Του Aντώνη Μποσκοϊτη – lifo.gr:
Τον Ιούλιο του 2002 βρέθηκα στην οικία της Δόμνας Σαμίου για μία συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ”ΗΧΟΣ+HI-FI”. Αμέσως μετά, η Σαμίου, προφανώς ενθουσιασμένη με τον δικό μου ενθουσιασμό ενόσω μου μιλούσε, πετάχτηκε μέχρι το διπλανό διαμέρισμα, όπου διατηρούσε την πλούσια δισκοθήκη της. Γύρισε με μιαν αγκαλιά δίσκους, βινύλια. Τους κοίταξα, αλλά δεν υπήρχε ανάμεσα τους ο δίσκος που ήθελα από καιρό. Παρακάμπτοντας, λοιπόν, τη…γαϊδουριά μου, τη ρώτησα με λαχτάρα: Μήπως σας περισσεύει καμιά κόπια από ”Τα Αποκριάτικα”; Φυσικά! Απάντησε η καλή μου και χωρίς να χρειαστεί να με ξαναφήσει μόνο μου στο διαμέρισμα της, φώναξε τη βοηθό της να πάει δίπλα και να μου φέρει το πολυπόθητο διπλό βινύλιο! Σ’ αρέσουν ”Τα Αποκριάτικα”, έτσι; με ρώτησε όλο νόημα και κούνησα απλά το κεφάλι.
Που να της εξηγούσα δηλαδή της γυναίκας ότι ”Τα Αποκριάτικα” της τα έψαχνα για έναν κυρίως λόγο: Μέσα κει περιεχόταν το κοζανίτικο άσμα ”Ου παππούς ου Ραγκαβέλας”, το οποίο ακούγαμε μια Μεγάλη Παρασκευή στις αρχές του 1990 σε σπίτι των Εξαρχείων, παρέα μ’ έναν Κοζανίτη καθηγητή απ’ τη σχολή κινηματογράφου, εκσφενδονίζοντας μάλιστα ποτήρια κατά του παρακείμενου κτιρίου της αστυνομίας! Μην έχοντας καμία σχέση με τη δισκογραφία του δημοτικού τραγουδιού επί μία δεκαετία αναζητούσα αυτόν τον αναρχικό παππού, που τον έλεγαν Ραγκαβέλα και ήταν και παπάς μάλιστα!
Το εύρημα με το ανδρικό μόριο να είναι το εμπόρευμα του πλανόδιου παπά εκφράζει μια πρωτοφανή σεξουαλική ελευθεριότητα, παραμένοντας πάνω απ’ όλα ένα άκρως τολμηρό αστείο. Θα μπορούσε να μην είναι τίποτα περισσότερο από ένα κόλπο που χρησιμοποιεί ο παμπόνηρος παπάς προκειμένου να έρθει σε συνουσία, κατά το κοινώς λεγόμενο Κοίτα τι σκέφτηκε ο άνθρωπος για να γαμήσει!
Στη συγκεκριμένη ηχογράφηση δεν τραγουδούσε η Δόμνα Σαμίου. Εκείνη, ως ερευνήτρια, έκανε ότι συνήθιζε να κάνει από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, τότε που φορτωνόταν στον ώμο ένα μαγνητόφωνο UHER και γύριζε τα χωριά και τα νησιά, ηχογραφώντας τα απομεινάρια μιας προφορικής μουσικής και στιχουργικής παράδοσης.
Από τη Σαμίου έμαθα, επίσης, πως ο παππούς που πουλούσε…πούτσες αρχικά δεν ήταν παπάς. Στη συνέχεια απέκτησε το σχήμα, εφόσον η γελοιοποίηση όλων των κοινωνικών ρόλων θα έδινε μοιραία την εντύπωση μιας σεξουαλικότητας ανεξέλεγκτης.
Το στόρι του τραγουδιού είναι το εξής: Ο παπάς ο Ραγκαβέλας γυρίζει τα χωριά Σπούρτα, Βάντσες και Κερασιά της Κοζάνης με μια γομάρα κουτσή και γκαστρωμένη. Την έχει φορτώσει πούτσες και διαλαλεί την πραμάτεια του. Φωνάζει χαρακτηριστικά: Πάρτι πούτσις, φέρτι μ’νιά…Στο κάλεσμα του ανταποκρίνονται νέες, παντρεμένες, χήρες και αρραβωνιασμένες. Ο παπάς ο Ραγκαβέλας ξεπουλάει με τη μία, ”το αφεντικό τρελάθηκε”! Μια χήρα, όμως, δεν προλαβαίνει να ψωνίσει και απ’ την κάψα της χυμάει στα τσουβάλια με το ανορθόδοξο εμπόρευμα. Μια πούτσα με δύο κεφάλια πέφτει, πάνω στην οποία χυμάνε και οι άλλες γυναίκες. Και το τραγούδι τελειώνει με τη φοβερή σκηνή: Τράβα η μια κι τράβα η άλλη και της κόψαν το κεφάλι!
