του Σταύρου Καπλάνογλου
Το 1948 έγινε διάνοιξη της οδού Φιλίππου, νοτίως του νεκροταφείου του Αγ. Γεωργίου, στην πόλη της Κοζάνης.
Ο χειριστής του μηχανήματος, που εκτελούσε αυτή την εργασία αντελήφθη, ότι υπήρχαν τάφοι και ειδοποίησε το Δήμο. Όμως μέχρι να το αντιληφθεί οι τάφοι είχαν ήδη καταστραφεί. Ο Διευθυντής της βιβλιοθήκης, Ν ΔΕΛΙΑΛΗΣ, προσέτρεξε στο χώρο και περισυνέλεξε ο,τι βρήκε. Ειδοποίησε κατόπιν την αρχαιολογική υπηρεσία και σύντομα άρχισαν κάποιες ανασκαφές. Έγιναν συστηματικές έρευνες από τους Β.Καλλιπολίτη-D.Feytmans 1948-1949, Β. Καλλιπολίτη 1950,1958 και Φ.Πέτσα 1960,1963 και έτσι αποκαλύφθηκε η αρχαία νεκρόπολη με τάφους που χρονολογούνται στην πρώιμη εποχή του σιδήρου (1600 πχ),αλλά και στα αρχαϊκά κλασσικά και πρώιμα ελληνιστικά χρόνια(300 πχ).
Αν συνδυάσει κανείς αυτά τα ευρήματα με ο,τι έχει βρεθεί κατά καιρούς στην περιοχή του Αγίου Κωνσταντίνου και ανήκουν κυρίως στην Ρωμαϊκή εποχή έως το 300 μ.Χ., δεν είναι δύσκολο να να σκεφθεί την μεγάλη πιθανότητα ύπαρξης αρχαίας πόλης στην θέση της σημερινής Κοζάνης .
Οι ΠΡΩΤΟΙ ανασκαφείς υπέθεσαν ότι η πόλη, στην οποία ανήκει το νεκροταφείο ήταν: ”Η πρωτεύουσα της Ελιμιώτιδας- ΕΛΙΜΕΙΑ» που τότε δεν είχε βρεθεί και αναζητείται ακόμη και σήμερα.
Εμείς, έχοντας όλα αυτά υπ’ όψιν και προσπαθώντας να γράψουμε την Ιστορία της Κοζάνης, όπως ήδη έχουμε πει, να βρούμε το όνομα αυτής , χρησιμοποιήσαμε ολίγον ανορθόδοξους τρόπους από εκείνους των αρχαιολόγων, αφού ούτε τις γνώσεις τους έχουμε άλλα ούτε τις μεθόδους που χρησιμοποιούν, γνωρίζαμε.
Η πίστη μας ότι θα καταλήγαμε σε κάποιο αποτέλεσμα βασιζόταν στην καθαρά πρακτική αντιμετώπιση του θέματος και, βέβαια, λίγο στην τύχη.
Αρχίσαμε να ψάχνουμε χάρτες σε ιστοσελίδες όλης της υφηλίου ,αναγράφοντας στις μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου σε όλες τις γλώσσες την φράση: «ΑΡΧΑΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ-ΕΛΛΑΣ» ή «Ancient Macedonia- GRECIA».
Στους χάρτες προσπαθούσαμε να διαπιστώσουμε, εάν στην θεση που υπάρχει σήμερα η Κοζάνη, υπήρχε άλλη πόλη. Βρήκαμε εκατοντάδες χάρτες, φθάνοντας μέχρι το 159 μ.Χ. περίπου και ,ως εκ θαύματος, σε πάρα πολλούς από αυτούς υπήρχε πόλη και μάλιστα, από ο,τι φαινόταν όχι ιδιαίτερα μικρή , την έλεγαν δε, ΤΥΡΙΣΣΑ-TYRISSA.
Από το σημείο εκείνο και έπειτα, χρειαζόταν μεγάλη προσπάθεια και έρευνα , ώστε να διασταυρώσουμε το εύρημα αυτό με την βοήθεια και άλλων πηγών, που θα επιβεβαίωναν του λόγου του αληθές.
Αναζητήσαμε γραπτές πηγές στην Ελληνική βιβλιογραφία και στο διαδίκτυο , προκειμένου να διαπιστώσουμε ποια ήταν η Τύρισσα.
Είδαμε τους αρχαιολόγους να την αναζητούν κοντά στα Γιαννιτσά αλλά στην συνέχεια και μετά παρέλευση ετών , οι ίδιοι να ανακαλούν την αρχική εκτίμηση τους.
Είδαμε επίσης όμως, ένας ιστορικός ερευνητής από την Θεσσαλονίκη, ο Οδυσσέας Γκίλλης, να την τοποθετεί στον Νομό Κοζάνης.
