Η άγρια εκτέλεση οκτώ ανθρώπων στο μοναστήρι του Ζιδανίου το Μάρτιο του 1917 από Γαλλο-μαροκινούς στρατιώτες, ασφαλώς αποτελεί μια από τις πλέον φρικαλέες πράξεις της νεότερης ιστορίας μας. Η γενικότερη κατάσταση της εποχής, φέρει (1916) την προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση του Βενιζέλου να οργανώνει το «στρατό της Εθνικής Αμύνης» στο πλευρό των Αγγλογάλλων (Αντάντ) ενάντια στους Γερμανοβούλγαρους, από τη μία, και το βασιλιά Κωνσταντίνο, από την άλλη, που πίστευε ότι η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει ουδέτερη. Η συμπεριφορά των γαλλικών στρατευμάτων της Αντάντ που αποτελούνταν κυρίως από Μαροκινούς και Σενεγαλέζους στρατιώτες, ήταν σε αρκετές περιπτώσεις εχθρική, αφού προέβαιναν χωρίς ιδιαίτερη αιτιολογία σε βιαιοπραγίες, συλλήψεις και τουφεκισμούς…
Αφήνοντας τους ιστορικούς να αποκρυπτογραφήσουν και να αξιολογήσουν το συγκεκριμένο τραγικό γεγονός, θα εστιάσουμε στην ανθρώπινη πλευρά του δράματος που εξελίχτηκε το πρωί της 2ας* Μαρτίου 1917 στο μοναστήρι της Παναγίας Ζιδανίου, μέσα από την εξιστόρηση -“σπαρακτικαί λεπτομέρειαι”- του τότε νομάρχη Κοζάνης κ. Ροϊλού, όπως δημοσιεύτηκε στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «ΕΜΠΡΟΣ» της 16ης Μαρτίου 1917, μόλις δυο εβδομάδες μετά τη φρικιαστική πράξη!
Ολόκληρο το άρθρο είχε ως παρακάτω:
Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΖΙΔΑΝΙΟΥ
ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΣΠΑΡΑΚΤΙΚΑΙ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΙ
Η ΑΦΗΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΝΟΜΑΡΧΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ
Την φρίκην την οποίαν εδοκίμασεν η Ελληνική κοινωνία από της πρώτης στιγμής του απαισίου αγγέλματος της γενομένης σφαγής εις την μονήν Ζιδανίου παρά τα Σέρβια, θα καταστήση ακόμη ει δυνατόν φρικτοτέραν η κατωτέρω δημοσιευμένη σπαρακτική δια τας μόλις σήμερον αποκαλυπτομένας λεπτομερείας, τόσον πιστή και αυθεντική εξιστόρησις του αποτροπαίου δράματος ήν οφείλομεν εις τον προχθές την νύκτα εξ Ελασσώνος, ελθόντα δια λόγους υπηρεσίας νομάρχην Κοζάνης κ. Ροϊλόν.
– Εις την μονήν Ζιδανίου -ήρχισε λέγων ο κ. Ροϊλός εις συντάκτην του «Εμπρός»- μετά την κατάληψιν των Σερβίων υπό των Γάλλων είχεν εγκατασταθεί η έδρα της δημαρχίας Σερβίων, του συμβολαιογραφείου και του υποθηκοφυλακείου. Εκεί δε μεταβάντες εφιλοξενούντο οι πιστοί παραμείναντες εις τον όρκον των προς την Πατρίδα και τον Βασιλέα δημόσιοι και δημοτικοί υπάλληλοι, ο δήμαρχος Σερβίων Χαρισίου, ο γραμματεύς του δημαρχείου Κοεμτζόπουλος και ο 25ετής συμβολαιογράφος Κατσούρας εξ Ανδριτσαίνης διορισθείς εν Σερβίοις όπου είχε πρότινος χρόνου μνηστευθή. Ηγούμενος της μονής ήτο ο 60ετής Καλλίνικος Νικόγλου έχων και την 90τιδα γραίαν μητέρα του και ένα μικρόν ανεψιόν του.
Η ΕΠΙΔΡΟΜΗ
Περί την 10.30΄ της πρωΐας της 2ας Μαρτίου (1917) οι εν τη μονή ησύχως και ανυπόπτως διαμένοντες είδον εκ του ύψους ανερχόμενον την προς την μονήν οδόν απόσπασμα εκ 17 ξένων ιππέων διοικούμενον υπό αξιωματικού, τους οποίους δεν ηδύναντο αρχικώς να διακρίνουν αν ήσαν Γάλλοι ή Ρώσοι ή άλλοι εκ των Συμμάχων. Όταν επλησίασαν αντελήφθησαν ότι επρόκειτο περί Γαλλικού αποσπάσματος. Αφού οι Γάλλοι αφίππευσαν ανήλθον εις την μονήν, όπου τους εδέχθησαν ο ηγούμενος και οι άλλοι εν αυτή παραμένοντες, πλην του δημάρχου Σερβίων Χαρισίου όστις τυχαίως ευρίσκετο εις Ελασσώνα δι’ υποθέσεις του, χωρίς κανείς να φαντάζεται ποία οικτρά τύχη μετ’ ολίγον τους ανέμενεν.
