του Θεοδόση Κυριακίδη
Υπ. Διδάκτορα Νεότερης Ιστορίας.
Ας ξεκινήσουμε με κάποιες παραδοχές:
Απέναντι στο φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε μια αφύπνιση των πολιτισμικών ταυτοτήτων, καθώς και σε μια αναγκαιότητα να στηριχθούμε στις ρίζες μας, και στην πολιτισμική μας παράδοση.
Είναι γεγονός ότι η Ποντιακή ταυτότητα και ο ρόλος της στη σύγχρονη εποχή δεν είναι ίδια με αυτή πριν από εκατό ή πενήντα χρόνια. Είναι χρήσιμο να ερευνηθεί το πως προσαρμόζεται η Ποντιακή ταυτότητα μέσα στη συνεχή ροή του ιστορικού γίγνεσθαι και ποιες αλλαγές έχει υποστεί αυτή η ταυτότητα και ο πολιτισμός, με όλες τις δυσκολίες που προκύπτουν από μια τέτοια έρευνα, δεδομένου ότι αυτή η πολιτισμική μορφή του παρελθόντος εξετάζεται αποσπασμένη από το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε και δημιουργήθηκε.
Κάθε εποχή είχε και έχει τις δικές της απαιτήσεις. Την περίοδο της προσφυγιάς το ζητούμενο ήταν η επιβίωση. Η προσφυγιά έπρεπε να επιζήσει, να σταθεί στα πόδια της, η επόμενη γενιά αγωνίστηκε να καταξιωθεί στην ελληνική κοινωνία, η δεκαετία του 80 έφερε το θέμα της γενοκτονίας, μαζί όμως και με άλλα πολλά προβλήματα όπως νεοποντιακά, έντονες συγκρούσεις, κλπ κλπ. Η δική μας η γενιά έχει υποχρέωση να επιδείξει μια εξωστρέφεια. Στον επιστημονικό τομέα, στον τομέα του πολιτισμού, στον τομέα της διεκδίκησης και αλλού.
Τι σημαίνει να είσαι πόντιος νέος σήμερα που μιλάμε το 2013 και μάλιστα απόδημος έλληνας Ποντιακής καταγωγής. Δεν θα απαντήσω με μια λέξη στο ερώτημα αυτό αλλά πιστεύω πως θα καταθέσω κάποιες σημαντικές παραμέτρους μέσα από τις προκλήσεις που θα παρουσιάσω και τις οποίες μπορούμε στη συνέχεια να συζητήσουμε. Είναι σημαντικό να ξέρεις ποιος είσαι αλλά είναι εξίσου σημαντικό να αναρωτιέσαι συνεχώς τι σημαίνει αυτό που είσαι. Τι σημαίνει για σένα, για την κοινωνία στην οποία ζεις αλλά και για τον κόσμο γενικότερα.
Οι Ιησουίτες –ένα σημαντικό καθολικό μοναχικό τάγμα, πραγματοποιούν κάθε 20 χρόνια μια μεγάλη σύναξη και επανεξετάζουν τι σημαίνει να είσαι Ιησουίτης την συγκεκριμένη περίοδο. Οι Πόντιοι αναρωτιούνται τι σημαίνει να είσαι Πόντιος σήμερα; Τι σημαίνει για έναν νέο, όπως εσάς και εμένα, να είναι κανείς Πόντιος και μάλιστα σε μια εποχή παγκοσμιοποιημένη με τόσες πολλές προκλήσεις που η αφομοίωση μας γίνεται όλο και πιο εύκολη, όλο και πιο ελκυστική. Αλήθεια αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί επιμένουμε σ’ αυτόν τον πολιτισμό? Γιατί είναι μόνο κομμάτι του εαυτού μας; Γιατί έχουμε κάνει φίλους μέσα στους συλλόγους και περνάμε όμορφα μαζί τους; Είναι μόνο αυτό που μας κάνει να ασχολιόμαστε με τον ποντιακό πολιτισμό ή έχει ο πολιτισμός αυτός πράγματι κάτι σημαντικό να μας προσφέρει.
Πιστεύω ότι πρέπει να αναθεωρήσουμε και να αναπροσανατολίσουμε μερικά συλλογικά δεδομένα ή συλλογικές παραδοχές, να αμφισβητήσουμε ορισμούς, νοήματα, έννοιες, να προβληματιστούμε, όχι για να καταστρέψουμε και να ισοπεδώσουμε αλλά για να ανακαλύψουμε εκ νέου και να δημιουργήσουμε. Να γνωρίσουμε ξανά, να θέσουμε νέους προσανατολισμούς, προσανατολισμούς που θα συμβαδίζουν με την παράδοσή μας και τη σημερινή πραγματικότητα. Να βοηθήσουμε να ανακαλύψουν οι νέοι μας πως αυτή η παράδοση είναι ένα υπέροχο ταξίδι που αφορά τη ζωή τους σήμερα. Δεν είναι απολιθωμένες ιστορίες των προγόνων τους αλλά μια άλλη πρόταση κοινωνίας και ύπαρξης. Ουσιαστικής κοινωνίας με τον συνάνθρωπο και δημιουργικής ύπαρξης.
Πρόσφατα σε σχετική αλληλογραφία μας ο γνωστός καθηγητής φιλοσοφίας Χρήστος Γιανναράς έγραψε τα εξής σχετικά με τον Πανελλήνιο Σχολικό Διαγωνισμό για την Ιστορία των Ελλήνων του Πόντου που προκηρύχτηκε από το Ερευνητικό Κέντρο του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα και τη Συντονιστική Επιτροπή Νεολαίας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος:
Ειλικρινά με κατέπληξαν οι ζωγραφιές των παιδιών, ξαναζωντανεύουν την ελπίδα ότι ίσως δεν χάθηκε εντελώς η «μαγιά» που λέει ο Μακρυγιάννης. Μπράβο τους και μπράβο σας. Δεν ξέρω να υπάρχει άλλη συλλογικότητα Ελλήνων που να σώζει την ενεργό ελληνικότητα των Ποντίων.
Ποια είναι αυτή η ενεργός ελληνικότητα των Ποντίων για την οποία κάνει λόγο ο καθηγητής Γιανναράς;
Νομίζω πως αυτή η ενεργός ελληνικότητα είναι όλα αυτά που συνέχουν τον οικουμενικό ελληνισμό από τα αρχαία χρόνια ως σήμερα. η ελπίδα για δημιουργία, η συνεχής αναζήτηση του καλού, του ωραίου. Εξάλλου όπως σημειώνει ο Ντοστογιέφσκι η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο. Η ενεργός ελληνικότητα είναι ότι αποτυπώθηκε στην αρχαιοελληνική γραμματεία, στα μνημεία υλικά και άυλα είναι η διατήρηση του ελληνικού φρονήματος επί αιώνες υπό οθωμανική εξουσία στις εσχατιές της Ανατολής. Είναι αυτό που δεν πρεσβεύουμε σήμερα παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις. Σήμερα έχουμε χάσει ως έλληνες το δρόμο μας, έχουμε χάσει τον ελληνικό τρόπο, το ήθος.
Χαρακτηριστικό για το ήθος που πρέσβευαν οι πόντιοι είναι το παράδειγμα του Θεοφύλακτου Θεοφύλακτου που αποτυπώνεται στο βιβλίο του Μέσα στην άσβεστη φλόγα. Όταν ο Θεοφύλακτος βρισκόταν στην Αθήνα για σπουδές χρειάστηκε τη μεσολάβηση του γνωστού Επαμεινώνδα Κυριακίδη διευθυντή τότε της Δημόσιας Υπηρεσίας Ηλεκτρισμού. Ο Κυριακίδης έπρεπε να επιβεβαιώσει στον καθηγητή ότι ο Θεοφύλακτος είχε αγοράσει το βιβλίο –απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει δεκτός στις εξετάσεις- αλλά το είχε ξεχάσει στην Τραπεζούντα κατά τη διάρκεια των διακοπών του. Ο Επαμεινώνδας Κυριακίδης ενεχείρισε στον καθηγητή ένα σημείωμα και μόλις το διάβασε ο καθηγητής ο Θεοφύλακτος έγινε δεκτός στις εξετάσεις. Το σημείωμα που κατάφερε ο Θεοφύλακτος να λαθραναγνώσει έγραφε: χείλη τραπεζουντίων ού ψεύδονται. Για αυτή την εντιμότητα και το ήθος των Ποντίων συζητάμε το οποίο αποτελούσε το διαβατήριο σε κάθε κοινωνική μας δραστηριότητα. Αυτό πρέπει να το ξαναανακαλύψουμε αλλά και να το ξανακερδίσουμε.
Σήμερα λοιπόν ως Πόντιοι, για να περάσουμε στο κυρίως θέμα μας, έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια σειρά από προκλήσεις στον 21ο αιώνα.
Πρόκληση να μάθουμε την ιστορία μας
Η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα προσωπικά είναι να μάθουμε την ιστορία μας και τον πολιτισμό μας. Δεν μπορεί πραγματικά να λειτουργήσει, ο πολιτισμός, ως ένα κίνητρο δυναμικής σύζευξης τού σήμερα με το ιστορικό παρελθόν, αν δεν γνωρίζουμε τις πραγματικές διαστάσεις αυτού του πολιτισμού. Με άλλα και απλούστερα λόγια, δεν θα εκτιμήσουμε ποτέ τον πολιτισμό που αναπτύχθηκε από τους έλληνες στο Πόντο, αν δεν τον γνωρίσουμε. Ο μεγάλος δάσκαλος των Ποντιακών σπουδών Οδυσσέας Λαμψίδης έλεγε πολύ σωστά το εξής: Οι έλληνες του Πόντου της πρώτης και δεύτερης γενιάς είναι συνδεδεμένοι με την πατρίδα τους μέσω των βιωμάτων και των αναμνήσεων. Θα πρόσθετα ότι και η τρίτη γενιά, και ιδίως της επαρχίας, είναι συνδεδεμένοι μέσω των αφηγήσεων των μεγαλυτέρων. Συνεχίζει ο Λαμψίδης και λέει ότι οι επόμενες γενιές μόνο με έναν τρόπο μπορούν να συνδεθούν με τον Πόντο. Και αυτός ο τρόπος είναι η γνώση. Η γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού του Πόντου.
Πρόκληση διδασκαλίας ουσιαστικών στοιχείων του πολιτισμού μας
Άλλη μεγάλη πρόκληση, είναι να ξεφύγουμε από τον φάστ φούντ πολιτισμό στον οποίο έχουμε συνηθίσει τα μέλη των συλλόγων μας. Τι εννοώ με αυτό? Ποιος είναι ο σκοπός ενός συλλόγου και μάλιστα στην Ευρώπη. Αν διαβάσετε τα Καταστατικά των συλλόγων σας θα δείτε ότι κάνουν λόγο για διατήρηση της παράδοσης και του πολιτισμού μας. Δηλαδή ότι έχει να κάνει με την ιστορία, τη λαογραφία, τα ήθη και έθιμα, τους χορούς κλπ. Από έναν πολιτισμό φαστ φούντ, δηλαδή χορεύω, εφτάω κι έναν μουχαπέτ και του χρόνου πάλι ξανασυναντιόμαστε, πρέπει να αναδείξουμε ξανά τη χαρά του να γεύεται κάποιος τους καρπούς των κόπων του. Ποιες είναι οι προτάσεις μου. Να προετοιμάζει ο κάθε σύλλογος κυκλικά διάφορα μαθήματα γλώσσας, ιστορίας και διάφορων πτυχών του πολιτισμού μας. Ξέρω ότι κάποια από αυτά γίνονται εδώ στην Ευρώπη. Άλλο παράδειγμα στον κάθε σύλλογο χωριστά να υπάρχει εγχειρίδιο ιστορίας το οποίο θα διδάσκεται μισή ώρα πριν το χορό από το χοροδιδάκαλο, ή σε συνεργασία με ειδικούς να προετοιμαστούν ειδικά μαθήματα για παιδιά γυμνασίου-λυκείου για την ποντιακή ιστορία και γλώσσα. Το κάναμε στη Βοστώνη επί δυο μήνες και είχαμε καλά αποτελέσματα.