Το κεφάλι της πούτσας ή της χήρας; είχα ρωτήσει τότε τη Σαμίου, καθώς δεν ήταν εύληπτο αν τη γλίτωσε τελικά η φουριόζα χήρα απ’ την οργή των γυναικών, σαν είδαν ότι εκείνη θα έπαιρνε πιο καλό stuff! Το πρώτο, ήταν η απάντηση της Σαμίου και δεν είχα κανένα λόγο να την αντικρούσω.
Έπειτα, κάναμε μια συζήτηση εν είδει ανάλυσης του τραγουδιού για τουλάχιστον μισή ώρα, την οποία ηχογράφησα και μέχρι σήμερα φυλάω στο αρχείο μου:
Ο παππούς/ παπάς και όλες οι γυναίκες που παρελαύνουν είναι γκροτέσκα πρόσωπα από την πινακοθήκη των ανθρώπινων αδυναμιών και ελαττωμάτων της αποκριάτικης δημοτικής παράδοσης. Η απόλυτη διακωμώδηση των κοινωνικών ρόλων και σχέσεων, χωρίς όμως να λείπει η αποδοχή και μια βαθύτερη συμπάθεια. Ένας παππούς – γέρος, που είναι και παπάς – καλόγερος διακατέχεται από δυνατή ερωτική επιθυμία. Μαζί με γυναίκες – αντροφάγες, νέες παρθένες, χήρες και παπαδιές – καλόγριες, δηλαδή σεξουαλικά στερημένες γυναίκες, αποτελούν συνηθισμένα ”μοντέλα” των σατιρικών αποκριάτικων τραγουδιών.
Το εύρημα με το ανδρικό μόριο να είναι το εμπόρευμα του πλανόδιου παπά εκφράζει μια πρωτοφανή σεξουαλική ελευθεριότητα, παραμένοντας πάνω απ’ όλα ένα άκρως τολμηρό αστείο. Θα μπορούσε να μην είναι τίποτα περισσότερο από ένα κόλπο που χρησιμοποιεί ο παμπόνηρος παπάς προκειμένου να έρθει σε συνουσία, κατά το κοινώς λεγόμενο Κοίτα τι σκέφτηκε ο άνθρωπος για να γαμήσει! Το ανδρικό μόριο, επίσης, το φαλλικό σύμβολο από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν η έννοια της Γονιμότητας.
Παρ’ όλα αυτά, ο απώτερος σκοπός σάτιρας των ταμπού, αποδεικνύει πόσο απαγορευμένη και μεμπτή ήταν η σεξουαλικότητα για παππούδες, παπάδες και γυναίκες δίχως άντρα.
Ειδικά οι γυναίκες βρίσκονται στο επίκεντρο του τραγουδιού και δέχονται τα βέλη μιας πιο αυστηρής κοινωνικής κριτικής. Συγκεκριμένα, δεν σατιρίζονται αυτές καθ’αυτές, αλλά η ερωτική τους καταβροχθιστική μανία. Και οι άντρες επιβεβαιώνουν για μιαν ακόμη φορά την εξουσία τους πάνω στη γυναικεία σεξουαλικότητα σε ένα καθαρά κοινωνικό και ηθικό πεδίο.
Μην ξεχνάς, είπε η Δόμνα Σαμίου κλείνοντας εκείνη τη σύντομη κουβέντα μας για τον ”Παπά τον Ραγκαβέλα”, πως τα αποκριάτικα τραγούδια έρχονται από την αρχαία Ελλάδα, όπου οι άντρες συνήθιζαν να μεταμφιέζονται σε γυναίκες, κάτι που ως συμβολική κίνηση σήμαινε την προσπάθεια τους να αποκτήσουν την αναπαραγωγική δύναμη των γυναικών!
* Ακούστε το παραδοσιακό κοζανίτικο άσμα Ο Παππούς ο Ραγκαβέλας από τη συλλογή τραγουδιών της Δόμνας Σαμίου, ”Τα Αποκριάτικα”. Το άλμπουμ κυκλοφόρησε το 2000 από τον Καλλιτεχνικό Σύλλογο Δημοτικής Μουσικής Δόμνας Σαμίου. Η ηχογράφηση του τραγουδιού πραγματοποιήθηκε το 1990 στην Κοζάνη. Τραγουδούν ο Βαγγέλης Δούρβας και ομάδα από τον Φανό ”Αριστοτέλης”.