Οι ιστορικός Πολύβιος, που έζησε από το 23 μ. Χ. έως το 79 μ. Χ. , την αναφέρει λέγοντας:
” Πόλεις στο εσωτερικό της Μακεδονίας είναι η Aloritae, Vallaei,(πιθανόν το Βελβενδ’ο) Phylacaei,(πιθανόν τα Σέρβια) Cyrrestae και Tyrissaei,(πιθανόν η Κοζάνη)1» . Επίσης, πολλά ξένα λεξικά του 19ου αιώνα , καθώς και ένα εγχειρίδιο με νομίσματα, την αναφέρουν ως Τύρισσα .
Καταλήγουμε εν τέλει στο βιβλίο του Πτολεμαίου, «Γεωγραφική Υφήγησις» , που εκδόθηκε ανάμεσα στο 127-151 μ. Χ. Εκεί,βρίσκουμε την Τύρισσα να φέρει συγκεκριμένες συντεταγμένες -όχι φυσικά τις σημερινές, αλλά, σύμφωνα με το σύστημα και βέβαια με τις γνώσεις εκείνης της εποχής, που πρέσβευαν ότι η Γη ήταν σφαιρική, δεν περιστρέφεται- άρχιζε από τα Κανάρια Νησιά και έφθανε μέχρι την Κίνα, αλλά και η ίδια η σφαιρικότητά της να μην είναι πλήρης, αλλά ελαφρά ελλειψοειδής.
Αν μπορούσαμε να προσαρμόσουμε τις συντεταγμένες του Πτολεμαίου, με βάση τις οποίες ο Αος μεσημβρινός βρισκόταν όχι στο Αστεροσκοπείο Greenwich που βρίσκεται σήμερα , αλλά 25 μοίρες δυτικότερα , δηλ. στα Κανάρια Νησιά. Kάνοντας την σύγκριση μεταξύ των συντεταγμένων της Τύρισσας και των συντεταγμένων της Κοζάνης και διαπιστώνοντας εάν συνέπιπταν ή ήταν πολύ κοντά, τότε θα επρόκειτο για δύο πόλεις που έχουν δημιουργηθεί στον ίδιο χώρο σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα.
Έτσι, εξετάσαμε τις συντεταγμένες της ΤΥΡΙΣΣΑΣ κατά τον Πτολεμαίο,
οι οποίες ήταν: ΜΗΚΟΣ 47 o και 30”
ΠΛΑΤΟΣ 39ο // 55΄΄
μετά την αφαίρεση των 25 μοιρών να γίνονται:
ΜΗΚΟΣ 22 ο και 14΄΄
ΠΛΑΤΟΣ 39 ο και 55΄΄
Συγκρίνοντας με τις αντίστοιχες της ΚΟΖΑΝΗΣ που είναι:
ΜΗΚΟΣ 21 ο και 47” και 11”
ΠΛΑΤΟΣ 40 ο και 18” και 4”
είδαμε να βρίσκονται πολύ κοντά.
Μετατρέποντας τις συντεταγμένες γνωστών πόλεων, τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα, σε χιλιόμετρα, αλλά και, διορθώνοντας τα σφάλματα που υπήρχαν στις μετρήσεις του Πτολεμαίου λόγω της ελλείψεως οργάνων και άλλων λόγων ,καταλήξαμε στον παρακάτω χάρτη που τοποθετεί την Τύρισσα στη θέση της Κοζάνης.
Έτσι , τοποθετώντας τα υπόλοιπα γράμματα από το Τ……στην επιγραφή που βρέθηκε στην κεντρική πλατεία Τ…. Υ Ρ Ι Σ Σ Α, οδηγούμαστε σε αυτό που στο παρελθόν είπαν οι αρχαιολόγοι: “ Άν είχαμε όλο το κείμενο της επιγραφής θα ξέραμε ποια ήταν η αρχαία πόλη στην θέση της Κοζάνης”.
Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΤΥΡΙΣΣΑ
Θα τολμούσαμε, βάζοντας την φαντασία μας να δουλέψει, να δώσουμε κάποια στοιχεία για αυτή την πολύ παλιά “Κοζάνη” ,την ΤΥΡΙΣΣΑ ,στηριζόμενοι στα ευρήματα που υπέπεσαν στην αντίληψή μας.
ΤΙ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΕΙΧΕ
Τον 4ο αιώνα π. Χ. και σε νεώτερους χρόνους.
Το αντίστοιχο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας: ΒΟΥΛΗ- ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ και ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ.
Από την επιγραφή στην Κεντρική πλατεία και τις πήλινες ψήφους της οδού Φιλίππου.
ΟΙ ΘΕΟΙ ΣΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΠΙΣΤΕΥΑΝ
Από διάφορες επιγραφές στην πόλη και τον Αγ. Ελευθέριο, μεταξύ των θεών στους οποίους πίστευαν αναφέρονται ο Ύψιστος Δίας ή Κρονίδης Δίας , τη θεά της Υγείας,τον ημίθεο Ηρακλή.
