Σήμερα είναι περισσότερο αναγκαίο από ποτέ να δράσουμε συντονισμένα και νηφάλια προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τις δυσμενείς συνέπειες της κρίσης στην περιοχής μας και να κερδίσουμε το στοίχημα της προσαρμογής σε μια νέα πλέον πραγματικότητα.
Είναι σαφές πως το μερίδιο του λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή έχει μειωθεί σοβαρά. Η συρρίκνωση αυτή θα είναι πιο δραματική στο άμεσο μέλλον, όπως αποδεικνύεται από το χρονοδιάγραμμα αποσύρσεων των γερασμένων μονάδων της ΔΕΗ. Παρά το ότι η παραπάνω εξέλιξη ήταν εμφανής και αναμενόμενη εδώ και πολλά χρόνια, εντούτοις δεν υπήρξε κανένα εναλλακτικό σχέδιο διεξόδου. Εισερχόμαστε στη μεταλιγνιτική εποχή εντελώς απροετοίμαστοι. Θα πρέπει άμεσα να συνειδητοποιήσουμε την κατάσταση, να διαλύσουμε τις ψευδαισθήσεις και τους μύθους που διακρίνουν ακόμα και σήμερα σε μεγάλο βαθμό τον τοπικό διάλογο και να προετοιμαστούμε για την επόμενη μέρα. Αυτοδιοίκηση και τοπικοί φορείς με τη συμμετοχή της κοινωνίας οφείλουμε να καταστήσουμε τον τόπο μας πρότυπο μεταστροφής σε ένα βιώσιμο περιβαλλοντικά και κοινωνικά μοντέλο.
Η Δυτ. Μακεδονία ήταν για δεκαετίες το ενεργειακό κέντρο της χώρας. Είναι αλήθεια πως ο άξονας Φλώρινα – Αμύνταιο – Πτολεμαΐδα – Κοζάνη έφτασε να παράγει μέχρι και το 70% της καταναλισκόμενης ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Σημαντικό μέρος των ανθρώπων συνεχίζει να εξαρτάται από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, ενώ η τοπική οικονομία παραμένει στενά δεμένη με την παραγωγή λιγνίτη. Πάνω από 5000 άνθρωποι εργάζονται στη ΔΕΗ ως μόνιμοι ή εποχικοί, ενώ αν προσθέσει κανείς και τους απασχολούμενους σε εργολάβους της ΔΕΗ ο αριθμός μεγαλώνει αρκετά. Παρόλα αυτά η περιοχή κατέχει υψηλά ποσοστά στην ανεργία τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Αυτή η εικόνα της λιγνιτικής μονοκαλλιέργειας αλλάζει πλέον ραγδαία, λόγω της τεχνολογικής επανάστασης στο χώρο των ΑΠΕ και των πρόσφατων δραστικών αλλαγών στην παγκόσμια κλιματική πολιτική και την ευρωπαική νομοθεσία. Το τέλος του λιγνίτη έρχεται πιο σύντομα από ότι προβλεπόταν και θα έχει πιο έντονες τοπικές παρενέργειες από αυτές που περιμέναμε. Σταχυολογώ ενδεικτικά κάποιες εξελίξεις που επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές :
1. Η σημασία των ορυκτών καυσίμων και ειδικότερα του άνθρακα στο ενεργειακό μίγμα μειώνεται σημαντικά σε παγκόσμιο επίπεδο. Γιγαντιαίες εταιρείες που στηρίζονται στην εκμετάλλευση στερεών καυσίμων, όπως η Peabody Energy Corp., δοκιμάζονται ή και καταρρέουν1. Χώρες με παράδοση στα ανθρακωρυχεία όπως η Πολωνία, η Τσεχία, η Ρουμανία προσπαθούν να τα διασώσουν με επιδοτήσεις.
2. Ραγδαία αναπτυσσόμενοι κολοσσοί, όπως η Κίνα και η Ινδία, επιλέγουν να στηρίξουν την ανάπτυξή τους όχι στο κάρβουνο αλλά στις ΑΠΕ για λόγους οικονομικούς και περιβαλλοντικούς.
3. Σε παγκόσμιο επίπεδο οι επενδύσεις σε ΑΠΕ αυξάνονται κατακόρυφα, ενώ την ίδια στιγμή επενδύσεις στον άνθρακα εγκαταλείπονται ή περιορίζονται ακριβώς επειδή το κάρβουνο παύει να είναι ανταγωνιστικό. Μέσα στο 2016 η Σκωτία και το Βέλγιο έκλεισαν τους τελευταίους ανθρακικούς σταθμούς τους, ενώ το ίδιο αναμένεται να συμβεί τα επόμενα 10 χρόνια και στην Πορτογαλία, και την Αυστρία. Είναι χαρακτηριστικό πως η εταιρεία Vattenfall πούλησε όλο το λιγνιτικό χαρτοφυλάκιο της στην Γερμανία (8.000 MW και 5 λιγνιτωρυχεία) σε συμβολική τιμή, λέγεται 1 ευρώ2.
