Από την Αναστασία Κυριανίδη-Νικολαίδη
Η Άνγκελα Μέρκελ έχει λάβει περισσότερα ψευδώνυμα από όσα της αναλογούν κατά τη διάρκεια της πολιτικής της σταδιοδρομίας. Ο πρώην καγκελάριος, Χέλμουτ Κολ, που ήταν ο πρώτος που προώθησε τη Μέρκελ στην πολιτική, αναφερόταν σε αυτήν ως «Das Maedchen» – το κορίτσι. Στην πρώτη της προεκλογική εκστρατεία για την καγκελαρία, τη φώναζαν μερικές φορές «Σιδηρά Κυρία», παραπέμποντας στη Μάργκαρετ Θάτσερ. Οι Γάλλοι συνέβαλαν με το «Madame Non».
Για τους περισσότερους Γερμανούς, όμως, μόνο ένα ψευδώνυμο κατάφερε να κολλήσει: «Mutti», ένας απαρχαιωμένος όρος για το «μανούλα». Mutti είναι η γυναίκα που σου μαγειρεύει ωραία φαγητά και σου κρατά το χέρι όταν φοβάσαι. Η Μέρκελ είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα κερδίσει τις εθνικές εκλογές της Γερμανίας στις 22 Σεπτεμβρίου, λόγω της απαθούς, χωρίς μελοδραματισμούς, αντιμετώπισης της κρίσης του ευρώ. Στις περιοχές της Ευρώπης που ένιωσαν πιο βαθιά τον οικονομικό πόνο, η στάση αυτή έχει προκαλέσει θυμό, ακόμα και αποστροφή. Διαδηλωτές στην Ελλάδα και την Ισπανία παρουσιάζουν τη Μέρκελ όχι ως τρυφερή mutti, αλλά ως άγγελο ολέθρου με το μουστάκι του Χίτλερ.
Σε όλη τη σταδιοδρομία της, η σιωπή και η δράση υπήρξαν στενά συνυφασμένες. Αρνούμενη δημοσίως να θέσει σε κίνδυνο τα γερμανικά συμφέροντα, η Μέρκελ έχει δημιουργήσει τον πολιτικό χώρο για να ωθήσει την Ευρώπη προς μια βαθύτερη ολοκλήρωση – ο μόνος τρόπος για να μπορέσει να επιβιώσει η Ευρωπαϊκή Ένωση όπως είναι σήμερα. Αν μπει στα βιβλία της Ιστορίας για τον τερματισμό της κρίσης χρέους της Ευρώπης, θα είναι ακριβώς επειδή το έκανε να φαίνεται εξαρχής σαν να μην ήταν ποτέ αυτός ο σκοπός της.
Στρατηγική ηρεμία
Η πολιτική επιφυλακτικότητα της Μέρκελ αντανακλά εν μέρει την προσωπικότητά της. «Η κοινωνία μας είναι πολύ φειδωλή με τη σιωπή», δήλωσε κάποτε σε μια τηλεοπτική εκπομπή. «Έχουμε γίνει πολύ θορυβώδης ως κοινωνία». Αν αυτό δεν φαίνεται σαν μια δήλωση ενός επαγγελματία πολιτικού, συμβαίνει ακριβώς γιατί η Μέρκελ δεν είναι: Εργαζόταν ως φυσικός στο Ανατολικό Βερολίνο, όταν ο Κολ αποφάσισε να την τοποθετήσει αρχηγό της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης της Γερμανίας στα χρόνια μετά την επανένωση. Όταν πρόκειται για την Ε.Ε., η εκλογική πλατφόρμα της Μέρκελ προσφέρει μια συμβολική δόση συναισθηματισμού, προβάλλοντας ότι η «δέσμευση για την Ευρώπη» είναι «ένα θέμα της καρδιάς».
Αλλά, σε αντίθεση με τους περισσότερους προκατόχους της, η Μέρκελ δεν προβάλλει καμία ιδιαίτερη αδυναμία για τη γαλλογερμανική σχέση. Μεγαλώνοντας στην Ανατολική Γερμανία, είχε μια κλίση προς τα ρωσικά, ενώ η αμερικανική λαϊκή κουλτούρα ήταν ανέκαθεν ο αγαπημένος της τρόπος διαφυγής.
Το δημόσιο πρόσωπο της Μέρκελ έχει διαμορφωθεί μέσα από την προσωπική της αξιολόγηση του γερμανικού λαού. «Πιστεύει ότι στη μεγάλη πλειονότητά του αδιαφορεί, αγνοεί ακόμη τα πολιτικά πράγματα και φοβάται τις μεταρρυθμίσεις», γράφει ο Γερμανός δημοσιογράφος Nikolaus Blome σε μια πρόσφατη βιογραφία της Μέρκελ. «Ο μέσος Γερμανός δεν θέλει να του εξηγούν πολλά – για αυτό και εκείνη δεν δίνει πολλές εξηγήσεις». Αντί να δίνει έναυσμα για πολιτικές συζητήσεις, επιτρέπει γενικά σε άλλους πολιτικούς να συζητούν θέματα της επιλογής τους. Η Μέρκελ επεμβαίνει μόνο όταν υπάρχει ήδη η δημόσια συναίνεση.