Η ύπαρξη αγιασμένων δένδρων στην Κοζάνη (Αγ. .Κωνσταντίνος -Αγ. Χριστόφορος), κατάλοιπο των ρωμαϊκών χρόνων, μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα και η κατάργησή τους από τον Μητροπολίτη Κωνστάντιο Ματουλόπουλο από τον φόβο επαναφοράς της ειδωλολατρίας, ενδεχομένως να ήταν κάποια σύνθεση εθίμων των κατοίκων της παλιάς πόλης που παρέμειναν στην γύρω περιοχή και από γενιά σε γενιά μεταφέρθηκε μέχρι την ίδρυση της νέας πόλης.
ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
Από διάφορες επιγραφές που βρέθηκαν στην πόλη και τον Άγιο Ελευθέριο, οι γυναίκες είχαν τα εξής ονόματα:
Ἀγασικλείᾳ -Κρισπείνα-Κλεοπάτραν- Εαρίνη -Εὐτυχὶς
Οι άνδρες
Εὔμαιος-Φιλοίτιος-Μελάνθιο̣ς.-Νεοπτόλεμος̣ – Φιλήμων-Ὀρέστης-Φιλίππος- Πολύστρατος – Ἀττάλος – Ἐρδάρριος-Διομήδης-Διονυσίος-Ἀλέξανδρος
-Κάνειος- Ῥυμητάλκος-Ῥῆγλος-Τιβέρις-Κλαυδ̣ιος-Ἀπολλων-Ἀμύντας–Χρυσέρως- Φιλίππος- Ἀπολλο̣δώρος- Ἀγρίππας-Πρε̣ῖ̣μ̣ο̣ς̣-Παρμενέας -Εὔπορος-Εὐτύχις-Αμμαλεινος
Να σημειώσουμε ότι αντί επιθέτου , θα πρέπει να γινόταν χρήση του ονόματος του πατέρα ή της μητέρας, δηλ:
Χρυσερως του Φιλιππου η
Αμμαλεινος Απολλοδωρου η
Κρισπος (θυγατηρ ) Κρισπεινα
ΓΕΩΡΓΙΑ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ
Υπήρχαν καλλιέργειες από αμπέλια και σιτηρά.
Από τις επιγραφές στην πόλη και τα πιθάρια που βρέθηκαν για την αποθήκευση των σιτηρών στον Αγ .Ελευθέριο.
Κατά τον αρχαιολόγο Π. Χρυσοστόμου , που χρόνια αναζητά την Τύρισσα στην περιοχή της Πέλλας, Τύρισσα σημαίνει η πόλη του τυριού.
Κάτι τέτοιο προϋποθέτει ισχυρή κτηνοτροφία και μάλιστα αιγών και προβάτων και δεν αποκλείεται η εκδοχή, ότι η ονομασία Κοζάνη προέρχεται από την αίγα=κόζα να διαθέτει κάποια ψήγματα αλήθειας.
ΛΑΤΟΜΕΙΑ
Στην περιοχή Κασλάς που βρίσκεται ανάμεσα στην Κοζάνη και τον Αγ. Ελευθέριο στη θέση Κιτρινιαρκ’α υπήρχε αρχαίο λατομείο2, από το οποίο έβγαινε κίτρινος πωρόλιθος- με αυτό το υλικό άλλωστε κτίστηκε και η Ακρόπολη του Αγ .Ελευθερίου.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ
Μουσική- Στην οδό Φιλίππου βρέθηκε σπασμένος αυλός(φλογέρα).
ΒΙΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Το βιωτικό επίπεδο ήταν προφανώς υψηλό, γεγονός που καταδεικνύεται από ευρήματα όπως ήταν τα κοσμήματα, τα Λουτρά- είδη ατομικής περιποίησης, το Δίκτυο ύδρευσης, τα περίτεχνα αγάλματα και διάφορα αγγεία, που βρέθηκαν διάσπαρτα, σε πολλά σημεία.
ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ
Ορισμένα από τα νομίσματα που βρέθηκαν ανήκουν στην εποχή του του Φιλίππου.
ΟΠΛΑ
Σπαθιά-Μακεδονικά ακόντια (Σάρισσες).
Ελπίζω να βρούμε χρόνο για να συνεχίσουμε την έρευνα και να βρούμε περισσότερα στοιχεία για την αρχαία μας πόλη ,στηριζόμενοι πάντοτε σε ευρήματα ή γραπτά κείμενα.
Η εκπομπή “Προγονικές εστίες- Ιστορία της Κοζάνης” την οποία παρουσιάσαμε στον τηλεοπτικό σταθμό FLASH-TV STIW 22/12/2012 το θέμα με λεπτομέρειες έχει ήδη αναρτηθεί στο διαδίκτυο στο you-tube με τον τίτλο “ΤΥΡΙΣΣΑ ΗΤΑΝ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ”.