Πρόκληση επικαιροποίησης του πολιτισμού μας
Είμαστε στη εποχή του αυτοματισμού και της ταχύτητας. Πατάμε ένα κουμπί και ανάβει το φως, γυρνάμε το διακόπτη και ζεσταίνεται ο φούρνος. Θέλουμε το ίδιο να κάνουμε και με την παιδεία. Αυτό δεν γίνεται. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε ένα κουμπί και να γίνουμε ξαφνικά άνθρωποι καλλιεργημένοι και με παιδεία, πολιτισμό. Αυτά τα πράγματα θέλουν κόπο. Και επειδή πέρα από την εποχή της ταχύτητας ζούμε και στην εποχή της ευκολίας πρέπει να βρούμε έναν ελκυστικό τρόπο να προσφέρουμε τον πολιτισμό μας. Όσο και να σας φανεί ίσως παράξενο αυτό που θα πω, θα πρέπει να μιλήσουμε με τους όρους της αγοράς. Ας θεωρήσουμε τον ποντιακό πολιτισμό ως ένα προϊόν το οποίο θέλουμε να προωθήσουμε. Όταν στο ίδιο ράφι υπάρχουν άλλα ελκυστικότερα προϊόντα το δικό μας προϊόν θα μείνει απούλητο. Δηλαδή τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Σημαίνει ότι θα πρέπει να μιλήσουμε σύγχρονα και ελκυστικά χωρίς να χάσουμε όμως το είναι μας, την παράδοση μας, την ουσία του πολιτισμού μας.
Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Σήμερα τα παιδιά σπαταλούν αμέτρητες ώρες μπροστά σε ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα γνωστά videogames. Θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι στρατηγικής ή φαντασίας με φόντο για παράδειγμα την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Να εξελίσσεται δηλαδή όλο το παιχνίδι στα χρόνια της Αυτοκρατορίας και οι αποστολές που θα πρέπει ο παίκτης να πραγματοποιήσει να είναι πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Ορίστε ένας άμεσος, εύκολος και ευχάριστος τρόπος να μάθουν τα παιδιά μας ιστορία.
Οι σύλλογοι λοιπόν θα μπορούσαν να αναβαθμίσουν τον ρόλο τους και να προσεγγίσουν την νεολαία, αν χρησιμοποιούσαν τις νέες τεχνολογίες η συμβολή των οποίων είναι σημαντική στην πολιτιστική επικοινωνία. Ακόμα η συμμετοχή των πολιτιστικών μας φορέων σε εθνικά και διεθνή προγράμματα, και κυρίως η ψηφιακή αποτύπωση και χρησιμοποίηση για εκπαιδευτικούς, αλλά και γιατί όχι και για ψυχαγωγικούς σκοπούς, του πολιτιστικού αποθέματος. Να χρησιμοποιήσουν δηλαδή την ψηφιακή τεχνολογία ως μέσο δημιουργικής εφαρμογής σε νέες μορφές διαδραστικής εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας με πολιτιστικό περιεχόμενο.
Πρόκληση της συμμετοχής και της συνεργασίας. Να πείσουμε τους ανθρώπους μας ότι η ιστορία και ο πολιτισμός μας αφορά όλους.
Ενεργοί πολίτες. Ενεργός συμμετοχή και συνεργασία. Είναι διαδεδομένο το φαινόμενο του να σχολιάζει κάποιος από τον καναπέ του σπιτιού του. Δηλαδή να σχολιάζει τους πάντες και τα πάντα χωρίς να προσπαθεί ο ίδιος μέσα από κάποιον σύλλογο ή κάποιον άλλο φορέα να αλλάξει τα κακώς κείμενα. Θεατές και σχολιαστές έχουμε πολλούς. Εργάτες χρειαζόμαστε. Και ας κάνουμε και λάθη δεν πειράζει, θα μάθουμε, θα διορθωθούμε, αλλά να το κάνουμε μαζί γιατί μας αφορά όλους.
Επίσης πρέπει να πάψει ο ανταγωνισμός μεταξύ των συλλόγων και να αρχίσει η συνεργασία. Θα πετύχουμε πιο πολλά πράγματα μαζί αν συνεργαζόμαστε αντί να ανταγωνιζόμαστε. Θα μπορούσαμε μάλιστα να μοιράσουμε τις αρμοδιότητες. Δηλαδή τα σωματεία της Βάδης-Βυτεμβέργης θα οργανώσουν για παράδειγμα τους ομιλητές για μια μελλοντική συνάντηση στις Βρυξέλλες. Τα σωματεία της Ρηνανίας θα είναι υπεύθυνα για το οικονομικό κομμάτι και ούτω καθεξής. Πετυχημένα παραδείγματα συνεργασίας μπορώ να σας αναφέρω τα Διεθνή Συνέδρια Ποντιακών Ερευνών για τα οποία συνεργάζονται πάντα 4-5 σωματεία.
Πρόκληση του να μάθουμε να δουλεύουμε μεθοδικά και με σύστημα.
Μελετήστε τα Πρακτικά των Παγκόσμιων Συνεδρίων των Ποντίων. Τα ψηφίσματα είναι πραγματικά σημαντικά και έχουν να κάνουν για παράδειγμα με εθνικά θέματα, (Κύπρος, Μακεδονικό κλπ) τα οποία όμως δεν εξαρτιόνται από εμάς αλλά είναι κυρίως θέματα πολιτικής και κυβερνητικής βούλησης. Καλώς κάνουμε και τα συζητούμε και έχουμε ψηφίσματα για αυτά. Χρειάζονται όμως να συζητήσουμε και πρακτικά θέματα, που είναι εύκολα, πραγματοποιήσιμα και τα έχουμε ανάγκη στο χώρο μας. Δηλαδή θέματα οργάνωσης και μεθόδευσης των ζητημάτων μας. Πολλές φορές στην προσπάθειά μας να συμπεριλάβουμε πολλές δράσεις στους προγραμματισμούς που θέτουμε δεν ξεκινάμε από βασικούς και ρεαλιστικούς στόχους αλλά αναλωνόμαστε σε μαξιμαλιστικές δηλώσεις. Θα πρέπει να φροντίσουμε ουσιαστικά για ένα συνέδριο μετά το συνέδριο, δηλαδή τη δημιουργία μιας εκτελεστικής επιτροπής η οποία θα είναι υπεύθυνη για να πραγματοποιηθούν οι αποφάσεις και τα ψηφίσματα. Να προγραμματιστούν και να εκτελεστούν μικρά προγράμματα που έχει ανάγκη ο χώρος.
Επαγγελματική οργάνωση των δράσεων μας
Άλλη πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι –παρόλο που οι σύλλογοι μας βασίζονται σε εθελοντική προσφορά- ότι θα πρέπει να οργανωθούμε με επαγγελματικά δεδομένα. Δηλαδή να χρησιμοποιούμε τους ειδικούς ανθρώπους για κάθε θέμα το οποίο μας απασχολεί. Για παράδειγμα δείτε ποιους βάζουμε υπευθύνους σε διάφορους συλλόγους μας ή στις ομοσπονδίες μας για το σημαντικότατο ζήτημα της Γενοκτονίας. Γιατρούς, δικηγόρους ή δεν ξέρω και εγώ ποιους άλλους με μόνο κριτήριο ότι έχουν εκλεγεί στο Δ.Σ., πάντως όχι ειδικούς με το ζήτημα ανθρώπους. Όταν χαλάσει το αυτοκίνητο θα πας στο μηχανικό και όταν αρρωστήσεις θα πας στο γιατρό. Για αυτό λέμε ότι αυτός είναι ειδικός. Σε μας δεν είναι επικεφαλείς επιστήμονες ή άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με τα θέματα αυτά. Πως ελπίζουμε λοιπόν να προχωρήσουμε όταν οι «υπεύθυνοι» μας αγνοούν βασικά πράγματα για αυτά τα ζητήματα. Δε αμφισβητώ την καλή τους πρόθεση και διάθεση που έχουν, αλλοίμονο κάθε άλλο. Το θέμα είναι όμως ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι.
Συγκεκριμένη πρόταση για εδώ για τη Γερμανία. Που θα γίνει το επόμενο φεστιβάλ των χορών της νεολαίας Ευρώπης? Στο Μπόχουμ.
Στο Μπόχουμ λοιπόν υπάρχει ένα σημαντικό ερευνητικό κέντρο που ασχολείται με τις Γενοκτονίες. Είναι το Institut für Diaspora- und Genozidforschung, το οποίο εκδίδει και το επιστημονικό περιοδικό ZeitschriftfürGenozidforschung.Να οργανώσετε μαζί τους ένα συνέδριο εδώ στη Γερμανία για τις γενοκτονίες που διαπράχθηκαν στην Ανατολή. Αρμένιοι, Έλληνες, Ασσύριοι.
Μην ψάχνουμε δηλαδή να βρίσκουμε τους ειδικούς μόνο μεταξύ μας αλλά και στους ξένους. Ιδιαίτερα θα πρέπει να γνωρίζετε ότι για έναν σοβαρό επιστήμονα είναι ελκυστική η πρόκληση όταν ασχολείται για παράδειγμα ήδη με τους Αρμένιους ή γενικά τις Γενοκτονίες να μελετήσει παραπλήσια και σχετικά θέματα όπως τη Γενοκτονία των Ελλήνων και Ασσυρίων διότι τα θέματα αυτά σχετίζονται άμεσα μεταξύ τους.
Πρόκληση πολιτισμικής κλοπής
Τι κάνουμε για την πρόκληση της Πολιτισμικής κλοπής που έχουμε μπροστά μας; Έχουμε καπήλευση των μνημείων, αλλοίωση της ταυτότητας των ανθρώπων, απαγόρευση της γλώσσας, καπήλευση της λύρας και του χορού μέσα από μια νέα διαμορφούμενη έννοια, αυτή του Μαυροθαλασσίτη. Τι σημαίνει Μαυροθαλασίτης? Δεν είναι Πόντιος με την έννοια που του δίνουμε εμείς? Οι ποντιόφωνοι τι είδους μαυροθαλασσίτες είναι? Και οι υπόλοιπες εθνότητες των Λαζών, των Τσερκέζων, των Τσεπνή, των Χεμσίνλί και τόσων άλλων εθνοτήτων? Είναι όλοι το ίδιο? Μαυροθαλασσίτες? Νομίζω ότι σκόπιμα είναι συγκεχυμένες όλες αυτές οι έννοιες και σκόπιμα αποδίδεται μια κοινή ονομασία σ’ αυτές τις εθνότητες του Πόντου για λόγους σταδιακής αφομοίωσης. Πως αντιδρούμε μπροστά σ’ αυτήν την σημαντική πρόκληση;
Πρόκληση της σωστής προώθησης των θεμάτων μας (lobbying)
Θα πρέπει να δημιουργηθούν μόνιμα γραφεία στις Βρυξέλλες, στο Στρασβούργο, στη Νέα Υόρκη και όπου αλλού κρίνεται απαραίτητο για να παρατηρούν και να ενημερώνουν για τις εξελίξεις, ή ακόμη και να προωθούν τα θέματα που μας αφορούν. Αν τα οικονομικά μας δεν το επιτρέπουν θα πρέπει τα σωματεία που βρίσκονται στις συγκεκριμένες πόλεις να αναλάβουν το ρόλο αυτό. Να είναι αυτός δηλαδή ένας από τους βασικούς καταστατικούς του σκοπούς ή θα μπορούσαν ακόμη να εκπαιδευτούν μέλη της ΟΣΕΠΕ για τέτοια θέματα, ο οποίος και θα αναλάβει το ρόλο του συντονιστή.
