Το πιο ακριβό αγροτικό προϊόν που καλλιεργείται στην ελληνική γη, καρπίζει στα κοζανίτικα χωράφια κάθε φθινόπωρο για 7 χρόνια ενώ η σπορά του επαναλαμβάνεται ύστερα από 30 χρόνια. Είναι ο κρόκος Κοζάνης. Τα επιδέξια χέρια των αγροτών φροντίζουν όλη τη διαδικασία παραγωγής προτού το πολύτιμο φορτίο σφραγιστεί σε όμορφες συσκευασίες που έχουν γραμμένες επάνω γκουρμέ συνταγές.
Η ύπαρξη της καλλιέργειάς του μαρτυρείται σε περιοχές της Ασίας από το 2300 π.Χ. Η Μήδεια, κόρη του Αιήτη, βασιλιά της Κολχίδος, και ανίψιά της Κίρκης, γοητευμένη από τον Έλληνα Ιάσονα θέλει να τον βοηθήσει να κλέψει το χρυσόμαλλο δέρας και επιστρατεύει για τον αγαπημένο της όλα τα μαγικά τεχνάσματα και τις βοτανολογικές γνώσεις της. Ένα από τα ροφήματα που του δίνει για να προστατευτεί από τους φύλακες του μυθικού θησαυρού είναι ο χυμός κρόκου. Άλλος μύθος θέλει τον θεό Ερμή να παίζει με τον Κρόκο, τον νεαρό του φίλο. Κάποια στιγμή κατά λάθος τον χτυπά θανάσιμα στο κεφάλι και τρεις σταγόνες από το αίμα του άτυχου νέου κυλάνε στη γη. Αυτές θα δώσουν τη λεπτομέρεια του κόκκινου χρώματος στο μενεξεδί άνθος που πήρε το όνομά του. Σύμφωνα με τη μυθολογία η Ήρα και ο Δίας σφιχταγκαλιάστηκαν σε γαμήλιο, ερωτικό αντάμωμα πάνω σε θαυματουργά πέταλα κρόκου.
Σήμερα η μοναδική κροκοκαλιέργεια στην Ελλάδα γίνεται στην περιοχή της Κοζάνης στα χωριά Κρόκος, Ανω και Κάτω Κώμη, Καρυδίτσα, Αγία Παρασκευή, Λευκοπηγή και Πετρανα ενώ στο παρελθόν 47 χωριά καλλιεργούσαν τον κρόκο.
Οι έμποροι από την Κοζάνη ήδη από τον 17 αιώνα διατηρούσαν στενές εμπορικές σχέσεις με την Αυστρία, ήταν οι πρώτοι που έφεραν την καλλιέργεια του κρόκου στην περιοχή τους. Οι κλιματολογικές συνθήκες και η κοζανίτικη γη ευνόησαν την καλλιέργειά του.
Ο “κόκκινος χρυσός”, όπως ονομάζεται ο κρόκος, είναι προϊόν ακριβό ως προς τον τρόπο καλλιέργειας και παραγωγής του, σχεδόν όλη η επεξεργασία γίνεται με το χέρι.
Η παραγωγή του θεωρείται παραδοσιακή και ορισμένα στάδια της δεν έχουν διαφοροποιηθεί τα τελευταία 100 χρόνια.
Η συλλογή των λουλουδιών, διαλογή, η ξήρανση και το φύτεμα ή η εξαγωγή των βολβών από το χωράφι γίνεται πλέον με τρακτέρ.
Μέχρι τη δεκαετία του ’60 η διακίνηση και η εμπορία του κρόκου αναγκάζει τους παραγωγούς να ιδρύσουν τον Ελεύθερο Συναιτερισμό Κροκοπαραγωγών, ο όποιος το 1971 μετονομάστηκε Αναγκαστικός.
Η ίδρυση του συνεταιρισμού άλλαξε την εξέλιξη και την ανάπτυξη της κροκοκαλλιέργειας στη χώρα.
Έτσι ο συνεταιρισμός έχει σήμερα την ευθύνη του συντονισμού της καλλιέργειας του φυτού προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγή και να βελτιωθεί η ποιότητά του.
Ο Συνεταιρισμός έχει σύγχρονες εγκαταστάσεις, διαθέτει συσκευαστήριο, χημείο και αποστακτήρα . Στα τέλη του 20ού αιώνα ο κρόκος Κοζάνης απέκτησε πιστοποιητικό Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ). Οι εξαγωγές εδώ και αρκετά χρόνια δεν γίνονται χύμα αλλά συσκευασμένα με αναφορά στη χώρα παραγωγής.
Το Ιράν, η Ινδία, το Πακιστάν, Η Τουρκία, το Μαρόκο, η Κίνα είναι η χώρες με τη μεγάλη παραγωγή σε διεθνή επίπεδο. Στην Ευρώπη μετά την Κοζάνη η ισπανοί και η ιταλοί συμπληρώνουν την παραγωγή του κρόκου.
Η καλλιέργεια του κρόκου αρκείται στο ήπιο κλίμα, τις βροχοπτώσεις και το καλοδουλεμένο έδαφος. Δίνει καρπό κάθε χρόνο για επτά χρόνια. Μετά τον έβδομο χρόνο, το χωράφι καθαρίζεται και αφήνεται να “αναπαυθεί” , καλλιεργούνται κυρίως καλαμπόκι ή αλλά σιτηρά.
Όταν έρχεται το φθινόπωρο τα χωράφια γεμίζουν με μωβ και κόκκινο χρώμα, ένα πολύχρωμο πάπλωμα από τον κρόκο.
Όλοι βρίσκονται για ημέρες στο χωράφι, για τη συλλογή του, που διαρκεί περίπου δύο εβδομάδες. Με απαλές κινήσεις κόβουν το βελούδινο άνθος από τον βλαστό και γεμίζουν τα κοφίνια. Στο σπίτι η δουλειά συνεχίζεται , γίνεται η διαλογή, ξεχωρίζουν τα πέταλα από τους στήμονες. Γύρω από ένα τραπέζι ώρες ατέλειωτες γίνεται η διαλογή με αυτοσχεδίους μηχανισμούς και η ξήρανση που απαιτεί μεγάλη προσοχή, γιατί πρέπει να διατηρηθεί αναλλοίωτο το άρωμα και το χρώμα του φυτού.
Πρέπει να αφαιρεθούν όλα τα ξένα σώματα από το τελικό προϊόν. Η επεξεργασία του τελικού διαχωρισμού διαρκεί τρεις μήνες και τότε το προϊόν είναι έτοιμο να παραδοθεί στον συνεταιρισμό.
Από γενιά σε γενιά μεταδίδονται τα μυστικά αυτού του φυτού, γιατί η παραγωγή του γίνεται με παραδοσιακές μεθόδους και κάποια στάδια δεν έχουν αλλάξει καθόλου τα τελευταία 100 χρόνια.
Ο “κόκκινος χρυσός” της ελληνικής γης με τις τρεις μαγικές ιδιότητες, άρωμα, γεύση, χρώμα, σφραγίζεται σε μικρά πολύτιμα μπουκαλάκια και χρειάζεται ελάχιστη ποσότητα για να υπογράψει τις γευστικότερες συνταγές με την ονομασία προέλευσής του, κρόκος Κοζάνης.
