).