Η πρώτη φροντίς των Γάλλων ήτο να ζητήσουν να τους δώσουν ότι χρήματα είχον μαζύ των. Και έκαστος έδωκε τα ολίγα εκείνα λεπτά τα οποία είχεν. Ο συμβολαιογράφος Κατσούρας -όστις ήτο και έφεδρος ανθυπολοχαγός του πεζικού- εγνώριζε και ολίγα Γαλλικά και απέτεινε προς αυτόν τον λόγον ο Γάλλος αξιωματικός. Οι άλλοι τότε τον ηρώτησαν τι τρέχει και τι του λέγει.
– 20 λεπτών ζωήν θα έχουμε ακόμη. Αυτό μου λέγουν. Απάντησε προς αυτούς ατάραχος ο Κατσούρας.
ΤΑ ΣΑΒΑΝΑ
Και πράγματι εντός 20 λεπτών της ώρας οι Γάλλοι εξετέλεσαν οκτώ* θανατικάς εκτελέσεις έξωθεν του προαυλίου της μονής. Από την κλίνην του ατυχούς Κατσούρα έλαβον μίαν σινδόνην την οποίαν έκοψαν εις μερίδας δια των οποίων έδεσαν τας χείρας και τους οφθαλμούς των θυμάτων των, τα οποία έν-έν ωδήγουν αμέσως εις τον τόπον της σφαγής.
Πρώτος ωδηγήθη ο συμβολαιογράφος Κατσούρας έξωθεν του προαυλίου της μονής όπερ ήτο ο τόπος της θανατικής εκτελέσεως. Και μετ’ ολίγα λεπτά υπό ομοβροντίαν πυροβολισμών έπιπτε νεκρός ο Κατσούρας με σφαίραν εις την κεφαλήν και άλλας δύο εις το στήθος. Δεύτερος καθ’ όμοιον τρόπον εφονεύθη ο εκ των υπηρετών της μονής ονόματι Αργύρης. Τρίτος δε προσήχθη εις τον τόπον του μαρτυρίου ο σεβάσμιος ηγούμενος της μονής Καλλίνικος. Εξόχως σπαρακτική τότε διεδραματίσθη σκηνή. Βλέπουσα η ταλαίπωρος γραία μήτηρ του τον απαγόμενον επί σφαγήν υιόν της, ερράγη εις θρήνους και λυγμούς και γοεράς κραυγάς, ενώ συγχρόνως ο μικρός ανεψιός του ηγουμένου κλαίων και οδυρόμενος ικέτευε τους Γάλλος λαμβάνων αυτούς από των χειρών να μην φονεύσουν τον θείον του. Αλλ’ οι Γάλλοι την μεν γραίαν μητέρα ανήρπασαν και μετέφερον εντός της μονής από του προαυλίου, εις δε τον μικρόν παίδα -καθ’ ά ελέχθη- απήντων δι’ εκφραστικών χειρονομιών ότι όλοι θα σκοτωθούν αφού δεν φέρουν εις τον βραχίονα την ταινίαν της επαναστάσεως!
Μετά την εκτέλεσιν και του ηγουμένου εφονεύθησαν τρεις ακόμη εκ των υπηρετών της Μονής, ως εκ θαύματος δε διέφυγε τον θάνατον ο Αντώνιος Παληανόπουλος**, όστις κατά την στιγμήν της συμπυροκροτήσεως μη έχων καλώς δεδεμένους τους οφθαλμούς προ του θεάματος των προτεταμένων όπλων, μεταστρέψας βιαίως το πρόσωπον και μία σφαίρα του διεπέρασεν αμφοτέρας τας παρειάς δια του κοίλου του στόματος χωρίς να του θίξη ουδέ ένα οδόντα. Έπεσεν αμέσως κάτω και προσεποιήθη τον νεκρόν υφιστάμενος ανεκδιήγητον αγωνίαν μέχρι της στιγμής καθ’ ήν μετά την εκτέλεσιν της ανθρωποθυσίας οι Γάλλοι απήλθον και ηδυνήθη τότε να εγερθή.