Για αυτό η σωστή λειτουργία της ΔΙΣΥΠΕ είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας και πολλοί δεν το αντιλαμβάνονται αυτό. Η ΔΙΣΥΠΕ αν λειτουργήσει σωστά θα μπορέσει να συντονίσει διεθνώς όλες αυτές τις προσπάθειες και να φέρει σημαντικά αποτελέσματα.
Τέλος, ως νέοι της Ευρώπης θα πρέπει να φροντίσουμε για την κινητοποίηση μας μέσα από τους μηχανισμούς και της δράσεις που προσφέρει η Ένωση.
Ένταξη των γεγονότων σε ευρύτερο πλαίσιο-εξωστρέφεια
Εξωστρέφεια τόσο εντός Ελλάδος όσο και εκτός. Τι σημαίνει εντός Ελλάδος; Σε μη πόντιους. Να δημιουργούμε εκδηλώσεις που να αφορούν όλους τους έλληνες όχι μόνο τους πόντιους. Η ποντιακή ιστορία είναι κομμάτι της ελληνικής ιστορίας. Δείτε για παράδειγμα τον πανελλήνιο σχολικό διαγωνισμό στον οποίο έλαβαν μέρος μαθητές από όλη την Ελλάδα ανεξαρτήτου καταγωγής.
Η ποντιακή υπόθεση πάσχει από χρόνια και ανίατη εσωστρέφεια. Οι καλύτεροι πρεσβευτές είναι οι ξένοι. Βλ. ενδεικτικά τα παραδείγματα του Άτκισον και της Χάλο.
Πολύ σημαντική επίσης είναι η επαφή με τους Τούρκους με τους οποίους ζείτε και εργάζεστε στους ίδιους χώρους.
Πρόκληση το Εθνικό Ταμείο
Το Εθνικό Ταμείο είναι μια σπουδαία και πραγματοποιήσιμη ιδέα του Μιχάλη Μουρατίδη από το Τορόντο, πρώην προέδρου της ομοσπονδίας Η.Π.Α-Καναδά. Είναι δε η πραγματοποίηση της ιδέας αυτής μια αδήριτη ανάγκη για να μπορέσουν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για σημαντικές ενέργειες στο μέλλον. Η ιδέα αυτή προβλέπει τη δημιουργία ενός κεντρικού ταμείου το οποίο θα χρηματοδοτεί όλες τις αναγκαίες δράσεις μας.
Προκλήσεις στη διάλεκτο
Για το ζήτημα της Ποντιακής γλώσσας θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για τη διάσωση και διδασκαλία της τη στιγμή μάλιστα που διεθνής οργανισμοί (Ε.Ε, Ο.Η.Ε.) προστατεύουν και προωθούν προγράμματα για τις γλώσσες και τις διαλέκτους ως μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η προστασία της Ποντιακής διαλέκτου δεν πρέπει να έχει γεωγραφικές προτιμήσεις ή περιορισμούς. Κινδυνεύει τόσο εκεί που επιτρέπεται η ομιλία της -αλλά δεν ενθαρρύνεται- (Ελλάδα), όσο και εκεί που έμμεσα ή και απροκάλυπτα απαγορεύεται (Τουρκία).
Πιο συγκεκριμένα αξίζει να αναφέρουμε τη δράση που αναπτύσσουν τα Ηνωμένα Έθνη για την προστασία των γλωσσών και των διαλέκτων που κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Με επικεφαλίδα ότι η γλώσσα δεν αποτελεί μόνο μέσο επικοινωνίας αλλά καθορίζει την κουλτούρα, την ιδιοπροσωπία, την ιστορία, την ανθρώπινη φύση και την καταγωγή έχει αναπτύξει δράσεις για την προστασία της.
Ακόμα με τον τίτλο: Στο γαλαξία των γλωσσών κάθε λέξη είναι ένα αστέρι η UNESCO καθιέρωσε Διεθνή ημέρα Γλώσσας την 21η Φεβρουαρίου. Το γνωστό τηλεοπτικό δίκτυο Discovery Channel έδειξε φέτος την ημέρα αυτή διάφορες εκπομπές για τη γλώσσα όπου μεταξύ άλλων παρουσιάζονταν και άνθρωποι που μιλούσαν διάφορες γλώσσες που κινδυνεύουν με εξαφάνιση.
Επιπλέον το Ίδρυμα για τις γλώσσες που κινδυνεύουν με εξαφάνιση (FoundationforEndangeredLanguages, www.ogmios.org), οργανώνει κάθε χρόνο διεθνή επιστημονικά συνέδρια στα οποία συζητιούνται σχετικά ζητήματα και παίρνονται αποφάσεις για ανάπτυξη δράσεων με σκοπό την προστασία γλωσσών και διαλέκτων που κινδυνεύουν.
Ειδικότερα η UNESCO έχει καταχωρήσει την Ποντιακή διάλεκτο στο κόκκινο βιβλίο των γλωσσών που κινδυνεύουν με τη σημείωση SERIOUSLYENDANGERED που σημαίνει ότι βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο για εξαφάνιση.
Για την UNESCO η προστασία των γλωσσών αυτών έχει μεγάλη σημασία γιατί όπως δηλώνει στα επίσημα κείμενα της, η γλώσσα εκτός των άλλων διατηρεί ζωντανή την παράδοση και εμπνέει τη γνώση. Για το λόγο αυτό έχει αναπτύξει διάφορες συνεργασίες, όπως αυτή που προαναφέρθηκε με το DiscoveryChannel όπου μέσα από διάφορα τηλεοπτικά ή διαδικτυακά προγράμματα προσπαθεί να ενισχύσει και να διασώσει τις γλώσσες αυτές.
Στον συγκεκριμένο ιστότοπο της η UNESCO γράφει χαρακτηριστικά: «Κάποτε υπήρχαν γύρω στις 7.000 με 8.000 διαφορετικές διάλεκτοι. Τώρα πολλοί λίγοι άνθρωποι μιλούν τις 6.000 διαλέκτους που υπάρχουν στον κόσμο και τις μισές από αυτές τις μιλάνε μόνο 10.000 άνθρωποι. Οι γλωσσολόγοι κάνουν αγώνα με το χρόνο για να προλάβουν να καταγράψουν όσα περισσότερα στοιχεία μπορούν από αυτές τις γλώσσες και τις διαλέκτους».
Προκλήσεις στην επιστήμη-ποντιακές σπουδές
Θεσμός υποτροφιών
Πολλές φορές η αγάπη των Ποντίων για την παιδεία και τα γράμματα έρχονταν σε σύγκρουση με την οικονομική δυσπραγία η οποία τους απαγόρευε να παρακολουθήσουν απρόσκοπτα τις σπουδές τους. Αυτό που τους επέτρεπε να συνεχίζουν ήταν οι χορηγίες των φιλόμουσων συμπατριωτών τους. Από τα πολλά παραδείγματα που υπάρχουν θα αναφέρω ενδεικτικά αυτό του Δημοσθένη Οικονομίδη, ο οποίος λόγω έλλειψης χρημάτων, στην παιδική του ηλικία, βάδισε με τα πόδια, μαζί με τον πατέρα του, τρεις ημέρες δρόμο και γράφτηκε στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Όντας ήδη φοιτητής στη Μεγάλη του Γένους Σχολή το 1880, βρέθηκε σε μεγάλη χρηματική ανάγκη. Μην έχοντας που αλλού να απευθυνθεί, ζήτησε από το μητροπολίτη Χαλδίας Γερβάσιο Σουμελίδη (1864-1905) να διενεργήσει έναν άτυπο έρανο στην πόλη για να μπορέσει να συνεχίσει τις σπουδές του. Εκείνος του απάντησε ως εξής: «Επαίνεσα το σκοπό σου και την προσπάθεια σου, αλλά η δυστυχία που επικρατεί εδώ δεν επέτρεψε τη συγκέντρωση συνδρομών. Από το υστέρημα μου και μη ευκολυνόμενος να σου στείλω δια μιας ένα ποσό, διέταξα να δίνουν για λογαριασμό μου 100 γρόσια κάθε μήνα. Είναι λίγο, αλλά τουλάχιστον εξυπηρετείς τις πρώτες ανάγκες σου. Και πάλι, όταν ευκολυνθώ, θα σε βοηθήσω περισσότερο. Εσύ παιδί μου να ασχολείσαι με τις σπουδές σου, καθώς είσαι φρόνιμος και μια μέρα να φανείς χρήσιμος στην πατρίδα σου». Και οι προβλέψεις του μητροπολίτη επαληθεύτηκαν. Ο Δημοσθένης Οικονομίδης συνέχισε τις σπουδές του στο εξωτερικό και εξελίχθηκε σε ένα διακεκριμένο διδάκτορα της φιλολογίας σε σημείο που ανέλαβε και τη διεύθυνση του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών.
Δημιουργία σοβαρού επιστημονικού Κέντρου διεθνούς εμβέλειας
Υπάρχει ανάγκη δημιουργίας ενός σοβαρού επιστημονικού Κέντρου διεθνούς εμβέλειας το οποίο θα ασχολείται αποκλειστικά με τη μελέτη της Γενοκτονίας. Το Κέντρο αυτό προτείνεται –για πολλούς λόγους- να δημιουργηθεί στη Θεσσαλονίκη. Η άλλη σοβαρή πρόκληση είναι να ενισχύσουμε ποικιλοτρόπως την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, ώστε να καταστεί πραγματικά ο κεντρικός επιστημονικός φορέας της μελέτης της ιστορίας του Πόντου.
Όσον αφορά τα οικογενειακά αρχεία και τις ιδιωτικές συλλογές θεωρούμε εξαιρετικής σημασίας να αποκτηθούν έστω αντίγραφα και να ανοιχτούν στην έρευνα. Όσο μένουν σε κλειστά ντουλάπια κληρονόμων και άχρηστα είναι αλλά και επικίνδυνο να εξαφανιστούν. Έτσι χάθηκε το αρχείο του Πανάρετου Τοπαλίδη, αλλά και τα χρυσόβουλα που ο Γεώργιος Κανδηλάπτης έφερε στην Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης καθώς και τα πρακτικά του Συνδέσμου Ελλήνων Ποντίων του Βατούμ που εμπιστεύθηκε –πάλι στη Λέσχη- ο Θεοφύλακτος Θεοφύλακτος[1].
Επίσης το κέντρο που θα δημιουργηθεί θα έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα ενώ θα κατευθύνει τους νέους επιστήμονες και θα τους ενημερώνει για διάφορες επιστημονικές δράσεις και πανεπιστημιακά τμήματα που έχουν ενδιαφέρον.
Πολιτισμική πληροφορική
Είναι απαραίτητο το κέντρο να δημιουργήσει τις απαραίτητες υποδομές για την ψηφιοποίηση και την επιστημονική τεκμηρίωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Να εξελίξει κόμβους ηλεκτρονικής πληροφόρησης, να δημιουργήσει και να προωθήσει πολύγλωσσες ηλεκτρονικές εκδόσεις. Το πολιτιστικό ψηφιακό απόθεμα που θα δημιουργήσει, θα συντηρήσει και θα διαχειριστεί μπορεί να είναι συλλογές μουσειακών εκθεμάτων, ιστορικά και πολιτιστικά αρχεία, βιογραφικά στοιχεία κλπ. Πολύ ενδεικτικά κάποιος μπορεί να συμβουλευτεί την ιστοσελίδα www.ime.gr (Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού) και την ψηφιακή συλλογή του πανεπιστημίου του Harvard www.digitalcollections.harvard.edu.
