Από τη στήλη 20 Χρόνια Πριν της εφημερίδας “Ο Χρόνος” αναδημοσιεύουμε:
Λαός δίχως μνήμη είναι καταδικασμένος να χαθεί. Γιατί μνήμη είναι ιστορία και ιστορία είναι ζωή. Eτσι 16 οικογένειες του Φελ της Νεοκαισάρειας του Πόντου απο τις 40 που είχε το χωριό έγραψαν την ιστορία τους με αίμα και την ψυχή στο στόμα, φθάνοντας κατατρεγμένοι στη μητέρα Ελλάδα στα 1923 στα χρόνια του χαλασμού των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας και απο αυτές ούτε οι μισές, οι τέσσερις ρίζωσαν στα Κοίλα της Κοζάνης και πρόκοψαν και άντεξαν για να θυμίζουν δόξες και μεγαλείο της φυλής εκεί στα ιερά χώματα της αλησμόνητης γης του Φελ της Νεοκαισάρειας.
Σύμβολο και έκφραση αυτής της μνήμης του ελληνισμού του Φελ και γενικότερα του Πόντου είναι ο ανιστορημένος ναός του Αγίου Χαραλάμπους, ένα εξωκκλήσι των Κοίλων που ο πρώτος του ναός έγινε στα 1919 παρανάλωμα πυρός απο τα βέβηλα χέρια των Τούρκων του Κεμάλ για να θυμίζει στους σημερινούς κατοίκους των Κοίλων και σε όλες τις επερχόμενες γενεές ότι η ορθοδοξία ήταν κάστρο του Ελληνισμού εκεί στον Πόντο. Και ακόμη να διηγείται την ένδοξη ιστορία του Βυζαντίου, την Κομνηνή της Τραπεζούντας και τα δεινοπαθήματα του Ποντιακού λαού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Το Φελ της Νεοκαισάρειας μια μικρή εστία ελληνισμού και ορθοδοξίας στον Πόντο εποικίστηκε απο Παφραίους της Σαμψούντας στα 1860. Hταν τα χρόνια του Κριμαϊκού Πολέμου (1856) που οι Τούρκοι νικημένοι και ταπεινωμένοι από την Ορθόδοξη Ρωσία εφαρμόζαν, όπως πάντα, σε βάρος των Χριστιανών εξοντωτικά μέτρα. Eτσι και στην Πάφρα επεβλήθησαν δυσβάσταχτοι όροι ζωής αποτέλεσμα των οποίων μια δράκα Παφραίων να εγκαταλείψει τα πάτρια εδάφη και να αυτοεξοριστεί νοτιονανατολικά προς τη Νεοκαισάρεια αναζητώντας καινούργια πατρίδα. Βρήκαν εκεί κοντά στη Νεοκαισάρεια ένα τεράστιο κτήμα ενός τούρκου μπέη από τον οποίο αγόρασαν ένα μέρος και έστησαν τα αντίσκηνα της πρώτης τους εγκατάστασης.
Το κτήμα και όλη περιοχή ήταν κάποτε ελληνική αλλά ο τούρκος δυνάστης με τη βία, με το σπαθί και τον εξολοθρεμό των Ελλήνων έκανε όλη τη γη δική του.
Έτσι ίδρυσαν το χωριό Φελ σαράντα περίπου Παφραίοι και θεμελίωσαν στο σχολειό τους και την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και σαν θαύμα κοντά στα θεμέλια του σχολείου βρέθηκε μια παλιά εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους που προς τιμήν του χτίστηκε δίπλα στο σχολείο και ο δεύτερος ναός, ο ναός του Αγίου Χαραλάμπους. Ο τόπος μύριζε παντού Ελλάδα, όπου έπεφτε σκαπάνη, εκεί έβγαινε Ελλάδα, εκεί ανάβλυζε ορθοδοξία! Αυτή είναι η μοίρα του Ελληνισμού, από την τέφρα του αναγεννάται. Και τώρα ήρθαν οι Eλληνες της Πάφρας και αγόρασαν απο τον μπέη τη γη των προγόνων τους. Καημένη Ελλάδα αυτή είναι η μοίρα σου.
Έζησαν εκεί στο Φελ 60 χρόνια δύο γενιές. Ρίζωσαν και πρόκοψαν και έκαναν βιος και πλούτη μα ήρθε το 1919 χρόνος κακός και δίσεκτος για το Φελ και το χωριό πυρπολήθηκε ξανά απο τις ορδές του λήσταρχου Τοπάλ-Οσμάν το πρωτοπαλίκαρο του Κεμάλ και τα πάντα έγιναν στάχτη και καπνός. Εκκλησίες, σχολείο, σπίτια, τα πάντα. Μόνο οι καμπάνες των εκκλησιών δεν κάηκαν και αυτές έγιναν ποτίστρες των ζώων του διπλανού τούρκικου χωριού.
Και οι Ρωμιοί οι κάτοικοι του Φελ για να σώσουν τις ψυχές τους πήραν το δρόμο των βουνών και μαζί με άλλους χριστιανούς στρατοπέδευσαν στα δάση του Τόπσαμ, απέναντι απο την Τοκάτη, την αρχαία ελληνική πόλη Ευδοκιάδα. Οπλισμένοι και άοπλα γυναικόπαιδα πάλεψαν και έζησαν δύο ολάκερα χρόνια.
Όμως ήρθε η καταραμένη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και ακολούθησε η ομαδική εξορία των παλιών κατοίκων του Φελ στα βάθη της Ανατολής, έως ότου ήρθε η ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923 και έγινε η αναστάτωση όλου του Ελληνισμού και ο οριστικός αφανισμός του Φελ.
Έτσι ύστερα απο τόσα δεινοπαθήματα, εμπρησμούς, λεηλασίες, δολοφονίες, εξορίες ήρθαν στη μητέρα Ελλάδα 16 καραβοτσακισμένες οικογένειες, αποκαϊδια του Φελ και εγκαταστάθηκαν οι μισές στα Κοίλα της Κοζάνης και οι άλλες μισές στην Παλιουριά Γρεβενών. Σήμερα από τους εγκατασταθέντες στα Κοίλα επέζησαν μόνο τέσσερις οικογένειες των Λ. Οκιουζίδη, Β. Δουβεντζίδη, Ν. Παπαδοπούλου και Π. Οκιουτζίδη και με τις οποίες και με την ευλογία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη κ. Διονυσίου κατορθώθηκε η ανιστόρηση του Ι. Ναού Αγίου Χαραλάμπους Κοίλων.
Αυτή είναι η μοίρα του ελληνικού ποντιακού χωριού Φελ. Αυτή η θυσία στο βωμό της ορθοδοξίας και της Ελλάδας. Ο νέος ανιστοριθείς ναός του Αγίου Χαραλάμπους στα Κοίλα ας θυμίζει στις επερχόμενες γενιές τις θυσίες και τα ολοκαυτώματα του ποντιακού λαού.
Ένα κερί στη χάρη του Αγίου είναι πάντα μικρό και απέριττο μνημόσυνο στα πολλά θύματα του Φελ του Πόντου.
Νίκος Λαπαρίδης
Ο Χρόνος
