Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου:
Ήταν ελληνική πόλη της Βιθυνίας, στη Μικρά Ασία, δεξιά του εισερχομένου, στο Κόλπο της Νικομήδειας (Izmit), νοτιοανατολικά του Βοσπόρου στη Θάλασσα του Μαρμαρά (Προποντίδα), στον ομώνυμο Κόλπο των Μουδανιών. Συνδεδεμένη με την Προύσα με οδικό άξονα. Τα Μουδανιά συνδέονταν και σιδηροδρομικά με την Προύσα, με γραμμή 42 χιλιομέτρων, που ολοκληρώθηκε το 1892 και ένωνε τις δύο πόλεις σε δύο ώρες. Το 1905, η κίνηση των εμπορευμάτων έφτανε τους 35.000 τόνους.Mε την Κωνσταντινούπολη δε συνδεόταν, με ατμόπλοια.
ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1922
Επί Οθωμανών, το 1922 ήταν ελληνική κοινότητα στο Σαντζάκι Προύσας, με 4.500 Έλληνες,1500 Τούρκους. Για το 1920, αναφέρεται ότι είχαν πληθυσμό περίπου 6.000 κατοίκους συνολικά. Το 1919 απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό στρατό και έμεινε 2 χρόνια ελεύθερη. Οι Τούρκοι την ανακατέλαβαν 12/9/22.
Παλιότερα, σύμφωνα με την οθωμανική απογραφή του 1893, ο αριθμός των ανθρώπων, που ζούσαν στα Μουδανιά, ήταν 16 683 άτομα. Η συντριπτική πλειοψηφία (71%) αποτελούνταν από Έλληνες (11 757 άτομα).
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ
Η πόλη είναι κτισμένη στη θέση της αρχαίας Μυρλείας, αποικίας της Κολοφώνος που ήταν, μια από τις σημαντικότερες και αρχαιότερες ελληνικές πόλεις της Ιωνίας που βρισκόταν, σχεδόν 55 χλμ. νότια της Σμύρνης,. Η Μύρλεια καταστράφηκε από τον Φίλιππο Β΄, κατά τη διάρκεια του πολέμου ενάντια στον βασιλιά της Περγάμου και ολόκληρη η υπ΄ αυτού κυριευθείσα περιοχή δόθηκε στο βασιλιά της Βιθυνίας, Προυσία Α’ που ήταν σύμμαχός του και ο οποίος με τη σειρά του την επανοικοδόμησε, δίνοντάς της το όνομα της συζύγου του «Απάμεια».
Η Απαμέα ή Aκαμέα Μυρλέα
Ήταν μια αρχαία πόλη και Επισκοπή, αργότερα της Βιθυνίας. Τα ερείπια της βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα νοτίως των Μουδανιών
Οι Ρωμαίοι έκαναν την Ακαμέα μια ρωμαϊκή αποικία ,Μια ρωμαϊκή αποικία, ήταν αρχικά ένα ρωμαϊκό φυλάκιο, εγκατεστημένο σε κατακτημένη περιοχή, για να την ελέγχει. Τελικά, , ο όρος άρχισε να δηλώνει την υψηλότερη θέση μιας ρωμαϊκής πόλης. Αυτός ο χαρακτηρισμός πρέπει να έγινε την εποχή του αυτοκράτορα Αυγούστου και για κάποιους άλλους του Ιουλίου Καίσαρα, μιας και τα Μουδανιά για κάποιο μικρο διάστημα λεγόταν και ”Ιουλία,”γιατί βρεθήκαν νομίσματα της Ακαμέας με την επιγραφή” CICA Colonia Iulia Concordia Apamea).
Οι χριστιανοί σταυροφόροι, διερχόμενοι από την περιοχή την ονόμασαν «Μοντανιάκ» παραφθορά της οποίας ακολούθησε το σημερινό ελληνοτουρκικό όνομα Μουδανιά.
ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Πριν την ανταλλαγή πληθυσμών στην πόλη αυτή κατοικούσαν Έλληνες, που διατηρούσαν μια ανθούσα κοινότητα με 3 εκκλησίες.
Η αρχαία Απάμεα έγινε έδρα ενός χριστιανού Επισκόπου τον 4ο αιώνα και αρχικά, υπαγόταν στην Μητρόπολη της Νικαίας, αλλά αργότερα έγινε αυτοκέφαλη Αρχιεπισκοπή, το 869, αποκτώντας Καθολικό Αρχιεπίσκοπο.