Μπορεί δηλαδή να δημιουργηθεί μια ψηφιακή αναπαράσταση με τη χρήση νέων τεχνολογιών και να χρησιμεύσει και ως εκπαιδευτικό εργαλείο. Η πολιτισμική πληροφορική (Cultural Informatics) συνδυάζει την πληροφορική με τις νέες τεχνολογίες με εφαρμογές διαχείρισης πολιτιστικού περιεχομένου. Για να γίνει αυτό είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια συστηματική πολιτική και ένας στρατηγικός σχεδιασμός με μακροπρόθεσμη προοπτική. Πρέπει να δημιουργηθεί ένας φορέας (ερευνητικό κέντρο) ο οποίος θα αναλαμβάνει επιτελική δράση και θα είναι υπεύθυνος να υλοποιεί τα συγκεκριμένα προγράμματα. Η ιστοσελίδα του φορέα αυτού θα περιλαμβάνει ψηφιοποιημένα και επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία του πολιτισμού και της ιστορίας του Πόντου. Το ψηφιακό αυτό υλικό θα είναι εύκολα προσβάσιμο από τους έλληνες και ξένους, ειδικούς και μη, οι οποίοι σε άλλη περίπτωση θα είχαν ελάχιστες ή και μηδενικές ευκαιρίες να το συμβουλευτούν. Παράλληλα μέσα από αυτό τον πληροφοριακό ηλεκτρονικό κόμβο θα υπάρχει η δυνατότητα μετάδοσης και προβολής πολιτιστικών και επιστημονικών εκδηλώσεων σε πραγματικό χρόνο, ούτως ώστε η τεχνολογία να εκμηδενίζει τις αποστάσεις και να επιτρέπει την παρακολούθηση ή και την παρέμβαση ηλεκτρονικών συμμετοχών. Για παράδειγμα όταν ένα συνέδριο πραγματοποιείται στην Ελλάδα να μπορούν να συμμετέχουν επιστήμονες από όλο τον κόσμο, μειώνοντας παράλληλα με τον τρόπο αυτό και τα έξοδα της διοργάνωσης.
Σχετικό με τα παραπάνω είναι η δημιουργία Ψηφιακής Μουσικής Τράπεζας του Πόντου. Να γίνει συλλογή όλων των τραγουδιών αλλά κυρίως οι ηχογραφήσεις από τα διάφορα μουχαπέτια και παρακάθια. Να ψηφιοποιηθούν και να γίνει επιστημονική ταξινόμηση και σχολιασμός, ώστε να δημιουργηθεί ένα σοβαρό ψηφιοποιημένο αρχείο.
Ψηφιακό Μουσείο του Ποντιακού Έλληνισμού
Η ύπαρξη πολλών και σπουδαίων κειμηλίων που έχουν αποθησαυριστεί σε διάφορα μουσεία και συλλόγους, μαρτυρούν με τον πλέον αξιόπιστο τρόπο την ύπαρξη του πλούσιου και σπουδαίου πολιτισμού του Πόντου.
Η πρόταση για ένα Ψηφιακό Μουσείο Ποντιακού Ελληνισμού εδράζεται σε τρεις άξονες. Ο πρώτος είναι ότι τα έξοδα δημιουργίας και συντήρησης θα είναι πολύ χαμηλότερα από αυτά για τη δημιουργία ενός συμβατικού μουσείου, ο δεύτερος είναι ότι το Μουσείο θα είναι προσβάσιμο απ’ όλο τον κόσμο μέσα από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και ο τρίτος είναι ότι τα μουσεία που κατέχουν τις συλλογές που προέρχονται από τον Πόντο, προφανώς δεν θα δεχτούν να μας τις παραχωρήσουν. Θα μας επιτρέψουν, όμως, την ψηφιακή τους αποτύπωση.
Τι είναι ένα Ψηφιακό Μουσείο και μάλιστα Ποντιακού Ελληνισμού;
Ουσιαστικά Ψηφιακό μουσείο είναι η προσομοίωση ενός συμβατικού μουσείου. Δηλαδή είναι το αποτέλεσμα τρισδιάστατης αντιγραφής και ψηφιακής μοντελοποίησης αντικειμένων με τη χρήση συστημάτων τρισδιάστατης σάρωσης και με την ανάπτυξη πολυμεσικών εφαρμογών. Ειδικότερα, πρόκειται για την δημιουργία ενός εικονικού Μουσείου, τα εκθέματα και οι πολιτισμικές παραστάσεις του οποίου προβάλλονται διαδραστικά σε ψηφιακή τρισδιάστατη μορφή και με φωτορεαλισμό. Με άλλα και απλούστερα λόγια δηλαδή είναι η μεταφορά ενός μουσείου στην οθόνη του ηλεκτρονικού μας υπολογιστή. Με την βοήθεια των νέων τεχνολογιών και με εξειδικευμένα λογισμικά, υπάρχει η δυνατότητα να αναπαράγουμε ψηφιακά και τρισδιάστατα, τα αντικείμενα του πολιτισμού μας και να τα διαθέσουμε στον κόσμο μέσω μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας προσβάσιμης από όλους μέσω του διαδικτύου. Αυτό είναι εφικτό με σχεδιασμό δυναμικών ιστοσελίδων (Design of interactive 3D web-sites) με ταυτόχρονη δυνατότητα κίνησης, αφήγησης και ήχο για την ποικιλόμορφη προβολή του πολιτισμικού μας πλούτου, μέσω ιντερνέτ. Υπάρχουν εξειδικευμένες εταιρείες που δημιουργούν τρισδιάστατο φωτορεαλιστικό ψηφιακό υλικό για την ανάπτυξη τέτοιων εικονικών μουσείων.
Τώρα πώς αυτό το Ψηφιακό Μουσείο που θα δημιουργηθεί θα αναφέρεται στον Ποντιακό πολιτισμό?
Σε πολλά μουσεία της Ελλάδος αλλά και του εξωτερικού υπάρχουν κειμήλια και θησαυροί του Πόντου, σημαντικής μάλιστα πολιτιστικής αξίας. Θα ζητηθεί λοιπόν, από όλα αυτά τα μουσεία και τις ιδιωτικές συλλογές να επιτραπεί η ψηφιακή αποτύπωση των κειμηλίων αυτών με στόχο την έκθεσή τους στη συλλογή του Μουσείου. Με τον τρόπο αυτό το Μουσείο θα καταγράψει τα σημαντικότερα από τα ιστορικά κειμήλια που έχουν απομείνει βοηθώντας και την ιστορική έρευνα και διασώζοντας παράλληλα τα ίχνη των κειμηλίων αυτών.
Έτσι λοιπόν στην προσπάθεια αυτή πρέπει να μας εμπιστευτούν για ψηφιακή αποτύπωση τις συλλογές τους κρατικά και ιδιωτικά μουσεία, δημόσιοι, συλλογικοί και ιδιωτικοί φορείς. Τέλος, θα πρέπει και ο καθένας μας να ανοίξει το οικογενειακό του αρχείο και να επιτρέψει την ψηφιακή αποτύπωση των κειμηλίων που κατέχει. Έτσι δεν θα αισθάνεται ότι αποχωρίζεται ένα κομμάτι από το παρελθόν του που τον συνδέει με τους προγόνους του, αφού το κειμήλιο θα παραμείνει στην κατοχή του.
Το Μουσείο θα μπορεί να έχει χρονολογική κατανομή των εκθεμάτων, για παράδειγμα να υπάρχει το τμήμα του αρχαίου πολιτισμού, του βυζαντινού, του οθωμανικού και του νεότερου. Επίσης, θα μπορεί να υπάρχουν θεματικές συλλογές όπως κοινωνική οργάνωση ή εκκλησιαστικά κειμήλια κλπ. Οι λεπτομέρειες αυτές θα συζητηθούν από τους ειδικούς που θα κληθούν να πραγματοποιήσουν το εγχείρημα αυτό. Επίσης, μέσα από τη νέα τεχνολογία θα είναι δυνατή η ψηφιακή ανασυγκρότηση σημαντικών μνημείων. Για παράδειγμα το ψηφιακό μουσείο θα μας δώσει τη δυνατότητα να αναπαραστήσουμε την μονή της Παναγίας Σουμελά και να τοποθετήσουμε μέσα όλα τα κειμήλια που της ανήκουν και τώρα αποθησαυρίζονται σε διάφορα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Έτσι, θα ξαναφτιάξουμε την Παναγία Σουμελά σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, η οποία μάλιστα θα είναι επισκέψιμη ηλεκτρονικά και θα μπορεί ο καθένας μέσω ειδικών προγραμμάτων, ήχου και εικόνας να ταξιδεύει στο χρόνο.
Προώθηση του ζητήματος της Γενοκτονίας στα ειδικά με το ζήτημα αυτό ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού.
Όσον αφορά το ζήτημα της προώθησης του ζητήματος της γενοκτονίας στο εξωτερικό πρέπει μεθοδικά και οργανωμένα να αναζητηθούν οι δυνάμεις που θα μπορούσαν να προωθήσουν με την πρέπουσα επιστημονική δεοντολογία το ζήτημα της Γενοκτονίας των Ποντίων στη διεθνή επιστημονική σκηνή. Να δούμε δηλαδή με ποιους τρόπους θα μπορούσε σε επιστημονικό επίπεδο να προωθηθεί το ζήτημα. Στο ζήτημα της διεθνούς αναγνώρισης της γενοκτονίας είναι απολύτως απαραίτητο να βρεθούν εξωτερικοί υποστηρικτικοί παράγοντες και κυρίως ξένοι επιστήμονες με ειδίκευση στις γενοκτονικές σπουδές. Αυτή η διάθεση από την πλευρά τους, σύμφωνα με μια πρόχειρη έρευνα που έγινε φαίνεται να υπάρχει. Αυτό που μένει είναι να τους δώσουμε εμείς τα εργαλεία να δουλέψουν, δηλαδή πρόσβαση σε αρχεία και μεταφρασμένες μελέτες και έρευνες.
Ενδεικτικά κάποια από αυτά τα κέντρα είναι τα εξής: ClarkUniversity, Strassler Family Center for Holocaust and Genocide Studies. Από φέτος διδάσκει εκεί και ο Taner Akcam. DrewUniversity, CenterForHolocaust/Genocide Study, Ramapo College of New Jersey, Center for Holocaust & Genocide Studies, University of Minnesota, Center for Holocaust & Genocide Studies, Brookdale Community College, Holocaust, Genocide, and Human Rights Education Center, Ruhr Universität Bochum, Institut für Diaspora- und Genozidforschung(ZeitschriftfürGenozidforschung), INOGS – International Network of Genocide (Journal of Genocide Research), IAGS – International Association of Genocide Scholars.
Άρα λοιπόν με λίγα λόγια και μέσα από την ομιλία μου σήμερα προσπάθησα να καταδείξω ότι η μεγαλύτερη πρόκληση των Ποντίων για τον 21ο αιώνα είναι η δημιουργική μνήμη. Δηλαδή όχι στη μνήμη απλά για να θυμόμαστε, αλλά για να παράγουμε μέσα από τις μνήμες μας πολιτισμό και ιστορία.
Τέλος όπως σημείωσε ο π. Λουδοβίκος στη 5η Πανελλήνια Συνάντηση Ποντιακής Νεολαίας στην Κατερίνη το 2009, οι ταυτότητες δεν έρχονται μόνο από το παρελθόν αλλά και από το μέλλον. Ας ορίσουμε λοιπόν εμείς τι θέλουμε να σημαίνει το να είσαι Πόντιος στον 21ο αιώνα.
[1] Βλ. Γεωργίου Κανδηλάπτη, Τα Φυτίανα, σ. 28, υποσ. 1 και Θεοφύλακτου Θεοφύλακτου, Γύρω στην άσβεστη φλόγα, σ. 320-321. Την τύχη του αρχείου του αρχιμ. Πανάρετου Τοπαλίδη πληροφορήθηκα από τον εκδότη κ. Τάσο Κυριακίδη.
Πηγή: Ελληνική Γνώμη
του Θεοδόση Κυριακίδη
Υπ. Διδάκτορα Νεότερης Ιστορίας.