Το ρεκόρ της στο εσωτερικό υπήρξε σταθερά ρεαλιστικό – ή, αν γίνουμε λιγότερο γενναιόδωροι, σταθερά ευκαιριακό/Εχει καταργήσει την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, παρά το γεγονός ότι ήταν για πολλά χρόνια υποστηρικτής της. Μετά το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα, από υπέρμαχος της πυρηνικής ενέργειας, ξεκίνησε μια μαζική εθνική μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Κάποτε ήταν αυστηρά εναντίον ενός εθνικού κατώτατου μισθού. Φέτος αυτό βρίσκεται στο πρόγραμμα του κόμματός της. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, έχει λάβει τα εύσημα, γιατί πέρασε δημοφιλείς μεταρρυθμίσεις, ενώ κατάφερε να μην αφήσει τα δακτυλικά της αποτυπώματα σε θέσεις που μπορεί να αποξένωναν τον κόσμο.
Με τον ίδιο τρόπο χειρίζεται και την ευρωπαϊκή πολιτική. Όταν κλήθηκε να δώσει μια ομιλία στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ το 2009, όπου θα σκιαγραφούσε το όραμά της για το μέλλον της Ευρώπης, είπε «Συγγνώμη που θα σας απογοητεύσω, αλλά πιστεύω ότι οι μακροπρόθεσμοι στόχοι μπορούν να κάνουν τα άμεσα μέτρα πιο δύσκολα». Η Μέρκελ εκτιμά ότι η Γερμανία έχει γίνει ο de facto ηγέτης της Ε.Ε., αλλά σκέφτεται επίσης, ορθώς, ότι οι περισσότεροι Γερμανοί βάζουν τις ανέσεις της οικονομικής ασφάλειας πάνω από τις ευθύνες που έρχονται με την εξουσία.
Ωστόσο, το να επικρίνουμε τη Μέρκελ για την έλλειψη οράματος δεν είναι το νόημα. Έχει επιμείνει στην επιβολή λιτότητας στα κράτη της Νότιας Ευρώπης ως προϋπόθεση για τη λήψη γερμανικών ενισχύσεων. Αυτό δεν είναι απλώς μια υπεράσπιση των συμφερόντων της Γερμανίας ή μια πεισματική επιμονή στην επιβολή ηθικού κινδύνου. Είναι, επίσης, η μέθοδός της για τη σταδιακή εκπαίδευση των Γερμανών ως προς τη συμμετοχή τους στην επιβίωση του συστήματος του ευρώ.
Παρά τις αντιδράσεις…
Σε πολιτικό επίπεδο, η στρατηγική της Μέρκελ είχε μια αξιοσημείωτη επιτυχία. Περισσότερα από τα δύο τρίτα των Γερμανών λένε ότι είναι ευχαριστημένοι με τον χειρισμό της κρίσης και η συντριπτική πλειονότητα της κοινής γνώμης, σε αντίθεση με τους φόβους πολλών γερμανικών ελίτ, λέει ότι θέλει να κρατήσει το ευρώ. Τα κύρια κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν παύσει να επιτίθενται στις πολιτικές της Μέρκελ προς την Ευρώπη. «Η Γερμανία βιώνει ένα δεύτερο οικονομικό θαύμα», λέει ο Mark Schieritz, οικονομικός ανταποκριτής της εφημερίδας «Die Zeit», αναφερόμενος στην οικονομική άνθηση της χώρας του τη δεκαετία του 1950. «Η κρίση του ευρώ δεν είναι ένα φυσικό θέμα συζήτησης». Το επίσημο πολιτικό πρόγραμμα των Χριστιανοδημοκρατών της Μέρκελ εκτείνεται σε 127 σελίδες, αλλά μόνο 5 είναι αφιερωμένες στην Ευρώπη. Αντί να δίνει μια περιγραφή των νέων ιδεών, τα κεφάλαια αυτά είναι ουσιαστικά μια ανασκόπηση στο τι ήδη έχει επιτευχθεί.
Το έργο της, όμως, δεν έχει τελειώσει. Αν η Μέρκελ κερδίσει μία επιπλέον τετραετία, θα έχει να αντιμετωπίσει την ανεργία στην Ευρωζώνη, που βρίσκεται σε επίπεδα-ρεκόρ, το ότι πολλές χώρες εξακολουθούν να είναι κολλημένες στην ύφεση, καθώς και μια πολύ σοβαρή πιστωτική κρίση που ταλανίζει σήμερα την Ευρώπη. Η Μέρκελ μπορεί, κατά τη συνήθη στάση της, να μην εκφράσει ποτέ μεγάλο ενθουσιασμό για τη διοχέτευση επιπλέον γερμανικών πόρων για τη διάσωση της υπόλοιπης Ευρώπης, αλλά μην εκπλαγείτε αν την τελευταία στιγμή πράξει ακριβώς αυτό.
* Aναδημοσίευση από την εφημερίδα “Κεφάλαιο” της 3ης Αυγούστου
kourdistoportocali