ΠΑΙΔΕΙΑ
Τα Μουδανιά υπήρχαν 2 σχολεία αρρένων και 2 θηλέων.
ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Οι κάτοικοι ασχολούνταν με την παραγωγή ελαιολάδου και την σηροτροφία, παράγοντας μετάξι. Ήταν μια πόλη που, ούσα επίνειο της Προύσας, είχε σημαντική κίνηση, με ύπαρξη πολλών επαγγελμάτων, για την εξυπηρέτηση των ανθρώπων που ασχολούνταν με την διακίνηση διαφόρων εμπορευμάτων ,μιας και η σιδηροδρομική σύνδεση με την Προύσα, είχε ολοκληρωθεί από το 1875.
Υπήρχε, μάλιστα, προβλήτα, που χρησιμοποιούνταν από τοπικά αλιευτικά και φορτηγά σκάφη.
ΠΟΥ ΠΗΓΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 1922
Η Μικρασιατική Καταστροφή όπως ήταν επόμενο, έσπειρε τους Μουδανιώτες στα πέρατα της γης. Εγκαταλείποντας την πατρίδα κάτω από τραγικές συνθήκες, μια πατρίδα η οποία ευημερούσε, αποβιβάστηκαν από το λιμάνι της Κωνσταντινούπολης προς πάσα κατεύθυνση…
Εγκαταστάθηκαν κατά μάζες κυρίως στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Καβάλα. Όταν αποβιβάστηκαν οι πρώτοι στην Θεσσαλονίκη, η κατάσταση ήταν μάλλον απελπιστική.
Οι περισσότεροι κάτοικοι των Μουδανιών, τελικά, εγκαταστάθηκαν σε έναν οικισμό που δημιούργησαν, στον οποίο έδωσαν το όνομα της παλαιάς πόλης τους, Νέα Μουδανιά , που βρίσκεται στη χερσόνησο της Χαλκιδικής , στην περιοχή της Μακεδονίας .Πλέοντας στα δυτικά παράλια της Χαλκιδικής, αποβιβάστηκαν στο “Καργί λιμάνι” (που σημαίνει “απάνεμο λιμάνι”).
Τα θύματα της Μικρασιατικής καταστροφής αντιμετώπισαν τεράστια προβλήματα, τα κυριότερα, επιβίωσης. Η κατάσταση ήταν απελπιστική, καθώς δεν υπήρχε κατοικημένη περιοχή. Ο περισσότερος τόπος ήταν γεμάτος από χωράφια των γύρω χωριών και ο υπόλοιπος έλη, τα οποία αποτελούσαν εστίες μικροβίων. Οι μόνοι κάτοικοι που ζούσαν εδώ, ήταν λίγοι ψαράδες και ο φύλακας του ελαιώνα,που σώζεται μέχρι σήμερα. Στη θέση της σημερινής πόλης, έχουν εντοπιστεί τα ίχνη αρχαίας πόλης που ταυτίζεται με την αρχαία Σπάρτωλο. Τα Μουδανιά αναπτύχθηκαν γρήγορα και εξελίχθηκαν σε μεγάλο τουριστικό κέντρο.
Η κεντρική εκκλησιά των Νέων Μουδανιών φέρει το όνομα του Αγ. Γεωργίου, που ήταν πολιούχος και στα παλιά Μουδανιά.
ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΜΟΥΔΑΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ
Σήμερα, η πόλη αποτελεί έδρα του ομώνυμου δήμου περιφέρειας με πληθυσμό 77.461, στην πόλη 56,153 και οι υπόλοιποι στα προάστια κατοίκους και διοικητικά ανήκει στην επαρχία Προύσας του διαμερίσματος Μαρμαρά. Τα Μουδανιά, πλέον,διατηρούν το ελληνικό τους όνομα και στα τουρκικά γράφεται Mudanya.
Σήμερα, τα Μουδανιά αποτελούν το επίνειο της Προύσας, με την οποία συνδέεται και σιδηροδρομικώς.Στο λιμάνι των Μουδανιών υφίστανται μικρές εγκαταστάσεις του τουρκικού ναυτικού καθώς και μικρό αεροδρόμιο πλησίον της πόλης.
Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΟΣΑ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ
Το 1919, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η κυβέρνησή του, έχοντας την υποστήριξη των νικητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, διέταξε την απόβαση ελληνικών στρατευμάτων στην
Μικρά Ασία
Το 1920 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920).
Τον Νοέμβριο του 1920 μετά από εκλογές που ανέτρεψαν τον Βενιζέλο ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στο θρόνο, με δημοψήφισμα.