Ας ξεκινήσουμε με κάποιες παραδοχές:
Απέναντι στο φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης βρισκόμαστε σήμερα μπροστά σε μια αφύπνιση των πολιτισμικών ταυτοτήτων, καθώς και σε μια αναγκαιότητα να στηριχθούμε στις ρίζες μας, και στην πολιτισμική μας παράδοση.
Είναι γεγονός ότι η Ποντιακή ταυτότητα και ο ρόλος της στη σύγχρονη εποχή δεν είναι ίδια με αυτή πριν από εκατό ή πενήντα χρόνια. Είναι χρήσιμο να ερευνηθεί το πως προσαρμόζεται η Ποντιακή ταυτότητα μέσα στη συνεχή ροή του ιστορικού γίγνεσθαι και ποιες αλλαγές έχει υποστεί αυτή η ταυτότητα και ο πολιτισμός, με όλες τις δυσκολίες που προκύπτουν από μια τέτοια έρευνα, δεδομένου ότι αυτή η πολιτισμική μορφή του παρελθόντος εξετάζεται αποσπασμένη από το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε και δημιουργήθηκε.
Κάθε εποχή είχε και έχει τις δικές της απαιτήσεις. Την περίοδο της προσφυγιάς το ζητούμενο ήταν η επιβίωση. Η προσφυγιά έπρεπε να επιζήσει, να σταθεί στα πόδια της, η επόμενη γενιά αγωνίστηκε να καταξιωθεί στην ελληνική κοινωνία, η δεκαετία του 80 έφερε το θέμα της γενοκτονίας, μαζί όμως και με άλλα πολλά προβλήματα όπως νεοποντιακά, έντονες συγκρούσεις, κλπ κλπ. Η δική μας η γενιά έχει υποχρέωση να επιδείξει μια εξωστρέφεια. Στον επιστημονικό τομέα, στον τομέα του πολιτισμού, στον τομέα της διεκδίκησης και αλλού.
Τι σημαίνει να είσαι πόντιος νέος σήμερα που μιλάμε το 2013 και μάλιστα απόδημος έλληνας Ποντιακής καταγωγής. Δεν θα απαντήσω με μια λέξη στο ερώτημα αυτό αλλά πιστεύω πως θα καταθέσω κάποιες σημαντικές παραμέτρους μέσα από τις προκλήσεις που θα παρουσιάσω και τις οποίες μπορούμε στη συνέχεια να συζητήσουμε. Είναι σημαντικό να ξέρεις ποιος είσαι αλλά είναι εξίσου σημαντικό να αναρωτιέσαι συνεχώς τι σημαίνει αυτό που είσαι. Τι σημαίνει για σένα, για την κοινωνία στην οποία ζεις αλλά και για τον κόσμο γενικότερα.
Οι Ιησουίτες –ένα σημαντικό καθολικό μοναχικό τάγμα, πραγματοποιούν κάθε 20 χρόνια μια μεγάλη σύναξη και επανεξετάζουν τι σημαίνει να είσαι Ιησουίτης την συγκεκριμένη περίοδο. Οι Πόντιοι αναρωτιούνται τι σημαίνει να είσαι Πόντιος σήμερα; Τι σημαίνει για έναν νέο, όπως εσάς και εμένα, να είναι κανείς Πόντιος και μάλιστα σε μια εποχή παγκοσμιοποιημένη με τόσες πολλές προκλήσεις που η αφομοίωση μας γίνεται όλο και πιο εύκολη, όλο και πιο ελκυστική. Αλήθεια αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί επιμένουμε σ’ αυτόν τον πολιτισμό? Γιατί είναι μόνο κομμάτι του εαυτού μας; Γιατί έχουμε κάνει φίλους μέσα στους συλλόγους και περνάμε όμορφα μαζί τους; Είναι μόνο αυτό που μας κάνει να ασχολιόμαστε με τον ποντιακό πολιτισμό ή έχει ο πολιτισμός αυτός πράγματι κάτι σημαντικό να μας προσφέρει.
Πιστεύω ότι πρέπει να αναθεωρήσουμε και να αναπροσανατολίσουμε μερικά συλλογικά δεδομένα ή συλλογικές παραδοχές, να αμφισβητήσουμε ορισμούς, νοήματα, έννοιες, να προβληματιστούμε, όχι για να καταστρέψουμε και να ισοπεδώσουμε αλλά για να ανακαλύψουμε εκ νέου και να δημιουργήσουμε. Να γνωρίσουμε ξανά, να θέσουμε νέους προσανατολισμούς, προσανατολισμούς που θα συμβαδίζουν με την παράδοσή μας και τη σημερινή πραγματικότητα. Να βοηθήσουμε να ανακαλύψουν οι νέοι μας πως αυτή η παράδοση είναι ένα υπέροχο ταξίδι που αφορά τη ζωή τους σήμερα. Δεν είναι απολιθωμένες ιστορίες των προγόνων τους αλλά μια άλλη πρόταση κοινωνίας και ύπαρξης. Ουσιαστικής κοινωνίας με τον συνάνθρωπο και δημιουργικής ύπαρξης.
Πρόσφατα σε σχετική αλληλογραφία μας ο γνωστός καθηγητής φιλοσοφίας Χρήστος Γιανναράς έγραψε τα εξής σχετικά με τον Πανελλήνιο Σχολικό Διαγωνισμό για την Ιστορία των Ελλήνων του Πόντου που προκηρύχτηκε από το Ερευνητικό Κέντρο του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα και τη Συντονιστική Επιτροπή Νεολαίας της Παμποντιακής Ομοσπονδίας Ελλάδος:
Ειλικρινά με κατέπληξαν οι ζωγραφιές των παιδιών, ξαναζωντανεύουν την ελπίδα ότι ίσως δεν χάθηκε εντελώς η «μαγιά» που λέει ο Μακρυγιάννης. Μπράβο τους και μπράβο σας. Δεν ξέρω να υπάρχει άλλη συλλογικότητα Ελλήνων που να σώζει την ενεργό ελληνικότητα των Ποντίων.
Ποια είναι αυτή η ενεργός ελληνικότητα των Ποντίων για την οποία κάνει λόγο ο καθηγητής Γιανναράς;
Νομίζω πως αυτή η ενεργός ελληνικότητα είναι όλα αυτά που συνέχουν τον οικουμενικό ελληνισμό από τα αρχαία χρόνια ως σήμερα. η ελπίδα για δημιουργία, η συνεχής αναζήτηση του καλού, του ωραίου. Εξάλλου όπως σημειώνει ο Ντοστογιέφσκι η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο. Η ενεργός ελληνικότητα είναι ότι αποτυπώθηκε στην αρχαιοελληνική γραμματεία, στα μνημεία υλικά και άυλα είναι η διατήρηση του ελληνικού φρονήματος επί αιώνες υπό οθωμανική εξουσία στις εσχατιές της Ανατολής. Είναι αυτό που δεν πρεσβεύουμε σήμερα παρά σε ελάχιστες περιπτώσεις. Σήμερα έχουμε χάσει ως έλληνες το δρόμο μας, έχουμε χάσει τον ελληνικό τρόπο, το ήθος.
Χαρακτηριστικό για το ήθος που πρέσβευαν οι πόντιοι είναι το παράδειγμα του Θεοφύλακτου Θεοφύλακτου που αποτυπώνεται στο βιβλίο του Μέσα στην άσβεστη φλόγα. Όταν ο Θεοφύλακτος βρισκόταν στην Αθήνα για σπουδές χρειάστηκε τη μεσολάβηση του γνωστού Επαμεινώνδα Κυριακίδη διευθυντή τότε της Δημόσιας Υπηρεσίας Ηλεκτρισμού. Ο Κυριακίδης έπρεπε να επιβεβαιώσει στον καθηγητή ότι ο Θεοφύλακτος είχε αγοράσει το βιβλίο –απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει δεκτός στις εξετάσεις- αλλά το είχε ξεχάσει στην Τραπεζούντα κατά τη διάρκεια των διακοπών του. Ο Επαμεινώνδας Κυριακίδης ενεχείρισε στον καθηγητή ένα σημείωμα και μόλις το διάβασε ο καθηγητής ο Θεοφύλακτος έγινε δεκτός στις εξετάσεις. Το σημείωμα που κατάφερε ο Θεοφύλακτος να λαθραναγνώσει έγραφε: χείλη τραπεζουντίων ού ψεύδονται. Για αυτή την εντιμότητα και το ήθος των Ποντίων συζητάμε το οποίο αποτελούσε το διαβατήριο σε κάθε κοινωνική μας δραστηριότητα. Αυτό πρέπει να το ξαναανακαλύψουμε αλλά και να το ξανακερδίσουμε.
Σήμερα λοιπόν ως Πόντιοι, για να περάσουμε στο κυρίως θέμα μας, έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια σειρά από προκλήσεις στον 21ο αιώνα.
Πρόκληση να μάθουμε την ιστορία μας
Η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα προσωπικά είναι να μάθουμε την ιστορία μας και τον πολιτισμό μας. Δεν μπορεί πραγματικά να λειτουργήσει, ο πολιτισμός, ως ένα κίνητρο δυναμικής σύζευξης τού σήμερα με το ιστορικό παρελθόν, αν δεν γνωρίζουμε τις πραγματικές διαστάσεις αυτού του πολιτισμού. Με άλλα και απλούστερα λόγια, δεν θα εκτιμήσουμε ποτέ τον πολιτισμό που αναπτύχθηκε από τους έλληνες στο Πόντο, αν δεν τον γνωρίσουμε. Ο μεγάλος δάσκαλος των Ποντιακών σπουδών Οδυσσέας Λαμψίδης έλεγε πολύ σωστά το εξής: Οι έλληνες του Πόντου της πρώτης και δεύτερης γενιάς είναι συνδεδεμένοι με την πατρίδα τους μέσω των βιωμάτων και των αναμνήσεων. Θα πρόσθετα ότι και η τρίτη γενιά, και ιδίως της επαρχίας, είναι συνδεδεμένοι μέσω των αφηγήσεων των μεγαλυτέρων. Συνεχίζει ο Λαμψίδης και λέει ότι οι επόμενες γενιές μόνο με έναν τρόπο μπορούν να συνδεθούν με τον Πόντο. Και αυτός ο τρόπος είναι η γνώση. Η γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού του Πόντου.
Πρόκληση διδασκαλίας ουσιαστικών στοιχείων του πολιτισμού μας
Άλλη μεγάλη πρόκληση, είναι να ξεφύγουμε από τον φάστ φούντ πολιτισμό στον οποίο έχουμε συνηθίσει τα μέλη των συλλόγων μας. Τι εννοώ με αυτό? Ποιος είναι ο σκοπός ενός συλλόγου και μάλιστα στην Ευρώπη. Αν διαβάσετε τα Καταστατικά των συλλόγων σας θα δείτε ότι κάνουν λόγο για διατήρηση της παράδοσης και του πολιτισμού μας. Δηλαδή ότι έχει να κάνει με την ιστορία, τη λαογραφία, τα ήθη και έθιμα, τους χορούς κλπ. Από έναν πολιτισμό φαστ φούντ, δηλαδή χορεύω, εφτάω κι έναν μουχαπέτ και του χρόνου πάλι ξανασυναντιόμαστε, πρέπει να αναδείξουμε ξανά τη χαρά του να γεύεται κάποιος τους καρπούς των κόπων του. Ποιες είναι οι προτάσεις μου. Να προετοιμάζει ο κάθε σύλλογος κυκλικά διάφορα μαθήματα γλώσσας, ιστορίας και διάφορων πτυχών του πολιτισμού μας. Ξέρω ότι κάποια από αυτά γίνονται εδώ στην Ευρώπη. Άλλο παράδειγμα στον κάθε σύλλογο χωριστά να υπάρχει εγχειρίδιο ιστορίας το οποίο θα διδάσκεται μισή ώρα πριν το χορό από το χοροδιδάκαλο, ή σε συνεργασία με ειδικούς να προετοιμαστούν ειδικά μαθήματα για παιδιά γυμνασίου-λυκείου για την ποντιακή ιστορία και γλώσσα. Το κάναμε στη Βοστώνη επί δυο μήνες και είχαμε καλά αποτελέσματα.