ΤΟΝ ΚΑΤΕΔΙΩΞΕΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ
Αλλά καθ’ ήν ώραν εγένοντο αι αλλεπάλληλοι αυταί εκτελέσεις, ο γραμματεύς της δημαρχίας Σπ. Κοεμτζόπουλος, όστις ανέμενε και αυτός την σειράν του, εξορμά αίφνης δια μέσου των στρατιωτών και τρέπεται εις φυγήν έξω της μονής δια να σωθή. Τον καταδιώκουν όμως κατά πόδας οι Γάλλοι στρατιώται πυροβολούντες αυτόν εκ των νώτων. Ο ατυχής θα διέφευγε τέλος ως εκ των ανωμαλιών αν μη ¼ της ώρας μακράς της μονής δεν ενέπιπτεν αίφνης είς άλλο Γαλλικόν απόσπασμα, το οποίον πυροβολήσαν, τον εφόνευσεν.
Μεταξύ τω 7 θυμάτων ήτο και είς δυστυχής φρενοβλαβής Θεοφάνης ονόματι και αγνώστου επωνύμου, όν από πολλών ετών περιέθαλπεν εκεί η Μονή.
ΛΕΗΛΑΣΙΑ – ΤΙ ΟΠΛΑ ΕΥΡΕΘΗΣΑΝ
Αφού ούτω συνετελέσθη το έργον της σφαγής οι Γάλλοι ανελθώντες εις τα δωμάτια της Μονής διήρπασαν όσα τρόφιμα εύρον εν αυτή, εν οίς 80 άρτους εκ των 100 υπαρχόντων. Διέρρηξαν το κιβώτιον και τα συρτάρια του Ηγουμένου και αφήρεσαν όσα χρήματα ήσαν εν αυτοίς, επίσης δε ενδύματα ως και την στρατιωτικήν στολήν του εφ. αξιωματικού την οποίαν ο ατυχής Κατσούρας είχεν εντός του κιβωτίου του. Αφού δε εξέσχισαν και τα αρχεία του Δημαρχείου, του Συμβολαιογραφείου και του Υποθηκοφυλακείου Σερβίων, τα οποία ως είπαν εφυλάσοντο εν τη Μονή, απήλθον αφήσαντες άταφα τα επτά πτώματα.
– Όπλα δεν εύρον εις την Μονήν, κ. Νομάρχα;
– Ναι, ελησμόνησα αυτήν την λεπτομέρειαν. Ιδού τι όπλα εύρον, τα οποία και παρέλαβον μαζύ των. Δύο όπλα κυνηγετικά, ανήκοντα το έν εις τον συμβολαιογράφον και το άλλο εις τον γραμματέα της Δημαρχίας. Έν Μαρτίνι ανήκον εις τον Ηγούμενον και έν Μάνλιχερ του εμπορίου, ανήκον εις τον Δήμαρχον Σερβίων Χαρισίου. Ουδέν άλλο απολύτων εύρον.
– Άλλο προσωπικόν δεν είχε η Μονή;
– Είχεν ακόμη περί τα 10 άλλα πρόσωπα εις την υπηρεσίαν της. Ευτυχώς αυτοί από το πρωί είχον εξέλθει εις αγροτικάς ασχολίας. Άλλως και αυτοί δεν θα διέφευγον τον θάνατον.
Ο ΒΟΥΛΓΑΡΟΣ!
– Κε Νομάρχα, έν ανακοινωθέν εκ Θεσσαλονίκης ισχυρίζετο ότι ο φονευθείς Ηγούμενος ήτο Βούλγαρος. Είναι τούτο αληθές;
– Είναι όλως αναληθής η τοιαύτη βεβαίωσις. Ο ατυχής Ηγούμενος ήτο Έλλην, Ελληνικώτατος. Καταγόμενος εκ της Ελληνικωτάτης Στενημάχου της Ανατολικής Ρωμηλίας, ήτο εφημέριος εις τινα των Ελληνικών ναών της Φιλιππουπόλεως ότε κινδυνεύων να συλληφθεί υπό των Βουλγάρων κατά την γενομένης καταδίωξιν του Ελληνικού στοιχείου κατέφυγεν εις Μακεδονίαν και ο Σεβ. Μητροπολίτης Κοζάνης Φώτιος τον επροστάτευσε διορίσας αυτόν Ηγούμενον της Μονής Ζιδανίου, ής επηνώρθωσε και τα οικονομικά απαλλάξας αυτήν χρέους δια της τιμίας και δραστηρίας διαχειρήσεώς του.
– Πότε ετάφησαν τα πτώματα; κ. Νομάρχα;
– Παρέμειναν άταφα επί τρείς ως έγγιστα ημέρας και ετάφησαν υπό χωρικών των πλησίον χωρίων. Τελευταίον δε ετάφη το πτώμα του Ηγουμένου επιμελεία του ενωματάρχου Ραχόβου Καραγιάννη.