Το σύνθημα των νικητών των εκλογέων ήταν τέλος του πολέμου και επιστροφή του στρατού στην μητροπολιτική Ελλάδα.
H κυβέρνηση Γούναρη, όχι μόνο δεν επανέφερε το στρατό, αλλά αποφάσισε να κλιμακώσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. στις 16 Απριλίου του 1921.
Στις 30 Ιουνίου του 1921, η ελληνική επίθεση επαναλήφθηκε με σφοδρότητα από 4 Μεραρχίες που εξόρμησαν από την Προύσα, προς το Εσκί Σεχίρ το οποίο και κατέλαβε.
Η προέλαση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος (120.000 άνδρες), μέσω της Αλμυρής Ερήμου ξεκίνησε την 1 Αυγούστου 1921.
Οι λεγόμενοι σύμμαχοι στήριξαν του Τούρκους και το 1922, τα τουρκικά στρατεύματα άρχισαν την αντεπίθεση.
Στις 27 Αυγούστου 1922 οι Τούρκοι μπαίνουν στην Σμύρνη και ακολουθεί η καταστροφή της με βιαιοπραγίες και ωμότητες εις βάρος του χριστιανικού πληθυσμού και την ολική καταστροφή, μετά την πυρπόληση του Ελληνικού τομέα, που αριθμούσε πάνω από 165000 μόνιμους Ελληνες κατοίκους.
Και ενώ οι διώξεις των Ελλήνων συνεχίζονται σε ολόκληρη την Μ. Ασία, υπογράφεται στα Μουδανιά η συνθήκη ανακωχής γνωστή ως ”Ανακωχή των Μουδανιών το 1922”.
Η σύγκλιση για την συνθήκη έγινε στις 3 Οκτωβρίου, και ολοκληρώθηκε με συμφωνία της Τουρκίας και Ιταλίας , Γαλλίας και Βρετανίας, στις 11 Οκτωβρίου χωρίς την παρουσία της Ελλάδος η οποία εκλήθη και υπόγραψε το έτοιμο κείμενο της συνθήκης ανακωχής στις 13 Οκτωβρίου 1922.
Η συνθήκη προέβλεπε αποχώρηση του Ελληνικού στρατού από την Ανατολική Θράκη και την Αδριανούπολη μέσα σε 15 ημερες και την ανάληψη της κατοχής και διοίκησης, άμεσα, σε 30 ημέρες μετά την αποχώρηση των Ελλήνων από τους Τούρκους, με την παρουσία και 8000 χωροφυλάκων, μέχρι να ολοκληρωθούν οι ειρηνευτικές συνομιλίες στην Λωζάννη, που έφεραν και την ομώνυμη συνθήκη.
Το αντάλλαγμα εκ μέρους των Τούρκων στους ‘’Συμμάχους’’ ήταν ο σεβασμός της ουδέτερης συμμαχικής ζώνης των Στενών, μέχρι την τελική διάσκεψη ειρήνης, μεταξύ των συμμάχων και των Τούρκων.
Το βασικό αποτέλεσμα της Ανακωχής αυτής είναι ότι, ουσιαστικά, δημιούργησε τετελεσμένα γεγονότα υπέρ των Τούρκων για την Συνθήκη Ειρήνης, που υπογράφτηκε, αργότερα,στην Λωζάννη. Μια άλλη παρενέργεια της ανακωχής των Μουδανιών είναι ότι οι Τούρκοι στις διαπραγματεύσεις στην Λωζάννη αξίωναν και την Δυτική Θράκη, επ΄ απειλή πολέμου. Το τραγικότερο όλων όμως, ήταν, ότι πάνω από 250.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εκπατριστούν από την Ανατολική Θράκη, εγκαταλείποντας τις περιουσίες τους και τα σπίτια τους ολοκληρώνοντας την τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής. Η αποχώρηση των Ελλήνων κατοίκων της Ανατολικής Θράκης από τις εστίες τους, και λόγω των περιορισμένων μέσων της εποχής, έγινε υπό δραματικές και τραγικές συνθήκες. Είναι χαρακτηριστικό πως οι Άγγλοι αρνήθηκαν να δώσουν παράταση στην εκκένωση, ακόμη και για μια εβδομάδα!!! Συνολικά, μαζί με τους στρατιώτες και τους Έλληνες δημοσίους υπαλλήλους, μετακινήθηκαν προς την Ελληνική μεθόριο πάνω από 400.000 άνθρωποι.