Πρόκληση επικαιροποίησης του πολιτισμού μας
Είμαστε στη εποχή του αυτοματισμού και της ταχύτητας. Πατάμε ένα κουμπί και ανάβει το φως, γυρνάμε το διακόπτη και ζεσταίνεται ο φούρνος. Θέλουμε το ίδιο να κάνουμε και με την παιδεία. Αυτό δεν γίνεται. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε ένα κουμπί και να γίνουμε ξαφνικά άνθρωποι καλλιεργημένοι και με παιδεία, πολιτισμό. Αυτά τα πράγματα θέλουν κόπο. Και επειδή πέρα από την εποχή της ταχύτητας ζούμε και στην εποχή της ευκολίας πρέπει να βρούμε έναν ελκυστικό τρόπο να προσφέρουμε τον πολιτισμό μας. Όσο και να σας φανεί ίσως παράξενο αυτό που θα πω, θα πρέπει να μιλήσουμε με τους όρους της αγοράς. Ας θεωρήσουμε τον ποντιακό πολιτισμό ως ένα προϊόν το οποίο θέλουμε να προωθήσουμε. Όταν στο ίδιο ράφι υπάρχουν άλλα ελκυστικότερα προϊόντα το δικό μας προϊόν θα μείνει απούλητο. Δηλαδή τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Σημαίνει ότι θα πρέπει να μιλήσουμε σύγχρονα και ελκυστικά χωρίς να χάσουμε όμως το είναι μας, την παράδοση μας, την ουσία του πολιτισμού μας.
Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Σήμερα τα παιδιά σπαταλούν αμέτρητες ώρες μπροστά σε ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα γνωστά videogames. Θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι στρατηγικής ή φαντασίας με φόντο για παράδειγμα την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Να εξελίσσεται δηλαδή όλο το παιχνίδι στα χρόνια της Αυτοκρατορίας και οι αποστολές που θα πρέπει ο παίκτης να πραγματοποιήσει να είναι πραγματικά ιστορικά γεγονότα. Ορίστε ένας άμεσος, εύκολος και ευχάριστος τρόπος να μάθουν τα παιδιά μας ιστορία.
Οι σύλλογοι λοιπόν θα μπορούσαν να αναβαθμίσουν τον ρόλο τους και να προσεγγίσουν την νεολαία, αν χρησιμοποιούσαν τις νέες τεχνολογίες η συμβολή των οποίων είναι σημαντική στην πολιτιστική επικοινωνία. Ακόμα η συμμετοχή των πολιτιστικών μας φορέων σε εθνικά και διεθνή προγράμματα, και κυρίως η ψηφιακή αποτύπωση και χρησιμοποίηση για εκπαιδευτικούς, αλλά και γιατί όχι και για ψυχαγωγικούς σκοπούς, του πολιτιστικού αποθέματος. Να χρησιμοποιήσουν δηλαδή την ψηφιακή τεχνολογία ως μέσο δημιουργικής εφαρμογής σε νέες μορφές διαδραστικής εκπαίδευσης και ψυχαγωγίας με πολιτιστικό περιεχόμενο.
Πρόκληση της συμμετοχής και της συνεργασίας. Να πείσουμε τους ανθρώπους μας ότι η ιστορία και ο πολιτισμός μας αφορά όλους.
Ενεργοί πολίτες. Ενεργός συμμετοχή και συνεργασία. Είναι διαδεδομένο το φαινόμενο του να σχολιάζει κάποιος από τον καναπέ του σπιτιού του. Δηλαδή να σχολιάζει τους πάντες και τα πάντα χωρίς να προσπαθεί ο ίδιος μέσα από κάποιον σύλλογο ή κάποιον άλλο φορέα να αλλάξει τα κακώς κείμενα. Θεατές και σχολιαστές έχουμε πολλούς. Εργάτες χρειαζόμαστε. Και ας κάνουμε και λάθη δεν πειράζει, θα μάθουμε, θα διορθωθούμε, αλλά να το κάνουμε μαζί γιατί μας αφορά όλους.
Επίσης πρέπει να πάψει ο ανταγωνισμός μεταξύ των συλλόγων και να αρχίσει η συνεργασία. Θα πετύχουμε πιο πολλά πράγματα μαζί αν συνεργαζόμαστε αντί να ανταγωνιζόμαστε. Θα μπορούσαμε μάλιστα να μοιράσουμε τις αρμοδιότητες. Δηλαδή τα σωματεία της Βάδης-Βυτεμβέργης θα οργανώσουν για παράδειγμα τους ομιλητές για μια μελλοντική συνάντηση στις Βρυξέλλες. Τα σωματεία της Ρηνανίας θα είναι υπεύθυνα για το οικονομικό κομμάτι και ούτω καθεξής. Πετυχημένα παραδείγματα συνεργασίας μπορώ να σας αναφέρω τα Διεθνή Συνέδρια Ποντιακών Ερευνών για τα οποία συνεργάζονται πάντα 4-5 σωματεία.
Πρόκληση του να μάθουμε να δουλεύουμε μεθοδικά και με σύστημα.
Μελετήστε τα Πρακτικά των Παγκόσμιων Συνεδρίων των Ποντίων. Τα ψηφίσματα είναι πραγματικά σημαντικά και έχουν να κάνουν για παράδειγμα με εθνικά θέματα, (Κύπρος, Μακεδονικό κλπ) τα οποία όμως δεν εξαρτιόνται από εμάς αλλά είναι κυρίως θέματα πολιτικής και κυβερνητικής βούλησης. Καλώς κάνουμε και τα συζητούμε και έχουμε ψηφίσματα για αυτά. Χρειάζονται όμως να συζητήσουμε και πρακτικά θέματα, που είναι εύκολα, πραγματοποιήσιμα και τα έχουμε ανάγκη στο χώρο μας. Δηλαδή θέματα οργάνωσης και μεθόδευσης των ζητημάτων μας. Πολλές φορές στην προσπάθειά μας να συμπεριλάβουμε πολλές δράσεις στους προγραμματισμούς που θέτουμε δεν ξεκινάμε από βασικούς και ρεαλιστικούς στόχους αλλά αναλωνόμαστε σε μαξιμαλιστικές δηλώσεις. Θα πρέπει να φροντίσουμε ουσιαστικά για ένα συνέδριο μετά το συνέδριο, δηλαδή τη δημιουργία μιας εκτελεστικής επιτροπής η οποία θα είναι υπεύθυνη για να πραγματοποιηθούν οι αποφάσεις και τα ψηφίσματα. Να προγραμματιστούν και να εκτελεστούν μικρά προγράμματα που έχει ανάγκη ο χώρος.
Επαγγελματική οργάνωση των δράσεων μας
Άλλη πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι –παρόλο που οι σύλλογοι μας βασίζονται σε εθελοντική προσφορά- ότι θα πρέπει να οργανωθούμε με επαγγελματικά δεδομένα. Δηλαδή να χρησιμοποιούμε τους ειδικούς ανθρώπους για κάθε θέμα το οποίο μας απασχολεί. Για παράδειγμα δείτε ποιους βάζουμε υπευθύνους σε διάφορους συλλόγους μας ή στις ομοσπονδίες μας για το σημαντικότατο ζήτημα της Γενοκτονίας. Γιατρούς, δικηγόρους ή δεν ξέρω και εγώ ποιους άλλους με μόνο κριτήριο ότι έχουν εκλεγεί στο Δ.Σ., πάντως όχι ειδικούς με το ζήτημα ανθρώπους. Όταν χαλάσει το αυτοκίνητο θα πας στο μηχανικό και όταν αρρωστήσεις θα πας στο γιατρό. Για αυτό λέμε ότι αυτός είναι ειδικός. Σε μας δεν είναι επικεφαλείς επιστήμονες ή άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με τα θέματα αυτά. Πως ελπίζουμε λοιπόν να προχωρήσουμε όταν οι «υπεύθυνοι» μας αγνοούν βασικά πράγματα για αυτά τα ζητήματα. Δε αμφισβητώ την καλή τους πρόθεση και διάθεση που έχουν, αλλοίμονο κάθε άλλο. Το θέμα είναι όμως ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι.
Συγκεκριμένη πρόταση για εδώ για τη Γερμανία. Που θα γίνει το επόμενο φεστιβάλ των χορών της νεολαίας Ευρώπης? Στο Μπόχουμ.
Στο Μπόχουμ λοιπόν υπάρχει ένα σημαντικό ερευνητικό κέντρο που ασχολείται με τις Γενοκτονίες. Είναι το Institut für Diaspora- und Genozidforschung, το οποίο εκδίδει και το επιστημονικό περιοδικό ZeitschriftfürGenozidforschung.Να οργανώσετε μαζί τους ένα συνέδριο εδώ στη Γερμανία για τις γενοκτονίες που διαπράχθηκαν στην Ανατολή. Αρμένιοι, Έλληνες, Ασσύριοι.
Μην ψάχνουμε δηλαδή να βρίσκουμε τους ειδικούς μόνο μεταξύ μας αλλά και στους ξένους. Ιδιαίτερα θα πρέπει να γνωρίζετε ότι για έναν σοβαρό επιστήμονα είναι ελκυστική η πρόκληση όταν ασχολείται για παράδειγμα ήδη με τους Αρμένιους ή γενικά τις Γενοκτονίες να μελετήσει παραπλήσια και σχετικά θέματα όπως τη Γενοκτονία των Ελλήνων και Ασσυρίων διότι τα θέματα αυτά σχετίζονται άμεσα μεταξύ τους.
Πρόκληση πολιτισμικής κλοπής
Τι κάνουμε για την πρόκληση της Πολιτισμικής κλοπής που έχουμε μπροστά μας; Έχουμε καπήλευση των μνημείων, αλλοίωση της ταυτότητας των ανθρώπων, απαγόρευση της γλώσσας, καπήλευση της λύρας και του χορού μέσα από μια νέα διαμορφούμενη έννοια, αυτή του Μαυροθαλασσίτη. Τι σημαίνει Μαυροθαλασίτης? Δεν είναι Πόντιος με την έννοια που του δίνουμε εμείς? Οι ποντιόφωνοι τι είδους μαυροθαλασσίτες είναι? Και οι υπόλοιπες εθνότητες των Λαζών, των Τσερκέζων, των Τσεπνή, των Χεμσίνλί και τόσων άλλων εθνοτήτων? Είναι όλοι το ίδιο? Μαυροθαλασσίτες? Νομίζω ότι σκόπιμα είναι συγκεχυμένες όλες αυτές οι έννοιες και σκόπιμα αποδίδεται μια κοινή ονομασία σ’ αυτές τις εθνότητες του Πόντου για λόγους σταδιακής αφομοίωσης. Πως αντιδρούμε μπροστά σ’ αυτήν την σημαντική πρόκληση;
Πρόκληση της σωστής προώθησης των θεμάτων μας (lobbying)
Θα πρέπει να δημιουργηθούν μόνιμα γραφεία στις Βρυξέλλες, στο Στρασβούργο, στη Νέα Υόρκη και όπου αλλού κρίνεται απαραίτητο για να παρατηρούν και να ενημερώνουν για τις εξελίξεις, ή ακόμη και να προωθούν τα θέματα που μας αφορούν. Αν τα οικονομικά μας δεν το επιτρέπουν θα πρέπει τα σωματεία που βρίσκονται στις συγκεκριμένες πόλεις να αναλάβουν το ρόλο αυτό. Να είναι αυτός δηλαδή ένας από τους βασικούς καταστατικούς του σκοπούς ή θα μπορούσαν ακόμη να εκπαιδευτούν μέλη της ΟΣΕΠΕ για τέτοια θέματα, ο οποίος και θα αναλάβει το ρόλο του συντονιστή.
