Το βασικό συμπέρασμα της «στρογγυλής τράπεζας» που συνόψισε τα του συνεδρίου «Αιανή (Κάλιανη) και περίχωρα: ιστορία από τα κάτω», που πραγματοποιήθηκε παρουσία αρκετού κόσμου το Σάββατο 26 Απριλίου 2014 στην Αίθουσα Τέχνης του Πνευματικού Κέντρου Αιανής και διαπραγματεύτηκε πτυχές της τοπικής Ιστορίας, ήταν η διαπίστωση για τις πολύ αξιόλογες και ενδιαφέρουσες εισηγήσεις των νέων επιστημόνων, που ήταν και η πλειοψηφία των ομιλητών.
Τον εναρκτήριο λόγο του συνεδρίου έκανε η προϊσταμένη της Λ΄ ΕΠΚΑ Ζιώτα Χριστίνα με το θέμα «Ιστορικά διαχρονικά Αιανής και Τσιαρτσιαμπά».
Ακολούθησε η πρώτη πρωινή συνεδρία με θέμα «Το βαθύ παρελθόν», όπου έγιναν οι επιμέρους ανακοινώσεις:
Μαρούδη Ελένη: Βάντσα (Άνω Κώμη) – ιστορική αναζήτηση μέσα από την επιτόπια έρευνα
Ένας χάρτης, μια φωτογραφική μηχανή, το ιστορικό υποστύλωμα και το μικρόβιο για τη γενέ θλια γη ήταν αρκετά για την αναζήτηση νέων ιστορικών στοιχείων για έναν τόπο με σημαντική ιστορική παρουσία στο χρόνο όπως αποδεικνύεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα διαφόρων τοποθεσιών. Με ενορχηστρωτή τον χάρτη διανομής του 1938 έγινε συ στηματική ανίχνευση και προσπάθεια ετυμολόγησης των τοπωνυμίων του χωριού, ενώ διατυπώνονται ορισμένες πρώτες σκέ ψεις για την ιστορική του πορεία. Το 1927 η Βάντσα, που έφερε μη ελληνικό όνομα, μεταβαπτί ζεται σε Άνω και Κάτω Κώμη.
Παυλός Κώστας: Οικιστική διαμόρφωση της Κόζιανης (Κοζάνης)
Ευρήματα, τοπωνύμια, ανθρωπωνύμια και πηγές νερού, παλιά έγγραφα, χάρτες και αφηγήσεις, παραδόσεις και λαογραφικά στοιχεία συμπλέκονται αιτιωδώς. Ο γράφων προσπαθεί πρωτίστως να τα ανακρίνει και να τα ερμηνεύσει και εν συνεχεία να τα ερανιστεί και συσσωματώσει εγκύπτοντας σ’ αυτά και όχι αιθεροβατώντας. Τα χρονικά σύνορα της εργασίας περιβάλλουν τον 16ο αιώνα.
Καλλιανιώτης Θανάσης: Η συνοίκιση της Κάλιανης (Αιανής)
Από πού, γιατί, πότε και ποιοι συνοίκισαν την Κάλιαν(η), τη σημερινή Αιανή; Εξετάστηκε ο χώ ρος, ο χρόνος, η αιτία και η εθνόλεκτος ατόμων κι ομάδων. Αδρομερώς: στις αρχές της 1ης χιλιετίας μ.Χ προσέρχονται γύρω από το έλος Κάλιαν(η) οι πρώτοι κάτοικοι από την αρχαία Αιανή. Σλάβοι ποιμένες από τη θέση Σιλιό εμπλουτίζουν την οίκιση μαζί με άλλους από τη, ρωμαϊ κής εποχής, θέση Ράχ(η) Τσέικα ως κολίγοι των μοναστηριών Ζάμπουρντας και Ζιδανίου. Βλάχοι εκ Σαμαρί νας, μεταφορείς προϊόντων, μένουν μόνιμα στο χωριό, το οποίο ενι σχύεται από τα δορυφο ρικά της πολισμάτια Τούχλ(η), Βέρβιρ(η) και Φτιλιά. Αρχάς 20ού αιώνα οι ενορίες συμπυκνώνο νται σε μία και η κώμη λαμβάνει τη σημερινή της μορφή. Το μέλλον της, παρόλη την επιπολάζουσα ανθρωπορραγία, άδηλο.