Οι παραπάνω διεθνείς εξελίξεις φανερώνουν πως η καλλιέργεια ψευδαισθήσεων για τη διατήρηση του υφιστάμενου μοντέλου αποπροσανατολίζει επικίνδυνα το διάλογο για το αύριο, ο οποίος θα πρέπει πλέον να στραφεί ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ στο πως θα κερδίσουμε το στοίχημα της επιβίωσης στη νέα πραγματικότητα. Δυστυχώς δεν μπορώ να παραγνωρίσω τις βαρύτατες πολιτικές ευθύνες όλων όσων συνέβαλαν και συνεχίζουν να συμβάλουν στην καλλιέργεια των παραπάνω ψευδαισθήσεων, με αποτέλεσμα ο τόπος μας να πορεύεται απροετοίμαστος στη μεταλιγνιτική περίοδο χωρίς ένα εναλλακτικό σχέδιο. H πραγματικότητα είναι αμείλικτη και χλευάζει όσους την ξόρκιζαν με «κόκκινες γραμμές» και ανέξοδα «μολών λαβέ», συμπαρασύροντας τον τόπο στο χείλος του γκρεμού.
Οι σπασμωδικές αντιδράσεις στην Ημερίδα για τη μεταλιγνιτική περίοδο που οργάνωσε ο Δήμος Κοζάνης δείχνουν ότι οι νοσταλγοί του παρελθόντος (και υπαίτιοι για το αδιέξοδο του μέλλοντος) δεν θέλουν ακόμη και σήμερα να αναλάβουν το πολιτικό κόστος μιας συζήτησης που ταράζει τα λιμνάζοντα ύδατα και παίρνει οριστικό διαζύγιο από τις αυταπάτες. Μεγάλο μέρος των πολιτικών και τοπικών αρχόντων επιμένουν στο κάρβουνο, πλειοδοτούν σε νέες λιγνιτικές μονάδες (ακόμη και τώρα που η βιωσιμότητα της 5ης μονάδας αποδεικνύεται εξαιρετικά αμφίβολη) και κλείνουν τα μάτια στις παγκόσμιες τεκτονικές αλλαγές. Συγχρόνως επιχειρούν ακροβατισμούς ανάμεσα στο παλιό και στο καινούριο. Τρανή απόδειξη το θέμα της είσπραξης δικαιωμάτων CO2 : Από τη μια προσυπογράφουν το δίκαιο αίτημα μας να διατεθεί μέρος των χρημάτων αυτών στην περιοχή και από την άλλη υποστηρίζουν ότι η ΔΕΗ δεν πρέπει να καταβάλει τα χρήματα (!), δηλαδή παραπλανούν για άλλη μια φορά την κοινωνία, στηρίζοντας τα συμφέροντα των μετόχων της ΔΕΗ (ιδιωτών και μη).
Ας πάμε όμως στο δια ταύτα. Με το δεδομένο ότι οι εξελίξεις είναι ραγδαίες, η κινητοποίηση και η συμπαράταξη ΟΛΩΝ, ανεξαρτήτως προσωπικών ευθυνών και απόψεων είναι επιβεβλημένη. ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ και ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ. Πρώτο μας μέλημα να ολοκληρωθεί συγκροτημένα ο διάλογος που βρίσκεται ακόμη σε εμβρυακό στάδιο και εξαντλείται κυρίως σε διαπιστώσεις. Να ζητήσουμε ως τοπικοί φορείς να δεσμευτούν και να συμμετέχουν το Υπουργείο Περιβάλλοντος, ΔΕΗ και κάθε εμπλεκόμενος θέτοντας ένα χρονικό ορίζοντα έξι μηνών. Η κλεψύδρα του χρόνου έχει αδειάσει, δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια.
Ενδεικτικά θέματα που πρέπει να περιλαμβάνει η ατζέντα είναι :
1. Εκπόνηση μακρόχρονου επιχειρησιακού Σχεδίου για την μεταλιγνιτική περίοδο.
2. Θεσμοθέτηση ειδικού ταμείου για τη χρηματοδότηση του Σχεδίου. (Πηγές: Τοπικός Πόρος, έσοδα από δικαιώματα CO2, ειδικό λιγνιτικό τέλος κλπ)
3. Εξωτερικό (περιβαλλοντικό) κόστος λιγνίτη. Υπολογισμός και διεκδίκηση ρεαλιστικού μεριδίου (σσ. Μόνο για το νερό της η Κοζάνη πληρώνει «καπέλο» περίπου 2 εκ. € / έτος λόγω καταστροφής των υπόγειων νερών της από τις εξορύξεις στη Σαριγκιόλ).
4. Θεσμικά ζητήματα υλοποίησης του μεταλιγνιτικού Σχεδίου (νομικό καθεστώς επαναπόδοσης εδαφών, νομική μορφή φορέα διαχείρισης κ.α)
Αυτονόητο είναι ότι δεν υποστέλλουμε τη σημαία για τα πάγια περιβαλλοντικά μας αιτήματα, όπως είναι η τήρηση των περιβαλλοντικών όρων των ορυχείων και των ΑΗΣ, η αποκατάσταση των εδαφών με βάση έναν συμφωνημένο με τη ΔΕΗ σχεδιασμό, ο οποίος θα ενσωματώνει και τις μεταλιγνιτικές προτεραιότητες.
Οι στιγμές είναι δύσκολες και απαιτούνται υπερβάσεις σε νοοτροπίες, πολιτικές και οράματα. Σε αυτή την πορεία κανείς δεν περισσεύει.
Λευτέρης Ιωαννίδης
Δήμαρχος Κοζάνης