Η ΒΕΝΙΖΕΛΙΚΗ ΕΚΔΙΚΗΣΙΣ
– Εις τίνας οφείλονται αυτοί οι φόνοι κ. Νομάρχα και ποία εγκλήματα τυχόν διέπραξαν οι τυφεκισθέντες υπό των Γάλλων ώστε να τιμωρηθούν καθ’ όν τρόπον ετιμωρήθησαν;
– Ατυχώς οι Γάλλοι εγένοντο όργανο της συκοφαντίας και της πλεκτάνης την οποίαν είχον στήσει οι Βενιζελικοί των Σερβίων θέλοντες να κορέσουν τα άγρια πάθη των προσωπικής εκδικήσεως κατά των αντιπάλων των. Μετά την υπό των Γάλλων κατάληψιν των Σερβίων περιληφθέντων εις την ουδετέραν ζώνην και την αναχώρησιν του πιστού εις τον όρκον των παραμείνοντος δημάρχου Χαρισίου, οι Γάλλοι διώρισαν δήμαρχον τον Βενιζελικόν Κοντοδίναν. Ούτος θέλων να απαλλαγή οριστικώς επικινδύνων αντιπάλων οίοι ήσαν δι’ αυτόν ο Χαρισίου και ο ατυχής συμβολαιογράφος Κατσούρας, εσυκοφάντησε και διέβαλε αυτούς προς τους Γάλλους, ότι αυτοί εν τη μονή παραμένοντες εμελέτων επίθεσιν δι’ ανταρτικού σώματος κατά των Σερβίων, δια να φονεύσουν τον Κοντοδίναν και τους άλλους Βενιζελικούς, και ότι η μονή ήτο κρησφύγετον ανταρτικών συμμοριών. Οι Γάλλοι τότε ηρεθισμένοι και από τον φόνον 10-12 Σενεγαλέζων όστις είχε συμβή ολίγας ημέρας πρότερον δεν έχασαν καιρόν, επέδραμον κατά της μονής και επετέλεσαν το έργον της τόσον αδίκου ταύτης σφαγής και διαρπαγής της μονής. Οι ειρηνικώτεροι και φιλησυχώτεροι και αθωότεροι των ανθρώπων, έπεσαν θύματα της μάλλον ανάνδρου και δολοφόνου συκοφαντικής επιβουλής. Ούτε συμμορίται ευρέθησαν εις την μονήν, ούτε όπλα, πλην δύο κυνηγετικών, ενός Μαρτίνι παλαιού και ενός Μάνλιχερ του εμπορίου, ουχί του Κράτους, ανήκοντος εις τον δήμαρχον. Είνε δε αληθώς τραγικωτάτη η σύμπτωσις ότι την αυτήν ημέραν του φόνου του ο ατυχής Κατσούρας μου απηύθυνεν επιστολήν εις Ελασσώνα, δι’ ής παρεπονείτο δια τας οικονομικάς του στενοχωρίας, αφού είχεν εξαντλήσει τα ολίγα χρήματα τα οποία είχε και με παρεκάλει να φροντίσω να του χορηγηθή βοήθημά τι υπό του Κράτους, ίνα μη εγκαταλειφθή εις την τύχην του υπάλληλος παραμείνας πιστός εις τον όρκον του. Μου ανεκοίνου δε εν τέλει ότι θα κατήρχετο εν ανάγκη και άνευ αδείας εις Αθήνας δια να εξοικονομήση τα προς το ζήν. Ήτο δυνατόν άνθρωπος υπό τοιαύτας οικονομικάς συνθήκας ευρισκόμενος να ετοιμάση ανταρτικά κινήματα, ως τον είχαν διαβάλει οι Βενιζελικοί της Κοζάνης;
ΑΙ ΣΥΜΜΟΡΙΑΙ
– Συμμορίαι υπάρχουν εις την περιφέρειάν σας, κ. Νομάρχα;
– Ουδεμία απολύτως. Ούτε υπήρξαν, ούτε υπάρχουν.
– Αλλαχού;
– Δεν γνωρίζω. Ενδέχεται παρά τα Γρεβενά να εσχηματίσθη καμμία εξ εντοπίων κατόπιν των βιαιοπραγιών άς διέπραξαν Σενεγαλέζοι κατά των γυναικών.
– Όπλα ευρέθησαν εις την περιφέρειάν σας;
– Πλήν των 4 όπλων της μονής ευρέθησαν και εις το χωρίον Μόκρος κυνηγετικά τινά μονόκαννα των κατοίκων, τα οποία κατέστρεψαν οι Γάλλοι δια δυναμίτιδος και τρία καλά περίστροφα τα οποία έλαβον μεθ’ εαυτών.
* Κατά άλλες πηγές, εκτελέστηκαν 6 ή 7 άτομα
** Σύμφωνα με μαρτυρίες πρόκειται για τον Αντώνιο Αλεξόπουλο, από το Μικρόβαλτο
Επιμέλεια: Γιώργος Μαστρ./mikrovalto.gr