Για αυτό η σωστή λειτουργία της ΔΙΣΥΠΕ είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας και πολλοί δεν το αντιλαμβάνονται αυτό. Η ΔΙΣΥΠΕ αν λειτουργήσει σωστά θα μπορέσει να συντονίσει διεθνώς όλες αυτές τις προσπάθειες και να φέρει σημαντικά αποτελέσματα.
Τέλος, ως νέοι της Ευρώπης θα πρέπει να φροντίσουμε για την κινητοποίηση μας μέσα από τους μηχανισμούς και της δράσεις που προσφέρει η Ένωση.
Ένταξη των γεγονότων σε ευρύτερο πλαίσιο-εξωστρέφεια
Εξωστρέφεια τόσο εντός Ελλάδος όσο και εκτός. Τι σημαίνει εντός Ελλάδος; Σε μη πόντιους. Να δημιουργούμε εκδηλώσεις που να αφορούν όλους τους έλληνες όχι μόνο τους πόντιους. Η ποντιακή ιστορία είναι κομμάτι της ελληνικής ιστορίας. Δείτε για παράδειγμα τον πανελλήνιο σχολικό διαγωνισμό στον οποίο έλαβαν μέρος μαθητές από όλη την Ελλάδα ανεξαρτήτου καταγωγής.
Η ποντιακή υπόθεση πάσχει από χρόνια και ανίατη εσωστρέφεια. Οι καλύτεροι πρεσβευτές είναι οι ξένοι. Βλ. ενδεικτικά τα παραδείγματα του Άτκισον και της Χάλο.
Πολύ σημαντική επίσης είναι η επαφή με τους Τούρκους με τους οποίους ζείτε και εργάζεστε στους ίδιους χώρους.
Πρόκληση το Εθνικό Ταμείο
Το Εθνικό Ταμείο είναι μια σπουδαία και πραγματοποιήσιμη ιδέα του Μιχάλη Μουρατίδη από το Τορόντο, πρώην προέδρου της ομοσπονδίας Η.Π.Α-Καναδά. Είναι δε η πραγματοποίηση της ιδέας αυτής μια αδήριτη ανάγκη για να μπορέσουν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για σημαντικές ενέργειες στο μέλλον. Η ιδέα αυτή προβλέπει τη δημιουργία ενός κεντρικού ταμείου το οποίο θα χρηματοδοτεί όλες τις αναγκαίες δράσεις μας.
Προκλήσεις στη διάλεκτο
Για το ζήτημα της Ποντιακής γλώσσας θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για τη διάσωση και διδασκαλία της τη στιγμή μάλιστα που διεθνής οργανισμοί (Ε.Ε, Ο.Η.Ε.) προστατεύουν και προωθούν προγράμματα για τις γλώσσες και τις διαλέκτους ως μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η προστασία της Ποντιακής διαλέκτου δεν πρέπει να έχει γεωγραφικές προτιμήσεις ή περιορισμούς. Κινδυνεύει τόσο εκεί που επιτρέπεται η ομιλία της -αλλά δεν ενθαρρύνεται- (Ελλάδα), όσο και εκεί που έμμεσα ή και απροκάλυπτα απαγορεύεται (Τουρκία).
Πιο συγκεκριμένα αξίζει να αναφέρουμε τη δράση που αναπτύσσουν τα Ηνωμένα Έθνη για την προστασία των γλωσσών και των διαλέκτων που κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Με επικεφαλίδα ότι η γλώσσα δεν αποτελεί μόνο μέσο επικοινωνίας αλλά καθορίζει την κουλτούρα, την ιδιοπροσωπία, την ιστορία, την ανθρώπινη φύση και την καταγωγή έχει αναπτύξει δράσεις για την προστασία της.
Ακόμα με τον τίτλο: Στο γαλαξία των γλωσσών κάθε λέξη είναι ένα αστέρι η UNESCO καθιέρωσε Διεθνή ημέρα Γλώσσας την 21η Φεβρουαρίου. Το γνωστό τηλεοπτικό δίκτυο Discovery Channel έδειξε φέτος την ημέρα αυτή διάφορες εκπομπές για τη γλώσσα όπου μεταξύ άλλων παρουσιάζονταν και άνθρωποι που μιλούσαν διάφορες γλώσσες που κινδυνεύουν με εξαφάνιση.
Επιπλέον το Ίδρυμα για τις γλώσσες που κινδυνεύουν με εξαφάνιση (FoundationforEndangeredLanguages, www.ogmios.org), οργανώνει κάθε χρόνο διεθνή επιστημονικά συνέδρια στα οποία συζητιούνται σχετικά ζητήματα και παίρνονται αποφάσεις για ανάπτυξη δράσεων με σκοπό την προστασία γλωσσών και διαλέκτων που κινδυνεύουν.
Ειδικότερα η UNESCO έχει καταχωρήσει την Ποντιακή διάλεκτο στο κόκκινο βιβλίο των γλωσσών που κινδυνεύουν με τη σημείωση SERIOUSLYENDANGERED που σημαίνει ότι βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο για εξαφάνιση.
Για την UNESCO η προστασία των γλωσσών αυτών έχει μεγάλη σημασία γιατί όπως δηλώνει στα επίσημα κείμενα της, η γλώσσα εκτός των άλλων διατηρεί ζωντανή την παράδοση και εμπνέει τη γνώση. Για το λόγο αυτό έχει αναπτύξει διάφορες συνεργασίες, όπως αυτή που προαναφέρθηκε με το DiscoveryChannel όπου μέσα από διάφορα τηλεοπτικά ή διαδικτυακά προγράμματα προσπαθεί να ενισχύσει και να διασώσει τις γλώσσες αυτές.
Στον συγκεκριμένο ιστότοπο της η UNESCO γράφει χαρακτηριστικά: «Κάποτε υπήρχαν γύρω στις 7.000 με 8.000 διαφορετικές διάλεκτοι. Τώρα πολλοί λίγοι άνθρωποι μιλούν τις 6.000 διαλέκτους που υπάρχουν στον κόσμο και τις μισές από αυτές τις μιλάνε μόνο 10.000 άνθρωποι. Οι γλωσσολόγοι κάνουν αγώνα με το χρόνο για να προλάβουν να καταγράψουν όσα περισσότερα στοιχεία μπορούν από αυτές τις γλώσσες και τις διαλέκτους».
Προκλήσεις στην επιστήμη-ποντιακές σπουδές
Θεσμός υποτροφιών
Πολλές φορές η αγάπη των Ποντίων για την παιδεία και τα γράμματα έρχονταν σε σύγκρουση με την οικονομική δυσπραγία η οποία τους απαγόρευε να παρακολουθήσουν απρόσκοπτα τις σπουδές τους. Αυτό που τους επέτρεπε να συνεχίζουν ήταν οι χορηγίες των φιλόμουσων συμπατριωτών τους. Από τα πολλά παραδείγματα που υπάρχουν θα αναφέρω ενδεικτικά αυτό του Δημοσθένη Οικονομίδη, ο οποίος λόγω έλλειψης χρημάτων, στην παιδική του ηλικία, βάδισε με τα πόδια, μαζί με τον πατέρα του, τρεις ημέρες δρόμο και γράφτηκε στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Όντας ήδη φοιτητής στη Μεγάλη του Γένους Σχολή το 1880, βρέθηκε σε μεγάλη χρηματική ανάγκη. Μην έχοντας που αλλού να απευθυνθεί, ζήτησε από το μητροπολίτη Χαλδίας Γερβάσιο Σουμελίδη (1864-1905) να διενεργήσει έναν άτυπο έρανο στην πόλη για να μπορέσει να συνεχίσει τις σπουδές του. Εκείνος του απάντησε ως εξής: «Επαίνεσα το σκοπό σου και την προσπάθεια σου, αλλά η δυστυχία που επικρατεί εδώ δεν επέτρεψε τη συγκέντρωση συνδρομών. Από το υστέρημα μου και μη ευκολυνόμενος να σου στείλω δια μιας ένα ποσό, διέταξα να δίνουν για λογαριασμό μου 100 γρόσια κάθε μήνα. Είναι λίγο, αλλά τουλάχιστον εξυπηρετείς τις πρώτες ανάγκες σου. Και πάλι, όταν ευκολυνθώ, θα σε βοηθήσω περισσότερο. Εσύ παιδί μου να ασχολείσαι με τις σπουδές σου, καθώς είσαι φρόνιμος και μια μέρα να φανείς χρήσιμος στην πατρίδα σου». Και οι προβλέψεις του μητροπολίτη επαληθεύτηκαν. Ο Δημοσθένης Οικονομίδης συνέχισε τις σπουδές του στο εξωτερικό και εξελίχθηκε σε ένα διακεκριμένο διδάκτορα της φιλολογίας σε σημείο που ανέλαβε και τη διεύθυνση του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών.
Δημιουργία σοβαρού επιστημονικού Κέντρου διεθνούς εμβέλειας
Υπάρχει ανάγκη δημιουργίας ενός σοβαρού επιστημονικού Κέντρου διεθνούς εμβέλειας το οποίο θα ασχολείται αποκλειστικά με τη μελέτη της Γενοκτονίας. Το Κέντρο αυτό προτείνεται –για πολλούς λόγους- να δημιουργηθεί στη Θεσσαλονίκη. Η άλλη σοβαρή πρόκληση είναι να ενισχύσουμε ποικιλοτρόπως την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, ώστε να καταστεί πραγματικά ο κεντρικός επιστημονικός φορέας της μελέτης της ιστορίας του Πόντου.
Όσον αφορά τα οικογενειακά αρχεία και τις ιδιωτικές συλλογές θεωρούμε εξαιρετικής σημασίας να αποκτηθούν έστω αντίγραφα και να ανοιχτούν στην έρευνα. Όσο μένουν σε κλειστά ντουλάπια κληρονόμων και άχρηστα είναι αλλά και επικίνδυνο να εξαφανιστούν. Έτσι χάθηκε το αρχείο του Πανάρετου Τοπαλίδη, αλλά και τα χρυσόβουλα που ο Γεώργιος Κανδηλάπτης έφερε στην Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης καθώς και τα πρακτικά του Συνδέσμου Ελλήνων Ποντίων του Βατούμ που εμπιστεύθηκε –πάλι στη Λέσχη- ο Θεοφύλακτος Θεοφύλακτος[1].
Επίσης το κέντρο που θα δημιουργηθεί θα έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα ενώ θα κατευθύνει τους νέους επιστήμονες και θα τους ενημερώνει για διάφορες επιστημονικές δράσεις και πανεπιστημιακά τμήματα που έχουν ενδιαφέρον.
Πολιτισμική πληροφορική
Είναι απαραίτητο το κέντρο να δημιουργήσει τις απαραίτητες υποδομές για την ψηφιοποίηση και την επιστημονική τεκμηρίωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Να εξελίξει κόμβους ηλεκτρονικής πληροφόρησης, να δημιουργήσει και να προωθήσει πολύγλωσσες ηλεκτρονικές εκδόσεις. Το πολιτιστικό ψηφιακό απόθεμα που θα δημιουργήσει, θα συντηρήσει και θα διαχειριστεί μπορεί να είναι συλλογές μουσειακών εκθεμάτων, ιστορικά και πολιτιστικά αρχεία, βιογραφικά στοιχεία κλπ. Πολύ ενδεικτικά κάποιος μπορεί να συμβουλευτεί την ιστοσελίδα www.ime.gr (Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού) και την ψηφιακή συλλογή του πανεπιστημίου του Harvard www.digitalcollections.harvard.edu.