Καλώτα Άννα: Πτυχές της ζωής των κατοίκων [Αιανής] στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα
Η ανακοίνωση βασίστηκε στη μελέτη των πλούσιων αρχείων της Κοβενταρείου Δημοτικής Βι βλιοθή κης Κοζάνης, στα αντίστοιχα των ΓΑΚ/Αρχείων Νομού Κοζάνης και στην τοπική βι βλιογραφία. Θέματά της: α) η σχέση των κατοίκων με τις τουρκικές αρχές και η κα ταπίεση που υπέ στησαν από τη βάναυση τούρκικη διοίκηση και τις επιθέσεις των γκέκηδων όπως φαίνονται σε επιστολές τους προς τον Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης β) ο σχολια σμός των πινάκων με έσοδα και έξοδα των Ναών Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Αγίας Αναστα σίας και Ιωάννη του Προδρόμου γ) τα κυριότερα εκκλησιαστικά ζητήματα της εποχής όπως έκδοση φιρμανιού για την ανέγερση Ναού και διορισμός ιερέων δ) η διευθέτηση υποθέσεων μνηστείας, γάμου, χωρισμού ανά μεσα στους κατοίκους.
Φτάκα Εύα Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Αιανής το 1908
Εξετάστηκε ο (εκλογικός) κατάλογος αρρένων του 1908 για το “Χωρίον Καλλιανή”(sic), που βρίσκεται στη Δη μοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης, ως προς τη δομή και το σκοπό όπως επίσης και δημογραφικά στοι χεία των 166 καταγραφών του. Πρόκειται για ενήλικους άνδρες που είτε γεννήθηκαν είτε ήρθαν από αλλού διαμένουν στην Αιανή, ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία κι έχουν δικαίωμα ψήφου εφόσον πληρώνουν φόρο. Με αναφορά τα καταβληθέντα ή μη ποσά φόρου επι χειρούνται συμπερασμοί για την οικονομική κατάσταση των κατοίκων του χωριού. Ειδικό τερα, συγκρίνονται οι οικογένειες μεταξύ τους και με τον μέσο όρο κι εκτιμάται στατιστικά η θέση τους στη γενική κατανομή.
Προεδρείο: Αμαραντίδου Δέσποινα
Στη συνέχεια είχαμε την δεύτερη -μεσημβρινή- συνεδρία (12:30-15:00) με τίτλο «Η εποχή των όπλων» όπου είχαμε τις εισηγήσεις:
Τσιανάκας Ευάγγελος: Οι «ελληνικές θηριωδίες» στο Σαντζάκι Σερβίων
Εξετάστηκε η δράση των ελληνικών ανταρτικών ομάδων στις αρχές του 20ού αιώνα σύμφωνα με τα οθωμανικά αρχεία.
Γάγαλης Ηλίας: Ο Bekir Fikri Bey από το Τσούρχλι και ο ρόλος του στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 και μετέπειτα
O Μπεκήρ αγάς γεννήθηκε το 1881 στο Τσούρχλι (Άγιο Γεώργιο) Γρεβενών. Θεωρείται μέχρι σήμερα ο ήρωας των Τούρκων επειδή κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων αντιστάθηκε στον ελληνικό στρατό υπερασπίζοντας το μουσουλμανικό πληθυσμό της Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου. Κατηγορήθηκε ως υπαίτιος του θα νά του του Μητροπολίτη Γρεβενών Αιμιλιανού Λαζαρίδη. Εκτός από στρατιωτικό είχε και πολιτικοδι πλωμα τικό ρόλο για λογαριασμό της Υψηλής Πύλης με αποτέλεσμα να τοποθετηθεί στο νεοσύστατο κράτος της Αλβανίας φιλότουρκος μουσουλμάνος επικεφαλής το 1913-1914. Φυλακίστηκε στην Αλ βανία, απελευθερώθηκε και πέθανε μαχόμενος εναντίων των Ρώσων στον Καύκασο το Δεκέμβριο του 1914.
Αθανασιάδης Ανδρέας: Ο “μακεδονικός τοπικισμός” και οι αποτυπώσεις του στη Φλώρινα από τον Μεσοπόλεμο έως τον Εμφύλιο.
Η εισήγηση προσπάθησε να ανιχνεύσει μια υπαρκτή άποψη, που αποτελούσε θέση επωνύ μων ή ανώνυμων πολιτών της περιοχής, διαχεόταν σε υπηρεσιακά έγγραφα, δημοσιοποι ούταν από «περιοδεύοντες» δημοσιογράφους, υπονοούταν πίσω από ανεξάρτητες πολι τικές παρατάξεις που συγκροτήθηκαν στην περιοχή και αφορούσε την γενικευμένη αί σθηση μιας άδικης μετα χείρισης του Κέντρου έναντι των απομακρυσμένων περιοχών της επικράτειας, όπως ήταν η πε ριοχή της Φλώρινας.
Σπυριδόπουλος Αριστοτέλης: Ευριπίδης Μπακιρτζής – από τον «κόκκινο συνταγματάρχη» στον πρόεδρο της Π.Ε.Ε.Α.