Μπορεί δηλαδή να δημιουργηθεί μια ψηφιακή αναπαράσταση με τη χρήση νέων τεχνολογιών και να χρησιμεύσει και ως εκπαιδευτικό εργαλείο. Η πολιτισμική πληροφορική (Cultural Informatics) συνδυάζει την πληροφορική με τις νέες τεχνολογίες με εφαρμογές διαχείρισης πολιτιστικού περιεχομένου. Για να γίνει αυτό είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια συστηματική πολιτική και ένας στρατηγικός σχεδιασμός με μακροπρόθεσμη προοπτική. Πρέπει να δημιουργηθεί ένας φορέας (ερευνητικό κέντρο) ο οποίος θα αναλαμβάνει επιτελική δράση και θα είναι υπεύθυνος να υλοποιεί τα συγκεκριμένα προγράμματα. Η ιστοσελίδα του φορέα αυτού θα περιλαμβάνει ψηφιοποιημένα και επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία του πολιτισμού και της ιστορίας του Πόντου. Το ψηφιακό αυτό υλικό θα είναι εύκολα προσβάσιμο από τους έλληνες και ξένους, ειδικούς και μη, οι οποίοι σε άλλη περίπτωση θα είχαν ελάχιστες ή και μηδενικές ευκαιρίες να το συμβουλευτούν. Παράλληλα μέσα από αυτό τον πληροφοριακό ηλεκτρονικό κόμβο θα υπάρχει η δυνατότητα μετάδοσης και προβολής πολιτιστικών και επιστημονικών εκδηλώσεων σε πραγματικό χρόνο, ούτως ώστε η τεχνολογία να εκμηδενίζει τις αποστάσεις και να επιτρέπει την παρακολούθηση ή και την παρέμβαση ηλεκτρονικών συμμετοχών. Για παράδειγμα όταν ένα συνέδριο πραγματοποιείται στην Ελλάδα να μπορούν να συμμετέχουν επιστήμονες από όλο τον κόσμο, μειώνοντας παράλληλα με τον τρόπο αυτό και τα έξοδα της διοργάνωσης.
Σχετικό με τα παραπάνω είναι η δημιουργία Ψηφιακής Μουσικής Τράπεζας του Πόντου. Να γίνει συλλογή όλων των τραγουδιών αλλά κυρίως οι ηχογραφήσεις από τα διάφορα μουχαπέτια και παρακάθια. Να ψηφιοποιηθούν και να γίνει επιστημονική ταξινόμηση και σχολιασμός, ώστε να δημιουργηθεί ένα σοβαρό ψηφιοποιημένο αρχείο.
Ψηφιακό Μουσείο του Ποντιακού Έλληνισμού
Η ύπαρξη πολλών και σπουδαίων κειμηλίων που έχουν αποθησαυριστεί σε διάφορα μουσεία και συλλόγους, μαρτυρούν με τον πλέον αξιόπιστο τρόπο την ύπαρξη του πλούσιου και σπουδαίου πολιτισμού του Πόντου.
Η πρόταση για ένα Ψηφιακό Μουσείο Ποντιακού Ελληνισμού εδράζεται σε τρεις άξονες. Ο πρώτος είναι ότι τα έξοδα δημιουργίας και συντήρησης θα είναι πολύ χαμηλότερα από αυτά για τη δημιουργία ενός συμβατικού μουσείου, ο δεύτερος είναι ότι το Μουσείο θα είναι προσβάσιμο απ’ όλο τον κόσμο μέσα από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και ο τρίτος είναι ότι τα μουσεία που κατέχουν τις συλλογές που προέρχονται από τον Πόντο, προφανώς δεν θα δεχτούν να μας τις παραχωρήσουν. Θα μας επιτρέψουν, όμως, την ψηφιακή τους αποτύπωση.
Τι είναι ένα Ψηφιακό Μουσείο και μάλιστα Ποντιακού Ελληνισμού;
Ουσιαστικά Ψηφιακό μουσείο είναι η προσομοίωση ενός συμβατικού μουσείου. Δηλαδή είναι το αποτέλεσμα τρισδιάστατης αντιγραφής και ψηφιακής μοντελοποίησης αντικειμένων με τη χρήση συστημάτων τρισδιάστατης σάρωσης και με την ανάπτυξη πολυμεσικών εφαρμογών. Ειδικότερα, πρόκειται για την δημιουργία ενός εικονικού Μουσείου, τα εκθέματα και οι πολιτισμικές παραστάσεις του οποίου προβάλλονται διαδραστικά σε ψηφιακή τρισδιάστατη μορφή και με φωτορεαλισμό. Με άλλα και απλούστερα λόγια δηλαδή είναι η μεταφορά ενός μουσείου στην οθόνη του ηλεκτρονικού μας υπολογιστή. Με την βοήθεια των νέων τεχνολογιών και με εξειδικευμένα λογισμικά, υπάρχει η δυνατότητα να αναπαράγουμε ψηφιακά και τρισδιάστατα, τα αντικείμενα του πολιτισμού μας και να τα διαθέσουμε στον κόσμο μέσω μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας προσβάσιμης από όλους μέσω του διαδικτύου. Αυτό είναι εφικτό με σχεδιασμό δυναμικών ιστοσελίδων (Design of interactive 3D web-sites) με ταυτόχρονη δυνατότητα κίνησης, αφήγησης και ήχο για την ποικιλόμορφη προβολή του πολιτισμικού μας πλούτου, μέσω ιντερνέτ. Υπάρχουν εξειδικευμένες εταιρείες που δημιουργούν τρισδιάστατο φωτορεαλιστικό ψηφιακό υλικό για την ανάπτυξη τέτοιων εικονικών μουσείων.
Τώρα πώς αυτό το Ψηφιακό Μουσείο που θα δημιουργηθεί θα αναφέρεται στον Ποντιακό πολιτισμό?
Σε πολλά μουσεία της Ελλάδος αλλά και του εξωτερικού υπάρχουν κειμήλια και θησαυροί του Πόντου, σημαντικής μάλιστα πολιτιστικής αξίας. Θα ζητηθεί λοιπόν, από όλα αυτά τα μουσεία και τις ιδιωτικές συλλογές να επιτραπεί η ψηφιακή αποτύπωση των κειμηλίων αυτών με στόχο την έκθεσή τους στη συλλογή του Μουσείου. Με τον τρόπο αυτό το Μουσείο θα καταγράψει τα σημαντικότερα από τα ιστορικά κειμήλια που έχουν απομείνει βοηθώντας και την ιστορική έρευνα και διασώζοντας παράλληλα τα ίχνη των κειμηλίων αυτών.
Έτσι λοιπόν στην προσπάθεια αυτή πρέπει να μας εμπιστευτούν για ψηφιακή αποτύπωση τις συλλογές τους κρατικά και ιδιωτικά μουσεία, δημόσιοι, συλλογικοί και ιδιωτικοί φορείς. Τέλος, θα πρέπει και ο καθένας μας να ανοίξει το οικογενειακό του αρχείο και να επιτρέψει την ψηφιακή αποτύπωση των κειμηλίων που κατέχει. Έτσι δεν θα αισθάνεται ότι αποχωρίζεται ένα κομμάτι από το παρελθόν του που τον συνδέει με τους προγόνους του, αφού το κειμήλιο θα παραμείνει στην κατοχή του.
Το Μουσείο θα μπορεί να έχει χρονολογική κατανομή των εκθεμάτων, για παράδειγμα να υπάρχει το τμήμα του αρχαίου πολιτισμού, του βυζαντινού, του οθωμανικού και του νεότερου. Επίσης, θα μπορεί να υπάρχουν θεματικές συλλογές όπως κοινωνική οργάνωση ή εκκλησιαστικά κειμήλια κλπ. Οι λεπτομέρειες αυτές θα συζητηθούν από τους ειδικούς που θα κληθούν να πραγματοποιήσουν το εγχείρημα αυτό. Επίσης, μέσα από τη νέα τεχνολογία θα είναι δυνατή η ψηφιακή ανασυγκρότηση σημαντικών μνημείων. Για παράδειγμα το ψηφιακό μουσείο θα μας δώσει τη δυνατότητα να αναπαραστήσουμε την μονή της Παναγίας Σουμελά και να τοποθετήσουμε μέσα όλα τα κειμήλια που της ανήκουν και τώρα αποθησαυρίζονται σε διάφορα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Έτσι, θα ξαναφτιάξουμε την Παναγία Σουμελά σε ένα ψηφιακό περιβάλλον, η οποία μάλιστα θα είναι επισκέψιμη ηλεκτρονικά και θα μπορεί ο καθένας μέσω ειδικών προγραμμάτων, ήχου και εικόνας να ταξιδεύει στο χρόνο.
Προώθηση του ζητήματος της Γενοκτονίας στα ειδικά με το ζήτημα αυτό ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού.
Όσον αφορά το ζήτημα της προώθησης του ζητήματος της γενοκτονίας στο εξωτερικό πρέπει μεθοδικά και οργανωμένα να αναζητηθούν οι δυνάμεις που θα μπορούσαν να προωθήσουν με την πρέπουσα επιστημονική δεοντολογία το ζήτημα της Γενοκτονίας των Ποντίων στη διεθνή επιστημονική σκηνή. Να δούμε δηλαδή με ποιους τρόπους θα μπορούσε σε επιστημονικό επίπεδο να προωθηθεί το ζήτημα. Στο ζήτημα της διεθνούς αναγνώρισης της γενοκτονίας είναι απολύτως απαραίτητο να βρεθούν εξωτερικοί υποστηρικτικοί παράγοντες και κυρίως ξένοι επιστήμονες με ειδίκευση στις γενοκτονικές σπουδές. Αυτή η διάθεση από την πλευρά τους, σύμφωνα με μια πρόχειρη έρευνα που έγινε φαίνεται να υπάρχει. Αυτό που μένει είναι να τους δώσουμε εμείς τα εργαλεία να δουλέψουν, δηλαδή πρόσβαση σε αρχεία και μεταφρασμένες μελέτες και έρευνες.
Ενδεικτικά κάποια από αυτά τα κέντρα είναι τα εξής: ClarkUniversity, Strassler Family Center for Holocaust and Genocide Studies. Από φέτος διδάσκει εκεί και ο Taner Akcam. DrewUniversity, CenterForHolocaust/Genocide Study, Ramapo College of New Jersey, Center for Holocaust & Genocide Studies, University of Minnesota, Center for Holocaust & Genocide Studies, Brookdale Community College, Holocaust, Genocide, and Human Rights Education Center, Ruhr Universität Bochum, Institut für Diaspora- und Genozidforschung(ZeitschriftfürGenozidforschung), INOGS – International Network of Genocide (Journal of Genocide Research), IAGS – International Association of Genocide Scholars.
Άρα λοιπόν με λίγα λόγια και μέσα από την ομιλία μου σήμερα προσπάθησα να καταδείξω ότι η μεγαλύτερη πρόκληση των Ποντίων για τον 21ο αιώνα είναι η δημιουργική μνήμη. Δηλαδή όχι στη μνήμη απλά για να θυμόμαστε, αλλά για να παράγουμε μέσα από τις μνήμες μας πολιτισμό και ιστορία.
Τέλος όπως σημείωσε ο π. Λουδοβίκος στη 5η Πανελλήνια Συνάντηση Ποντιακής Νεολαίας στην Κατερίνη το 2009, οι ταυτότητες δεν έρχονται μόνο από το παρελθόν αλλά και από το μέλλον. Ας ορίσουμε λοιπόν εμείς τι θέλουμε να σημαίνει το να είσαι Πόντιος στον 21ο αιώνα.
[1] Βλ. Γεωργίου Κανδηλάπτη, Τα Φυτίανα, σ. 28, υποσ. 1 και Θεοφύλακτου Θεοφύλακτου, Γύρω στην άσβεστη φλόγα, σ. 320-321. Την τύχη του αρχείου του αρχιμ. Πανάρετου Τοπαλίδη πληροφορήθηκα από τον εκδότη κ. Τάσο Κυριακίδη.
Πηγή: Ελληνική Γνώμη