Ο αξιωματικός του ελληνικού στρατού Ευριπίδης Μπακιρτζής θεωρείται αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Συναντάται σε απομνημονεύματα, αφηγήσεις, επεξεργασμένα ημερολόγια, έγγραφα υπηρεσιών Ελλάδος και ξένων κρατών. Έζησε έντονη ζωή και οι πράξεις του δύσκολα ερμηνεύονται, γιατί άλλοτε διαπιστώνεται τυχοδιωκτική συμπεριφορά κι άλλοτε συνεπής πατριωτισμός. Η ζωή του ως το 1922 ταυτίζεται με το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας. Στο Μεσοπόλεμο εμπλέκεται σε κινηματικές ενέργειες, γι’ αυτό το 1935 εκπίπτει σε στρατιώτη με τη μομφή του κομμουνιστή και πράκτορα των Βουλγάρων. Μέχρι τον πόλεμο του 1940 εντάσσεται στο σκληρό πυρήνα του βενιζελσμού, ενώ παράλληλα επαφίεται με το ΚΚΕ αποκτώντας εσφαλμένα τον τίτλο του «κόκκινου ταγματάρχη ή συνταγματάρχη». Το 1940 ευρίσκεται στη Μέση Ανατολή κι έπειτα διατελεί πρόεδρος της ΠΕΕΑ. και στρατηγός της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ. Εξόριστος ων, αυτοκτονεί όπως δηλώθηκε επίσημα στους Φούρνους Ικαρίας.
Βαγιώτα Αλεξάνδρα: Κατοχή κι Εμφύλιος στην Άνω Κώμη 1944-1949
Η Άνω Κώμη κατέχει την καρδιά της περιοχής Τσιαρτσιαμπά. Απλωμένη σε μία κατά φυτη κοιλάδα, στα νότια τις Κοζάνης, γεμάτη ζωή και σφρίγος που της δίνει η εύφορη γη της είναι φορ τωμένη με το βάρος μιας ιστορίας που γυρίζει αρκετούς αιώνες πίσω. Στην Άνω Κώμη έλαβε χώραν επί Κατοχής ένοπλη αντιπαράθεση και σύγκρουση μεταξύ ΠΑΟτζήδων κι ΕΛΑΣιτών. Ποιοι στο χωριό ήταν με το ένα στρατόπεδο και ποιοι με το άλλο; Για ποιους λόγους οδηγήθηκαν στην απόφαση αυτή; Αναφέρθηκε σε περιστατικά οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές και οι συγγε νείς τους, εκπρόσωποι των στρατοπέδων.
Γρηγοριάδου Κέλλυ: Μνήμη και λήθη του Εμφυλίου: το έργο του Αλέκου Σακαλή (Πετρόμπεη) «Μνήμες»
Οι αυτοβιογραφικές μαρτυρίες του εμφυλίου αποτελούν σύνθετο υλικό σαν αφήγηση του πα ρελθόντος από τη σκοπιά του παρόντος. Είναι μια εκ των υστέρων διαπραγμάτευση, συ γκρό τηση της υποκειμενικότητας του αφηγητή που μας μιλά για ένα μέρος του παρελθό ντος που επιλέγει. Ο αφηγητής δια χειρίζεται τη μνήμη του. Η υποκειμενικότητα του οργανώνε ται μέσα από την αφήγηση σωματι κών εμπειριών και προσωπικών σχέσεων, θεσμών εξου σίας και ηγεμονικών ομάδων. Ειδικό τερα η ανακοίνωση ασχολείται με την ταυτότητα του αυτοβιογραφούμενου ως κατασκευή, αυτοσκηνοθεσία κι εκ νέου παρουσίαση του εαυτού. Το υποκείμενο θέτει μέσα από τις μαρτυρίες τους ως στόχο την επανά κτηση εκείνου του μέρους της ταυτότητάς του που με τον Εμφύλιο μπήκε σε κρίση, ενδε χομένως και να χάθηκε, επανενεργοποιώντας τη μνήμη μέσω της αφήγησης.
Προεδρείο: Ισπόγλου Βαλεντίνα
Στην απογευματινή συνεδρία με γενικό θέμα «Κοινωνία –Υγεία» είχαμε τις εισηγήσεις.
Καλώτα Χαρούλα: Τα τουρκικά τραγούδια της περιοχής Βαθυλάκκου
H περιοχή Βαθυλάκκου αποτελείται από το ομώνυμο χωριό και τα αντίστοιχα Μεσιανή, Ροδίτη, Λεύκαρα και Κουβούκλια. Οι κάτοικοί τους είναι απόγονοι προσφύγων που προσήλθαν το 1922 από την Καππαδοκία, την Προύσα, την Αμάσεια, την Αμισό και την Τραπεζούντα. Διατήρησαν τα ήθη και τα έθιμα των πατρίδων τους, ανάμεσα στα οποία και τη μουσική τους παράδοση. Πηγάζοντας αυτή από τα αρχαία χρόνια εξελίχθηκε επί Βυζαντίου και διατηρείται μέχρι σήμερα. Σκοπός της εργα σίας είναι η ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού μέσω της μουσικής που συγκεφαλαιώνει κάθε έκφανση της ζωής των κατοίκων.
Αγραφιώτης Θωμάς: Ταξίδι στον Αλιάκμονα κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών, έχουν ήδη συντελεστεί ορισμένες σημαντικές πληθυσμιακές μεταβολές κοντά στις όχθες του ποταμού Αλιάκμονα. Μέσα από τις γλαφυρές αυτοβιογραφικές διη γήσεις ενός παι διού και επώνυμου μελλοντικού συγγραφέα γινόμαστε κοινωνοί του ταξι διού του από τη μία όχθη του Αλιάκμονα στην άλλη γνωρίζοντας τις γεωγραφικές, ιστορι κές και πολιτισμικές ιδιαι τερότητες μιας περιοχής, της οποίας ο τότε ντόπιος δυτικομακε δονικός πληθυσμός κλήθηκε να συνυπάρξει με τους πρόσφυγες Κωνσταντινουπολίτες, Μι κρασιάτες, Καππαδόκες και Πόντιους. Γινόμαστε έτσι κοινωνοί μιας οπτικής γωνίας της τότε ιστορίας στις όχθες του Αλιάκμονα έτσι όπως τη βίωνε ο ίδιος ο συγγραφέας κι έτσι όπως τη βίωνε γενικότερα ο τότε Ελληνισμός.
Προεδρείο: Μπρέτσα Μαρία
Και στην τελευταία συνεδρία (17:30 – 18:30) με θέμα «Παιδεία – Θρησκεία – Πολιτισμός» είχαμε τις εισηγήσεις:
Γεροκώστα Ανδρομάχη: Χαρίσιος Σκανδέρης: δάσκαλος μιας δαιδαλώδους περιόδου 1937-1945
Εξέτασε τις πτυχές της ζωής του δασκάλου την περίοδο που θήτευσε στην Αι ανή (1937 – 1945) από ετερομερείς σκοπιές. Συγκεκριμένα επιχειρείται η πλέξη της προ σωπο γραφίας του με τα γεγονότα της διδασκαλικής του ζωής: εξετάζονται οι αναφορές των επιθεω ρητών καθώς και το ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον, ενώ υπόψη λαμβάνο νται οι αφη γήσεις μαθητών του και οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις του. Συνοπτική μνεία γίνεται επίσης, στην Ιστορία της εκπαίδευσης στο χωριό την προηγηθείσα περίοδο.
Τσιτσέλη Κωνσταντίνα: Ο Κωνσταντίνος Σιαμπανόπουλος μέσα από μια διαφορετική σκοπιά
Γνωστός τοις πάσι για το έργο του ο Κωνσταντίνος Σιαμπανόπουλος έχει αφήσει θετικό πρό σημο στην ενασχόλησή του με δραστηριότητες του πνεύματος και του πολιτισμού. Ισχύει το ίδιο και με την περίοδο που διετέλεσε επιθεωρητής; Στην παρούσα εργασία με πηγές έγγραφα επιθεωρήσεων κι αφηγήσεις δασκάλων σκιαγραφείται το έργο του ως επιθεωρητής, αναλύεται η διδασκαλική εμπειρία που αντι κατοπτρίζεται στις επιθε ωρήσεις του, εξετάζονται οι παιδαγωγικές μέθοδοι που προέκρινε και διατυπώνονται απόψεις για την αντιμετώπιση προβλημάτων.
Φτάκας Αργύριος: Θρησκευτικές οδοιπορίες στον Τσιαρτσιαμπά
Η ανακοίνωση χαρτογραφεί τις μετακινήσεις κατοίκων της Ελίμειας (Τσιαρτσιαμπά κι επαρχίας Κοζάνης στη συνέχεια), ειδωλολατρών, χριστιανών και μουσουλμάνων σε ναούς, μο¬ναστήρια και ιερούς τόπους για λόγους θρησκευτικούς ή έτερους από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα, ιδιαίτερα δε το έθιμο της ιππικής επίσκεψης στην Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Ζάμπουρντας).
Προεδρείο: Τζελαπτσής Αθανάσιος
Στο τέλος, όπως προαναφέραμε, με τη «στρογγυλή τράπεζα» που συμμετείχαν οι διοργανωτές, οι εισηγητές και το κοινό, έγινε σύνοψη των αποτελεσμάτων του συνεδρίου, που κρίθηκε σε γενικές γραμμές με θετικό πρόσημο.
Το συνέδριο διοργανώθηκε από το «Σχολείο του Λαού», με υπεύθυνους τον ιστορικό Θανάση Καλλιανιώτη και τον φιλόλογο Κώστα Παυλό.
Γ. Μαστρ.
